پێدڤیێن مرۆڤان د پێستركا ماسلۆ یا پێدڤیان دا
نه‌زیر چه‌مباهیڤى
پێدڤى حه‌ز و هه‌سته ژ نه‌بوونێ بۆ ب ده‌ستڤه‌ئینانا چاره‌سه‌رى و پاراستنا هه‌بۆنێ, كه‌سانێن ئابوورناس دبێژن پێدڤى بۆ چ بیت دبیته سێ توخم وه‌كى هه‌ستبوون ب ژانا برس و تێهنیێ, زانینا رێكێن ڤه‌مراندنا وێ ژانێ, حه‌ز ب كارئینانا هنده‌ك رێیان بۆ نه‌هێلانا وێ هه‌ستبوونا ژانێ, و دبیت هه‌مى پێدڤیێن مرۆڤان نه ته‌نها ئابوورى بن یان ب ئابوورى ڤه گرێدایى بن وه‌كى پێدڤیا مرۆڤى ب خه‌وێ یان ب بێهنڤه‌دانێ پشتى ماندیبوونێ… هتد, ئانكو ئه‌ڤ جۆره پێدڤى یه نه ئابوورى نه, پێدڤى د بنیات دا دیارده‌كا ده‌روونى یه مرۆڤ هه‌ستبوونێ ب كێماسیان و نه‌بوونا تشته‌كێ دكه‌ت و دبیته ژان و ئالۆزیه‌ك و مرۆڤ هه‌مى شیانێن خوه دمه‌زێخیت وى تشتى په‌یدا بكه‌ت یان وێ ژان و ئالۆزیێ چاره‌سه‌ر بكه‌ت, به‌لێ پێدڤیا هه‌ره گرنگ ب مانا ژیانێ ڤه ئابوورى یه و ئه‌م دشێن پێدڤیان ژێكجودا بكه‌ین ژ لایێ دیرۆكێ و سروشتێ خورستى ڤه وه‌كى
پێدڤیێن فسیۆلۆجى و دبێژنێ پێدڤیێن ده‌سپێكى، ئانكو ئه‌و پێدڤى نه یێن ژ بۆ پاراستن و هه‌بوونا مرۆڤى د ژیانێ دا (زاد, ئاڤـ, با, جلوبه‌رگ, ئاكنجى بوون و ژ لایێ سروشتى ڤه دبێژنێ پێدڤیێن مادى یێن به‌رجه‌سته ئانكو یێن (ملموس),
پێدڤیێن شارستانى ئه‌ون یێن په‌یدا دبن دگه‌ل پێشكه‌فتنا مرۆڤان و جڤاكێ مرۆڤـ د ناڤ دا دژیت وه‌كى پێدڤى ب فێربوونێ و زانستى و پاراستنا ساخله‌میێ و ره‌وشه‌نبیریێ و فێربوون ب سیسته‌م و ئامیرێن رێڤه‌برنا ژیانێ و تێكه‌لى ل گه‌ل كۆمه‌ل و خوه پاراستن ژ دوژمنان و پێدڤى ب ئێمناهى و ئاشتیێ و ژلایێ سروشتى ڤه دبێژنێ پێدڤیێن نه مادى ئانكو (غیر ملموس), به‌لێ وه‌كو مه ل سه‌رى ئاماژه پێداى پێدڤیا ئابوورى گرنكترین پێدڤى یه و ئابوور بڕبڕكا مانا ژیانا مرۆڤان و مله‌تانه ب ته‌ڤاى و دڤیا سه‌نگ بۆ هه‌بیت و به‌رده‌وامى بئێته ب هێزكرن به‌رامبه‌ر ته‌نگاڤیان و گوهۆرینان، له‌ورا دبێژن پێدڤیا ئابوورى د ده‌مێ هه‌ستبوونێ دا دڤیا هنده‌ك ساخله‌ت هه‌بن وه‌كى *- شیانێن زێده‌بوون و به‌لاڤبوونا پێدڤیان به‌رامبه‌ر پێشكه‌ڤتنا جڤاكى بۆ نموونه كه‌ره‌سته‌كى نوو، ده‌ما دئێته ناڤ بازارى دا و ژبه‌رى هینگێ نه‌بوو و كه‌سێ هه‌ست و پێدڤى پێ نه‌بى، به‌لێ هه‌بوونا وى د بازارى دا ل پێشیێ دبیت پێدڤیا خه‌لكێ پێ یا كێم بیت و ته‌نها كه‌سانێن ده‌وله‌مه‌ند و خودان شیان هه‌ین بكڕن ژ به‌ركو كه‌ره‌سته‌كى نوویه و بهایێ وى یێ گرانه و پشتى ماوه‌یه‌كى دێ ئه‌رزان بیت و خه‌لك دێ ناسكه‌ت و پێدڤى پێ هه‌بیت وه‌كى پێدڤیا خه‌لكى ب ترومپێل و تلفزیۆن و ئاڤـ ته‌زینك و مۆبایلێ … هتد, نها پێدڤیێن هه‌مى خه‌لكێ نه و په‌یدابوونا وان ل گه‌ل پێشكه‌فتنا جڤاكى یه و پێدڤى به‌ر ب زێده‌بوونێ ڤه‌یه ل سه‌ر مرۆڤان,
