ئه‌ڤرۆ نيوز:
پشتى جودابوونێ ژ كۆمپانيا سۆنى بۆ به‌رهه‌مئينانا لاپتۆپان، كۆمپانيا ڤايۆ بڕيار داريه بچيته د ناڤ بازارێ مۆبايلێن زيره‌ك دا.
كۆمپانيا ڤايۆ يا بابانى ل گه‌ل كۆمپانيا بى مۆبايل ل به‌ر مۆبايلا خوه يا ئكێ ب ناڤێ “VAIO Phone” بێخنه بازارى كو ئه‌و مۆبايل خودان شاشه‌كا پێنج ئينجه و ب روونيا “1280×720″ پێكسل وێنان نيشان دده‌ت و ب سيسته‌مێ ئه‌ندرۆيد پێنج لۆليبۆب كار دكه‌ت، ديسا كاميرا پێشڤه ب رۆنيا 13 مێگاپێكسل و يا سنگى ژى ب پێنج مێگاپێكسلان وێنان دگريت.
د هه‌مان ده‌م دا، مۆبايلا ڤايۆ شيانێن پێكڤه‌گرێدانێ ب تۆڕا نه‌وه‌يێ سيێ و چارێ ڤه يا هه‌يى و پرۆسێسه‌رێ ب له‌ز 1.2 گێگاهێرتز كار دكه‌ت.
كۆمپانيا ڤايۆ ل 20ى ڤێ هه‌يڤێ ل به‌ره نيشان بده‌ت و بێخيته ناڤ بازارى و بهايێ وێ ژى دگه‌هيته 420 دۆلارێن ئه‌مريكى.
ئه‌ڤرۆ نيوز:
سه‌رۆكێ هه‌رێما كوردستانێ نوكه ل سحێلا ل گه‌ل سه‌رۆكێن عه‌شيره‌تێن ده‌ڤه‌را زۆمار و ره‌بيعه كۆمبوو و به‌حسێ گه‌له‌ك بابه‌تێن گرێدايى شه‌رێ داعش و پێكڤه ژيانێ به‌حسكرن.
سه‌رۆك بارزانى گۆت: “ب درێژاهيا مێژوويێ حوكمه‌تێن به‌رى نوكه دژاتيا كوردان كريه، به‌لێ ئه‌ڤ چه‌نده نه‌بوويه ئه‌گه‌رێ كێشان د ناڤبه‌را كورد و عه‌ره‌بان دا ژ به‌ر هه‌بوونا دوريشمێن پێكڤه‌ژيان و لێبۆرين و براتيێ”.
زێده‌تر گۆت: “چه‌كدارێن داعش ژى بزاڤ كر وه‌كو رژێمێن به‌رێ ڤى شه‌رى بكه‌ته شه‌رێ د ناڤبه‌را كورد و عه‌ره‌بان دا، به‌لێ سۆپاس بۆ خودێ سه‌ر نه‌گرت”.
ئاماژه ب وێ چه‌ندێ كر كو كورد دشيا تۆلا خوه ڤه‌كه‌ت، به‌لێ نه‌كر چونكو باوه‌رى ب وێ چه‌ندێ نينه و گۆت: “دڤێت گيانێ ئێكتر قه‌بوولكرنێ ل ده‌ف مه هه‌موويان هه‌بيت”.
سه‌رۆكێ هه‌رێما كوردستانێ پرسيار ژى كا داعش چو بۆ ده‌ڤه‌رێن سونيان كريه و گۆت: “ژ ئه‌گه‌رێ شه‌رێ داعش ده‌ڤه‌رێن ئه‌وان ژى تووشى زيان و خرابكاريه‌كا زۆر هاتن”.
ده‌رباره‌يى ڤه‌گه‌ريانا عه‌ره‌بان ژى بۆ وان ده‌ڤه‌ران سه‌رۆك بارزانى گۆت: “ئه‌ڤێ پشكدارى د تاوانان دا كربيت، كه‌س نه‌شێت ده‌ستێ خوه درێژ بكه‌تێ، به‌لێ ئه‌ڤێن تاوان كربن، ب چو ره‌نگان ماف نينه دووباره ڤه‌گه‌رنه وان ده‌ڤه‌ران”.
