بارزانی و بزاڤا رزگاریخوازا كوردی 1975 – 1990
مه‌سعود بارزانی
پشكا چارێ
گه‌هشتن بۆ سنورێ له‌قا ئێك
31
هه‌ر وێ رۆژێ، حسێن عومه‌رخان رێكانی، سه‌ردانا مه كر، و ژ زارێ موقه‌دم سه‌عید ده‌شتانی ڤه ڤه‌گێرا كو مسته‌فا زه‌ینه‌ل یێ ئامرفه‌وجا 88 یا سڤك، ل شێروانه ده‌نگوباس هنارتیه، ل گۆره‌ی بروسكا سه‌ددام حسێنی نابیت گوندان كیمیاباران بكه‌ن، و ب چه‌كێ كیمیای لێبده‌ن، ب تنێ دڤێت ل دژی مه‌سعوود بارزانی بهێته بكارئینان. حسێن عومه‌رخانی گۆت، مسته‌فا زه‌ینه‌لی داخواز ژ من كریه كو ئه‌ز ڤی ده‌نگوباسێ بله‌ز ب گه‌هینمه ته. رۆژا پاشتر ل 21ی نیسانێ ب مه‌ره‌ما سه‌ره‌دانا ده‌ڤه‌رێ ئه‌م هه‌تا نێزیك سه‌رزێری چووین و مه ژ نێزیك بنگه‌ه و باره‌گایێن دوژمنی دیتن.
سیاسه‌تا راگوهاستنێ و دوورخستنا گوندیان ژ ئالیێ رژێما ئیراقێ ڤه به‌رده‌وام بوو. ئه‌و سیاسه‌ت د چارچووڤێ پلانه‌كا نه‌مرۆڤاتی یا گشتیتر دا بوو، بۆ هه‌لوه‌شاندنا بناغێن ژیانا جڤاكی ل كوردستانێ. هه‌روه‌سا ئارمانجا رژێمێ ئه‌و بوو، رێكێ ل وێ ئێكێ بگریت كو بنگه‌هێ جه‌ماوه‌ری یێ شۆڕه‌شێ ل ده‌ڤه‌رێ ب هێزتر ببیت، و دخواست خه‌لكی و پێشمه‌رگه‌ی ژ ئێك ڤه‌قه‌تینیت، لێ وێ سیاسه‌تێ زێده‌تر خه‌لك هان دا په‌یوه‌ندیێ ب شۆڕه‌شێ و پێشمه‌رگه‌ی بكه‌ن. د وان سه‌روبه‌ندان دا حسێن فه‌تاح ژ رێكخراوا شه‌هید زوبێر ته‌یب، ده‌نگوباس بۆ من هنارتن كو ل سنۆرێ شێلادزێ، خه‌لكێ ڤان گوندان هاتینه ده‌ڤه‌رێن رزگاركری:
گوندێ سێرێ یا ژووری، گوندێ ئادكا، ب تنێ دو خێزان چووبوونه ناڤ رژێمێ، خه‌لكێ گوندێ ملێ مه‌یدانێ هه‌موو هاتبوون، ب تنێ دو خێزان چووبوونه ناڤ رژێمێ و خه‌لكێ گوندێ هاجمه‌ندا هه‌موو هاتبوون. خه‌لكێ گوندێ كۆلان هه‌موو هاتبوون. خه‌لكێ گوندێ پیران هاتبوون و سێ خێزان ژی چووبوونه ناڤ رژێمێ، خه‌لكێ گوندێ بارامه هه‌موو هاتبوون، خه‌لكێ گوندێن هه‌سه‌ن به‌كرا و باوان و مێرگێ چاره‌نڤیسێ وان دیار نه‌بوو، ل رۆژا 20 نیسانێ ژی سه‌عه‌ت شه‌ش و سیه خۆله‌كێن سپێدێ جاشێن ده‌ڤه‌رێ ب بلدۆزه‌ران گوندێن ملێ مه‌یدانێ و ئادكا خرابكرن.
رۆژا 23ی نیسانا 1987ێ هه‌ڤالان د. رۆژ نووری شاوه‌یس و ره‌مزی شه‌عبان و شوكری نێروه‌یی و حامد سووری گه‌هشتنه نك مه، سپێده‌هیا رۆژا پاشتر، مه سه‌ره‌دانا سه‌ر سنۆری كر، به‌رانبه‌ری دوتازا و ل سه‌ر كانیه‌كا ته‌زی مه بێهنا خۆ ڤه‌دا.
