هەژمارەكا سیناتۆرێن ئەمریكی نامەیەك ئاراستەی جۆ بایدن، سەرۆكێ ئەمریكا كریە و تێدا داخواز ژێ كریە پشتەڤانیكرنا كوردان ل هەرێما كوردستانێ بكەتە مەرج بۆ هەر سەرەدانەكا سەرۆك وەزیرێن ئیراقێ بۆ واشنتۆن.
ئەو سیناتۆرین ئیمزا ل سەر نامێ كری پێكدهێن ژ هەشت سیناتۆران ئەوژی هەر ئێك ژ ( تۆم كۆتن، تێد بۆد،ریك سكۆت، جەیك ئێلزی، فرێنچ هێل، مایكل تێرنەرو مایكل والتز) كو ئەوان دنامەیا خوە دا داخواز ژ جۆ بایدنی كریە د سەرەدانا سەرۆك وەزیرێن ئیراقێ دا بۆ واشنتۆن، دوپاتیێ ل پێدڤییا پشتەڤانییا زێدەتر یا پێشمەرگەی و هنارتنا بودجەیا هەرێما كوردستانێ و دەستپێكرنا هنارتنا پەترۆلا هەرێما كوردستانێ بكەت.
خالێن نامەیا هەشت سیناتۆرێن ئەمریكی بۆ سەرۆكێ ئەمریكا:
-هێشتا حوكمەتا ئیراقێ نێزیكترین دۆستا ئیرانێیە و سالانە سێ ملیار دۆلاران ددەتە میلیشیێن حەشدا شەعبی.
-ئەوان میلیشیا زێدەتر ژ 180 جاران هێرش كریە سەر ئەمریكییان و هەروەسا كوردستانێ.
-هوون چاڤێن خوە ل ئەوێ چەندێ دگرن كو ئیراق كارەبێ و غازا سروشتی ژ ئیرانێ بكڕیت و دۆلاری بدەتێ.
-هوون پێشوازیێ ل سەرۆك وەزیرێن ئیراقێ دكەن، بەلێ ل گەل سەرۆك وەزیرێن هەرێما كوردستانێ كۆم نەبوون، د دەمەكیدا ئەو هەڤپشكەكێ گرنگە و مێهڤاندارییا پترییا هێزا ئەمریكا كریە ل دەڤەرێ.
-حوكمەتا ئیراقێ ب هەڤپشكی ل گەل ئیرانی دژی هەڤپەیمانێن مە یێن كورد كار دكەت، پارە ژ خەلكی بڕییە و بۆرییا ڤەگوهاستنا پەترۆلێ بۆ توركیا راگرتییە د دەمەكیدا ئەو ژێدەرەكێ سەرەكیێ ئابۆرێ كوردستانێ بوو.
-پێدڤییە كێمكرنا بلەز یا هەژموونا ئیرانی و پشتەڤانییا هەڤپشكێن مە یێن كورد بكەیە مەرج بۆ هەر سەرەدانەكا سەرۆك وەزیرێن ئیراقێ.
-پێدڤییە وەبكەی ئێكسەر ئیراق پشكا بودجەیا هەرێما كوردستانێ بدەت و ئەو پەترۆلێ هاتییە راوەستاندن، بهێتە فرۆتن كو ل بەندەرێ جەیهان مایە.
-نابیت بهێلی ئێدی دۆلار ب رێكا ئیراقێ بگەهیتە ئیرانێ.

شرۆڤەكارەكێ سیاسی راگەهاند، داخوازكرنا محەمەد شیاع سۆدانی بۆ ئەمریكا، سەبارەت كێشەیێن هەلاویستییە د ناڤبەرا بەغدا و هەولێرێدا.
كارۆخ خۆشناو، سەرۆكێ پەیمانگەها ڤەكۆلینێن ئەمریكی – كوردی د داخۆیانییەكا رۆژنامەڤانیدا گوت» پشتی سالا 2023 و وێڤە بەرهەڤی بۆ سەرەدانا محەمەد شیاع سۆدانی، سەرۆك وەزیرێن ئیراقێ بۆ ئەمریكا دهێنە كرن».
كارۆخی گوت ژی» ژ ئەگەرێ هندەك فاكتەران چەندین جاران ئەو سەرەدان هاتییە پاشئێخستن، ئەوا كۆچكا سپی راگەهاندی كو ل 15/4/2024 ئەڤ سەرەدانە ژ روویێ پرۆتۆكۆلی ڤە بەرهەڤی بۆ هاتییە كرن. دەم و ئەجندەیێن وێ بۆ هاتییە دیاركرن، ب دیتنا من د ئەڤێ سەردانێدا چەند تەوەرەك دێ هێنە باسكرن، یێ ئێكێ پشتراستبوون ژ رێككەفتنا چارچۆڤەیێ ستراتیژی د ناڤبەرا ئەمریكا و ئیراقێدا، یێ دویێ كێشەیێن هەلاویستی د ناڤبەرا بەغدا و هەرێما كوردستانێدا، دێ تەوەرەكێ سەرەكیێ كۆمبوونان بیت».