مه‌سعود بارزانى دا زانين ژى كو هه‌ر كه‌سێ بڤێت بچيته ناڤ داعش دێ رێ ده‌نێ بچيت، به‌لێ ژ كه‌سێ قه‌بوول ناكه‌ن ل ناڤ ده‌ڤه‌رێن كوردى هه‌ڤكاريا داعش بكه‌ن و ببنه سيخۆر ل سه‌ر پێشمه‌رگه‌يى.
ل دۆر خزمه‌تكاريان ژى ئاماژه ب وێ چه‌ندێ كر كو دێ ب هه‌موو ره‌نگان بزاڤێ كه‌ن، خزمه‌تگۆزاريان پێشكێشى وان ده‌ڤه‌ران ده‌ن و گۆت: “كه‌س باجا كه‌سێ ناده‌ت”.
ژ لايێ خوه ڤه د روونشتنێ دا، شێخ موزاحم ژ سه‌رۆك عه‌شيره‌تێن ده‌ڤه‌را زۆمار ژى راگه‌هاند كو ئه‌و عه‌ره‌بێن ده‌وروبه‌رێن شنگال هه‌ڤكاريه‌كا باشا داعش كريه و هيڤى ژ جه‌نابێ هه‌وه دكه‌ين كو رێ نه‌ده‌ن ئه‌و عه‌ره‌به ڤه‌گه‌رنه وان ده‌ڤه‌ران.
ئەڤرۆ:
ل دووڤ ڤەکۆلینەکا نوو، ڤالاتیەکا مەزن یا د ناڤبەرا جۆرێ رەوشەنبیرکرنا سیکسی یا گەنجان دڤێت و یا ئەو بدەستڤە دئینن یا ھەی.
د ڤەکۆلینێ دا دووڤچوون ل سەر شێوازێ فێرکرنا گەنجان ل دۆر رەوشەنبیریا سیکسی ھاتە کرن و وەسا دیار بوو کو گەنج حەز دکەن پتر پێزانینان ل دۆر سیکسی و ھەڤبەندیان ژ سەمیانێن خوە بزانن.
بەرھەڤکەرا ڤەکۆلینێ “کلیر تنتون” دبێژیت: ئەو کاروبارێن گەنج پێ رادبوون بۆ لێگەریانا بەرسڤێن دروست ھەتا رادەکێ مەزن د ڤان ٢٠ سالێن بۆری دا ھاتینە گوھارتن و دێ بەردەوام گوھۆرین ب سەردا ھێن ھەتا ھەتایێ.
ناڤبریێ زێدەتر گۆت: ئەڤە رامانا وێ چەندێ یە کو ئەم پێدڤی پەیرەوەکێ پتر رێکخستی نە ل دۆر رەوشەنبیریا سیکسی و ھەڤبەندیان، و پێدڤیە مە پتر شیان ھەبن بۆ خوە گونجاندنێ ل گەل پێدڤیێن دھێنە گوھارتن.
ڤەکۆلەران جوداھیا رێیا فێرکرنا زەلامان ل کەل فێرکرنا ژان ژی ل دۆر سیکسی و ھەڤبەندیان دەستنیشانکر،
ڤەکۆلینێ داتا ژ لێگەریانا نشتامنی یا سیێ ل دۆر ھەلویستێ سیکسی و شێوازێ ژیانێ (Natsal – ٣) وەرگرتن کو مەزنترین ڤەکۆلینا زانستیە ژ جۆرێ خوە ل بریتانیا، عەمرێ پشکداربوویان ژ ١٦ – ٢٤ سالی بوون، ڤەکۆلەران ئاشکرا کر کو ھندی گەنج مەزن دبیت ژێدەرێ وی یێ سەرەکی ل دۆر بابەتێن سیکسی ھەتا نوکە قوتابخانەیە، ئەڤە پشتی ٢٨% ل سالا ١٩٩٠ گەھشتیە ٤٠% ل سالا ٢٠١٢.
د ڤەکۆلینێ دا دیار بوو کو دایک و باب ژێدەرێ سەرکی بوو بۆ بتنێ ٧% ژ گەنجان و ١٤% بۆ کچان و نۆشدار ١% بۆ زەلامان و ٣% بۆ ژنان.
