سەرۆكێ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ راگەهاند: ئەنفال تاوانەكا مەزنە و برینەكە هێشتا نەهاتییە ساخكرن. هەروەسا دبێژیت: بەرپرسیارەتییا ئەخلاقی و دستوورییا حوكمەتا فیدرالییە، ب شێوەیەكێ هەژی قەرەبوویا كەسوكارێن ئەنفالكرییان و هەموو قوربانیێن دەستێ رژێما بەعس بكەت.
دوهی ئێكشەمبی 14/4/2024، مەسرور بارزانی، سەرۆكێ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ ل سالڤەگەرا 36 یا تاوانا ئەنفالێ، د پەیامەكێدا راگەهاند» ئەڤرۆ بیرئینانا تاوانەكا مەزن و برینەكا هێشتا نەهاتییە ساخكرن دكەین، كو بەری 36 سالان، رژێما بەرێ یا ئیراێ، ژ پێخەمەت نەهێلان و قڕكرنا گەلێ كوردستانێ، هەوا جینۆساید و كۆمكوژییا ئەنفالێ ئەنجامدا».
مەسرور بارزانی ئاماژە ب ئەوێ چەندێ ژی كر» ئەنفال تاوانەكا كێم وێنەیە و ناهێتە ژبیركرن و پێدڤییە ئەو تاوان وقوربانیێن مە هەردەم ل بیرا مە بن و نەڤیێن مە بزانن كو خەلكێ كوردستانێ، چ قوربانییەكا مەزن ژ پێخەمەت مافێن خوە یێن نەتەوەیی یێن رەوا دایە».
هەروەسا ئاماژەكر كو د دەمەكیدا حوكمەتا هەرێما كوردستانێ خومەتكرنا زێدەتر یا بنەمال و كەسوكارێن ئەنفالكرییان ب ئەركێ خوە دزانیت، د هەمان دەمدا دوپات ژی دكەت كو ئەرك و بەرپرسیارەتییا ئەخلاقی و دستوورییا حوكمەتا فیدرالییە، ب شێوەیەكێ هەژی قەرەبوویا كەسوكارێن ئەنفالكرییان و هەموو قوربانیێن دەستێ رژێما بەعس بكەت».
سەرۆكێ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ گۆت ژی» ئەوا جهێ داخێیە هەتا نوكە ژس كەس و ئالی یێن هەین دخوازن ب هزركرنەكا شۆڤینیانە و ب هەمان ئەقلییەتا ل پشت ئەنجامدانا ئەنفالێ بوو، نكۆلیێ ل مافێن رەوا و دستوویێن گەلێ كوردستانێ بكەن كو ژ ئەنجامێ خەباتا بێ وێنەیا خەلكێ كوردستانێ بدەستڤە هاتین»,
ل دووماهییا پەیاما سەرۆكێ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ دا هاتییە» ل سالڤەگەرا هەوا ب ناڤێ ئەنفالێ، سەرێ رێزێ بۆ هەموو شەهید و ئەنفالكریێن كوردستانێ د چەمینین و هەردەم ل دەف مە د زیندینە».

بسپۆرەكێ قانوونا نێڤدەولەتی ل هەرێما كوردستانێ راگەهاند: پڕۆسەیا ئەنفالكرنا كوردستانێ ب شێوەیێ جۆرا وجۆر هاتە بجهئینان.
د. كرمانج ئوسمان، پسپۆرێ قانوونا نێڤدەولەتی ل هەرێما كوردستانێ گۆت» پڕۆسەیا ئەنفالكرنا خەلكێ كوردستانێ ب شێوەیێ جۆرا و جۆر بەرامبەر هەرێما كوردستانێ هاتە بجهئینان. هەوا ئەنفالێ ب هەشت قۆناغان هاتە ئەنجامدان، بەلێ هەكە تێبینی بهێتە كرن حوكمەتا ئیراقێ ب بەرنامەیەكێ داڕێشتی و پیلانگێری ئەو هەشت هەوێن ئەنفالێ ئەنجامدان».
گۆت ژی» بەرەیێن هەوا ئەنفالێ هاتبوونە بەلاڤكرن بۆ سێ بەرەیێن جوگرافی ( سلێمانیێ و هەولێرێ و دهۆكێ) هەكە تێبینیێ بكەین كو بەرهەڤی بۆ ئەوێ تاوانێ هاتبوو كرن كو ب تاوانا جینۆساید هاتییە نیاسین، ژ بەر كو هەموو پشكێن قانوونی تێدانە كو پەیوەندی ب جینۆساید نیاسینا یا هەی».
رۆهنكر ژی» پشتی دامەزراندنا حوكمەتا ئیراقی یا نوو، هەرسێ ئالیێن ئیراقی دەستهەلاتا دادوەری و پەرلەمان و حوكمەتا ئیراقێ ئەو تاوان ب جینۆساید نیاسییە، بەلێ هەتا نوكە ژ بەرپرسیارەتیێ د رەڤن، كو پەیوەندی ب قەرەبووكرنا مادی و گیانی ڤە یا هەی و نوكە دبینین ئەو دەڤەرێن گەرمیان هیچ مالەك یان ژی خانییەك نەهاتییە ئاڤاكرن، ل گەل دەڤەرێن بەهدینان و ل گەل پشكەكا مەزن یا رۆفاتێن قوربانیێن ئەنفالێ نەهاتینە زڤراندن».
