په‌رلمانێ كوردستانێ.. كار و دیرۆك

په‌رلمانێ كوردستانێ.. كار و دیرۆك

85

ب – به‌یارێ زاویته‌یى
ژ ئه‌نجامێ ره‌وشا سیاسیا پشتى داگیركرنا كوێتێ ژ ئالیێ سوپایێ رژێما به‌عس ڤه‌ ل رۆژا 2/8/1990، به‌ره‌یێ كوردستانى ب پشكداریا جه‌ماوه‌رێ كوردستانێ شیا بۆ جارا ئێكێ د دیرۆكا خوه‌ دا پارچه‌یا هه‌ره‌ مه‌زن یا هه‌رێما كوردستانێ د گه‌ل پارێزگه‌ها كه‌ركووكێ رزگار بكه‌ت.
لێ جاره‌كا دوباره‌ رژێما سه‌دام حسێنى شیا كه‌ركووكێ و پارچه‌یه‌كێ ژ پارێزگه‌هێ، دهۆك، هه‌ولێر و سلێمانیێ داگیر بكه‌ت، ژ ترسا كارێن هۆڤانه‌یێن رژێمێ گه‌لێ كوردستانێ ده‌ست ب كۆچا ملیۆنى بۆ سنۆرێن باكۆر و رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ كر، هه‌مان ده‌م پێشمه‌رگه‌ێن كوردستانێ جهێن خوه‌یێن به‌رگریێ ل گه‌لیێ كۆرێ ل هه‌ولێرێ و چیایێ ئه‌زمر ل سلێمانیێ موكم كرن و شیان هیرَشا سوپایێ رژێمێ راوه‌ستینن، د گه‌ل وێ یه‌كێ جڤاتا ئاساییشا ناڤده‌وله‌تى بریارا 688 ل سه‌ر پێشنیازا فره‌نسا و ئه‌مریكا و بریتانیا ده‌ركر و ل گۆره‌ى وێ بریارێ ده‌ڤه‌رێن دژه‌فرینێ ل سه‌ر هێلا 36 هاتنه‌ سه‌پاندن بۆ پاراستنا گه‌لێ كوردستانێ.
پشتى تێكچوونا دانوستاندنان د ناڤبه‌را به‌ره‌یێ كوردستانى و رژێما سه‌دام حسێنى، رۆژا 26/10/1991 رژێمێ هه‌موو سازیێن خوه‌یێن حكومى ژ كوردستانێ ڤه‌كێشان و وێ یه‌كێ ڤالاتیا كارگێرى دروست كر، به‌ره‌یێ كوردستانى یێ ژ 7 حزبان پێكدهات نه‌چار بوو كارگێریا ناڤخوه‌ بێخیته‌ ستۆیێ خوه‌ و وێ ڤالاتیێ پر بكه‌ت یا رژێمێ دروست كرى، ل سه‌ر وى بنیاتى به‌ره‌یێ كوردستانى هزر د دروستكرنا سیسته‌مه‌كێ په‌رله‌مانى ب رێیا هه‌لبژارتنان دروست بكه‌ت بۆ دروستكرنا كارگێریه‌كێ بۆ هه‌رێما كوردستانێ.
بۆ وێ مه‌ره‌مێ ژى به‌ره‌یێ كوردستانى لژنه‌یه‌كا تایبه‌ت ژ 15 كه‌ساتیان ژ دادوه‌ر و پارێزه‌ر و مافیه‌روه‌ران و نوونه‌رێن ئالیێن سیاسى د ناڤا به‌ره‌یێ كوردستانى دا پێكئینا و ب ڤى ره‌نگى:
ره‌شید عه‌بدولقادر- سه‌رۆكێ دادگه‌ها ته‌میزێ ل هه‌رێما كوردستانێ
مه‌عرووف ره‌ئووف – ئێكه‌م وه‌زیرێ داد ل هه‌رێما كوردستانێ
نازم حوێزى – سه‌رۆكێ دادگه‌ها تێهه‌لچوونێ ل هه‌رێما كوردستانێ
دادوه‌ر ئه‌میر حوێزى – ئه‌ندامێ دادگه‌ها تێهه‌لچوونا هه‌ولێرێ، پاشى بوو سه‌رۆكێ لژنا سه‌رپه‌رشت یا هه‌لبژارتنان.
شه‌مسه‌ددین موفتى
د. سه‌عد به‌رزنجى – راگرێ كولیژا قانوون و سیاسه‌ت ل زانكۆیا سه‌لاحه‌ددین
د. خۆرشید شه‌وكه‌ت رواندوزى – مامۆستایێ زانكریا سه‌لاحه‌ددین
پارێزه‌ر مسته‌فا عه‌سكه‌رى
فه‌رسه‌ت ئه‌حمه‌د – سكرتێرێ په‌رله‌مانى ژ سالا 1992
د. قه‌یس دێوالى – پاشى بوویه‌ ئه‌ندامێ خولا ئێكێ یا په‌رله‌مانى
حه‌سه‌ن عه‌بدولكه‌ریم به‌رزنجى – پاشى بوویه‌ ئه‌ندامێ په‌رله‌مانى
به‌ختیار حه‌یده‌رى – ئه‌ندامێ په‌رله‌مانێ كوردستانێ
قادر جه‌بارى – پاشى بوویه‌ وه‌زیرێ داد د كابینه‌یا دووێ دا
فره‌نسۆ هه‌ریرى – سه‌رۆكێ فراكسیۆنا پارتى د په‌رله‌مانى دا، سالا 2000 هاته‌ تیرۆركرن.
وێ لژنێ پرۆژه‌قانوونه‌ك رۆژا 28/4/1992 پێشكێشى سه‌ركردایه‌تیا كوردستانى كر، پاشى به‌ره‌یێ كوردستانێ بریار ل سه‌ر وى پرۆژه‌قانوونێ دا و كره‌ قانوونا ژماره‌ (1) سالا 1992 ب ناڤێ قانوونا هه‌لبژارتنێن جڤاتا نشتیمانیا كوردستانێ – عیراق.
بۆ جارا ئێكێ د دیرۆكا كوردستانێ دا رۆژا 19/5/1992 هه‌لبژارتنێن په‌رله‌مانێ كوردستانێ هاتنه‌ كرن و نێزیكى ئێك ملیۆن ده‌نگده‌ران پشكدارى تێدا كر و ب شێوه‌یه‌كێ ئێكسه‌ر سه‌ركردێ بزاڤا رزگاریخوازا گه‌لێ كورد هه‌لبژارت.