ل گەل ڤێ چەندێ نێزیکی نیڤەکا پشکداربوویان ژ ھەردو رەگەزان دیار کر کو ئەو پشکا مەزنتر ژ پێزانینێن ل دۆر سیکسی ژ ژێدەرێن دی وەردگرن، ئەڤ ژێدەرە ژی نە دباوەر پێکرینە وەکو خووشک و برا و ئنترنێت و فلم و گوڤارێن سیکسی. ل گەل ڤێ چەندێ ئەڤ ئەنجامە ل دژی وێ بوون یا گەنجان ژ خواندنێ وەرگرتی.
ئه‌ڤرۆ:
ئەندامەکێ لیژنا پەروەردە و خواندنا بلند ل پەرلەمانێ کوردستانێ بۆ ئەڤرۆ راگەھاند، نھا ئەو دووڤچوونێ ل سەر دو زانکۆیێن ئەھلی ل ھەرێمێ دکەت، ئەو ژی زانکۆیا نەوروز ل دھۆکێ و زانکۆیا گەشەپێدانا مرۆڤی ل سلێمانیێ کو مووچێن وان ژ حوکمەتا ھەرێمێ دھێنە دابینکرن و گۆت: یا زانکۆیا سلێمانیێ ھەموو بەلگە د دەستێ من دانە، بەلێ یا زانکۆیا نەوروز ھێشتا ڤەکۆلینا وێ ب دووماھی نەھاتیە و دێ بزاڤێ کەین ھەموو بەلگەیێن وێ ژی ئاشکرابکەین.
د. شێرکو حەمە ئەمین، ئەندامێ لیژنا پەروەردە و خواندنا بلند ل پەرلەمانێ کوردستانێ بۆ ئەڤرۆ دیار کر، نھا ئەم ڤەکۆلینەکا ھوور و وورد ل سەر بەلگەیێن زانکۆیا نەوروز دکەین کا مووچێ وان ژ کیڤە دھێنە دابینکرن، ھەتا نھا ڤەکۆلین ب دووماھی نەھاتیە، بەلێ ھەردەمێ ھەموو بەلگە گەھشتنە دەستێ من، دێ ب روون و ئاشکرایی بەلاڤەکەم و دێ پێرابوون ژی ل سەر ڤێ زێدەگاڤیێ ھێنە وەرگرتن.
شێرکو ھەروەسا گۆت: مووچێن فەرمانبەرێن زانکۆیا گەشەپێدانا مرۆڤی ل پارێزگەھا سلێمانیێ ژی ژ ئالیێ حوکمەتا ھەرێمێ ڤە دھێنە دابینکرن و مە دووڤچوونەکا ھوور ل سەر ڤێ زێدەگاڤیێ کریە و گۆت: ل گۆرەی بەلگەیێن بەردەست، زانکۆیا ناڤبری ٣١ فەرمانبەر ھەنە کو مووچێ وان ژ حوکمەتێ بۆ دھێتە دابینکرن ب کوژمێ ٢٨ ملیون دینارێن ھەیڤانە.
ئەندامێ لیژنا پەروەردە و خواندنا بلند ئاماژە دا وێ چەندێ، فەرمانبەرێن وێ زانکۆیێ دامەزراندیێن وەزارەتا خواندنا بلند یا ھەرێما کوردستانێ نە و پێدڤیە پشتی چووینە سەر میلاکێ وان مووچێن وان بھێنە بڕین و زانکۆیا ئەھلی مووچێن وان بدەن، بەلێ ھەتا نوکە مووچێن وان یێن حوکمەتێ نەھاتینە بڕین و ھێشتا حوکمەت ددەت و گۆت: پەرلەمان دێ ب شێوەکێ فەرمی ھەردو وەزارەتێن خواندنا بلند و دارایی ئاگەھدارکەت کو ئەڤ زێدەگاڤیە نەمینن و پێرابوون ژی بھێنە وەرگرتن.
