شانوویا زارۆكان
(1)
نیهاد سه‌عدوللا
مه‌ره‌م ژ شانۆیا قوتابخانێ چیه؟
شانۆیا زارۆیان ئه‌و شانوویه یا كو دهێته پێشكێشكرن و خزمه‌تا زارۆیان دكه‌ت.
ئارمانجا وێ خۆشیه‌كێ ل ده‌ڤ زارۆیان په‌یدا كه‌ت، ئاراندنا پێزانینێن وى و ئه‌خلاقێ وى، هه‌ستا وى یا لڤینێ مه‌ره‌م ژێ (ده‌ستنیشانكرنا زارۆى و قوتابى و رۆلێن دى دزارڤه‌كرن و یاریێن وى، و هه‌لویستێن درامى و به‌رده‌وامى دان دگه‌ل زارۆ و مه‌زنان).
ژبه‌ر ڤێ چه‌ندێ دێ بینى كو شانوویا زارۆكان یا تێكه‌له دناڤبه‌را مه‌زنا و زارۆكان دا، ئه‌ڤ چه‌نده رادگه‌هینیت كو مه‌زن شانوگه‌ریا دنڤیسین و ده‌رهێنانا وان دكه‌ن و بكارێ زارڤه‌كرنێ ژى رادبن، ب رێیێن راسته‌وخوه و نه‌راسته‌وخۆ، بكارئینانا ته‌كنیكارێن شانۆگه‌ریێ وه‌ك جل و به‌رگان و كه‌ڤلوژانك، وگرته‌ك، و پارچێن ئیكسسوارات یێن مه‌زن؟ ژبۆ وێ مه‌ره‌مێ وه‌كو هزر دگه‌هیته ئاقلێ زارۆیان یان قوتابیان ل قوتابخانێ.
شانۆیا زارۆكان/
ئه‌و شانۆیا زارۆیانه و ماده‌م مه‌زن رادبن ب پرۆسیسا (تأگیر) ێ هه‌ر وه‌سا ئه‌و شانوویا زارۆكانه، ئه‌گه‌ر زارۆ رابیت و زارڤه‌كرنێ بكه‌ت ده‌رهێنانێ بكه‌ت و ده‌قێ شانۆگه‌ریێ بنڤیسیت ژى.
شانۆیا زارۆیان هنده‌ك جاران پشتگه‌رمى بده‌ته چاڤلێكرنێ زارڤه‌كرنێ، و هنده‌ك جاران ژى پشتگه‌رمیێ كه‌ته ئه‌فراندنا هونه‌رى و به‌رهه‌مێن جوانیێ.
ڤه‌كۆله‌ر هۆسا دبینن كو ئه‌وێن دبێژن بلا مه‌زن شانۆگه‌ریان بۆ زارۆیان پێشكێش بكه‌ن ئه‌و گه‌له‌ك دشاشن؟ چنكو ئه‌ڤ كاره دێ بیته هاریكار كو زارۆ ب تنێ چاڤلێكرنێ بكه‌ن و زارڤه‌كرنێ بكه‌ت و دێ ئه‌فراندنێ و گۆتنا سه‌رپێ ئه‌وا مه‌زن پێ رادبن ل ده‌زگه‌هێن تیۆرى.
ئه‌ڤجا یا باشتر ئه‌وه ئه‌م پشته‌ڤانیا زارۆیان بكه‌ین كو ده‌قێن شانۆیا بنڤیسن و ب كارێ زارڤه‌كرنێ و ده‌رهێنانێ رابن پشتى بجه دئینن ل به‌ر چاڤ، جۆرێن شانۆیا زارۆیان و قوتابخانا دهێته دابه‌شكرن بۆ گه‌له‌ك جۆران ژ وان:
جۆرێن شانۆیا زارۆیان ب كورتى ئه‌ڤێن ل خوارێنه:
1ـ (تلقائی ـ فگری): ـ ئه‌ڤ جۆرێ شانۆیێ دگه‌ل بوونا زارۆى په‌یدا دبیت و پشت به‌ستنێ ب ( ئاخفتنا سه‌ر پێ) و یاریێن ئازاد دكه‌ت.
2ـ شانۆیا فێركرنێ: ـ ئه‌و شانۆیه یا كو زارۆ ل قوتابخانێ ئه‌نجام دده‌ت ل ژێر چاڤدێرییا مامۆستایێ خوه و ب هه‌بوونا تێكسته‌كێ نڤیسى وه‌رگرتى ژ بابه‌تێن خواندنێ، و دبیته دو پشك.
