ئۆتیزما زارۆیان و خه‌مێن دایبابان!
هه‌ر وه‌كو ئه‌ڤ نه‌خۆشیا ئۆتیزما زارۆیان چه‌نده‌كێ به‌لاڤبوویه و دایبوبابێن وان كه‌فتینه خه‌مه‌كا گران ل سه‌ر وێ زه‌حمه‌تا ڤێرا دبه‌ن، كو نه‌شه‌ڤا وان شه‌ڤه و نه رۆژا وان رۆژه. ئۆتیزم نه‌خۆشیه‌كا زارۆیانه كارتێكرنێ ل سه‌ر ره‌فتار و هزر و بیرێن زارۆیان دكه‌ت، هه‌ر وه‌سا سه‌ره‌ده‌ریكرنا وی ل گه‌ل ده‌وروبه‌ر و جڤاكێ وی, زارۆیێن ئۆتیزم هه‌ین كارتێكرنێن جودا جودا هه‌نه ئێك بۆ ئێكێ دی هنده‌ك ژ وان كارتێكرنێن سڤك ل سه‌ر هه‌نه و دشێن خوه بگونجینن ل گه‌ل خێزان و جڤاك و ده‌وروبه‌ر و كارێن خوه یێن رۆژانه ئاسای برێڤه ببن، به‌لێ هنده‌كێن دی هه‌نه كارتێكرنێن مه‌زنتر ل سه‌ر هه‌نه و ئه‌ڤ زارۆیه پێدڤی هاریكاری و پاڵپشتیێنه هه‌می ده‌مان د ژیانا خوه دا.
ئه‌گه‌رێن نه‌خۆشیا ئۆتیزمێ چنه:ـ
هه‌تا نوكه ب دروستاهی دیار نه‌بوویه ئه‌گه‌رێن ڤێ نه‌خۆشیێ چنه و هندی ڤه‌كۆلێن هاتینه‌كرن په‌نایێ دبنه ئارشێن كێمیاوی د ناڤ مێشكی و ئامیرێن به‌رهنگاربوونێ دبیت ئه‌ڤه ئه‌گه‌ر بن.
هنده‌ك ئه‌گه‌رێن دی كو گومان ل سه‌ر هه‌بن بێ چو تشته‌كی زانستی بۆ هاتبیته‌كرن ئه‌و ژی:ـ
*حه‌ساسیا خوارنێ.
*گه‌له‌ك گرنگیدان ب خوارنێ.
*هنده‌ك كه‌ره‌ستێن پیس یێن ژینگه‌هێ.
*هنده‌ك ڤاكسیلدان وه‌كو (حصبه ـ و نیكاف)
*كێم جاران زارۆ تووشی pku,tuberous sclerosis به‌لێ زۆربه‌یا وان ئه‌گه‌ر ناهێنه دیاركرن یان نزانن.
نیشانێن نه‌خۆشیا ئۆتیزمێ:-
*زارۆ نه‌شێت تێكهه‌لیێ ل گه‌ل ده‌وروبه‌ران بكه‌ت و زوو نه شێت باخڤت و حه‌ز دكه‌ت ئاخفتنێن خوه دوباره بكه‌ت.
*كێمبوونا تێكهه‌لیێ ل گه‌ل جڤاكێ خوه.
*زارۆ حه‌ز دكه‌ت بزاڤ و چالاكیێن خوه دوباره بكه‌ت و ژ وی چارچووڤێ خوه‌یێ به‌رته‌نگ ده‌رنه‌كه‌ڤیت.
*هنده‌ك بزاڤێن نه‌هه‌ژی و نه‌جوان دێ كه‌ت چ ب ده‌ستێ خوه یان ب هه‌ر رێیه‌كا دی و ل ڤێرێ دێ ئه‌ڤ تشته ل ده‌ف دیاربن:-
1-گه‌له‌ك تێكهه‌لیێ ل گه‌ل زارۆیێن ده‌وروبه‌رێن خوه ناكه‌ت.
2-دڤێت هه‌می تشتێن خوه دروست دانیت و ئێك ل دووڤ ئێكی و ب هژمار.
3- ئاسته‌نگێن به‌رخودانێ ب چاڤان دێ هه‌بن.
چاره‌سه‌ریانه‌خۆشیا ئۆتیزمێ
بنیاتێ چارسه‌ریا ئۆتیزمێ ئه‌وه به‌رنامه‌یه‌كی ده‌ستپێكی یێ تایبه‌ت و دۆمدرێژ ژ لایێ بسپۆرێن تایبه‌تمه‌ندڤه بۆ بهێته دارێتن كا چ پێدڤیه بهێته‌كرن بۆ زارۆیێ دره‌نگ زانی ئۆتیزم یاهه‌ی و ئه‌ڤ بسپۆرێن هه‌نێ ژ ڤان كه‌سان پێكهاتینه:-
1-نۆشداره‌كی تایبه‌تمه‌ند یێ پێشكه‌فتن و وه‌ررا زارۆیان.
2-نۆشداره‌كێ ده‌روونی یێ زارۆیان.
3-نۆشداره‌كێ ئاخفتنێ و زمانی یێ تایبه‌تمه‌ند.
4-هاریكاره‌كێ جڤاكی یێ تایبه‌تمه‌ند.
5-مامۆستایه‌كی تایبه‌تمه‌ند یێ زارۆیێن خودان پێداویستیێن تایبه‌ت.
گرۆپه‌كێ ب ڤی ره‌نگی دووڤچوونا زارۆیێ نه‌خۆش بكه‌ت دێ گه‌له‌ك یا ب مفابیت ژ لایێ چاره‌سه‌ریێ و فێربوونێ و خواندنێ ڤه دانانا به‌رنامه‌كێ تایبه‌ت كو بشێن زارۆی فێری تێهكه‌لیێ بكه‌ن ل گه‌ل جڤاكی ب رێیا ئاخفتنێ و رییكێن دی وه‌كو ئیشاره‌تان یان وێنان و دێ هه‌وڵدن ڤی زارۆی ژ ی چارچووڤێ به‌رته‌نگ ده‌ربێخن و دبیت هنده‌ك زارۆ ژ ڤان پێدڤی ب ده‌رمانان ببن.
هه‌ر وه‌سا به‌رنامێ چاره‌سه‌ریێ دڤێت نه‌خۆشیا وی ل سه‌ر سڤك بكه‌ن ب رێیا ئه‌ڤان خالێن ل خارێ دیاركرین:ـ
*كێمكرنا رێك و ده‌رۆكان ئانكو رێكێن ب ساناهی.
*به‌رهه‌ڤكرنا هوڵه‌كێ بۆ ئامیرێن خواندن و فێربوونێ.
*هولێن تایبه‌ت بۆ فێربوونا تایبه‌ت و هۆله‌كا دی بۆ فێربوونا ل گه‌ل گرۆپان گه‌له‌كا ب زه‌حمه‌ته زارۆیێ ئۆتیزم هه‌ی بشێت ل گه‌ل زارۆیێن ئاسایی بگونجیت و بخوینیت دڤێت قوتابخانێن تایبه‌ت بۆ بهێنه ڤه‌كرن داخوازا ساخی و سلامه‌تیێ بۆ هه‌می زارۆیێن وه‌لاتێ مه دخوازین و خودێ هاریكارێ دایبوبابان بیت.