د. ئاماد محەمەد سالح، ھاریکارێ سەرۆکێ زانکۆیا نەوروز بۆ کاروبارێن کارگێری و ئابووری بۆ ئەڤرۆ دیار کر، حوکمەت مووچێن چو ماموستایێن وان نادەت، ھەر ماموستایەکێ ل زانکۆیا نەوروز وانا بێژیت یان ژی ل زانکۆیێ فەرمانبەر بیت، مووچێ وی ژ لایێ زانکۆیا نەوروز ڤە دھێتە دابینکرن، ئەو ماموستایێن ل سەر میلاکێ حوکمەتێ ژی د دامەزراندن و ل زانکۆیا نەوروز یان ھەر زانکۆیەکا ئەھلی دەوامێ دکەن، وەکو (اعارە) دچن و مووچێ وان یێ حوکمەتێ ب شێوەکێ بەروەخت دھێتە بڕین و ئەو ماموستا مووچێ خوە ژ زانکۆیا ئەھلی وەردگرن وەکو فەرمانبەرەکێ تەنسیب، بەلێ بۆ ڤان جۆرێن ماموستایان خزمەت ل سەر حوکمەتێ دھێتە ھژمارتن.
د. ئیبراھیم سمو، سەرۆکێ لیژنا پەروەردە و خواندنا بلند ل پەرلەمانێ کوردستانێ بۆ ئەڤرۆ دیار کر، ل گۆرەی قانوون و رێنمایان ھەر ماموستا و فەرمانبەرەکێ ل زانکۆیەکا ئەھلی دەوامێ بکەت، پێدڤیە ئەو زانکۆیە مووچێ وی بدەت، خوە ھەکە ژ زانکۆیەکا حکوومی ژی بھێتە تەنسیبکرن، مووچێ وی ھەر دێ ژ زانکۆیا ئەھلی ھێتە دابینکرن.
ئه‌ڤرۆ:
رێڤەبەرێ گەشەپێدانا جڤاکی ل قەزا شێخان بۆ ئەڤرۆ ئاشکرا کر، مافێ 139 کێم ئەندامێن دەڤەرێن باشیک و تلکێف و حەمدانیە و دەڤەرێن کوردنشین ھاتینە بەرزەکرن ژ لایێ رێڤەبەریا گەشەپێدانا جڤاکی ل پارێزگەھا مووسل.
جەمیل عەبدوللا، رێڤەبەرێ گەشەپێدانا جڤاکی ل قەزا شێخان بۆ رۆژناما ئەڤرۆ ئاشکرا کر، پشتی تێکچوونا رەوشا باژێرێن تلکێف و باشیک و دەڤەرێن کوردنشین ئەوێن کەفتینە بن کونترۆلا چەکدارێن تیرورستێن داعش و رۆژا ئەو کەسێن وان دەڤەرا ئاوارەبووینە دەڤەرا شێخان سەرەدانا رێڤەبەریا گەشەپێدانا جڤاکی یا شێخان دکەن، بەلێ ھەتا نھا 139 کێم ئەندامێن ئاوارە ناڤێن وان ھاتینە تومارکرن و رەوانەی لیژنا نوشداری کرینە و راپۆرتێن وان یێن بۆ مە زڤرین کو 100% کێم ئەندامن و فایلێن وان ژ لایێ مەڤە ھاتینە دروست کرن بۆ رێڤەبەریا گشتیا دھۆک دھێنە رەوانەکەین.
ناڤبری داخواز ژ پارێزگەھا دھۆک دکەت دانوستاندنێ ل گەل ئەنجوومەنێ پارێزگەھا مووسل بکەت، دا کو بنگەھێ گەشەپێدانا جڤاکی سەر ب مووسل ڤە ل شێخان بھێتە ڤەکرن، چونکو ئەگەر ئەو ئاوارێن د ناڤ مالێن خوە دا کێم ئەندام ھەین دێ بارگرانیەکا مەزن کەڤیتە سەر رێڤەبەریا مە و ھەر قەزایەکێ بەھرەکا دیاری کری یا ھەی بۆ وەرگرتنا کێم ئەندامان، یان بەھرەکا تایبەت بۆ وان کێم ئەنداما ل حوکمەتا عێراق فیدرال بھێتە وەرگرتن کو ئەو کێم ئەندامێن ناڤێن وان ل دەف مە بھێنە تومارکرن و ئێکسەر بکەڤیتە سەر بودجەیا بەغدا.