كرمانج ئوسمان خویاكر ژی» پڕۆسەیا ب جینۆساید نیاسینا تاوانێن ئەنفالێ، پشكەكا گرنگە ژ پڕۆسەیا ئاشتییا نیشتمانی ب تایبەت وەكو ستاندارێ نێڤدەولەتی ل شەڕی دەرباز دبیت، پڕۆسەیەك بهێتە دەستپێكرن، ب ناڤێ بەرژوەندیێن نیشتمانی، ئانكو سەرەرای ئەوێ چەندێ كو هەموو ئەو كەسێن قوربانی ماف یێ هەی بزانن كا د پڕۆسەیا ئەنفالێدا چ روودا و كێ بڕیار دا ئەوێن تاوانبار بهێنە سزادان و رۆفاتێن خوە وەربگرن ب پڕۆسەیەكا جوان و ل سەر بنەمایێ ئایینێ ئیسلامی بشێن دوبارە ڤەشێرن و گۆرێن وان د دیار بن».
راگەهاند ژی» ئەڤە پڕۆسەیەكا گرنگە بۆ ئاشتبوونا خەلكێ كوردستانێ و ب تایبەت حوكمەتا ئیراقێ ژ بەر كو ئەو پشكەكا گرنگە ژ ئاشتبوونا نیشتمانی».
ئەنفال، كو ب جینۆسایدا كوردان هاتییە نیاسین، پڕۆسەیەكا كۆمكوژییا كوردێن باشوورێ كوردستانێ بوو ژ ئالیێ رژێما بەعس ڤە ب سەرۆكایەتییا پێنجەمین سەرۆك كۆمارا ئیراقێ، سەدام حسێنی ل دووماهییا شەڕێ ئیراقێ و ئیرانێ ب هەشت قۆناغان هاتە ئەنجامدان كو هێزێن فەیلەقا ئێك و فەیلەقا پێنج یا لەشكرێ ئیراقێ و كەتیبێن ب ناڤێ بەرگرییا نیشتمانی تێدا پشكداربوون و هەژمارا ئەوان هێزان پێكڤە د گەهشتە 200 هزار چەكداران. ل هەموو قۆناغان 182 هزار وەلاتیێن كورد یێن سڤیل هاتنە بێسەروشوینكرن و زێدەتر ژ چار هزار و 500 گوندان ژی هاتنە وێرانكرن.
قۆناغێن ئەنفالێ:
قۆناغا ئێكێ: 9 – 23/2/1988 بوو ل دەڤەرێن سەرگەلۆ و بەرگەلۆ ل سنۆرێ باژێركێ سورداش یێ سەر ب قەزا دوكان ل پارێزگەها سلێمانیێ.
قۆناغا دویێ: 22/2 هەتاكو 1/4/1988 بوو ل دەڤەرێن قەرەداغ ل پارێزگەها سلێمانیێ.
قۆناغا سیێ: 7- 20/4/1988 ل دەڤەرێن گەرمیان ل سنۆرێ پارێزگەها كەركووكێ و سنۆرێ باژێرێن حوورماتو، كەلار، كفری، دەربەندیخان، چەمچەمال و چەند جهێن دی ڤەگرت. ئەڤێ قۆناغی ب بەرفرەهی ئەو دەڤەرە ڤەگرت و قوربانیێن مەزن ژ قۆناغێن دی هاتنە جوداكرن، لەوما سالڤەگەرا ئەوێ تاوانێ ژی بۆ ئەڤێ قۆناغێ هاتە دیاركرن.
قۆناغا چاری: 3 – 8/5/1988 ل درێژییا زێی بچووك ڤەگرت هەر ژ ئاغجەلەر، گۆپتەپە، عەسكەر، دەڤەرێن شێخ بزێنی، كۆیە، خەلەكان و دوكان.
قۆناغێن پێنج، شەش و حەفت: ژ 15/5 هەتا 26/8/1988 دەڤەرێن بالیسان، شەقلاوە، هیران، نازەنین، سماقۆلی، دۆلا ئالان، رواندوز، چۆمان، زنجیرا چیایێ قەندیلی، رانیە، چارقۆڕنە، هیزۆب، چیایێ باواجی، پشكەك ژ گوندێن كۆیە، دیبەگە و پردێ ڤەگرت.
قۆناغا هەشتێ: ل 25/8 هەتا 6/9/1988 دەڤەرێن بەهدینان ڤەگرت ل ئامێدیێ، دهۆك، زاخۆ، شێخان، ئاكرێ و بارزان.
ل سالا 2007 حوكمەتا هەرێما كوردستانێ بڕیار دا رۆژا 14/4 هەموو سالەكێ ببیتە رۆژا بیرئینانا تاوانێن ئەنفالێ.

دلشاد شەهاب، پەیڤدارێ سەرۆكایەتییا هەرێما كوردستانێ ل دۆر كۆمبوونێن نێچیرڤان بارزانی، سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ ل بەغدا بەرێ جەژنا رەمەزانا پیرۆز دبێژیت، پرسا مووچەی پێنگاڤەكا گەلەك گرنگ چوویە پێش و مە خواستییە مووچە ژ بابەتێن دی بهێتە جوداكرن.
دلشاد شەهاب د داخۆیانییەكا رۆژنامەڤانیدا باس ل ئەوێ چەندێ ژی كر كو ئالیێن دی یێن ئیراقی پشتراستیێ ددەن كو هیچ بزاڤەك بۆ لێدان و لاوازكرنا هەرێما كوردستانێ نینە.