سەرۆكێ پەیمانگەها ڤەكۆلینێن ئەمریكی – كوردی ئاماژەكر» ب دیتنا من ب رێكا ئەوێ یاداشتنامەیا هەشت سیناتۆران رادەستی جۆ بایدن، سەرۆكێ ئەمریكا كری، كو ئەو ب خوەژی كارەكتەرەكێ شارەزایە ل ئیراقێ و رۆژهەلاتا ناڤین و ب تایبەت د دۆزا كوردیدا، بەری كو ببیتە سەرۆكێ ئەمریكا جێگرێ ئۆباما بوو بۆ دەمێ هەشت سالان و بەرپرسێ دۆسێیا ئیراقێ بوو، پێشتر ژی بۆ دەمێ 36 سالان سیناتۆر بوو». خویاكر ژی» جۆ بایدن ژ سەرۆكێن بەری خوە د دۆزا كوردیدا یێ شارەزاترە».
پشتی دەربازبوونا نێزیكی دو سالان ل سەر پێكئینانا حوكمەتا وی، ل رۆژا 15 نیسانا بهێت، محەمەد شیاع سۆدانی، سەرۆك وەزیرێن ئیراقێ دێ سەرەدانا واشنتۆن كەت و بڕیارە ل گەل جۆ بایدن، سەرۆكێ ئەمریكا كۆمببیت و دانوستاندنان سەبارەت چەندین تەوەران بكەن، ژ وان پاشەڕۆژا هێزێن هەڤپەیمانان و كێشەیێن د ناڤبەرا بەغدا و هەولێرێ دا.

شارەزایەكێ ئیراقی د بوارێ هەلبژارتناندا راگەهاند، هەر گۆهڕینەك و راستڤەكرنەك د قانوونا هەلبژارتناندا ل ئیراقێ دڤێت جهێ رازیبوونا ئالییان بیت و دەلیڤە بۆ پشكداربوونا هەموو وەلاتییان بهێتە دان.
هەڤپەیمانییا چارچۆڤەیێ هەماهەنگیێ یا شیعی داخواز دكەت هەر ژ نوكە كار بۆ راستڤەكرنا قانوونا هەلبژارتنێن ئیراقێ بهێتە كرن و پشكەك ژ ئالیێن هەڤپەیمانییا چارچۆڤەیێ هەماهەنگیێ یێ شیعی ترس ژ زڤڕینا باسكێ سەدری بۆ پڕۆسەیا سیاسی و هەلبژارتنێن بهێن دا یا هەی لەوما داخوازا زڤڕینا سیستەمێ ئێك بازنەیی بۆ هەلبژارتنێن بهێن دا دكەن.
دورەید تەوفیق، شارەزایێ ئیراقی د بوارێ هەلبژارتنان دا گوت» هەتا نوكە بابەتێ ئێك بازنەیی و فرەبازنەیی بۆ هەلبژارتنێن داهاتی ل ئیراقێ نەهاتییە ئێكلاكرن لەوما ب راستڤەكرنا قانوونا هەلبژارتنان ل ئیراقێ دێ بابەتێ بازنەیێن هەلبژارتنان هێتە ئێكلاكرن، ژ وان ژی پێشنیازا ب بازنەكرنا باژێركان گرفتەكا مەزنە چونكە پشكەك ژ باژێركان ل پارێزگەهان یێن هاتینە جوداكرن و گوهۆڕینێن دیموگرافی هاتینە ئەنجامدان و ئەو دابەشكارییەژی ژ ئالیێ وەزارەتا پلاندانانێ نەهاتییە جهگیركرن، لەوما هەر گوهۆڕین و راستڤەكرنەك د قانوونا هەلبژارتناندا دڤێت جهێ رازیبوونا هەموو ئالی و هێزێن سیاسی بیت دەلیڤە بۆ پشكداربوونا هەموو وەلاتییان بهێتە دان».
ژ ئالیێ خوەڤە عەدنان زرۆفی، ئەمیندارێ گشتیێ بزاڤا (وەفا) یا ئیراقی راگەهاند» حوكمەتا نوكە یا ئیراقێ شیانێن چارەسەركرنا كێشەیان نەمایە لەوما ئەنجامدانا هەلبژارتنێن پێشوەخت یا هاتییە ئێكلاكرن و ل دوماهییا ئەڤسالە یان ل دەستپێكا سالا داهاتی دێ هەلبژارتنێن پێشوەخت ل ئیراقێ هێنە ئەنجامدان».

سیاسەتمەدارکێ کورد ل تورکیا دیار کر، دەمێ هەدەپە پێگەهێ وێ بهێز بوو وی دەمی دشیا ل گەل ئاکپارتیێ هندەک کارێن باش بۆ چارەسەرکرنا پرسا کوردی بکەت، لێ وان دژبەریا ئاکپارتیێ کر و چو مفا نەگەهشتە کوردان، دڤێت نها پارتا دەم هەمان شاشیێن بەری نها یێن هەدەپێ دوبارە نەکەت.

