ئەندازیار نازدار عەبدولقادر: کارگەھێن نەقانوونی زیانەکا مەزن گەھاندیە یێن قانوونی
دیدار، نیوار محەمەد سەلیم:
ئەندازیار نازدار عەبدولقادر، رێڤەبەرا گەشەپێدا پێشەسازی ل پارێزگەھا دھۆکێ د دیدارەکێ دا بۆ رۆژناما ئەڤرۆ ئاشکەرا کر کو نھا بارگرانیەکا مەزن ل سەر خودان کارایە ھەتا بشێن کارگەھەکێ بدانن کو ژبلی رەزامەندیا کۆمبوونەکا ب ئامادەبوونا پارێزگاری و ١٢ رێڤەبەران، ھەر خودان کارەکێ پێدڤی رەزامەندیا ١٦ رێڤەبەریێن دی یە ھەتا بشێت کارگەھەکێ بدانیت و ھیڤی خواست کو حوکمەت ھاریکاریا خودانێن کارگەھان بکەت د کێمکرنا کریا ئەردی و کارەبێ و باجێ دا. نەڤەشارت ژی کو ئێدی خەلک کارگەھان ل سەر ئەردێ خوە یێ چاندنێ ددان و ئەڤێ چەندێ ژی رێ خۆش کریە کو گەلەک وەلاتی داخوازا دانانا کارگەھان بکەن.
ئەڤرۆ: دووماھی پێنگاڤێن ھەوە ھاڤێتین بۆ پشتەڤانیکرنا خودان کاران چ بوون؟
ئەندازیا نازدار عەبدولقادر: دووماھی پێنگاڤێن مە ھاڤێتین رێدانە ب خودان کاران ماف ھەیە کارگەھان ل سەر ئەردێ خوە ب خوە ب دانن ب گۆرەیی ھندەک مەرج و رێنمایێن تایبەت، ھندی کارگەە گرێدای خوارنێ بیت پتر دەلیڤا رەزامەندیێ یا ھەی ل سەر ئەردێ چاندنێ بھێتە دانان. بەری ماوەکی د کۆمبوونەکێ دا مە رەزامەندی بۆ دەە پرۆژان ب دەست ڤە ئینا کو دێ ھێنە دانان.
ئەڤرۆ: چەند کارگەە ل دھۆکێ ھەنە؟
ژمارا کارگەھێن پارێزگەھا دھۆکێ یێن گرێدایی رێڤەبەریا گەشەپێدانا پێشەسازی ٣٧١ کارگەھن ئەڤ کارگەھە ژی دھێنە پارڤەکرن ل سەر ھەشت دەرگەھان ژ نوو ئەو دھێنە پارڤەکرن بۆ چەند پشکێن دی وەکو کارگەھێن بلۆک و قێرێ شل ژ لایەکی ڤە و کارگەھێن خوارنێ کو ئەو ژی چەندین جۆران ب خوە ڤە دگرن ژ لایەکێ دی ڤە دیسا یێن کیمیاوی کو پاقژکەران ب خوە ڤە دگرن.
٢٥٦ کارگەھان کار دکر و ١١٥ د راوەستیایی بوون، د ڤان کارگەھان دا گەلەک کرێکار کار دکەن ھەکە ئەم تەماشە بکەین ل ڤان کارگەھان نێزیکی حەفت ھزار کرێکاران تێدا کار دکەن، سەرمایێ ڤان کارگەھان نێزیکی ١١٥ ملیار دینارێن عیراقی.
ئەڤرۆ: سالا بۆری ھەوە مۆلەت دایە چەند کارگەھان؟
ئەندازیا نازدار عەبدولقادر: ٢٠٢٠ێ مە مۆلەت دایە ٢١ کارگەھان کو زێدەتر یێن خوارنێ بوون، پلانا مە یا سالا ٢٠٢١ێ ژی ژ لایێ وەزیرێ بازرگانی ڤە ھاتیە پەسەندکرن کو د پلانا مە دایە ٤٣١ کارگەە ل دھۆکێ بھێنە دامەزراندن.