خۆیاكر ژی» ب گۆڕەی قانوونێ، سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ بەرپرسە ژ پاراستنا بەرژەوەندیێن هەرێما كوردستانێ و بەرپرسە ژ رێكخستنا پەیوەندییان، بەرپرسیارەتییا كەسایەتییا نێچیرڤان بارزانی ئەوە كو ل كوردستانێ و ل ئیراقێ ژی هەردەم چاڤەڕێبوونەك یا هەی كو دەمێ كێشە دگەهنە ئاستەكی كو دبنە مەترسی بۆ سەر پەیوەندییان، پێدڤییە بەرهەڤی هەبیت، وەكو چاوان ل هەرێما كوردستانێ ئەو چاڤەڕێبوونە یا هەی، ل ئیراقێ ژی ب هەمان شێوە».
دلشاد شەهاب ئاماژەكر» سەرۆكێ هەرێمێ بۆ كۆمبوونا هەڤپەیمانییا بڕێڤەبرنا دەولەتێ هاتییە داخوازكرن كو پێكهاتییە ژ ئەوان هێزێن حوكمەتا ئیراقێ پێكئینای، ئارمانجا سەرەكی یا ئەوێ سەردانێ ئەوبوو كو پشكدارییا هەرێما كوردستانێ د حوكمەتا فیدرالیدا دوپات بكەت كو ل سەر بنەمایێ رێككەفتنەكێیە كو ل هەڤپەیمانییا بڕێڤەبرنا دەولەتێ ئیمزا ل سەر هاتییە كرن».
خۆیاكر ژی» رێككەفتنا پێكئینانا حوكمەتێ ژ ئالیێ هەڤپەیمانییا بڕێڤەبرنا دەولەتێڤە، هەموو بوارێن ئابۆری، پەترۆل و غاز، لەشكری و ئەمنی، دارایی و قانووندانان رێكخستییە، ئەوێ رێككەفتنێ جۆرەك ژ شەرعیەتا قانوونی وەرگرتییە و جڤاتا نوونەران دەنگ ل سەر دایە، مافێ كوردستانێ تێدا هاتییە جهگیركرن و پشكەك ژێ نەهاتییە بجهئینان و پێدڤییە كەسەك خوە ل ئەوان بڕگەیان بكەتە خودان».
رۆهنكر ژی» راستە گەلەك باسێ مووچەی هاتە كرن و ئارمانجا سەركردایەتییا كوردستانێیە و گرفتا خەلكییە، دانوستاندنێن گەلەك ستراتیژی هاتنە كرن مە كوردان پرسیار یا هەی، سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ ب راشكاوی پرسیار ژ ئالیێن هەڤپەیمانییا بڕێڤەبرنا دەولەتێ پێكئینای كر كو بۆچی پترییا ئەو بڕگەیێن حوكمەتا ئیراقێ ل بن سیبەرا وان هاتییە پێكئینان نەهاتنە بجهئینان؟ سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ گەلەك ب راشكاوی پرسیار ژ چارچۆڤەیێ هەماهەنگییا شیعی كر كو هێزا بالادەستن ل ئیراقێ، گەلەك بلندی و نزمی د ئەوان رەوشاندا دروستبوون، دەمێ هەرێما كوردستانێ دبن گەفان دا، مە چاڤەڕێبوونەكا مەزن ژێ دكر، پرسیارا مە ئەوە كو ئایا ب بۆچوونا هەوە ئەو گۆتنا دهێتە گۆتن و كار پێ دهێتە كرن بۆ دژایەتیكرنا هەرێما كوردستانێ و فیدرالییەتا ئیراقێ چیە؟».
ئێك ژ پرسێن سەرەكی یێن سەرەدانا نێچیرڤان بارزانی بۆ بەغدا مووچە بوو، پەیڤدارێ سەرۆكایەتییا هەرێما كوردستانێ سەبارەت ئەوێ چەندێ دبێژیت» مووچە، پێنگاڤەكا گەلەك گرنگ چوویە پێش، دو خال یێن هەین كو د مووچەیێن مەهێن شوباتێ و ئادارێدا هاتنە پەیڕەوكرن، ب راستی بەر ب پێشڤەچوونەكا جۆری نە. ئێك ژ ئەوان ئەوە كو ئەو گرێدانا مووچەیێن هەرێما كوردستانێ ب خەرجیێن فعلی یێن بودجەیا ئیراقێ ڤە، نەما. داخوازا مە ئەوبوو كو مووچە ژ بابەتێن دی بهێتە جوداكرن وەكو مافێ تاك و وەلاتیبوون بهێتە سەحكرن، یا دویێ ژی ئەوە كو نەهاتییە گرێدان ب داهاتێ ناڤخوەیی و پەترۆلێ. ئەڤە ژی دو ئالییە و پێنگاڤەكا باشە، سەرۆك وەزیرێن ئیراقێ و هەڤپەیمانییا بڕێڤەبرنا دەولەتێ دوپاتیێ ل پشتەڤانییا بەردەوام ل ئەڤێ پرسێ دكەن، ل پاشەڕۆژێ ژی دڤێت پێنگاڤێن دی بهێنە هاڤێتن، ئێك ژ ئەوان تەوتینە».