رێڤەبەرێ گەشەپێدانا جڤاکی ل قەزا شێخان دیار کر، دەڤەرا شێخان گەلەک ئاوارە لێ دئاکنجینە و پتر ژ سێ کەمپا ھەنە بەردەوام سەرەدانا مە یان پەیوەندیێ ب مە دکەت ژ بۆ تومارکرنا ناڤێن وان کێم ئەندامان. ناڤبری دیار کر، مخابن بۆ پارێزگەھا مووسل ھەتا نھا ئەو کێم ئەندامێن دەڤەرێن باشیک و تلکێف و حەمدانیە و ئەو دەڤەرێن کوردنشین ل رێڤەبەریا گەشەپێدانا جڤاکی ل پارێزگەھا مووسل نەھاتینە وەرگرتن و 100% رێنما ژ وان دگرن و مافێ وان کێم ئەندامان ھاتیە خارن.
جەمیل عەبدوللا ل دور وان کەسێن مووچە خور یێن سەر ب رێڤەبەریا گەشەپێدانا جڤاکی شێخان ئاشکرا کر کو 1969 سەرۆک خێزان یێن رێنمایێن مووچێ گەشەپێدانا جڤاکێ ژێ دگریت ل قەزا شێخان مووچەی وەردگرن و مووچێ گەلەک ژ وان دھێتە برین ئەوێن وەغەرکرین و ئەوێن بۆ دەرڤەی وەلاتی کوچکرین و ئەو قوتابیێن خێزاندار و خواندنا خوە تمام کربیت ل قوتابخانێ و ئەو کچێن بێ سەمیان خێزان پێکئینابیت و ژنێن بیژن شووکر بیت مووچێ وان ب تمامی دھێتە برین.
ئەڤرۆ نیوز:
رێڤەبەریا گشتیا کەشناسیێ ل ھەرێما کوردستانێ راگەھاند کو سوبەھی ئەسمان دێ بيته ئه‌ور و باران ل دانێ پشتى نيڤرۆ باريت.
پشکا پێشبینیان ل رێڤەبەریا گشتیا کەشنایا ھەرێمێ راگەھاند کو ژ ئەنجامێ ڤه‌كێشا فشارێن وه‌لاتێ توركيا و هاتنا فشارێن ده‌ريا ناڤه‌راست بۆ سەر ھەرێما کوردستانێ ئەو پێشبینی دکەن کو سوبەھی رێکەفتی 2015.3.16 ئەسمان دێ بيته ئه‌ور و ل هنده‌ك ده‌ڤه‌رێن جودا ل دانێ پشتى نيڤرۆ باران باريت و ل هنده‌ك جهان ژى دێ بارانه‌كا گه‌له‌ك بۆش بيت و ل گه‌ل باران بارينێ دێ بريسى ژى هه‌بن.
رێڤەبەریا گشتیا کەشناسیێ ل ھەرێما کوردستانێ ئاشکەرا ژی کریە کو پلا گەرماتیێ دێ ھێتە خوار وەکو ھەڤبەرکری بیت ل گەل رۆژێن بەری نوکە ب رەنگەکی د ناڤبەرا 19 بۆ 9 دا.
ل دۆر پێشبینیا رێژا ھەوایی و مەودایێ دیتنێ ژی دایە زانین کو دێ ئاراستەیێ وی دێ باكوورێ رۆژئاڤا بیت ب رەنگەکی دێ یێ ل سەرخوە و ناڤەندی بیت د ناڤبەرا 5 بۆ 20 کلم د دەمژمێرەکێ دا و ماوێ دیتنێ ژی دێ 8 بۆ 10 کلم دا بیت.
ژ گرنگترین فاکتەرێن دەلیڤا تووشبۆنێ ب جەلتێ زێدەدکەن جگارەکێشانە، ھەروەسا ھندەک ئاریشێن دی یێن ساخلەمیێ ھەنە کو مەترسیێ ب تووشبۆنا نەخۆشیان زێدەدکەن وەکو بلندبوونا فشارا خوینێ و شەکرێ و قەلەویێ. پەنجەشێرا پیستی یا میلانی تووشی کەسێن پێنجی سالی دبیت، بەلێ ژبەر پێشکەفتنا ژیانا نوو وەلێ ھاتیە کو نەخۆشی تووشی سنێلە و گەنجێن بیست سالی ژی ببیت.
