63 هزار زارۆ ل دهۆكێ په‌یدابووینه و پترى پێنج هزار كه‌س مرینه
ئه‌ڤرۆ نیوز، له‌زگین جوقى
كونفرانسێ پێداچوونا سالانه 2015 یێ رێڤه‌به‌ریا گشتى یا ساخله‌میا پارێزگه‌ها دهۆكێ دوهى ل ژێر دروشمێ هه‌ماهه‌نگى و پێكڤه كاركرن ئارمانجێن مه بجه دئینن ب ژێر چاڤدێریا وه‌زیرێ ساخله‌میێ و ب ئاماده‌بوونا پارێزگارێ دهۆكێ و هژماره‌كا به‌رپرسێن دام و ده‌زگه‌هێن حكومى و حزبى ل دهۆكێ هاته گێران، تێدا گرنگترین ئامار و پرۆژه و ئاسته‌نگ و رێكێن چاره‌سه‌ریێ هاتنه به‌حسكرن، وه‌زیرێ ساخله‌میێ راگه‌هاند هه‌ولدان دبه‌رده‌وامن بۆ ته‌مامكرنا پرۆژه‌یێن ئه‌ستراتچى یێن ساخله‌میێ ل دهۆكێ و گرنگترین ئامار دیاركرن كو دۆرێن 63 هزار زارۆیان ل دهۆكێ په‌یدابووینه و پترى پێنج هزار كه‌سان مرینه.
فه‌رهاد ئه‌مین ئه‌ترووشى، پارێزگارێ دهۆكێ دیاركركو ته‌مامكرنا ئاڤاكرنا نه‌خۆشخانێن ستراتیژى ل دهۆكێ دى بیته ده‌ستكه‌ڤته‌ك بۆ خه‌لكێ دهۆكێ و پێدڤیه پشته‌ڤانى ل تمامكرنا ڤان پرۆژێن ساخله‌میێ بهێته كرن وگۆتژى: ژمارا نوشدارێن ل كولیژا پژیشكى ل دهۆكێ دهێنه وه‌رگرتن نیشانا مه‌غدوریێ یه، چونكو ل زانكۆیێن دى گه‌له‌ك قوتابى دهێنه وه‌رگرتن، لێ ل زانكۆیا دهۆكێ كولیژا پزیشكى هه‌تا 30 قوتابیان ب تنێ وه‌ردگرین، هه‌لبه‌ت ئه‌ڤه نه دادپه‌روه‌ریه، چونكو دهۆكێ زۆر پێدڤى ب نوشداران یا هه‌ى و خواست ئه‌نجومه‌نێ وه‌زیران و وه‌زاره‌تا خواندنا بالا و ڤه‌كولینین زانستى ژمارا قوتابیان زێده‌بكه‌ن.
پارێزگارى دهۆكێ ئه‌وژى خۆیا كر كو ساخله‌میا دهۆكێ پێنگاڤێن مه‌زن بۆ خزمه‌تكرنا وه‌لاتیان هاڤێتینه تایبه‌تى د ڤێ قه‌یرانا دارایى و هاتنا ژماره‌كا زۆر ئاواران دا، و گۆت: پشكه‌كا زۆر ژچاره‌سه‌ریێ لایه‌نێ سایكولوژى یه، ئه‌ڤه ژى پێدڤیه سه‌ره‌ده‌یه‌ركا باشتر دگه‌ل نه‌خۆشى بهێته كرن وپشته‌ڤانیا خوه بۆ زێده‌تر پێشڤه‌برنا كه‌رتێ ساخله‌میێ دیاركر.
فه‌رهاد ئه‌مین ئه‌ترووشى دیاركر ژى، سه‌ره‌راى خزمه‌تكرنێ دده‌زگه‌هێن ساخله‌میێ دا، به‌لێ گازنده‌یێن خه‌لكى ل سه‌ر كه‌رتێ ساخله‌میێ هه‌نه و گۆت: ژ به‌رچاڤترین ئاریشێن دگه‌هنه مه، سه‌ره‌ده‌ریا هنده‌ك نوشدار و كارمه‌ندێن ساخله‌میێ ل گه‌ل نه‌خۆشان نه ل ئاستێ به‌رپرسیاریێ و پێدڤیێ یه، له‌ورا باشتره ب چاڤه‌كێ مرۆڤایه‌تى ره‌فتار ل گه‌ل نه‌خۆشان بهێته كرن.