ب گۆڕەی داخۆیانیێن دلشاد شەهاب، پەیڤدارێ سەرۆكایەتییا هەرێما كوردستانێ» نێچیرڤان بارزانی سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ رۆهنكرێن گەلەك پێدڤی ل دۆر پرۆسەیا (هەژمارا من) دانە ئالیێن سیاسی یێن ئیراقی، ئەو بانكێن كو هەرێما كوردستانێ هەلبژارتین بۆ ئەوێ چەندێ ب رێكا ئەوان مووچەیێن فەرمانبەرێن هەرێما كوردستانێ بهێنە بەلاڤكرن، بانكێن فەرمی و مۆلەت داینە، هەروەسا ئەو بانكە جهێ باوەرییا بانكا ناڤەندییا ئیراقێ نە، ئانكو پشتڕاستییەك یا هەی بۆ وەلاتی كو رامان ئەو نینە بانك ب ئارەزوویا خوە مووچەی بەلاڤ بكەت، سەبارەت ئەڤێ چەندی پشتڕاستییەك یا هەی. بۆ نموونە، هەكە ئەوێ پڕۆسەی ئەو پشتڕاستییە بۆ نەبا، بانكا TBI نەداهتە د ناڤ پڕۆسەیا (هەژمارا من)».
گۆت ژی» نە حوكمەتا هەرێما كوردستانێ و نە دەستهەلاتان، گەفت ل گەل ئەوێ چەندێ نینە كو بانكێن ئیراقێ و بانكێن حكومی ژی پشكداریێ بكەن، ئەوا ئەم ل سەر د هەڤڕا ئەوە كو پێرابوون نەبنە ئەگەرێ بەلاڤنەكرنا مووچەی، یا گرنگ ئەوە مووچە ب سلامەتی بگەهیتە وەلاتییان، ئەڤە ئارمانجا سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ بوو كو گەلەك دوپاتی ل سەر كریە».
دلشاد شەهاب خۆیاكر ژی» دەمی كار دگەهیتە گەفێ یان بەرنامەیەك هەبیت بۆ لاوازكرنا هەرێما كوردستانێ، دڤێت كەسەك و جهەك هەبیت بەرسڤ هەبیت، سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ ملێ خوە دایە بەر ئەوێ بەرپرسیارەتیێ و پرسیار ژ هەموو ئالییان كریە. پشتڕاستم بۆچوونێن جودا یێن هەین، بەلێ هیچ بۆچوونەك ژ دەرڤەی دستووری نینە، ب تایبەتی ژ ئەوان خالێن كو قەوارەیێ هەرێما كوردستانێ یێ دستووری و قانوونییە، ئەوان ژی بەرهەڤی تێدایە پێرابوونێن پێدڤی بۆ چارەیا پرسێن هەلاویستی بگرنە بەر و قەوارەیێ هەرێما كوردستانێ ماندەل ناكەن. ئالیێن سیاسی د بەرهەڤن ب چڕی دانوستاندنێن بەرهەمدار ل گەل سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ بكەن د چارچۆڤەیێ دستووری بۆ نەهێلانا گۆمانان و پێشڤەبرنا پەیوەندییان و چەسپاندنا فیدرالییەتێ ل ئیراقێ».

نێچیرڤان بارزانی سه‌رۆكێ هه‌رێما كوردستانێ، دوھی ل به‌غدا ل گه‌ل محه‌مه‌د شیاع سوودانی، سه‌رۆك وه‌زیرێن ئیراقا فیدرال كۆمبوو.
د کۆمبوونێ دا، دیتنێن ھەڤپشک بۆ ھەمی پرس و بابه‌تێن نیشتمانی و جێبه‌جێكرنا كارنامه‌یا حكومه‌تا فیدرال یا ئیراقێ د هه‌می واران دا ھەبوون.
هه‌ردولا دوپاتی ل پێگیریا حكومه‌تا فیدراڵ کر بۆ پێشكێشكرنا خزمه‌تگوزاری و دووڤچوونا داخوازیێن وەڵاتیان ل هه‌می ئیراقێ به هه‌رێما كوردستانێ ژی ڤە، هه‌روه‌سا هەڤڕا بوون ل سه‌ر پێدڤیا پشتەڤانیا دامودەزگەھێن فیدرالی و هه‌رێما كوردستانێ.
د کۆمبوونێ دا، داکۆکی ل گرنگیا پشتەڤانیا تەمام یا هێز و لایه‌نێن سیاسیێن ئیراقێ ل پێنگاڤێن چاكسازیێ یێن حكومه‌تا فیدرال کر. ب مەرەما پێشڤەبرنا گه‌شه‌پێدانا تەمام ل وەلاتی و دەربازکرنا كێشه‌ و ئاستەنگێن پێشبەری وارێن كارگیری و جێبه‌جێكاری.
ل دووماھیا کۆمبوونێ، د پرێس کۆنفرانسەکێ ھەڤپشک دا سوودانی ڕاگەھاند، مە د کۆمبوونێ دا باسێ ھنارتنا پەترۆلا ھەرێمێ کر و ئەم د رژدین ل سەر بەردەوامبیا ھنارتنا پارەی بۆ مووچەی و دڤێت دلیڤە ب رێکارێن بانکیکرنا مووجەی بھێتە دان.
ھەروەسا سەرۆکێ ھەرێمێ د پرێس کۆنفرانسی دا ڕاگەھاند، مە دوپاتی ل سەرئێخستنا کارنامەیا حکومەتێ کر و ھندەک رێککەفتنێن باش ل سەر ھنارتنا پەترۆلێ یێن ھاتینە کرن و گۆت: ھیڤیدارم رێککەفتنا ل سەر مووچەی یا بەردەوام بیت.

