رۆمانا (رویبارێ راڤینا) رۆمانەكا رەوشەنبیری – كوردی یە
عبدالرحمن بامەرنی
دەما ئەز گەهشتیمە بەرپەرێن دووماهیێ ژ خواندنا خوە بۆ رۆمانا (رویبارێ راڤینا) و سەرەرای وان هەمی وێستگەهێن خواندنا وێ ئەز بخوەڤە مژویل كریم، ئەڤێن بۆ چەند رۆژان ئەز دناڤ روودان و ڤەگێرانێن وێدا مایم، هەر ژ كاراكتەرێن رۆمانێ، دانوستاندنێن وان دگەل ئێك، ئەو هەمی بابەتێن جودا یێن دهاتنە بەحسكرن كو هندەك جار من دگۆتە خوە، ئەڤان بابەتان چ پەیوەندی ب روودانێن رۆمانێ ڤە هەنە و ئایا نڤیسەرێ رۆمانێ دڤیا منەكێ خواندەڤان دگەل خوە كیڤە ببەت؟ سەرەرای روودانێن چیرۆكێ هەمی د دو رۆژاندا هاتینە نڤیسین، لێ گەلەك بابەت هاتنە تێكهەلكێشان و ئەگەر راستگۆ بم، دگەل خواندنا من بۆ رۆمانێ، جار من دگۆت دێ بەردەوامیێ دەمێ تا ب دووماهی دئینم و جار ژی ئەز ل خواندنا وێ دو دل دبووم، لێ یا راستی بیت، ئێك ژ رۆمانێن بالكێش بوو، ژبەر شێوازێ نڤیسەرێ رۆمانێ گرتیەبەر، ئەو ژی رۆمانا رەوشەنبیری، كو ئەڤ شێوازێ هەنێ ل دەڤەرێ كێم نڤیسەران پەنا بریە بەرنڤیسینا وێ و دیسان تشتێ دی یێ سەرنجا من بۆ خواندنا ڤێ رۆمانێ راكێشایی، پویتەدانا من بوو ژبۆ ڤی شێوازێ نڤیسینا رۆمانێ و سەبارەت رۆمانا رەوشەنبیری یان ڤەگێرانا كەلتووری(Cultural Narrative)پێكهاتیە ژ ڤەگێرانا سەرهاتیەكێ گرێدایی بیرونەریتان بیت و رەفتارێن كۆمەلگەهی، (د. نەزاد ئەحمەد ئەسوەد) نڤیسەر و رەخنەگرێ كورد، سەبارەت رۆمانا رەوشەنبیری دبێژیت: “د شیاندایە ئەڤ سەرهاتیە ب رەنگەكێ كلاسیك بهێتە ڤەگێران یان بهێتە خواندن یان ژی ب تەكنیكەكا ڤەگێرانا مودرن ب رەنگێ رۆمانێ بهێتە نڤیسین و د شیاندایە ئەڤ چیرۆك و سەرهاتییە د گۆشەنیگایەكێ و زێدەتردا بهێتە ڤەدیتن و هەر گۆشەنیگایەك نوێنەراتیا كارەكتەرەكێ سەرەكی یێ روودانێ بكەت”. ئەڤە ژی ب رامانا، كو رۆمانا رەوشەنبیری چەندین كارەكتەرێن رەوشەنبیر ب خوەڤە دگریت، ب كورتی دشێین بێژین كاراكتەرێن (رویبارێ راڤینا) هەمی كەسێن رەوشەنبیر و بیرمەند و هونەرمەندن و ئەگەر كارێكتەرێن ڤێ رۆمانێ ژی ئێك ئێكە وەربگرین، هەر ئێكی لدویڤ رولێ پێهاتیە بەخشین چ كورت چ درێژ، بارەكا رەوشەنبیریێ و بیرمەندیێ لدەف هەیە.