د. رێكه‌وت حه‌مه ره‌شید، وه‌زیرێ ساخله‌میێ ل حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ دیاركر كو ژ سالا 2012 پلان بو ئاڤاكرنا ژێرخانا ساخله‌میێ ل هه‌موو هه‌رێمێ و تایبه‌تى ژى ل پارێزگه‌ها دهۆكێ هه‌بووینه، چونكو ژمارا ته‌ختێن نه‌خۆشان ل دهۆكێ به‌رامبه‌ر پارێزگه‌هێن دى یێن هه‌رێمێ یا كێمه و ده‌ست ب دانانا به‌رێ بنیاتیێ نه‌خۆشخانا هاته كرن ل شیلادزێ هه‌تا راده‌یه‌كێ باش كار د نه‌خۆشخانى دا ب رێڤه‌چوو، به‌لێ ژبه‌ر قه‌یرانا دارایى راوه‌ستیایه و گۆت: ئه‌م هه‌ولێن به‌رده‌وام داینه هه‌ر رێكخراوه‌كا سه‌را وه‌زاره‌تێ بده‌ت ئه‌م داخوازا ته‌مامكرنا ئاڤاكرنا نه‌خۆشخانا هه‌وارهاتنێ ل دهۆكێ ژێ دكه‌ین و مه‌نڤیساره‌ك بۆ ئه‌نجومه‌نێ وه‌زیران ژى یا بلندكرى بۆ هندى ده‌ست ب ته‌مامكرنا نه‌خۆشخانا هه‌وارهاتنى بهێته كرن، ئه‌م ل وێ باوه‌ریێ داینه كار ل سه‌ر یێ دهێته كرن و ئه‌م چاڤه‌رێى بریارا دووماهیێ ینه.
وه‌زیرێ ساخله‌میێ ل حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ دیاركركو سالا 2015 ێ سه‌ره‌راى هه‌بوونا چه‌ندین ئاسته‌نگان ساخله‌میا دهۆكێ شیا زۆر رێكخستى و سه‌ركه‌ڤتیانه خزمه‌تێ بگه‌هینیته وه‌لاتیان و ئاواران نه‌خاسمه زێده‌ترین رێژا ئاواران ل دهۆكێ نه، ب شیوه‌كێ زۆر سه‌ركه‌ڤتیانه و خزمه‌ت گه‌هشتینه ئاواران ل هه‌موو كه‌مپان.
وه‌زیرێ ساخله‌میێ ل هه‌رێمێ گۆتژى: تێمێن ساخله‌میێ به‌رده‌وام ل سه‌نگه‌رێن شه‌رى بووینه وخزمه‌ت گه‌هاندینه پێشمه‌رگێ قاره‌مان و ئه‌نجامدانا ڤان هه‌موو جۆرێن چالاكیا ل سالا بۆرى دا وێ چه‌ندێ دگه‌هینیت، ژێرخانا كه‌رتێ ساخله‌میێ ب هه‌موو پێكهاتێن خوه‌ڤه یا تۆند وب هێزبوویه بۆ خوه راگرى و به‌رده‌وامى دانێ د وێ بارودخى زه‌حمه‌ت دا، ئه‌م ل وه‌زاره‌تا ته‌ندروستى به‌رده‌وام كاردكه‌ین بۆ پشته‌ڤانیا نوشدار وكارمه‌ند وپه‌رستارێن ساخله‌میێ وپلانا وه‌زاره‌تێ بۆ سالا 2016ێ دێ تایبه‌ت بیت بۆ پاراستنا ئاست و خزمه‌تگوزاریێن ساخله‌میێ ل نه‌خۆشخانه و بنگه‌هێن ساخله‌میێ و خزمه‌تێن چاڤدێریا ته‌ندروستى. و كونترولى ده‌رمان و سلامه‌تیێ خوراك وپرۆگرامێن خوپاراستنى وكونترولكرنا نه‌خۆشیان وبه‌رچاڤ وه‌رگرتنا بارودوخى ئابۆرى وه‌لاتیان و دێ هه‌ولێن خوه رژتر كه‌ن دگه‌ل به‌غدا بۆ هندى ساله 2016 هه‌ڤكاریا ئاواران بكه‌ن دبوارى ساخله‌میێ دا.