ئەڤرۆ، بەرپەرێ ساخلەمیێ:
ژ ئەنجامێ ئەو پێشکەفتنا پزیشکی یا د زوو دەستنیشانکرنا نەخۆشیان دا پەیدابووی، ئەو گوھۆرینێن کو ب سەر شێوازێ ژیانێ دا ھاتین وەکو خوارنا نەساخلەم و کێمیا ئەنجامدانا چالاکیێن لەشی، وەکریە کو گەلەک نەخۆشی تووشی گەنجان ببن ھێشتا دژیێ ١٧ و ١٨ سالیێ دا و ژوان نەخۆشێان ژی دێ ئاماژە ب حەفت نەخۆشیان دەین کو ژلایێ کومەلا ئەمریکی یا ساخلەمیا گشتی ھاتینە دەستنیشانکرن:
* پەنجەشێرا پیستی یا میلانی : پەنجەشێرا پیستی یا میلانی تووشی کەسێن پێنجی سالی دبیت، بەلێ ژبەر پێشکەفتنا ژیانا نوو وەلێ ھاتیە کو نەخۆشی تووشی سنێلە و گەنجێن بیست سالی ژی ببیت، چارەسەری بۆ نەھێلانا پەیدابوونا ڤێ نەخۆشیێ ئەوە قەستا سالۆنێن پیست رەشکرنێ نەکەین، ژبەرکو ئەو دەلیڤا توشکرنا ڤێ نەخۆشیێ ب سێ جارکی زێدەدکەن ل دووڤ پەیامەکا رۆژناما ” Cancer Epidemiology, Biomarkers & Prevention”، ھەروەسا پێدڤیە کریمێن خوپاراستنێ ژ تیشکا رۆژێ ب کاربینن ل دەمێ مرۆڤ دناڤبەرا دەمژمێر ١٠-دویێ نیڤرۆ دەردکەڤیت، گرۆڤە ژی ھەنە کو خوارنا ڤیتامین بی پیستی ژ تووشبۆنا پەنجەشێرێ دپارێزیت.
* نەخۆشیا پێتیبوونا ھەستیان: ژیێ تایبەت بۆ دەستنیشانکرنا ڤێ نەخۆشیێ ٦٥ سالیە، ھندەک ژی د ژیێ ٥٠ سالیێ دا تووشی نەخۆشیێ دبن، کاترین دیمەر، رێڤەبەرا بەرنامێ ساخلەمیا ھەستیان ل کولیژا پزیشکی یا زانکۆیا واشنتون دبێژیت: بۆ خوپاراستنێ ژ ڤێ نەخۆشیێ پێدڤیە ھەستیێن خوە ب ھێز بێخین ئەوژی ب خوارنا ڤیتامین (دی) و کالسیومی، ھەروەسا شیرەتان دکەت کو رۆژانە راھێنان بھێنە کرن داکو ھەستی بھێزبکەڤن و خوە دووربکەن ژ جگارەکێشانێ و مەی ڤەخوارنێ ژبەرکو وەکو ژەھرێ نە بۆ ھەستیان.
* جەلتە: ئەڤ نەخۆشیە ژی پتر ل دەڤ کەسێن ٦٥ سالیێ و پێھەل دھێتە دیتن بەلێ د ئەڤرۆ دا تووشی گەنجێن بیست سالی و سیە سالی ژی دبیت، ژ گرنگترین فاکتەرێن دەلیڤا تووشبۆنێ ب جەلتێ زێدەدکەن جگارەکێشانە، ھەروەسا ھندەک ئاریشێن دی یێن ساخلەمیێ ھەنە کو مەترسیێ ب تووشبۆنا نەخۆشیان زێدەدکەن وەکو بلندبوونا فشارا خوینێ و شەکرێ و قەلەویێ و زێدەبوونا کولیسترۆلی یە دخوینێ دا، پێدڤیە چارەسەریا وان نەخۆشیا بھێتە کرن داکو گەنج تووشی جەلتێ نەبن.