ئەڤرۆ: ھەکە ئێک ژ نوو کارگەھەکێ ڤەکەت چ پێدڤیە؟
ئەندازیا نازدار عەبدولقادر: ھەکە ئێک ژ نوو داخوازا ڤەکرنا کارگەھەکێ دکەت و د ناڤ وێ پلانێ دا نەبیت ژی مە لژنەک یا ھەی کارێ ھەلسەندنگاندنێ بۆ وی کاری دکەت، ھەکە دیت د بەرژەوەندا پارێزگەھێ دایە، بۆ رێڤەبەریا گشتی یا گەشەپێدانا پێشەسازی دھێتە رەوانەکرن و ل وێرێ رەزامەندی ل دووڤ گرنگیێ پێ دھێتە دان.
من دڤێت ئاماژە ب دەمە خالەکا دی کو ژ بەر ڤێ قەیرانا دارایی یا ب سەر ھەرێمێ و دەڤەرێ دا ھاتی، کریا ئەردی و بھایێ کارەبێ و باج زێدەکر، ئەڤێ کارتێکرنەکا مەزن ل خودانێن کارگەھان کر، ھیڤی دکەین حوکمەت چاڤخشاندنەکێ د ئەڤێ بڕیارێ دا بکەت، چونکو کارێ خودانێن ڤان کارگەھان گەلەک یێ جودایە و وەکو چو سێکتەرێن دی نینە، ئەڤە یێ دەلیڤا کاری بۆ وەلاتیان دابین دکەن و ھاریکاریا حوکمەتێ دکەن، پێدڤیە حوکمەت ژی د بەرامبەر دا ھاریکاریا ڤان بکەت. لێبۆرینا گۆمرکی بۆ ئینانا ئامیران دھێتە کرن، بەلێ ئەم حەز دکەین ئەڤا دژی یان کریا ئەردی بھێتە ئەرزانکرن یان کریا کارەبێ یان ژی باج ل سەر بھێتە سڤککرن.
ئەڤرۆ: بەرچاڤترین ئاریشە ل ھەمبەر دانانا کارگەھان ل دھۆکێ چیە؟
ئەندازیا نازدار عەبدولقادر: ل دھۆکێ مە ئاریشەکا مەزن یا د ددانانا کارگەھێن مەزن دا ھەی، ئەو ژی نەبوونا ئەردآ پێشەسازی یە، ھەکە کەسەکی ئەردێ خوە ژی ھەبیت و ب ڤێت ب دانیتە ناڤ ئەردێ خوە ژی ھەر گەلەک رەزامەندی پێ دڤێن ھەتا بشێت وی کاری بکەت ژبلی لژنا پشتەڤانیا پرۆژێن پێشەسازی ب پشکداریا پارێزگارێ دھۆکێ و ١٢ رێڤەبەرێن دی ھەتا ھەر کارگەھەک بھێتە ڤەکرن پێدڤی ب رەزامەندیا ١٦ رێڤەبەریێن دی ھەیە. ھەکە ئێک ژ وان رێڤەبەریان رەزامەندی نەدا خودان نەشێت کارگەھا خوە ب دانیت. بەری چەند رۆژا د کۆمبوونەکێ دا ب ئامادەبوونا پارێزگارێ دھۆکێ رەزامەندیا دەستپێکی بۆ ١٠ کارگەھان ھاتیە دان، بەلێ دیسا دێ مینیت رەزامەندیا وان ١٦ رێڤەبەریێن دی، ھەکە ژ ڤان ١٠ کارگەھان رەزامەندی ل سەر شەش کارگەھان ژی بھێتە کرن گەلەک باشە، ئەڤ کارگەھە یێن کلینس و پاقژکرن و خوارنێ نە. ژ بەر کو ھەکە رێڤەبەریەکێ رەدکر کو ئەو کارگەە بھێتە دانان، یێن دی ھەموو رازی ژی بن ئەو کارگەە ناھێتە دانان.