3ـ شانۆیا فێركنا ده‌سپێكى: ئه‌ڤ جۆره گرێداى ب پرتووكێن پیرۆز ژ قورئانێ و په‌روه‌ردێ ل باخچه‌یێن زارۆیانڤه، زارۆ تێدا رادبن ب ئه‌داكرنا كۆمه‌كا رۆلان كو ژلایێ په‌روه‌رده‌كارێن وانڤه دهێنه پێشنیاركرن.
4ـ شانۆیا قوتابخانه‌یى:ـ ئه‌ڤ جۆره دهێته بكارئینان و ئه‌نجامدان د ناڤ ده‌زگه‌هێ ـ په‌روه‌رده‌یى (سه‌ره‌تایى، ناڤنجى، ئاماده‌یى، … وه‌ك ته‌كنیكه‌كا شانۆى و ب مه‌رما بده‌ستڤه‌ئینانا ئارمانجێن هه‌مه‌جۆر چ گشتى بن یان تایبه‌ت بن، و ب ئارمانجا ئازراندنا لایه‌نێن هزرى، ویژدانى، هه‌ستى، لڤینا. و كه‌سه‌ك ب كارێ سه‌رپه‌رشتیكرنێ رادبیت ئه‌و ژى مامۆستایه. ئه‌ڤ جۆره شانۆیه پشت به‌ستنێ ب كۆمه‌كا زانیاریا دكه‌ت وه‌ك زانستێن په‌روه‌رده‌یى، و ده‌روونناسیێ و چڤاكناسیێ و بایۆلۆژیێ. ژبه‌ر كو شانۆ ل ڤێره دبیته ئالاڤه‌ك ژ بۆ چاكسازى و پاقژكرنا خوده‌یى و ئالاڤه‌كێ موكم بۆ ڤه‌گوهاستنا پێزانین و ره‌هوانیا، هه‌ر وه‌سا كاردكه‌ت ژ بۆ تژیكرنا پێدڤیێن زارۆى یێن هزرى، ده‌روونى، جڤاكى، و جه‌سته‌یى پێخه‌مه‌ت په‌یداكرنا هه‌ڤسه‌نگیه‌كێ ل ده‌ڤ زارۆكى داكو دگه‌ل خوده‌یێ خوه بگونجیت و دگه‌ل وێ ژینگه‌ها تێدا دژیت.
داكو شانۆیا قوتابخه‌ى بهێته ئه‌نجامدان دڤێت دوپاتى ل هنده‌ك خالان بهێته‌كرن، ئه‌و ژى:
أ. به‌رهه‌مئینان: ـ ئانكو زارڤه‌كرن، ده‌رهێنان، داهێنان.
ب. چالاككرن: ـ ئه‌و ژى به‌راوردیه‌كا په‌روه‌رده‌ییه، ب مه‌رما بكارئینانا بابه‌تێ شانۆیى بۆ خزمه‌تا ئارمانجێن په‌روه‌رده‌یى چ گوهلێبوون بیت یان دیتن بیت یان هه‌ردو پێكڤه‌بن.
ج. ته‌كنیك: ـ چ بینین بیت یان گوهلێبوون بیت یان هه‌ردوو پێكڤه بن.
5ـ شانۆیا زانكۆیى: به‌رده‌وامیا شانۆیا قوتابخانه‌یه، لێ ب شێوه‌یه‌كێ به‌رفره‌هتر ژ ئالیێ ناڤه‌رۆك و شێوازیڤه.
6ـ شانۆیا بویكا: ئه‌ڤه ژیى دو جۆرن، جۆره‌ك ب شێوه‌یه‌كى راسته‌وخوه به‌رامبه‌ر بینه‌ران دهێته لڤاندن ب رێیا ده‌زییا، و جۆرێ دى دهێته لڤاندن ب رێكا ده‌ستان، ده‌ستێن زارڤه‌كه‌ران.
7ـ شانۆیا ئاشۆپا سیتاڤكێ: پشت به‌ستنێ ب تیشكا رۆناهیێ دكه‌ت ژبۆ ده‌ستنیشانكرنا تشتان و ب رێكا وێ سیتاڤك دكه‌ڤنه سه‌ر سلایتا تایبه‌ت ڤێجا چ ده‌ست بن یان پێت زارڤه‌كه‌ران بن… هتد.
8ـ شانۆیا ئێزگه‌هى: ئه‌و شانۆیه یا كو دهێته ڤه‌گوهاستن ب رێیا ده‌زگه‌هێن راگه‌هاندنێ چ شاشه‌یا مه‌زن بیت tv بینین بیت یان گوهلێبوون بیت ل رادیۆیان.