*- شیانێن پێدڤیێ بۆ تێربوونێ ل ده‌مه‌كى كێم و ده‌ستنیشان كرى وه‌كى هه‌ست ب برسیبوونێ ل ده‌مێ نیڤرۆ و ده‌ما خوارن خار پێدڤى نامینیت ته‌نها بۆ ماوێ نیڤرۆ و بۆ ده‌مێ شیڤێ هه‌ر پێدڤى یا هه‌ى بۆ خوارنێ و دێ هه‌ست ب برسێ كه‌ت, دیسا ئه‌گه‌ر بێنه دراڤى ( پاره‌ى ) ئابوورناس دبێژن دراڤ پێدڤیا كه‌سێ تێر ناكه‌ت، چونكو ئه‌و بخوه نائێته خوارن، به‌لێ ته‌نها ئه‌و ناڤبژیڤانه بۆ ب ده‌ستڤه‌ئینانا كه‌ره‌سته و خزمه‌تكاریان ژبۆ تێركرنا پێدڤیان.
*- زێده‌بوونا رێكێن تێربوونێ ل سه‌ر ئێك پێدڤیێ ئانكو ئه‌گه‌ر پێدڤى ئێك تنێ بیت یان ئێك جۆرێ كه‌ره‌سته‌ى بیت چێدبیت مرۆڤ وى جۆرێ كه‌ره‌سته‌ى، ئیهمال بكه‌ت یان ئه‌گه‌ر گران بیت و نه دشیان دا بیت دشێت ل جهێ وى جۆره‌كى دى بكه‌ریت ئانكو شوونگر، دێ بۆ هه‌بیت وه‌كى نوكه ل بازارێن كوردستانێ شوونگرێ كه‌ره‌ستێ ماركا یابانى بكڕى شوونگر هه‌یه ب بهایه‌كى ئه‌رزانتر و نێزیك وى جۆرێ كه‌ره‌سته‌ى، ماركا چینى بكڕى ئه‌و ژى ب خێرا بازرگانێن مه یێن دلسۆز, زانایێن ب وارێ ئابوورى و ده‌روونى ئه‌ڤێ چه‌ندێ به‌رچاڤ دكه‌ن و زانایێ ده‌روونى یێ ئه‌مریكى یێ ناڤدار (ئه‌براهام ماسلۆ)، دبێژت تێربوونا مرۆڤى ژ كه‌ره‌سته‌كى مرۆڤى لادده‌ته پێَدڤیا مرۆڤى بۆ كه‌ره‌سته‌كى نوو (تازه)، چونكو ژیان دڤیا به‌رده‌وام بیت و پێدڤیێن مرۆڤان یێن ڤاڤارتین و كرینه پێنچ پێدڤى دبێژنێ (پێستركا ماسلۆ یا پێدڤیان)، ئه‌و ژى (پێدڤیێن فسیۆلۆجى, پێدڤى ب ئارامیێ و ئاسایشێ, پێدڤى ب خۆشه‌ویستى و تێكه‌لیێ, پێدڤى ب رێزگرتنێ و پاراستنا كه‌رامه‌ت و كه‌سایه‌تیێ, پێدڤى بده‌ستڤه‌ئینانا مه‌ره‌م و حه‌زێن دلا بۆ پله‌دارى و ناڤداریێ), ئانكو گرنگیا پێدڤیێ ئه‌وه ب ده‌ستڤه‌ئینانا كه‌ره‌سته‌ى و په‌یڤا كه‌ره‌سته‌ى هه‌مى تشتى بخوڤه دگریت و دشێت تێربوونێ په‌یدا بكه‌ت به‌رامبه‌ر هه‌ستبوون ب پێدڤیێ، ئه‌ڤجا چ ئه‌و كه‌ره‌سته كه‌ره‌سته‌كى ئازاد بیت و بێ به‌رامبه‌ر بیت وه‌كى (ئاڤ و هه‌وا و رۆناهیا رۆژێ)، یان ژى كه‌ره‌سته‌كى ئابوورى بیت و ب به‌رامبه‌ر بیت وه‌كى سۆته‌مه‌نى و ده‌خلودان و لێكگوهۆرین و كرین و فرۆتن ل سه‌ر هه‌بیت,
ـ مفا ژ پرتووكا بنیاتێ زانستێ ئابوورى هاتیه وه‌رگرتن.