ئەڤرۆ: ھەتا کەسەک کارگەھەکێ بدانیتە ناڤ ئەردێ چاندنێ چ مەرج ھەنە؟
ئەندازیا نازدار عەبدولقادر: مەرج ھەموو وەکو ئێکن ل دەستپێکی خودان دێ سەنەدا ئەردی ئینیت و پلان و خشتێ کاری یێ ئابووری بینیت، دیسا دڤێت کەتەلۆک و فاتۆرا بینیت و ھەکە ھەموو تشت بەرھەڤ بوون، دێ نڤیسارەکێ چێکەین و دەینە و پارێزگەھێ کو مە چەند بابەت یێن ھەین و دێ ل سەر کۆم بین د وێ کۆمبوونێ دا وەکو مە گۆتی ب ئامادەبوونا پارێزگاری و ١٦ رێڤەبەران دێ گەنگەشە ھێتە کرن دێ بێژین فلان کارگەە یا خودانێ وێ ئەڤە ل فلان جھی دێ ھێتە دانان ھوون د رازی نە؟ ھەکە ئەو رازی بوون و کۆنۆس پێ دەرکەفت دێ بۆ ١٦ رێڤەبەریێن دی رەەوانە کەم و ھەکە رەزامەندیا وان رێڤەبەریان ژی ھات خودان دشێت کارگەھا خوە ب دانیت. ئەڤە ژی بارەکێ گەلەک گرانە، ھەکە مە ئەردێ پێشەسازی ھەبایە پێدڤی ب رەزامەندیا ڤان رێڤەبەریان ھەموویان نەدکر ب تنێ دا ھەلسەنگاندن بۆ کارگەھێ ھێتە کرن و دا رەزامەندی ھێتە دان، نھا ب گۆرەیی ڤی سیستەمی خودانێ کارگەھێ دبیت پێدڤی ب سالەکێ بیت ھەتا رەزامەندیا ڤان ھەموو رێڤەبەریان دئینیت ژ بەر کو ئەو رێڤەبەریە ژی ھەموو لژنەنە و دێ چنە سەر جھێ کاری و تەماشە کەن ئانکو کارەکێ گەلەکێ ب زەحمەتە ھەتا کەسەک کارگەھەکێ ل جھەکێ چاندنێ ددانیت.
ئەڤرۆ: ھزر ل ھندێ نەھاتیە کرن کارگەە ل دووڤ پێدڤیاتیا دەڤەران بھێنە دانان؟
ئەندازیا نازدار عەبدولقادر: بەلێ، دەما د. عەلی تەتەر ھاتی ژی داخواز کر ھندەک کارگەە ل ھندەک دەڤەران ل دووڤ پێدڤیاتیا وان بھێنە دانان بۆ نمۆنە پشتی ھاڤینا چوویی ئەڤ ئاریشا جۆتیاران ل گەل باجانێ پەیدا بوویی مە کار ژ بۆ وێ چەندێ کر کو پێنج پرۆژێن سەرەکی ل جھێن سەرەکی بھێنە دانان. بۆ نمۆنە ل ئامێدیێ کارگەھێن گرێدایی فێقی بھێنە دانان ل ئاکرێ کارگەھەکا خۆشاڤا باجانکێ بھێتە دانان و ئێکا پتاتا خۆمالی ژ بەر کو گەلەک ل وێ دەڤەرێ دھێتە چاندن و ئێکا سپیاتیا ژی بھێتە دانان ژ بەر کو پتریا ئاژەلێ دھۆکێ ل وێ دەڤەرێ دھێتە بخودانکرن. دیسا ل قەزا سێمێلێ مە ھزر ل وێ چەندێ کر کارگەھەکا ساڤاری بھێتە دانان و ل زاخۆ مە کارگەھێن پاقژکەران دانان ژ بەر کو کەرستێن وان زێدەتر ژ دەرڤە دھێن و ب ڤی رەنگی ل دووڤ پێدڤیاتیێ و قەزایان. ئەم وەکو حوکمەت پشتەڤانین بەلێ بڕیارا دووماھیێ یا خودانێ کارگەھێ یە کا دێ چ دانیت، ئەم وەکو حوکمەت نەشێن خودان کاری نەچار کەین کو کارگەھەکێ ل دووڤ حەزا مە بدانیت، چونکو ئەم تێدا نینین. نھا د پلانا مە دایە زێدەتری ٣٠٠ کارگەھان ل دھۆکێ بدانینن و گەلەک وان ژی ب خوە ڤە دگرن، ئەڤجا نەشێین ڤان ھەموو وارێن مە دڤێتن بەلاڤ کەین، بەلێ ھەر کەسێ بڤێت کارگەھەکێ بدانیت و سەرەدانا مە بکەت ئەم دبێژینێ د ڤان واران دا مە کارگەە دڤێن و ھوون دشێن بدانن و ژبلی وان ژی ھەکە ھزرەکا دی ھەبیت ئەم وێ ژی ئەم رەوانەی پارێزگەھێ دکەین دا رەزامەندی ل سەر بھێتە کرن.