*پەنجەشێرا مەمکی: ژیێ دەستنیشانکرنا ڤێ نەخۆشیێ ٤٥ سالی و پێھەلترە، بەلێ ل نوکە تووشی کچێن سنێلە ژی دبیت، (ئان باتریدج) رێڤەبەرا پرۆگرامێ نەخۆشێن پەنجەشێرا مەمکی ل پەیمانگەھا دانا فاربەر یا پەنجەشیرَێ دبێژیت بو نەھێلانا ڤێ نەخۆشیێ پێدڤیە ژن راھێنانان ب شێوەیەکێ رێکخستی بکەن و سەنگێ خوە ب پارێزن و خوە ژ مەی ڤەخوارنێ دوور بکەن، ھەکە وان فاکتەرێن زکماکی ھەبن پێدڤیە پێرابوونێن جدی وەربگرن دا تووشی ڤێ نەخۆشیێ نەبن وەکو چەند دەرزیکا وەربگرن یا مەمکی ژێڤەبکەن ھەکە زانی دێ تووشی نەخۆشیێ بیت.
* ئەلزەھایمەر: ژیێ پێشبینیکری بۆ تووشبۆنێ ب نەخۆشیێ ل سەر ٦٥ سالیێ دایە، بەلێ ھندەک ل ژیێ پێنجی سالیێ ژی تووش دبن، د.گوستافو ئەلفا، رێڤەبەرێ جڤاتا ماموستایێن دەروونی یێن ئەمریکی دیاردکەت کو دشیاندایە خو ژ ڤێ نەخۆشیێ ب پارێزن ب رێیا ھێزکرنا بیردانکێ و لەشێ خوە و مێشکێ خوە، ئەوژی ب رێیا فێربوونا زمانەکێ نوو یان فێربوونا چاوانیا ژەنینا پیانویێ و ئەو ھەموو تشت مفای دکەن، ھەروەسا دیاردکەت کو تشتێ مفای ل دلی بکەت دێ مفای ل مێشکی ژی کەت لەورا یا گرنگە ئاستێ کولیسترۆلی یێ کێم بیت و فشارا خوینێ ل خوارێ بیت و بەژن زراڤی بھێتە پاراستن.
* نەخۆشیا شەکرێ ژ جورێ دوێ: پتریا جاران ل ژیێ پێنجی ھەتا شێشت سالیێ تووشی ڤێ نەخۆشیێ دبن، بەلێ نوکە تووشی گەنجان و ھەتا زارۆیان ژی دبیت، ل ڤێرێ چارەسەری دخوارنێ دایی، و ئەگەرێ زێدەبوونا تووشبۆنا گەنجان ب نەخۆشیا شەکرێ بۆ تیتالێن شاش یێن خوارنێ و سیستەمێ شاش یێ ژیانێ و نەبوونا وەرزشێ ڤەدگەرن. میشیل ماگی، رێڤەبەرێ پەیمانگەھا مادستار یا نەخۆشیا شەکرێ دیاردکەت پتریا تووشبۆیێن وێ دقەلەون و ئەڤ قەلەوی یە ل زکی یە کو مەترسیا تووشبۆنێ ل دەڤ وان زێدەترە.
* ئێشا پاشایان: پتریا جاران ل ژیێ پێنجی ھەتا شیشت سالیێ تووشی ڤێ نەخۆشیێ دبن، بەلێ نوکە تووشی گەنجان دژیێ ٣٠ سالیێ دا دبیت، رۆبرت ھاریس ژ دەزگەھێ ھەودانا گەھان دیاردکەت کو بۆ نەھێلانا ڤێ نەخۆشیێ رێگرتنە ل مەی ڤەخوارنێ و پاراستنا سەنگێ لەشی یە، دیسا دبێژیت: دووڤچۆنا ریجێمەکا نەساخلەم کو ب لەز سەنگ کێم ببیت دبیتە ئەگەر کو رێژا ترشیێ بۆریک زێدەببیت کو ئەوژی دبیتە ئەگەرێ تووشبۆنێ ب نەخۆشیێ.