سەرۆك مەسعود بارزانی ل سەلاحەدین پێشوازی ل جینین پلاسخارت، نوونەرا تایبەت یا سكرتێرێ گشتیێ نەتەوەیێن ئێكگرتی ل ئیراقێ كر.
د دیدارەكێدا باس ل رەوشا سیاسی ل ئیراقێ و ناڤخوەییا هەرێمێ و هەلبژارتنێن پەرلەمانێ كوردستانێ هاتە كرن و جینین پلاسخارت سەرەرای ئاماژەدان ب رۆلێ سەرۆك بارزانی و پارتی د پڕۆسەیا سیاسییا ئیراقێ و هەرێما كوردستانێدا ئاماژە ژی كر كو ئاگەهدارێ ئەوێ چەندێیە كو دو سال بوو پارتی یا بەرهەڤ بوو بۆ ئەنجامدانا هەلبژارتنان د دەمێ خوە دا و نوكە ژی د نیگەرانیێن پارتی سەبارەت هەلبژارتنان دگەهن و دوپاتی ل پێدڤییا پشكدارییا پارتی د هەلبژارتناندا كر و راگەهاند كو ئەنجامدانا هەلبژارتنان بێی پارتی دێ پڕۆسەیەكا ب زەحمەت بیت.
بارەگەهێ بارزانی بەلاڤكر»د دیدارەكێدا سەرۆك بارزانی هۆكارێن هەلویستێ پارتی رۆهنكر و بەرچاڤكر كو دادگەها فیدرال ل ئیراقێ جهێ دەستهەلاتا قانووندانانێ گرتییە و بڕیارێن وێ د سیاسینە و ب شێوەیەكی نینن كو رێز ل قەوارەیێ هەرێما كوردستانێ بهێتە گرتن.
هەروەسا سەرۆك بارزانی ئەوژی بەرچاڤكر كو بێ بەهكرنا پێكهاتەیان ژ نوونەرایەتیكرنا ئەوان زیانەكا گەلەك مەزن ب ئەوێ پێكڤەژیانێ دگەهینیت كو گەلێ كوردستانێ دەهان سالە ژ پێخەمەتی وێ خەبات كری و پێدڤییە مافێن پێكهاتەیان ل بەرچاڤ بهێنە وەرگرتن چونكە ئەوژی نەتەوەیێن جودا جودانە و پێدڤییە ل كوردستانێ هەست ب هەبوونا خوە بكەن. پەرلەمانەك نەتەوەیێن دی تێدا نەبن، دێ پەرلەمانەكێ لەنگ و نە تمام بیت.
هەڤدەم سەرۆك بارزانی د درێژییا ئاخڤتنێن خوە دا دوپاتی ل پێدڤییا ئەنجامدانا هەلبژارتنان كر بەلێ ئەو هەلبژارتن بن كو دەربڕینێ ژ ئیرادەیا گەلێ كوردستانێ بكەن و د ئازاد و شەفاف بن و د دوور بن ژ دەستێوەردانا دەرەكی و دیزاینا پێشوەخت یا ئەنجامان.
هەر د ئەوێ كۆمبوونێدا، سەرۆك بارزانی ئاماژە ب ئەوێ چەندێ كر كو ل هەرێما كوردستانێ، پارتی دامەزرێنەرا شەرعییەتێ و هەلبژارتنان بوو و ئەوی ب خوە ل سالا 1991 ل باژێرێ كۆیە راگەهاندبوو كو پێدڤییە ژ شەرعییەتا شۆڕەشگێری بەر ب شەرعییەتا قانوونێ بچین.
سەرۆك بارزانی رۆناهی ئێخستە سەر رەوشا ئیراقێ ژی و دوپاتكر كو» ل ئیراقێ رێككەفتن دهێنە پێشێلكرن، بۆ پێكئینانا حوكمەتا نوو یا ئیراقێ مە رێككەفتن ل گەل ئالیێن سیاسی ل دەمێ پێكئینانا هەڤپەیمانییا ئیدارەیا دەولەتێ هەبوو و هەتا نوكە هیچ خالێن ئەوێ رێككەفتنێ نەهاتینە بجهئینان. ل گەل ئەوێ چەندێ ژی ل بەغدا ب شێوەیەكێ نە دستووری دەست بۆ ژیانا خەلكێ كوردستانێ بریە و مووچە و قویتێ خەلكێ كوردستانێ وەكو چەكەك بۆ تێكدانا سەكامگیرییا هەرێما كوردستانێ و بێزاركرنا خەلكێ كوردستانێ بكارئینایە».
د درێژییا ئاخڤتنێن خوە دا سەرۆك بارزانی ب پێدڤی زانی ژ پێخەمەت ئەنجامدانا هەلبژارتنێن پاقژ و شەفاف پێدڤییە كێشەیێن تەكنیكی بهێنە چارەسەركرن و دبن چاڤدێرییا جڤاكێ نێڤدەولەتیدا بن.
د پشكەكا دی یا ئەوێ دیداری دا نوونەرا تایبەت یا سكرتێرێ گشتیێ نەتەوەیێن ئێكگرتی ل ئیراقێ دیاركر كو كێشەیا مووچەی د راپۆرتا خوە دا بۆ جڤاتا ئاسایشا نێڤدەولەتی باسكرییە و نابیت جوداهی د ناڤبەرا فەرمانبەرێن هەرێما كوردستانێ و دەڤەرێن دی یێن ئیراقێ هەبیت و دیاركر كو دێ د بزاڤاندا بیت بابەتێ مووچەی و شایستەیێن دارایی یێن خەلكێ هەرێما كوردستانێ ل گەل حوكمەتا ئیراقێ باس بكەت.