ئەڤرۆ: ھزر نەھاتیە کرن کو ھوون پێشنیازا ھندەک کارگەھان بکەن کو بھێنە دانان؟
ئەندازیا نازدار عەبدولقادر: نھا د پلانا مە یا ستراتیژی دا مە یا ھەی کو حوکمەت و خودان کار پێکڤە کارگەھان بدانن، ئانکو ھندەک کارگەە ژ لایێ کەرتێ تایبەت و کەرتێ گشتی پێکڤە بھێنە دانان و ھندەک پرۆژێن ژ ڤی رەنگی مە یێن کرینە د پلانا خوە دا. ب تایبەت پرۆژێن پترۆکیمیاویان، ل دھۆکێ ھەکە تەماشە بکەین مە پالاوگەھێن پەترۆلێ یێن ھەین، دشیان دایە کارگەھێن پاقژکرنێ بھێنە دانان. مە داخوازا دانانا کارگەھەکا چیمەنتۆیێ کریە کو ل پارێزگەھا دھۆکێ ئەڤ کارگەھە نینە.
ئەڤرۆ: بەرچاڤترین کارگەھێن پارێزگەھا دھۆکێ یێن چ نە؟
ئەندازیا نازدار عەبدولقادر: مە کارگەھێن ئاڤێ یێن ھەین گەلەک د باشن، یێن تەحینێ گەلەک د باشن کو بەرھەمێ وان دچیتە ژ دەرڤەی وەلاتی ژی و یێن ئاری ژی دباشن و یێن دژی مە یێن ھەین کو داگرتنا گوشتێ سۆر د ناڤ قودیان دا نھا یا ئێکێ یە ل سەر ئاستێ عیراقێ ھەموویێ و گەلەک کارگەھێن دژی مە یێن ھەین کو جھێ فەخرێ نە بۆ دھۆکێ.
ئەڤرۆ: ھوون دووڤچوونا کارگەھان دکەن؟
ئەندازیا نازدار عەبدولقادر: ئەم بەردەوام دووڤچوونا کارگەھێن خوە دکەین و نمۆنا ژێ وەردگرین، بەلێ ئاریشا مە ل دھۆکێ یا مەزنە کو مە تاقیگەە نینن ھەر تشتەکێ ھەبیت رەم رەوانەی ساخلەمیا دھۆکآ و رێڤەبەریا تاقیگەھان و ئیبراھیم خەلیل دکەین.
ئەڤرۆ: کارگەھێن نەقانوونی ل دھۆکێ ھەنە؟
ئەندازیا نازدار عەبدولقادر: بەلێ مە کارگەە یێن ھەین د قانوونی نینن و ل بن کۆنترۆلا مە نین و ھندەک ژی یێن ھەین مۆلەتا مە نینە بەلێ یا ساخلەمیێ و ژوورا بازرگانی یا ھەی، ئەڤە ژی کارتێکرنەکا مەزن ل وان ھەموو کارگەھێن دی دکەت ئەڤێن کارێن خوە ب قانوونی دکەن و کریا ئەردی ددەن و پارێ کارەبێ ددەن و باجێ ددەن.
ئەڤرۆ: باشترین سالا پێشەسازی ل دھۆکێ کیشک بوو؟
ئەندازیا نازدار عەبدولقادر: سالێن ٢٠١١ و ٢٠١٢ و ٢٠١٣ بووینە، ژ بەر کو ل وی دەمی ئەردێ پێشەسازی ھەبوویە ھاتیە دان، قەرێن بازرگانی ھاتینە دان، ھاریکاریا وان دکر و گازا رەش ددایێ و پتریا مۆلەتان ژی د وان سالان دا بوویە.
ئەڤرۆ: دشێین بێژین ٢٠٢٠ خرابترین سالا پێشەسازی بوو؟
ئەندازیا نازدار عەبدولقادر: نەخێر، ل دووڤ ھاتنا کۆرۆنایێ و راگرتنا ھاتنوچوونێ و ھەموو رێکاران مۆلەت ب ٢١ کارگەھان ھاتیە دان و ئەڤە ژی بۆ دھۆکێ باشە.
ئەڤرۆ: پاشەرۆژا پێشەسازیێ ل دھۆکێ چاوان دبینی؟
ئەندازیا نازدار عەبدولقادر: پێشەسازی دێ پێش کەڤیت ب تایبەت پشتی خەلک ل سەر ئەردێ خوە نھا کارگەھان ددانیت.