ئالتان تان سیاسەتمەدارێ کورد و ئەندامێ بەرێ یێ پەرلەمانێ تورکیا راگەهاند، ئاخڤتنێن ڤێ دووماهیێ یێن سەرۆک کۆمارێ تورکیا ل ئامەدێ گەلەک گرنگ بوون، ئەردۆغان ب رەنگەکێ ئاشکرا دبێژیت هەتا چەک د دەستێ پەکەکێ دا بن ئەو چو دانوستاندنان ناکەن و د هەمان دەمی دا دبێژیت هەکە ئەو دەست ژ چەکان بەردەن و دەست ب سیاسەتا دیموکراتی بکەن دەرگەهێ تورکیا بۆ وان ڤەکریە، ئەو یەک ژی هەلوەستەک گرنگە، چونکی بەری نها گەلەک جاران بەرپرسێن هەدەپێ ژی دیار کرینە پرسا کوردی ل تورکیا ب شەڕی ناهێتە چارەسەرکرن و دڤێت زەمینە بۆ دانوستاندنان بهێتە خوەشکرن و گۆت: (ئەحمەد تورک و سەلاحەدین دەمیرتاش ژی بەری نها گەلەک جاران دیار کرینە ب شەڕی پرسا کوردی ناهێتە چارەسەرکرن، لێ وان ژی وەکو سەرکردێن هەدەپێ بەری نها گەلەک شاشی کرن، باش دهێتە بیرا مە دەمێ هەدەپێ رێژەیەکا گەلەک باش ژ دەنگان بدەستڤەئینا وی دەمی ئاکپارتی نەدشیا ب تنێ کابینا نوو یا حوکمەتێ پێک بینیت، هەدەپێ دشیا ب سیاسەتەکا نەرم وەسا بکەت ئاکپارتی هەلوەستێ خوە بگوهۆڕیت، لێ هەلوەستێ شاش یێ هەدەپێ وەسا کر ئاکپارتی نەچار بیت بەرێ خوە بدەتە پارتا بزاڤا نەتەوەپەرست، ژ وێ رۆژێ هەتا نها ژی رۆژ ب رۆژێ هەلوەستێ ئاکپارتیێ ل هەمبەر کوردان خراب بوویە).
ناڤهاتی ئەو یەک ژی دیار کر، د ناڤ هەدەپێ دا کەسێن وەکو لەیلا زانا هەبوون و دخواستن کارێن باش بکەن، لێ رێ ب وان نەهاتە دان و دژبەریا وان هاتە کرن و گۆت: (دڤێت پارتا دەم هەمان شاشیێن بەری نها یێن هەدەپێ دوبارە نەکەت، پشتەڤانیا هەدەپێ یا بۆ پارتا کۆماری ژ بلی زیانێ چو مفایەکا خوە بۆ کوردان نەبوو، هەر کەس باش دزانیت پارتا کۆماری هەردەم دژبەریا مافێن کوردان کریە، لێ تنێ ژ بەر دژبەریا ئاکپارتیێ وی دەمی هەدەپێ پشتەڤانی ل پارتا کۆماری کر، دڤێت د ڤان هەلبژارتنان دا پارتا دەم هەمان شاشیێن بەری نها یێن هەدەپێ دوبارە نەکەت، چونکی ئەو یەک دێ زیانەکا خوە یا گەلەک مەزن بۆ کوردان ل تورکیا هەبیت).
ئالتان تان ئەو یەک ژی نەڤەشارت پشتی هەلبژارتنێن باژێرڤانیان دێ ل تورکیا گوهۆڕینێن مەزن روو دەن، دبیت هندەک هێزێن سیاسی نەمینن و هندەک پارتێن نوو یێن سیاسی ژی بهێنە ئاڤاکرن، لێ بۆ کوردان گرنگە بشێن خوە بۆ هەر گوهۆڕینەکێ بەرهەڤ بکەن.

وەزیرێ دەرڤەیێ ئیراقێ ل واشنتۆن راگەهاند، د سەرەدانا محەمەد شیاع سۆدانی، سەرۆك وەزیرێن ئیراقێ بۆ ئەمریكا دبیت پرسا هنارتنا پەترۆلا هەرێما كوردستانێ تەوەرەكێ دانوستاندنان بیت، هەروەسا دبێژیت: ئەوا ژ سۆدانی تێگەهشتیم، مووچەیێ مەها ئادارێ ژی دێ هنێریت.
فوئاد حسێن، وەزیرێ دەرڤەیێ ئیراقێ د كۆنفرانسەكێ رۆژنامەڤانیدا ل دۆر مووچەیێن فەرمانبەرێن هەرێما كوردستانێ گۆت» سەبارەت پرسا مووچەی كار هاتییە كرن، هەرچەندە هەتا نوكە گرفت نەهاتینە چارەسەركرن، بەلێ پێشبینی دهێتە كرن د ڤان چەند رۆژان دا بهێنە چارەسەركرن و ئەوا ئەز ژ سۆدانی تێگەهشتیم، هیچ گرفتەك نینە و مووچەیێن مەها ئادارێ ژی دێ هێنە هنارتن».
ل دۆر بابەتێ پڕۆژەیێ (هەژمارا من) فوئاد حسێن گۆت» نوكە شاندەكێ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ ل بەغدایە و ل سەر ئەڤی پڕۆژەی ل گەل حوكمەتا ئیراقێ دانوستاندنان دكەت، هەرچەندە من پێزانین ل سەر ئەوان دانوستاندنان نینن، بەلێ پێدڤییە حوكمەتا ئیراقێ و حوكمەتا هەرێما كوردستانێ ل سەر ئەڤی بابەتی و بابەتێن دی ژی بگەهنە رێككەفتنێ».