پلاسخارت پێشنیازكر بۆ بابەتێ هەلبژارتنێن هەرێما كوردستانێ، تیمەكا نەتەوەیێن ئێكگرتی هەڤكار بیت بۆ چارەسەركرنا ئەوان كێشەیێن تەكنیكی یێن پارتی تێبینی ل سەر هەین.
هەر د ئەوێ كۆمبوونێدا هەردو ئالییان دوپاتی ل ئەوێ چەندێ كر كو بۆ پاراستنا پرۆسەیا دیموكراسی و سەقامگیرییا هەرێما كوردستانێ پێدڤییە گرفتێن ل پێشبەری ئەنجامدانا هەلبژارتنان بهێنە چارەسەركرن.

سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ، نێچیرڤان بارزانی د كۆمبوونەكێدا ل گەل جینین پلاسخارت نوونەرا تایبەت یا سكرتێرێ گشتیێ نەتەوەیێن ئێكگرتی ل ئیراقێ، رەوشا سیاسی ل ئیراقێ و هەرێما كوردستانێ و پرسا هەلبژارتنێن پەرلەمانێ كوردستانێ گەنگەشەكر.
هەردو ئالی د هەڤڕا بوون ل سەر پێدڤی و گرنگییا ئەنجامدانا هەلبژارتنان ل هەرێما كوردستانێ، هەروەسا رۆناهی خستنە سەر تێبینیێن ئالیێن سیاسی و بزاڤێن هەمەئالییانە بۆ لادانا ئاستەنگێن ل پێشبەری پرۆسەیا هەلبژارتنان ل هەرێما كوردستانێ و دلنیابوون ژ پشكدارییا هەموو ئالییان د هەلبژارتناندا.
كێشەیێن هەولێر – بەغدا و دووماهی پێشهاتێن دانوستاندنێن هەردو ئالییان بۆ چارەسەركرنا وان، تەوەرەكێ دی یێن كۆمبوونێ بوو.

سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ، نێچیرڤان بارزانی دوهی شەمبیێ 6/4/2024 ب سەرەدانەكێ گەهشتە بەغدا.
ب گۆڕەی بایاننامەیەكا سەرۆكایەتییا هەرێما كوردستانێ، د چارچۆڤەیێ سەرەدانا خوە دا سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ دێ ل گەل هەر ئێك ژ لەتیف رەشید، سەرۆك كۆمارا ئیراقێ و محەمەد شیاع سۆدانی، سەرۆك وەزیرێن ئیراقێ كۆمبیت، هەروەسا دێ پشكداریێ د كۆمبوونا هەڤپەیمانییا بڕێڤەبرنا دەولەتێ و چارچۆڤەیێ هەماهەنگیێدا كەت.
د دیدار و كۆمبوونێن خوە دا ل گەل سەركردە و بەرپرسێن بلند یێن ئیراقێ، سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ چارەسەركرنا كێشەیێن هەولێر – بەغدا و رەوشا سیاسییا ئیراقێ و هەرێما كوردستانێ و چەند پرسێن دی، دێ گەنگەشە كەت.
دلشاد شەهاب، پەیڤدارێ سەرۆكایەتییا هەرێما كوردستانێ ل رۆژا 4/4/2024 د داخۆیانییەكا رۆژنامەڤانیدا راگەهاندبوو» نێچیرڤان بارزانی، سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ ل سەر مەلەفێن بودجەی و مووچەی، پەترۆلێ و هنارتنا وێ، هەڤدەم پەیوەندییەكا ساخلەم و باس دناڤبەرا بەغدا و هەولێرێ دا دێ دانوستاندنان ل گەل بەرپرسێن ئیراقێ ئەنجامدەت».
ل دووڤ پێزانینان، هۆكارەكێ دی یێ سەرەدانا سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ بۆ بەغدا بۆ دوپاتیكرنێیە ل سەر خالێن رێككەفتنا د ناڤبەرا ئالیێن حوكمەتا ئیراقێ پێكئینای. ل دۆر ئەوێ چەندێ، پەیڤدارێ سەرۆكایەتییا هەرێما كوردستانێ ئاماژە ب ئەوێ چەندێ كر» نێچیرڤان بارزانی، سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ ل بەغدا دێ دوپاتیێ ل سەر بجهئینانا خالێن رێككەفتنا ئالیێن چارچۆڤەیێ هەماهەنگیێ، كو حوكمەت ل سەر هاتییە دامەزراندن و سۆزا بجهئینانا وان هاتییە دان، بەلێ د راستیدا نەهاتینە بجهئینان».
گرنگترین داخوازیێن كوردان ژ حوكمەتا ئیراقێ ب سەرۆكایەتییا محەمەد شیاع سۆدانی، خوە د كۆمەكا خال و بڕگەیان دا دبینیت و ل هەڤپەیمانییا بڕێڤەبرنا دەولەتێدا هەموو ئالیێن پشكدار ئیمزا ل سەر كرییە، ژ ئەڤان خالان پێكهاتینە:
-ئەو بڕیارێن پەیوەندی ب هەرێما كوردستانێ ڤە هەی ب هەماهەنگی بهێنە دەركرن.
-دانوستاندن ل سەر دۆسێیا پەترۆلی و بودجەی.