ل گۆره‌ی برووسه‌كا لژنا ناوچا ئامێدیێ ل رۆژا 28ی نیسانا 1987ێ، ده‌مێ پێنج رۆژان بوو رێكا كانی ماسێ یا داخستی بوو، و داخواز ژ هه‌ڤالێن به‌رپرس كر، ب تایبه‌ت سه‌ید سالح و عه‌ریف یاسین. له‌ورا ب بروسكێ مه ئاگه‌هداریا لقێ ئێك كر، بۆ وێ ئێكێ سه‌ره‌دانا سنۆرێ ئامێدیێ بكه‌ن. پاشی ده‌مژمێر چاری ئێڤاری د. رۆژ و هه‌ڤالێن دی ژ باره‌گایێ لقێ ئێك به‌ر ب ده‌ڤه‌را ئامێدیێ ب ڕێ كه‌فتن. بۆ وێ ئێكێ ب هاریكاریا هه‌موو لایان بزاڤن بكه‌ن كانی ماسێ بگرن.
د درێژاهیا سه‌ره‌دانێن مه دا بۆ ده‌ڤه‌رێ، رۆژا 30 نیسانا 1987ێ مه سه‌ره‌دانا ده‌ڤه‌را پشتكار كر، و ده‌نگوباسێ چوونا عه‌باس شه‌به‌ك و پاسدار و ده‌سته‌كا وان بۆ شێخان گه‌شهته مه، بێی بهێنه نك مه، مه ژی بروسكه‌ك بۆ شێخان هنارت، كو وان ژ ده‌ڤه‌رێ بكه‌نه ده‌ر.
د رۆژا ئێكێ یا مه‌ها گولانا 1987ێ دا مسته‌فا نێروه‌یی ب مه‌ره‌ما به‌حسكرنا ره‌وشا ده‌ڤه‌رێ سه‌ره‌دانا مه كر، و مه به‌حسی ره‌وشا شێلادزێ و خه‌لكێ ده‌ڤه‌رێ كر. مسته‌فا نێروه‌یی ئاماژه ب وێ ئێكێ دا كو ره‌وشا جاشان گه‌له‌ك یا خراب و تێكچوویه و محه‌مه‌دێ كه‌لحێ ب عاجزی و تۆره‌یی ڤه ئۆردیگایێ خوه بجه هێلایه، ژ به‌ر كو بۆ سۆتنا گوندان جه‌ماوه‌ری ب گۆتنێن وی نه‌كریه. هه‌روه‌سا ئه‌و ژی گۆت كو حه‌جی و عه‌بدولواحدێ برایێ وی، ده‌نگوباس هنارتینه كو دو رۆژێن دی دێ هێنه ده‌ڤه‌رێن رزگاركری.
رۆژا 6ی گولانا 1987ێ چاڤێ من ب هه‌ڤال حه‌سه‌ن ئه‌رشی كه‌فت و پاشی حه‌مید عیسا ژ ده‌ڤه‌را زاخۆ هاته نك من. رۆژا پاشتر ژی بۆ په‌یوه‌ندیكرنێ ب پێشمه‌رگه‌یان بۆ جارا دویێ چووینه سه‌رێ كاره و مه په‌یوه‌ندی ب به‌رۆكان كر، ده‌نگێ تۆپ و فرۆكان ل هه‌موو به‌رۆكان دهاته بهیستن، رۆژا پاشتر مه خالد تاها هنارته هێتووتێ ب مه‌ره‌ما به‌رهه‌ڤیێن پێدڤی بۆ سه‌ره‌دانا مه بۆ وێ ده‌ڤه‌رێ، هه‌ر وێ رۆژێ من حه‌جی سالح ئاغا نێروه‌یی و عه‌بدولواحد نێروه‌یی و مه‌لا عه‌لی مه‌لا ره‌سوول دیتن.