سەبارەت سەرەدانا ئەڤێجارێ یا شاندێ بلند یێ حوكمەتا ئیراقێ ب سەرۆكایەتییا سۆدانی بۆ واشنتۆن، وەزیرێ دەرڤەیێ ئیراقێ گۆت» شاندێ حوكمەتا ئیراقێ ئەندامێن كورد ژی دناڤدا یێن هەین و ناڤەرۆكا دانوستاندنان ژی ژ سەرەدانێن پێشتر یا جوداترە و چەند بابەتێن دی یێن هەین بۆ باسكرنێ، بەلێ ئەو بابەتێن پەیوەندی ب بانك ودۆلاری و دیناری ڤە هەی هەر دێ هێنە باسكرن».
ئاماژەكر ژی» ب پشتڕاستی ڤە پرسا هنارتنا پەترۆلا هەرێما كوردستانێ ل گەل سەرۆك وەزیرێن ئیراقێ دێ هێتە باسكرن كو چەند كۆمپانیێن ئەمریكی یێن بەرهەمهێنەرێن پەترۆلێ یێن هەین، كو بێگومان ئەوان ژی گرفتێن خوە ل گەل كۆنگرێسی و ئیدارەیا ئەمریكی باسكرینە».
فوئاد حسێن گۆت ژی» هەر د ئەڤێ سەرەدانا سەرۆك وەزیرێن ئیراقێ دا دێ باس ل پەیوەندیێن ئەمنی و لەشكری یێن ئیراقێ و ئەمریكا هێتە كرن ل گەل میكانیزما كار و چالاكیێن هێزێن ئەمریكی د پاشەڕۆژێدا، هەر وەكو چاوان د دانوستاندنێن لژنەیێن ئەمنی دا دانوستاندن ل سەر دهێنە كرن بۆ ئەوێ چەندێ ل دووماهیێ سیاسەتەكا نوو یا پێكڤە كاركرنا هێزان بهێتە دیاركرن».
سەبارەت سزایێ ل سەر بانكێن ئیراقی، وەزیرێ دەرڤەیێ ئیراقێ ئاماژەكر» مە ل گەل وەزیرێ گەنجینەیا ئەمریكا كۆمبوون هەبوو و ئەوا بڕاشكاوانە، نەكو باسێ سزادانا بانكی، بەلكو باسێ گرتنەبەرا چەند پێرابوونان كر ل گەل دوپاتكرن ل چاكسازیێ د سیستەمێ بانكی و داراییێ ئیراقیدا و ل دۆر ئەڤێ چەندێ ژی دێ دانوستاندن د بەردەوام بن».
خویاكر ژی» بەری هاتنا سەرۆك وەزیرێن ئیراقێ چەند لژنە یێن هەین دێ كار ل سەر چەند بابەتان كەن، ژوان ژی لژنەیا وزێ دێ دانوستاندنان ل سەر بابەتێ پەترۆلێ و غازێ و كارەبێ كەت، هەروەسا لژنەیەكا دی یا تایبەتە ب پرسێن بانكی و دارایی و چەند لژنەیێن دی ژی یێن هەین د بوارێن خزمەتگوزاری، ڤەگۆهاستن، ساخلەمی، خواندنا بلند یێن هەین و ئەو لژنە دێ ل گەل ئالیێن پەیوەندیدارێن ئەمریكا دانوستاندنان كەن بۆ بەرهەڤكرنا رێككەفتنا بلند».
ل رۆژا ئەینییا بۆری كارین ژۆن پێیەر، پەیڤدارا كۆچكا سپی راگەهاندبوو، ل رۆژا 14/4/2024 جۆ بایدن، سەرۆكێ ئەمریكا ل كۆچكا سپی دێ پێشوازیێ ل محەمەد شیاع سۆدانی، سەرۆك وەزیرێن ئیراقێ كەت و هەردو سەركردە دێ هەماهەنگیێ كەن ل دۆر كارێن بەراهیێ یێن هەڤپشكییێ د ناڤبەرا ئەواندا و ب هێزكرنا پەیوەندیێن دوقۆلی د ناڤبەرا ئەمریكا و ئیراقێدا. هەروەسا دێ دانوستاندن كەن ل دۆر شكاندنا ئێكجاری یا داعشێ و بەر ب پێشڤەچوونا ئەركێ لەشكری پشتی پێكئینانا هەڤپەیمانییا نێڤدەولەتی بۆ شكاندنا داعشێ «.
هەروەسا سەرەدانا سەرۆك وەزیرێن ئیراقێ بۆ واشنتۆن د دەمەكیدایە كو زێدەتر ژ سالەكێیە حوكمەتا ئیراقێ هنارتنا پەترۆلا هەرێما كوردستانێ بۆ بازارێن جیهانێ راگرتییە، ئەڤە ژی نێزیكی 11 ملیار دۆلار زیان ب داهاتێ ئیراقێ گەهاندیە و ژ ئەگەرێ ئەوێ چەندێ چالاكیێن بەرهەمئینانا چەند كۆمپانیێن ئەمریكی ژی ل كەرتێ پەترۆلا هەرێما كوردستانێ راوەستاینە، لەوما دهێتە پێشبینی كرن ئیدارەیا ئەمریكی رۆلەكێ ئەرێنی و كاریگەر د دەستپێكرنا هنارتنا پەترۆلێ هەرێما كوردستانێدا بگێریت.