ئەڤرۆ:
د.لیندا ڤان ھورن، ڤەکولەرا خوارنێ ل زانکۆیا نورتایسترن یا ئەمریکی دیارکر کو ئەو سودیومێ دناڤ ڤان جورە خوارنا دا ھەی نە ب رێیا وێ خوێ دھێت ئەوا ئەم ل سەر خوارنێ زێدەدکەین، بەلکو ب رێیا خوارنێن ئامادەکری دھێت و یا دروست ئەوە کو ٢.٣٠٠ ملگم سودیومی رۆژانە نەھێنە خوارن، بەلێ مرۆڤێن سروشتی گەلەک پتر ژ وێ دخووت و کەسانێن ئەمریکی رۆژانە ب شێوەیەکێ ناڤنجی دۆرێن ٣.٤٠٠ ملگم دخوون و دەمێ سودیوم دناڤ خوینێ دا زێدەبوو دێ مەترسی ب تووشبونێ ب فشارا خوینێ و سکتا دلی و نەخۆشیێن دی یێن دلی ژی زێدەبیت.
ئەو خوارنێن کو دڤێت خوە ژێ دوور بکەین ئەڤەنە:
١- نان: پارچەکا نانی دبیت یا پێکھاتی بیت ژ ٢٣٠ملگم سودیومی، لەورا باشترە خوارنا نانی یا رۆژانە کێم بکەی.
٢- گوشتێن ھاتینە چارەکرن یان ئەوێن خوێ کری: خوارنێن چارەکری ژی گەلەک سودیوم د ناڤ دا ھەیە و دبیت پارچەکا گۆشتێ عەلوکێ پتر ١.٠٥٠ ملگم سودیومی دناڤدا ھەنە.
٣- پیتزا: پارچەکا پیتزایێ یا پێکھاتیە ژ ٧٦٠ ملگم سودیوم.
٤- مریشک: پارچەکا مریشکێ ژ ٦٠٠ ملگم خوێ پێک دھێت و دیسا مریشکێن جەمەد گرتی ژی گەلەک خوێ دناڤدا ھەیە، لەورا باشترە بەری کەلاندنێ باش بھێنە شووشتن.
٥- شوربە ب گشتی: ھەر کیسکەکێ شوربێ ل بازاری، دبیت ٩٤٠ ملگم سودیوم د ناڤ دا ھەنە.
٦- ساندەیج: نان و گوشت و پەنیر ھەمی د سودیومی دپێکھاتینە و ھەکە تە کەتشەپ و مایونیز ژی ل سەر زێدەکرن ھەلبەت دێ رێژا خوێ ژی ھێشتا زێدەنتر لێ ھێت.
زاخۆ، یوسف موسـا:
ژ بەر کو ھەلویستێ وان ئەوقافا زاخۆ چار مەلا ژ کارێ گۆتارخواندنێ دوورخستن، پتری ١٥٠ مزگەفتان ژی کێماسیێن میلاکی ھەنە و ئەوێن ل شوونا وان کار دکەن د ئاستێ پێدڤی دا نینن.
مەلا سەعید عەبدۆلرەحمان، رێڤەبەرێ ئەوقاف و کارۆبارێن ئایینی ل زاخۆ بۆ رۆژناما ئەڤرۆ دیارکر، ژ بەر کو ھەلویستێ چار مەلایێن گۆتارخوون یێ زەلال نەبوو، و د گەل ئەڤرۆ نە دگونجین، لەو بۆ دەمەکی ژ کارێ گۆتارخواندنێ ھاتنە دوورخستن و گۆت: “چ مەلایێن ئەوقافا زاخۆ ب فەرمی نەچووینە د ناڤ رێزێن داعشێ دا”.
خویا ژی کر، نەبوونا مەلایێن بسپۆر کێشان بۆ وان دروست دکەن، کو نھۆ ل ٥٠ مزگەفتێن زاخۆ کادرێ ئەوقافێ وەکو میلاک نینە، لەو نەچار دبن پەنایێ بۆ خەلکێ خوەبەخش ببەن و ل شوونا وان ل وان مزگەفتان ب دانن و ب رێڤە ببەن، کو ھندەک ژ وان د ئاستێ پێدڤی دا نینن و گۆت: “٧٩ گۆتارخوون ژ میلاکێ مە دکێمن و ١٥٠ ئیمام ژی مە ڤالاھی ھەنە”.
ئاماژە ب وێ چەندێ ژی کر، نوکە ١٨٧ مزگەفت ل زاخۆ ھەنە و ٢٢ مزگەفت ژی یێ دھێنە دروستکرن، کو ١٨ ژ وان ژ لایێ خێرخوازان ڤەنە د گەل ھەموو پێدڤیێن وان.
نيشاندان