په‌رله‌مانێ كوردستانی
• ل سالا 1992 هاتییه‌ دامه‌زراندن
• ل 1 خزیرانا 1992 ئێكه‌م روونشتن كرییه‌
• بلندترین ده‌ستهه‌لاتا یاسادانان و چاڤدێریێ یه‌
• مه‌رجه‌عی سیاسی و یاسایی یه‌
• نوونه‌راتییا گه‌لێ كوردستانێ دكه‌ت
• 4 خول ده‌رباز كرینه‌
• هه‌لبژارتن بۆ خولا 5 دهێن كرن
• ده‌ما خولا په‌رله‌مانی 4 سالن
• ژ 100 كورسییان پێكدهێت
• دگه‌ل 11 كورسیێن كۆتا
• ئه‌ندام د هه‌لبژارتنه‌كا گشتی دا دهێن ده‌ستنیشانكرن
• ب كێمی دڤێت 25% ژ ئه‌ندامان ژن بن
• ده‌سته‌یا سه‌رۆكاتیێ ژ سه‌رۆك، جێگر و سكرتێره‌كی پێك دهێن

كارێ په‌رله‌مانی چی یه‌؟
په‌رله‌مانێ كوردستانێ 3 كارێن سه‌ره‌كی دكه‌ت ئه‌و ژی:
1- لێكۆلین و به‌رهه‌ڤكرنا پرۆژه‌ قانوونان
2- چاڤدێرییا سیاسه‌ت و ئه‌دایا حكومه‌تێ
3- گۆتوبێژا دۆز و گرفتێن هه‌رێما كوردستانێ
خولێن په‌رله‌مانی كوردستانێ
• خولا ئێكێ ژ 1992 تا 2005 (105) كورسی بوون
1992 – جه‌وهه‌ر نامق سالم – سه‌رۆك
• خولا دوێ 2005 تا 2009 (111) كورسی بوون
عه‌دنان موفتى – سه‌رۆك
د. كه‌مال كه‌ركووكى – جێگر
فه‌رسه‌ت ئه‌حمه‌د – سكرتێر
• خولا سیێ ژ 2009 تا 2013 (111) كورسی بوون
قۆناغا 1
د. ئه‌رسه‌لان بائیز – سه‌رۆك
د. حه‌سه‌ن محه‌مه‌د سۆره‌ – جێگر
فه‌رسه‌ت ئه‌حمه‌د – سكرتێر
قۆناغا
د. كه‌مال كه‌ركووكى – سه‌رۆك
د. ئه‌رسه‌لان بائیز – جێگر
فه‌رسه‌ت ئه‌حمه‌د – سكرتێر 2

• خولا چارێ ژ 2013 تا 2017 (111) كورسی بوون
یووسف محه‌مه‌د سادق– سه‌رۆك
جه‌عفه‌ر ئیبراهیم ئێمینكى – جێگر
فه‌خره‌ددین قادر عارف– سكرتێر

10 گرنگترین قانوون و بریارێن په‌رله‌مانێ كوردستانێ
– په‌رله‌مانێ كوردستانێ ب ده‌هان قانوون و بریار د 4 خولێن بۆری دا په‌سه‌ند كرینه‌ ژ وان:
• قانوونا وه‌به‌رهێنانێ
• قانوونا نه‌فت و غازێ
• قانوونا به‌رهنگاربوونا تیرۆرێ
• قانوونا ماف و ئێمتیازاتێن كه‌سوكارێن شه‌هید و ئه‌نفالكرییان
• قانوونا به‌رهنگاربوونا توندوتیژییا خێزانی
• قانوونا ده‌سته‌یا گشتییا هه‌رێما كوردستانێ بۆ ده‌ڤه‌رێن كوردستانی
• قانوونا جڤاتا ئاساییشا هه‌رێما كوردستانێ
• قانوونا پاراستنا ژینگه‌هێ
• بریارا هنارتنا پێشمه‌رگه‌ی بۆ كۆبانێ
• بریارا دیرۆكی یا رێفراندۆما سه‌رخوه‌بوونا كوردستانێ

کۆمێنتا تە