هەولێر، قائید میرۆ

بسپۆرەكێ قانوونا دستووری ئاماژێ دكەت كو ب گۆڕەی دستوورێ ئیراقی سەرۆكێ كۆمارێ ئیراقێ دەستهەلات یێن هەین كو رێگریێ ل بڕیارێن دادگەها فیدرال بكەت و دستووری ئەو دەستهەلات داینە سەرۆك كۆماری هەكە ئەركێ خوە بجهبینیت هەروەسا دبێژیت، نوكە دەم هاتییە ئێدی سەرۆك كۆمارێ ئیراقی هەلویست هەبیت ل هەمبەر هەژمارەكا بڕیارێن دادگەهێ و بەرگریێ ژ دستووری بكەت.
د. وەعدی مزیری، بسپۆرێ قانوونا دستووری بۆ رۆژنامەیا (ئەڤرۆ) گۆت» ل هەموو سیستەمێن فیدرال و دستووری ل سەر بنەمایێ راگرتنا بەلانسەكی هاتییە راگرتن دناڤا دستووری دەستهەلاتێن هەموو دەزگەهەكی هاتینە دیاركرن هەتا كەس زێدەگاڤیێ ل سەر دەستهەلاتێن بەرامبەر نەكەت بۆ نموونە ئەركێ جڤاتا نوونەران چاڤدێریا حوكمەتێیە هەتا قانوون بهێنە بجهئینان، مادەیەكێ گرنگ د ناڤا دستوورێ ئیراقێدا یێ هەی ئەوژی مادەیێ 67 كو باسێ ئەوێ چەندێ دكەت سەرۆك كۆمار پارێزەرێ دستوورییە و هەردەمێ زێدەگاڤی ل سەر دستووری هەبن وی دەمی ئەركێ سەرۆك كۆمارێیە بەرگریێ ژ دستووری بكەت و نەهێلیت دستوور بهێتە بنپێكرن».
ئەوی بسپۆرێ قانوونا دستووری دیاركر ژی» هەر ئاریشەیەكا پەیدا ببیت سەرۆك كۆمار دڤێت چارەسەر بكەت، مخابن هەتا نوكە سەرۆك كۆمارا ئیراقی نەشیایە ئەڤان دەستهەلاتێن خوە بكار بینیت، لەوڕا ژی نوكە سەرۆك كۆمارا ئیراقی دەستهەلات یێن هەین بۆ راگرتنا بڕیارێن دادگەها فیدرال یێن دژی هەرێما كوردستانێ هاتینە دەركرن و ئەو چەندە ژی نابیتە دەستێوەردان ژی، ژ بەر كو دستوورێ ئیراقی ئەو ماف و دەستهەلات یێن داینە سەرۆك كۆمارا ئیراقێ».
هەروەسا خویاكر» سەرۆكێ كۆمارێ ئیراقێ نەكریە نەریت بۆ بجهئیانانا ئەڤێ مادەیێ دستووری، چونكە ئەو بڕیارێن ژئالیێ دادگەها فیدرال هاتینە دەركرن بووینە ئەگەرێ پەیداكرنا نەسەقامگیریێ ل ئیراقی و پێكهاتە ژی هاتینە دوورئێخستن ژ پڕۆسەیا هەلبژارتنان، ئەڤە ژی دێ ئەڤی مافی دەتە سەرۆك كۆماری دەستهەلاتێن خوە بكار بینیت و رێگریێ ل بجهئینانا بڕیارێن دادگەهێ بكەت».
پتر رۆهنكر» مادەم بڕیارێن دادگەهێ بووینە ئەگەرێ تێكدانا سەقامگیرییا جڤاكی و سیاسی، ئەڤەژی نیشانا وێ چەندێیە سەرۆك كۆمارا ئیراقی دەستهەلاتێن خوە بكار بینیت و رێكێ نەدەت دستوور بهێتە بنپێكرن، هەكە پێنگاڤەكا وەسا بهێتە هاڤێتن بۆ سەرۆكێن كۆمارێ یێن بهێن ژی دێ بیتە رێكخوەشكەر ئێدی هەردەمێ زێدەگاڤی ل سەر دستووری هەبن دەستهەلاتێن خوە بكار بینن و رێگریێ ل هندەك بڕیاران بكەن، مخابن سەرۆكێن كۆمارێ یێن بەرێ ژی نەشیاینە دەستهەلاتێن خوە وەكو پێدڤی ل هەمبەر بنپێكرنێن دستووری بكاربینن، ئەم یێن دبینین چەندین بڕگە و مادەیێن دستووری یێن هاتینە بنپێكرن و بێدەنگی ل هەمبەر ئەڤان بنپێكرنێن دستوورێ ئیراقی یا هەی كو خەلكێ ئیراقێ دەنگ ل سەر ئەڤی دستووری دایە».

عەزیز هەورامی:

لەتیف رەشید ژ بەهرا كوردان ل سەر كورسییا سەرۆك كۆمارا ئیراقێ روونشتییە و یێ بەرهەڤ نینە دەستهەلاتێن خوە بكاربینیت، بۆ راگرتنا ئەوان بڕیارێن دادگەها فیدرال و وەزارەتا داراییا ئیراقی دژی خەلكێ هەرێما كوردستانێ دەركرین. پسپۆرەكا قانوونی ژی دبێژیت: دەستهەلاتێن سەرۆك كۆمارا ئیراقێ گەلەكن و هەتاكو ئەو پارێزەرێ دستووری ژی یە، ئەوا نوكە ژ ئالیێ دادگەها بلند یا فیدرال و وەزارەتا داراییا ئیراقی و كۆمەكا سەركردەیێن شیعی دهێتە كرن ب تمامی كارێن سیاسی نە نەكو قانوونی، سەرۆك كۆمار ژی دشێت دەستهەلاتێن خوە بكاربینیت بۆ راگرتنا پێشێلكرنا مادەیێن دستووری دژی خەلكێ كوردستانێ.