د. نزار عصمت ته‌یب، رێڤه‌به‌رێ گشتى ساخله‌میێ ل پارێزگه‌ها دهۆكێ دیاركركو سالا 2015 ساله‌كا پر زه‌حمه‌ت وقه‌یران بویه قه‌یرانا ئابۆرى وشه‌رى تێرورستێن داعش وهاتنا ژماره‌كا زۆر ئاواره وپه‌نابه‌را به‌رده‌وامیا قه‌یرانى گڤاشتین زۆر سه‌خت ئێخستینه ل سه‌ر ملێ دام وده‌زگه‌هین ساخله‌میێ وكارتیكرنه‌كا زۆر نه‌رینى ل سه‌ر پێشڤه‌برنا كه‌رتێ ساخله‌میێ ل دهۆكێ كریه دده‌مه‌كێ مه هه‌ول دا بده‌ست ڤه ئینانا چه‌ندین ئارمانجا وه‌كو بهێزكرنا ژێرخانه‌یا بیناسازیا ساخله‌میێ كو به‌رى بنیاتێ بۆ پێنچ پرۆژیێن ستراتیژى هاتبوونه دانان ب زێده‌كرنا 900 ته‌ختا بۆ نه‌خۆشخانا به‌رده‌ره‌ش وشێلادزێ وشێربه‌نجه وزارۆك بوونى و هاوارهاتنى ل دهۆكێ لێ مخابن كار ل چه‌ندین ڤان پرۆژا راوه‌ستیایه ژبه‌ر قه‌یرانا دارایى.
د. نزار عصمت گۆتژى: ل وه‌خته‌كى ل هه‌رێما كوردستانى راهێنان وشیاندنا نوشدار وكارمه‌ندین ساخله‌میێ راوه‌ستیایه، به‌لێ ساخله‌میا دهۆكێ هه‌تا نوكه ژى یا به‌رده‌وامه ل سه‌ر بهێزكرنا راهێنان وشیاندنا نوشدار وكارمه‌ند وپه‌رستار وئه‌ندازیاران دبیاڤێن هه‌مه‌جۆر دا و چه‌ندین رێككه‌ڤتن وپرۆژه دگه‌ل زانكۆیێن جیهانى یێن وه‌لاتێن بیانى هاتینه ئیمزاكرن بۆ بهێزكرنا شیانان و راهێنانان.
ناڤبرى ئه‌وژى خۆیا كركو كاركرن بۆ باشترلێكرنا سیسته‌مێ ته‌ندروستى ل هه‌رێمێ كو دگه‌ل دیدا هه‌رێمێ هه‌تا سالا 2020 بچیت و دارشتنا پلانێن گونجاى بۆ پێشڤه‌برنا سیسته‌مێ نوشداریا خێزانێ و به‌رزكرنا كوالیتیا برێڤه‌برنا ده‌زگه‌هێن ساخله‌میێ ودانا ریێن كاركرنێ یێن ستانده‌ر وپلانێن جوداكرنا كه‌رتێ گشتى وتایبه‌ت وئه‌كادیمى بو خزمه‌تكرنا وه‌لاتیان بۆ ڤێ مه‌ره‌مێ ژێ داخوازى ژ ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران دكه‌ین ده‌ستهه‌لاتێن زێده‌تر بداته وه‌زاره‌تێ و رێڤه‌به‌ریێن گشتى یێن ساخله‌میێ وسیسته‌مێ زانیاریێن ساخله‌میێ ببیته ئه‌لكترونى بۆ زێده‌تر خزمه‌تكرنا نه‌خۆشى وئینانا باشترین ئامیرێن نوشدارى بۆ نه‌خۆشخانێن هه‌رێمێ و ب تایبه‌تى بۆ پارێزگه‌ها دهۆكێ.
د. نزار عصمت رێڤه‌به‌رێ گشتیێ ساخله‌میا دهۆكێ ئاشكرا كر كو ده‌مێ قه‌یران دروست بووى ساخله‌میا دهۆكێ هزر ددانانا پلانه‌كا ئه‌كتیف دا كربوو بۆ به‌رسینگگرتنا قه‌یرانێ بۆ ڤێ مه‌به‌ستێ ژى ده‌ست ب موكۆمكرنا زانیاریان هاته كرن و هه‌لسه‌نگاندنا شیانا و دارشتنا پلانێن باش ونه‌رم و هه‌ماهه‌نگى دگه‌ل هه‌موو لایه‌نێن په‌یوه‌ندار و گۆت: ل ڤێرێ ب فه‌ر دبینم داخوازا پشته‌ڤانیا زێده‌تر بۆ ساخله‌میا دهۆكێ بكه‌ین، چونكو زێده‌ترین ژمارا ئاواران ل دهۆكێ ئاكنجى نه وپتریا كه‌مپێن ئاواران ل دهۆكێ نه ل هه‌ر كه‌مپه‌كێ بنگه‌هه‌كێ ساخله‌میى یێ هاتیه دروستكرن وكار یێ به‌رده‌وامه.