-دەركرنا پڕۆژەیێ پەترۆلێ و غازێ د شەش مەهاندا.
-مەزاختنا شایستەیێن دارایی یێن وەلاتییان ل لژنەیا بلند یا بجهئینانا مادەیێ 140.
-كاراكرنا لژنەیا بلند یا بجهئینانا مادەیێ 140 ددەمێ مەهەكێدا.
-پێكئینانا فەوجەكا هاوارهاتنێ ژ ئاكنجیێن كەركووكێ.
-هەلبژارتنا جڤاتا پارێزگەها كەركووكێ د دەمێ سالەكێدا.
-بجهئینانا رێككەفتنا شنگالێ.
-پڕكرنا ڤالاهییا ئەمنی د ناڤبەرا هێزا پێشمەرگەی و لەشكرێ ئیراقێدا.
-دەركرنا پڕۆژە قانوونا دادگەها فیدرال د دەمێ شەش مەهاندا.
-دەركرنا پڕۆژە قانوونا جڤاتا فیدرال د دەمێ شەش مەهاندا.
-ڤەەگوهاستنا راژەیا مامۆستایێن خواندنا كوردی بۆ سەر حوكمەتا فیدرال ڤە.
-دەستپێكرنا چالاكیێن سیاسی یێن حزبێن كوردستانی ل دەڤەرێن ناكۆكی ل سەر هەی.

ئەمیر ئەترووشی:

ئەندامێ پەرلەمانێ عێراقێ دیاركر: دووماهی هاتنا كارێ یونیتاد دێ بیتە ئەگەر زیانەكا مەزن گەهتە كەیسا جینۆسایدا ئێزدیان وداخوازێ ژ سوودانی دكەین كارێ یونیتاد بۆ ڤەكۆلینێن تاوانێن تێرۆرستێن داعش بەردەوامی پێ بهێتەدان».

مەحما خەلیل، ئەندامێ پەرلەمانێ عیراقێ راگەهاند، ب دووماهی هاتنا كارێ یونیتاد بەری ڤەكۆلین د كەیسا جینۆسایدا شنگالێ ب دووماهی بهێت دێ زیانەكا مەزن گەهینتە كەیسا ئێزدیان، ژبەركو هەتا نوكە جینوسایدا ئێزدیان ل شنگالێ یا بەردەوامە و هێشتا چارەنڤیسێ پتر ژ دوو هزار و 500 كەسان دیار نینە و هێشتا كار ل سەر ڤەكرنا گۆرێن بكۆم ب دووماهی نەهاتیە و ئاوارێن شنگالێ هێشتا نەزڤرینە سەر مالێن خۆ، لەورا داخوازێ دكەین بەردەوامی ب كارێ یونیتاد بهێتە دان».

ئاشكرا كر، هێشتا ڤەكۆلینێن تاوانێن تێرۆرستێن داعشێ دا ب دووماهی نەهاتینە و گەلەك یا گرنگە بەردەوامی ب كارێ ڤەكۆلینێ بهێتەدان و هەمی خەلكێ زیانڤێكەفتی ل سەر دەستێن تێرۆرستێن داعش بهێنە قەرەبووكرن و تێرۆرست بهێنە سزادان».
سەرۆكێ دەستەیا بلندا بنگەهێ لالش یێ ڕەوشەنبیری و جڤاكی ل دهۆكێ دیاركر، دخوازین كارێ یونیتاد بۆ ڤەكۆلینێن تاوانێن تیرۆرستێن داعش بەردەوامی پێ بهێتە دان، ژبەركۆ هەتا نوكە جینۆسایدا ئێزدیان ل شنگالێ یا بەردەوامە.
سەعید جردۆ، سەرۆكێ دەستەیا بلندا بنگەهێ لالش یێ ڕەوشەنبیری و جڤاكی ل دهۆكێ راگەهاند، تیما یونیتاد بۆ دكیۆمێنتكرنا بەلگەنامێن تاوانێن داعشێ بەری ئەركێ خۆ تەمام بكەت، دشێت راپۆرتەكێ ل دۆر جینۆسایدا ئێزدیان پێشكێشێ جڤاتا ئاسایشا ناڤدەوڵەتی بكەت.
ئاشكرا كر، تیما یونیتاد یا ناڤدەولەتی كۆ ئەركێ دكیۆمێنتكرنا بەلگەنامەیێن تاوانێن داعشێ ل سەرە، بەری كارێن ئەركێ خۆ تەمام بكەت، دشێت هەڵویستەكێ شەرەفمەندانە د ڕێبازا مرۆڤاتیێ دا تۆمار بكەت ئەو ژی راپۆرتەكێ پێشكێشێ جڤاتا ئاسایشا ناڤدەولەتی بكەت ل گۆڕەی ئەوا دماوێ كارێ خۆ دا ب دەستخستین و بۆ وان هاتیە سەلماندن تاوانا ب سەرێ ئێزدیان هاتی ب هەموو پیڤەران جینۆسایدە.

سەرۆك مەسعود بارزانی دوهی ل سەلاحەدین پێشوازی ل یاكۆ بێریندز، قونسلێ گشتیێ هۆلەندا و كلاوس شترایشەر، قونسلێ گشتیێ ئەلمانیا ل‌ هەولێرێ كر.