ده‌مژمێر شه‌شی سپێده‌هیا رۆژا 8ی گولانا 1987ێ، ئه‌م به‌ر ب هێتووتێ ب ڕێ كه‌فتین. مه فراڤین ل گوندێ (كه‌ڕوو) خوار و پشتی نیڤرۆ چووینه گوندێ شیڤێ و ئێڤاری گه‌هشتینه هێتووتێ، هێتووت گونده‌كێ گه‌له‌ك خۆشه و ئاقاره‌كێ گه‌له‌ك خۆش ژی یێ هه‌ی، هه‌موو ئاكنجیێن گوندی ب ژن و زه‌لام ڤه بۆ پێشوازیا مه هاتبوونه ده‌رڤه‌ی گوندی، ژ شیڤێ كوره‌كێ گه‌نج د گه‌ل مه‌دا هات ب ناڤێ سالم، من هه‌موو رێك ب پێیان و بێ سوواری بڕی و من دڤیا خۆ تاقی بكه‌م دا بزانم بۆ چوونێ ئه‌ز یێ چاوانم، ئه‌رێ دێ دشێم رێكه‌كا درێژ ب پێیان بچم، ب شه‌ڤێ ئه‌م ل مالا حه‌سه‌ن نووح، به‌رپرسێ ئێكه‌یا به‌رگری مللی بووین. هه‌ر وێ رۆژێ، هێزا پێشمه‌رگه‌ی شیان رێكا د ناڤبه‌را دێره‌لۆك – ئامێدیێ بگرن، و ب ئه‌گه‌رێ وێ چالاكیا پێشمه‌رگه‌ی رژێمێ هێلیكۆپته‌ر هنارتنه ئاسمانێ ده‌ڤه‌رێ و ب دژواری بۆمبه‌باران كر.
ده‌مژمێر شه‌شی سپێده‌هیا رۆژا 9ی گولانا 1987ێ، ئه‌م گه‌هشتینه سه‌ر ده‌ره‌جێ و پاشی هاتینه سه‌ر كانیا وارا (كانی بۆتكێ) و پشتی نیڤرۆ ئه‌م ب سه‌ر چیای كه‌فتین و ژ نێزك مه دێره‌لۆك و شێلادزێ و گوندێن ده‌ردۆر دیتن، هاڤینگه‌هێن خۆش و دلڤه‌كه‌ر یێن هه‌ین، هه‌موو كه‌سكاتی و كڤارك بوون، چه‌ند گه‌نج و لاوێن هێتووتی ل گه‌ل مه‌دا بوون. من ناڤێ سێ یان دزانی و ناڤێن وان عه‌بدولره‌حمان و سالم و محه‌مه‌د بوون. محه‌مه‌د بۆ به‌رهاڤێتنێ گه‌له‌ك یێ سه‌گڤان بوو. شاره‌زا و رێنیشاده‌ره‌كێ دی ژی د گه‌ل مه دا بوو ناڤێ وی ره‌مه‌زان بوو، لێ باش رێك نه‌دزانی و شاشی دكرن، و نه‌چار بووین دو جاران ب سه‌ر چیایی كه‌فتین، هه‌ر وێ رۆژێ مه په‌یوه‌ندی ب سلۆ خدر (ئه‌بوو داود) و جه‌ماعه‌تا وی كر. دیار بوو ب ته‌مامی ل سه‌ر ره‌وشێ دا زالبوون، و رێكا د ناڤبه‌را دێره‌لۆك و ئامێدیێ گرتبوو. گۆرمێنا تۆپان گه‌له‌ك دهاته بهیستن، ئێڤاری ڤه‌گه‌ریاینه هێتووتێ.
ده‌مژمێر شه‌شی سپێده‌هیا رۆژا 10ی گولانا 1987ێ، مه هێتووتێ ب جه هێلا و بۆ نیڤرۆ گه‌هشتینه گوندێ شیڤێ و مه ل مالا ئه‌نوه‌ر مه‌نافی بێهنا خۆ ڤه‌دا، و فراڤین ل وێرێ خوار. گه‌له‌ك خه‌لك بۆ ب خێرهاتنا مه هاتبوون، خو هه‌تا شڤانه‌كێ شێست سالی په‌زێ خوه ب جه هێلا بوو و هاتبوو سه‌ره‌دانا مه. پشتی نیڤرۆ ئه‌م ب ڕێ كه‌فتین و هاتینه گوندێ (كه‌ڕوو) كو نێزیكی شه‌ش حه‌فت خێزانێن مه‌سیحی لێبوون، و هاتبوونه پێشوازیا مه، گه‌له‌ك داخواز كر كو چایه‌كێ ل نك وان ڤه‌خووین، هه‌ر چه‌نده بارانه‌كا بۆش ژی دباری، لێ مه دلێ وان نه‌شكاند و مه چایه‌ك ل نك وان ڤه‌خوار، ئێڤاره‌كا دره‌نگ گه‌هشتینه باره‌گایێ خوه. رێكا د ناڤبه‌را دێره‌لۆك و ئامێدیێ هه‌ر یا گرتی بوو، گۆرمێنا تۆپان هه‌ر دهات و ب ساناهی مرۆڤی گوه لێدبوو، ئه‌و هاتنوچوونا من هه‌موو ب پێیان بوو.