ئاهەنگ ئەنوەر، بسپۆرا قانوونی بۆ رۆژنامەیا (ئەڤرۆ) گۆت» سەرۆك كۆمارا ئیراقێ ئەو دەستهەلات یا هەی تانێ ل ئەوان بڕیارێن دادگەها بلند یا فیدرال ل ئیراقێ دژی گەلێ كورد دەركرین بدەت كو ئەو بڕیار تمام د سیاسی نە و ب رێكا ئەوان بڕیاران ئیران دەستێوەردانێ د كاروبارێن ئیراقێدا دكەت، لەتیف رەشید سەر ب ئێكەتی نیشتمانی كوردستان ڤەیە وئێكەتی ژی د ئەوی بەرەی دایە لەوما دڤێت بێدەنگیێ ب هەلبژێریت و هیچ پێرابۆنەكا قانوونی بەرامبەر رەوشێ ناگریتە بەر».
گۆت ژی» ب پشتراستی ڤە لەتیف رەشید دێ بەرپەرەكێ رەش د دیرۆكا خوە دا تۆمار كەت، مە شۆڕەش و خەبات كریە بۆ بدەستڤەئینانا ئەڤان دەستكەفتان، جەنابێ وی ژ پێخەمەت پۆست و ئیمتیازاتان بێدەنگی یا هەلبژارتی».
خویاكر ژی» بێدەنگییا سەرۆك كۆمارێ ئیراقێ بوویە بار بۆ وەلاتیێن هەرێما كوردستانێ، تاوانە سەرۆك كۆمارەك دەستهەلاتێن خوە بۆ پاراستنا گەلێ خوە بكارنەئینیت، ئەڤ بێدەنگییا وی هیچ جوداهییەك نینە ژ تاوانا رژێمێن دی یێن ئیراقێ دژی گەلێ كورد».
ناڤبری ئاماژە ب ئەوێ چەندی ژی دا» بۆ دیرۆكا لەتیف رەشید وەكو سەرۆك كۆمارا ئیراقێ، وەسا باشە بهێتە سەر شاشەیێن تەلەڤزیۆنان و دەست ژ كار بكێشیت، بەلێ گەلەك یا ب زەحمەتە چاڤەڕێی جۆرەكی ژ ئەوی هەلوەستی ژێ بكەین، ئەو ئەڤە دو سالن ل كۆچكا كۆماری وەكو كارتۆن ل سەر كورسییا دەستهەلاتێیە، هیچ پێنگاڤەكا جدی بۆ گەلێ كورد نەهاڤێتییە».

شارەزارەكێ دارایی و بانكی دبێژیت: دەمێ گوهۆڕینەك د جڤاكێ مەدا رووددەت وەكو پڕۆژەیێ (هەژمارا من) بۆچوونێن جودا ل سەر دروست دبن، بەلێ یا گرنگ ئەوە بەرچاڤرۆهنییەكا زێدەتر بۆ وەلاتییان ل سەر ئەوی پڕۆژەی بهێتە دان.
د. مستەفا مەلا حەسەن، شارەزایێ دارایی و بانكی گۆت» دەمێ گوهۆڕینەك د جڤاكێ مەدا رووددەت وەكو پڕۆژەیێ (هەژمارا من) بۆچوونێن جودا ل سەر دروست دبن، بەلێ یا گرنگ ئەوە بەرچاڤرۆهنییەكا زێدەتر بۆ وەلاتییان ل سەر ئەوی پڕۆژەی بهێتە دان، لەوما دەمێ بەرچاڤرۆهنی دهێتە دان دشیاندایە وەلاتیێن كوردستانێ ژی مفای ژ ئەوی پڕۆژەی وەربگرن».
گۆت ژی» سالانە ل ئەمریكا و ئەفریقیا و هندستانێ، پرۆگرامێن جودا یێن هەین كو بانك و دەزگەهێن دارایی و شارەزایێن بانكان ب رێكا هەوێن جودا هشیارییا دارایی بەلاڤ دكەن سەبارەت ئەوان خزمەتگوزاریێن كو بانك پێشكێش دكەن».
ئەوی شارەزایێ بانكی ئاماژەكر» پڕۆژەیێ (هەژمارا من)، هەموو ئەو پاكێجێن دارایی یێن كو ل جیهانێ هەین دشێن د دەمەكێ كێمدا پێشكێش بكەن، هەروەسا ئێك ژ باشترین سیستەمێن دارایی یێن ئەورۆپا یێ توركیایە، پڕۆژەیێ (هەژمارا من) هیچ ژ ئەوی كێمتر نینە».
باس ل ئەوێ چەندێ ژی كر» ل گەل پێشكەفتنا تەكنەلۆژیایێ، كەرتێ بانكی پێنگاڤەكا بلەز هاڤێتییە، هەروەسا ئەو وەلاتێن د پڕۆسەیا بانكی و سیستەمێ داراییێ جیهانیدا د پشكداری نەكری، ب تمامی د پاشكەفتینە، هاندانا حوكمەتا هەرێما كوردستانێ بۆ ئەوێ چەندێ وەلاتییان د سیستەمێ بانكیدا پشكدار بكەت ، پێشكەفتنە».