د دیدارەكێ‌ دا، باس ل بابەتێ هەلبژارتنێن پەرلەمانێ هەرێمێ و هەلوەست و تێبینییێن پارتی دیمۆكراتی كوردستان سەبارەت هەلبژارتنان هاتە كرن، قونسلێن هۆلەندا و ئەلمانیا پشتەڤانیا وەلاتێن خۆ بۆ ئەنجامدانا هەلبژارتنێن دادپەروەرانە نیشادا.
سەرۆك بارزانی، پەسنا ڕۆلێ هەردو وەلاتێن هۆلەندا و ئەلمانیا یێن دۆست كر د پشتەڤانیكرنا دۆزا گەلێ كوردستانێ دا، هەروەسا سەرۆك بارزانی دوپات كر كو پارتی دیمۆكراتی كوردستان دامەزرێنەرا شەرعیەت و هەلبژارتنانە ل كوردستانێ و د دەمێ دو سالێن بووری دا پارتی هەمی بزاڤكرینە كو هەلبژارتن د دەمێ خۆ دا بهێنە كرن، لێ ڕێگری لێ دهاتە كرن، ب ئاشكرایی پەنا بۆ دەستێن دەرەكی و دادگەها فیدرال بر بۆ وێ‌ چەندێ‌ كێشە بۆ هەلبژارتنێن پاقژ و بژین بهێنە دروستكرن، بێ بەهركرنا پێكهاتەیێن نەتەوەیی و ئایینی ژ هەلبژارتنان، بێ‌ بەهركرنا پتر ژ 400 هزار دەنگدەران ژ دەنگدانێ‌ و ژ بلی ڤێ‌ ژی سەپاندنا رێكار و میكانزم و رێكارێن نەدروست بۆ برێڤەبرنا هەلبژارتنان، وەدكەن كو هەلبژارتن دەربڕینێ‌ ژ دەنگێ‌ راستەقینە یێ‌ خەلكێ‌ كوردستانێ‌ نەكەت.
سەرۆك بارزانی دیار كر، كو‌ پارتی دیمۆكراتی كوردستان پشتەڤانیێ ل ئەنجامدانا هەلبژارتنێن ئازاد و دادپەروەرانە دكەت، بێی چو دەستێوەردانەك و داڕشتنەكا پێشوەخت د ناڤ دا هەبیت.

مەحمود محەمەد، پەیڤدارێ پارتی دیموكراتی كوردستان رۆهنكرنەك ل دۆر هەلبژارتنێن پەرلەمانێ كوردستانێ بەلاڤكر و تێدا راگەهاند: هەكە هەلبژارتن ژی بهێنە پاشئێخستن، ب ئەوان مەرج و پێرابوونێن نوكە هەین، پشكداریێ د هەلبژارتناندا ناكەین.
د رۆهنكرنا پەیڤدارێ پارتی دا هاتییە» د دەزگەهەكێ راگەهاندنێدا دەنگوباسەك هاتییە بەلاڤكرن كو پارتی داخوازا پاشئێخستنا ئەنجامدانا هەلبژارتنان بۆ دەمەكێ دی كریە بۆ ئەوێ چەندێ ب هەمان مەرج و پێرابوون و قانوونێن نوكە، پشكداریێ د هەلبژارتناندا بكەت. ل ڤێرێ رادگەهینین هیچ بنەمایەك بۆ ئەڤی دەنگوباسێ نینە و پارتی یا بەردەوامە ل سەر هەلوەستێ خوە و هیچ جۆرە دەستێوەردانەكا نە قانوونی د هەلبژارتناندا قەبوول ناكەت».
گۆت ژی» پارتی ب پێدڤی دزانیت هەموو كێماسیێن تەكنیكی و پێشێلكاریێن دستووری و قانوونی د شێوازێ ئەنجامدانا هەلبژارتنان دا بهێنە چارەسەركرن و راستڤەكرن، بۆ ئەوێ چەندێ هەلبژارتنێن پاقژ و ئازاد و دستووری بهێنە ئەنجامدان و هەموو وەلاتیێن كوردستانێ ب هەموو پێكهاتەیان ڤە مافێ دەنگدانێ هەبیت و دەستكاری ژی د ئەنجامێن هەلبژارتناندا نەهێتە كرن».
پەیڤدارێ پارتی دیموكراتی كوردستان ئاماژە ب ئەوێ چەندێ ژی كر» پاشێخستنا هەلبژارتنان وەكو بژاردەیەك ل گەل پارتی هاتییە باسكرن بۆ ئەوێ چەندێ پارتی پشكداریێ د هەلبژارتناندا بكەت و ل ڤێرێ دوپات دكەین كو پارتی هەردەم ل گەل هەلبژارتنێن دستووری و زەلالە و هەكە هەلبژارتن بۆ دەمەكێ دی ژی بهێنە پاشئێسختن پێدڤییە ئەو راستڤەكرنێن دستووری و قانوونی و تەكنیكی بهێنە ئەنجامدان كو بۆ هەلبژارتنێن پاقژ د پێدڤینە».
هەتا نوكە بڕیارە ل رۆژا 10/6/2024 هەلبژارتنێن پەرلەمانێ كوردستانێ بهێنە ئەنجامدان، بەلێ پارتی دیموكراتی كوردستان بڕیار دایە پشكداریێ نەكەت و ئەگەرێ پشكدارینەكرنێ بۆ بڕیارێن ئەڤێ دووماهیێ یێن دادگەها فیدرالی و رەفتارا حوكمەتا بەغدا ل گەل هەرێما كوردستانێ دزڤڕینیت.