ئێزگێ پارتی، ده‌نگوباسێ خوه‌نیشادانێن جه‌ماوه‌ری ل سه‌ید سادق و هه‌له‌بجه و ده‌ڤه‌را شاره‌زوور ل دژی رژێمێ به‌لاڤ كر، هه‌روه‌سا ل گۆره‌ی بروسكا لقێ چار، خۆرمال و سیروان هاتنه ئازاد كرن، و ل سه‌رانسه‌ری شاره‌زوور ژی شه‌ر به‌رده‌وام بوو، رۆژا 14ی گولانا 1987ێ گرنگترین بابه‌ت ره‌وشا شاره‌زوور بوو، و ئه‌م چاڤه‌رێ ده‌نگوباسان بووین، لێ چ ده‌نگوباسێن نوو ژ لقێ چار بۆ مه نه‌هاتن. دیار بوو ره‌وش یا ئالۆزه و گه‌له‌ك گرژی ل وێ ده‌ڤه‌رێ هه‌بوون. دوژمنی ب فرۆكا ئه‌و ده‌ڤه‌ر بۆمبه‌باران كربوو. پشتی هینگێ ل گۆره‌ی بروسكا لقێ چار، مه زانی كو خه‌لكه‌كێ مه‌زن په‌یوه‌ندی ب شۆڕه‌شێ كرییه، و چووینه ئه‌حمه‌د ئاوا. من ژی بۆ پشته‌ڤانیا خه‌لكێ سه‌رهلدایێ شاره‌زوور داخوازه‌كا تۆماركری ئاراسته‌ی ملله‌تێ كورد و جه‌ماوه‌رێ كوردستانێ كر. ئه‌و په‌یام ب رێیا بێته‌لێ د ئێزگه‌ی دا د به‌لاڤ بكه‌ن.
رۆژا 15ی گولانا 1987ێ، چاڤێ من ب كه‌ساتیێ دلسۆز و پێشمه‌رگێ ئیلۆنێ، مه‌لا ئه‌حمه‌د دوتازه‌یی كه‌فت، و ل دۆر پرس و بابه‌تێن گرێدای ده‌ڤه‌رێ مه گه‌له‌ك ڕا و بۆچوون لێكگوهارتن. رۆژا پاشتر ژی حاجی مسته‌فا قادر ژی گه‌هشته نك مه، ئه‌و رۆژ بوو یا شه‌رێ دوژمنبه‌زینێ باتیفا و بێگۆڤا روودای. د وێ داستانێ دا ئه‌ڤ رێكخراوه پشكدار بوون: رێكخراوا شه‌هید محه‌مه‌د سالح، رێكخراوا شه‌هید حه‌مید حه‌فزوللا، رێكخراوا شنگال، شانه‌یا سه‌ره‌كی یا حه‌سار، هێزا به‌رگری مللی و هێزا قوتابی و لاوان. د وێ هێرشێ دا هه‌ردو خائین، جه‌وهه‌ر بشار ئاغا و ئه‌حمه‌د محه‌مه‌د ره‌شید سلێڤانه‌یی هاتنه كوشتن، كو موسته‌شارێن سه‌ر ب رژێمێ ڤه‌بوون.
ل رۆژا 19ی گولانا 1987ێ، دو فرۆكێن ژ جۆرێ پلاتۆز (PC7) هاتن و پشتا گوندێ سه‌رنێ بۆمبه‌باران كر. هه‌ر وێ رۆژێ جه‌ماوه‌رێ خوه‌راگرێ رواندز ل دژی رژێما به‌عس سه‌رهلدا. ل 20ی گولانێ ژی من حاجی مسته‌فا قادری(11) دیت و پشتی هینگێ مه‌ره‌ما هاتنا حاجی مسته‌فای بۆ هه‌ڤالان د. جه‌رجیس و هشیار و ره‌سوول فه‌قێ رۆهن كر.
چالاكیێن هێزا پێشمه‌رگه‌ی كو پتریا ده‌ڤه‌ران ڤه‌گرتبوون، ل مه‌ها گولانا 1987ێ به‌رده‌وام بوون، و رۆژا 23ی گولانێ د هه‌وه‌كا دلێرانه و قه‌هره‌مانانه دا هێزێن پارتی چوونه ناڤ باژارێ شه‌قلاوه و ژ ئالیێ جه‌ماوه‌رێ خوه‌راگرێ شه‌قلاوه ڤه ب گه‌رمی پێشوازی لێ هاته كرن.