هەولێر، قائید میرۆ

چاڤدێرەكێ سیاسی دبێژیت، پارتی دیموكراتی كوردستان پڕۆسەیا هەلبژارتنان بایكۆت نەكریە و هەموو جاران بەری هەر ئالییەكی پارتی دگەل بڕێڤەچوونا پڕۆسەیا هەلبژارتنان ئیراقێ و هەرێما كوردستانێ بوویە، هەروەسا دبێژیت، هەلوەستێ نوكە یێ پارتی دیموكراتی كوردستان بۆ هندەك پیلانێن دژی هەرێما كوردستانێ ڤەدگەڕیت و بزاڤ یێن هەین هەرێما كوردستانێ بهێتە لاوازكرن.
د. رێبین سەلام، چاڤدێرێ سیاسی بۆ رۆژنامەیا (ئەڤرۆ) دیاركر» هەر ژ پشتی سەرهەلدانا 1991 هەتا نوكە هەموو جاران بەری هەموو ئالیێن سیاسی، پارتی دگەل ئەنجامدانا هەلبژارتنان دا بوویە نەكو تنێ ل هەرێما كوردستانێ بەلكو ل ئیراقێ ژی هەر پارتی بەردەوام پێداگیری ل سەر بڕێڤەچوونا پڕۆسەیا هەلبژارتنان كریە، سەرۆك بارزانی ل سالا 1991 ێ ل باژێڕێ كۆیە دناڤا هزاران خەلكێ كوردستانێ داخوازكر هەلبژارتن ل هەرێما كوردستانێ بهێنە ئەنجامدان و حوكمەت و پەرلەمان بهێنە دامەزراندن، ل سالێن بۆری ژی پارتی دگەل بڕێڤەچوونا پڕۆسەیا هەلبژارتنان بوویە و هیچ دەمەكی دگەل پاشئێخستنا پڕۆسەیا هەلبژارتنان نەبوویە، بەلێ ئەڤا نوكە روودای گرێدای مافێ خەلكێ كوردستانێیە و پارتی هەلوەست وەرگرتییە و دبێژیت پشكداری هەلبژارتنێن ڤێجارێ ناكەم، چونكە ئەم دبینین پیلان یێن هەین بۆ لاوازكرنا هەرێما كوردستانێ و ئەو پیلان ژی د دیارن كو یێن هاتینە بەرهەڤكرن، هەلوەستێ پارتی بۆ بەرگریكرنێیە ژ خەلكێ كوردستان ب هەموو پێكهاتەیانڤە، ئەم دزانین پارتی هیچ دەمەكی یا بەرهەڤە نینە تەسلیمی هندەك بڕیاران ببیت كو مەرەمێن سیاسی یێن بەرهەڤكری ل پشت ئەڤان بڕیاران یێن هەین».
د. رێبین سەلام ئاماژەكر» هەرێما كوردستانێ قانوونا خوە یا تایبەت ب هەلبژارتنان ڤە یا هەی كو ل سالا 1992 ێ قانوونا هژمار ئێك دەركەفتیە و هەموو پڕۆسەیێن هەلبژارتنان ب گۆڕەی ئەڤێ قانوونێ بڕێڤەچووینە و ئاریشە ژی نەبووینە، بەلێ بڕیارێن دادگەها فیدڕالی و سەپاندنا هندەك بڕیاران كاریگەری ل سەر پڕۆسەیا سیاسی پەیداكریە بۆ نموونە بڕیارا نەهێلانا كورسیێن كۆتایا پێكهاتەیان نیەتێن خراپ ل پشت یێن هەین و ئێكەتی نیشتیمانی كوردستان سكالا تۆماركریە كو كورسیێن كوتایا پێكهاتەیان ل سەر پارێزگەهان بهێنە بەلاڤكرن، بەلێ دادگەها فیدڕالی ب گۆڕەی ئەڤێ سكالایێ ژی بڕیار دەرنەكریە، بەلكو بڕیار دەركریە هەموو كورسیێن كۆتایا پێكهاتەیان نەمینن ل هەرێما كوردستانێ، پارتی ژی یا هەست ب هندەك مەترسییان ل سەر ئەڤان دەستكەفتێن پشتی سەرهەلدانێ بدەستڤە هاتین دكەت و دخوازیت د دەمەكی دا پشكداریێ د هەلبژارتناندا بكەت كو ب پیلان هەلبژارتن نەهێنە سەپاندن و پڕۆسەیەك بڕێڤەبچیت شەفافیەت تێدا بیت و مافێ هەموو پێكهاتەیان ژی یێ پاراستی بیت، پارتی رازی نابیت تشتەك ل سەر هەرێما كوردستانێ بهێتە سەپاندن كو هەر دەستپێكێ یا خویایە، چ پیلان هاتینە بەرهەڤكرن و رۆژ بۆ رۆژێ بزاڤێن دهێنەكرن هەرێما كوردستانێ بهێتە لاوازكرن، هەكە ئەم هەڤپشكێن د دامەزراندنا ئیراقا نوو دا دڤێت هەڤپشكێن راستەقینەیێن پێكئینانا حوكمەتا سۆدانی بین و ئەڤە دڤێت یا دیار بیت و چو بڕیار ل سەر هەرێما كوردستانێ نەهێنە سەپاندن, بەرۆڤاژی هەكە هەر جارێ ب بەهانەیەكێ بزاڤێن لاوازكرنا هەرێما كوردستانێ بهێنە كرن ژی پارتی ئەو حزب نینە ل سەر خوە قەبوول بكەت».