رێڤه‌به‌رێ گشتى یێ ساخله‌میا پارێزگه‌ها دهۆكێ دیاركركو پێدڤیه وه‌زاره‌تا ساخله‌میێ پشته‌ڤانیا پرۆژى نه‌خۆشخانا هه‌وارهاتنى یا 300 ته‌ختى ل دهۆكێ بكه‌ت، چونكو ئه‌و نه‌خۆشخانا نوكه خزمه‌تا خه‌لكێ دهۆكێ دكه‌ت نه دووڤ ستانده‌را وپارێزگه‌ها دهۆكێ زۆر پێدڤى نه‌خۆشخانا هه‌وارهاتنى هه‌یه و هه‌روه‌سا پشته‌ڤانی ل پرۆژێ ئاڤاكرنا نه‌خۆشخانا زارۆكبوونێ یا 300 ته‌ختى بهێته‌كرن ئه‌ڤ پرۆژه ب رێژا 15% هه‌تا 20% بجه هاتینه و گڤاشتن ل سه‌ر وه‌زاره‌تا ساخله‌میێ ل به‌غدا بهێنه كرن بو ره‌وانه‌كرنا پشكا ئاواران ژ ده‌رمان وخزمه‌تین ساخله‌میێ.
رێڤه‌به‌رێ گشتى ساخله‌میێ ل پارێزگه‌ها دهۆكێ خۆیا ژى كركو دگه‌ل پارێزگه‌ها دهۆكێ نه‌دادپه‌روه‌ریه‌كا زۆر هاتیه ئه‌نجامدان ژلایێ كێمیا بودجه‌یا هاتیه دان و ژمارا نوشدار وكارمه‌ندا ورێژا ده‌رمانا سالانه كارتێكرنه‌كا راسته‌وخو كریه سه‌ر ساخله‌میێ دهۆكێ، به‌رچاڤترین ئاسته‌نگ كێمیا نوشدار وپه‌رستاران ونه‌بوونا بودجه‌یێ ولاوازیا ژێرخانێ.
د. فه‌رسه‌ت سه‌عید دیاركركو مه‌زاختێن بودجه‌یا ته‌شغیلى ساله 2015ى ل دهۆكێ گه‌هشتنه 113 ملیارو 510 ملیون دیناران و مه‌زاختین ده‌رمان وپێدڤێن نوشدارى گه‌هشتنه 68 ملیار و 80 ملیون دیناران و لێ به‌غدا وه‌كو پیدڤى ده‌رمانان دابین ناكه‌ت له‌ورا ژى ساخله‌میا دهۆكێ ل سه‌ر بودجه خوه دابین دكه‌ت.
د. سیروان محه‌مه‌د، رێڤه‌به‌رێ ته‌كنیكى ل ساخله‌میا دهۆكێ دیاركركو ل سالا بۆرى (5007) كه‌سان ل دهۆكێ گیانێ خوه ژده‌ستداینه كو ( 279) كه‌س ژى ئاواره‌بوون و ده‌رباره‌ى گرنگترین ئه‌گه‌رێن مرنێ ل دهۆكێ، د.سیروانى دیاركر كو 1160 كه‌سان ژ ئه‌گه‌رێ نه‌خۆشیێن دلى گیانێ خوه ژده‌ستدایه و 572 كه‌سانژى ژ ئه‌گه‌رێ نه‌خۆشیێن مێشكى و جه‌لتا مێشكى گیانێ خوه ژده‌ستدایه، دیسان 499 زارۆیێن پێش وه‌خت په‌یدابووین گیانێ خوه ژده‌ستدایه و 418 تووشبوویێن په‌نجه‌شێرێ ل گه‌ل187 نه‌خۆشێن میزه‌رۆیێ و 161 نه‌خۆشێن هه‌ناسه‌دانێ گیانێ خوه ژده‌ستدایه و گۆت: 178 كه‌سانژى ب چه‌كى و 170 كه‌سانژى ژ ئه‌گه‌رێ روودانێن هاتنوچوونێ گیانێ خوه ژده‌ستدایه.
د.سیروان محه‌مه‌د دیاركر ژى ل سالا 2015، 62761 زارۆ هاتینه ل سه‌ر دونیایێ ئه‌وژى دیاركركو ژمارا زارۆیین ژ دایك بوین یێن هاتینه تۆماركرن نڤیسینگه‌هێن بوونى ومرنى ژبلى ئاواره 62761 زارۆك ل ده‌زگه‌هێن ساخله‌میێ هاتینه تۆماركرن.
و گۆتژى: ل سالا 2015ێ هژمارا كه‌سێن سه‌ره‌دانا ده‌زگه‌هێن ساخله‌میێ كرین ( 5,555,427) كه‌س بووینه و 75456 نشته‌رگه‌رى ل پارێزگه‌ها دهۆكێ هاتینه ئه‌نجامدان و 225567 كه‌س ل نه‌خوشخانا هاتینه نڤاندن.