شرۆڤەكارەكێ سیاسیێ ئیراقی ئاماژێ ب ئەوێ چەندێ دكەت، گرۆپێن میلیشیێن شیعی ب پشتەڤانییا ئیرانێ شەڕێ ئیرانێ و ئەمریكا و ئیسرائیل ڤەگوهاستە هەرێما كوردستانێ. بڕیارێن دادگەها فیدرال ژی وەكر پارتی دیموكراتی كوردستان بایكۆتا هەلبژارتنێن پەرلەمانێ كوردستانێ بكەت و بەرامبەر بڕیاران هەلوەستی وەربگریت و دبیت خوە ژ پڕۆسەیا سیاسی ل ئیراقێ ڤەكێشیت و حوكمەتا محەمەد شیاع سۆدانی بەر ب هەلوەشاندنێ ببەت.
غانم ئەلعابد، شرۆڤەكارێ سیاسیێ ئیراقی گۆت» ئالییەك ل ئیراقێ یێ هەی مەبەستا وی ئالۆزیێن ئیراقێ بەردەوام بن، بۆ ئەوێ مەبەستێ ژی كۆمەكا پێنگاڤان هاتینە هاڤێتن كو ئاستەنگێن سیاسی ل ئیراقێ زێدەتر كرینە، ژ ئەوان ژی دوورئێخستنا محەمەد حەلبووسی ژ پۆستێ سەرۆكێ جڤاتا نوونەرێن ئیراقێ و هێلان و بەردەوامیدان ب كێشەیێن دناڤبەرا بەغدا و هەولێرێ دا و بایكۆتا پڕۆسەیا سیاسی ژ ئالیێ باسكێ سەدری ڤە و چەندین پرسێن دی».
غانم ئەلعابد دیاركر ژی» بەردەوامییا ئەڤێ رەوشا ئالۆز ل ئیراقێ، ئەوی وەلاتی بەر ب چارەنڤیسەكێ نەدیار دبەت و هەتاكو حوكمەتا محەمەد شیاع سۆدانی ژی دئێخیتە پێشبەری بەرپرسیارەتیێ و هەلوەشاندنێ و گەریان ل دووڤ ئەلتەرناتیڤەكێ دی بۆ پێكئینانا حوكمەتەكا نوو و دانانا كەسەكێ دی ل شوینا سۆدانی».
ناڤبری ب پێدڤی زانی بەری پێكئینانا هەر حوكمەتەكا دی كێشەیێن د ناڤبەرا بەغدا و هەولێرێ دا ب تایبەتی پرسا شایستەیێن دارایی یێن هەرێما كوردستانێ بهێنە چارەسەركرن و سۆز بهێتە دان ئەو كێشە دوبارە نەبن و گۆت» ل كابینەیا سۆدانی چەندین سۆز ب كورد و سوننەیان هاتنە دان، بەلێ چو ژ ئەوان سۆزا نەهاتنە بجهئینان».
ئەوی شرۆڤەكارێ سیاسی باس ل ئەوێ چەندێ ژی كر»دادگەها فیدرال سەرەرای كو دەزگەهەكێ قانوونییە، بەلێ خوە ئێخستییە د ناڤ سیاسەتێ و بڕیارێن سیاسیدا، كو ئەڤێ چەندێ ژی وەكر پارتی دیموكراتی كوردستان وەكو مەزنترین حزب ل هەرێما كوردستانێ و ئێك ژ مەزنترین حزبێن ئیراقێ بایكۆتا هەلبژارتنێن پەرلەمانێ كوردستانێ بكەت و بەرامبەر بڕیارێن دادگەها فیدرال هەلوەستی وەربگریت و دبیت ژی خوە ژ پڕۆسەیا سیاسی ل ئیراقێ ڤەكێشیت».
رۆهنكر ژی» محەمەد شیاع سۆدانی، سەرۆك وەزیرێن ئیراقێ و پشتەڤانێن وی هەلبژارتنێن جڤاتێن پارێزگەهێن ئیراقێ ئەنجامدان بۆ ئەوێ چەندێ خوە ژ ئەنجامدانا هەلبژارتنێن پێشوەخت یێن جڤاتا نوونەرێن ئیراقێ ڤەدزن، ئەوان سۆز دانە كورد و سوننەیان كو كێشەیێن ئەوان چارەسەر بكەن، بەلێ خوە ژ سۆزێن خوە ڤەدزی».
غانم ئەلعابد دوپاتكر ژی» گرۆپێن میلیشیێن شیعی ب پشتەڤانییا ئیرانێ شەڕێ ئیرانێ و ئەمریكا و ئیسرائیلێ ڤەگوهاستە هەرێما كوردستانێ و ب بەهانەیان بێ بنەما هەرێمێ دكەنە ئارمانج، بابەتێ شەڕ فرۆشتنێ ب هەرێما كوردستانێ گەلەك ژ بابەتێ شایستەیێن دارایی مەزنترە».