رویبارێ راڤینا ناڤێ رۆمانا (ئەحمەد قەرەنی)یە ل سالا 2022ێ هاتیە نڤیسین و ژ324 لاپەران پێكهاتیە و ب شێوێ (pdf) من رۆمان خواند. د رۆمانێدا چیرۆكا مامۆستایەكی دهێتە ڤەگێران، دەستپێكا دامەزراندنا وییە و وەك دهێتە زانین دو سال یان سێ سالێن دەستپێكی یێن دامەزراندنا مامۆستایان، دڤێت ل گوندان مامۆستا بیت و پاشی دێ ماف هەبیت خوە ڤەگوهێزیتە باژێری یان ل جهێ وی بڤێت. مامۆستا ل گوندێ سپیندارا بەرواریان هاتیە دامەزراندن، لێ جادە تا گوندێ راڤینا دچیت، ل راڤینا ژ ترۆمبێلێ پەیا دبیت و ژبەركو رێ یا دوورە، كەلوپەلێن وی دگەلدانە و ژ نە شارەزایا وی بۆ دەڤەرێ و گوندێ دێ قەست كەتێ، ل گوندێ راڤینا دبیتە مێهڤان، وێ شەڤێ لێ دمینیت، رۆژا پاشتر بەرەڤ گوندێ سپیندارێ ب رێدكەڤن، لێ ئێكسەر بەرەڤ وی گوندی ڤە ناچن ئەڤێ دێ لێ بیتە مامۆستا، بەلكو رێیا خوە ل گوندێ زێوە دئێخن و ل مانا وان ل گوندێ زێوێ، دەنگێ تەقەیێ دهێت، ئەڤ تەقە یا شەری بوویە ل گوندێ سپیندارێ و ئێدی نڤیسەرێ رۆمانێ خواندەڤایێ خوە دهێلیتە دناڤ پرسیاراندا، ئایا ئەڤ مامۆستایێ ژ نوی دێ هێتە دامەزراندن قەستا ڤی گوندی بكەت یان ژی قەستا مالا خوە ل باژێرێ بكەتەڤە و دەست ژ مامۆستایێ و دامەزراندنا خوە بەردەت!!
دا بزڤرینە سەر رۆمانێڤە، نڤیسەری بۆ كاراكتەرێ خوە كو مامۆستا هەرمانە، هەر دەم دو خواندن دروست دكرن، مامۆستای بۆ هەر بویەرەكێ پشتبەستن ل سەر مەژیێ خوە و بیردانكا خوە یا هزری دكر، كو بشێت چەند گریمانەیان بۆ روودانێن ل بەر دەست بدانیت، لێكدانەڤەیا بوویەران و شرۆڤەكرنا وان، لێ مەرج نەبوو هەردەم هزرێن وی ددروست بانە و ئەڤ پەنابرنا هەنێ ژی بۆ رۆمانا رەوشەنبیری یا گونجایە كو گەلەك تشتێن دی، چیرۆكێن دی گوركەتە بەر خواندەڤانی و مەبەستا نڤیسەرێ رۆمانێ ژی ئەو نەبوویە كو كاراكتەرێ خوە بدانیت كەسەكێ دانا و لێزان(پێرفێك)، ژبەركو ژیانا گوندان نە وەك یا باژێرانە و جوداهی دهەمی تشتەكیدا هەبوو و ئەڤێن هەنێ ژی بۆ گەنجەكی كو ژیانا خوە ل قوتابخانێ و باژێری دەرباز كربیت، رەنگە یا بزەحمەت بیت، نڤیسەری ڤیایە گەلەك تشتان راقوتیتە ناڤ ڤێ رۆمانێ و رێزبەندیا روودانان پێكڤە ب بەستیت و هەر ژ سیاربوونا وی بۆ ترۆمبێلێ و زالگەهێ، ڤیایە دیمەنەكی ژ زالگەهێن رژێمێ پیشان بدەت، كا وان چەند زوری ل خەلكێ دكرن، چەند ئێشاندن و سڤكاتی پێكرنێن وان ب خەلكی، ب رێكێ ڤە بابەتی دبەتە سەر چیرۆكا زەمبیل فرۆشی و درێژیێ بڤێ چیرۆكێ ددەت و ل سەرەداڤێن وێ دچیت، ل گوندی بەحسا گوندی و جوگرافیا گوندی دكەت، بەحسا مانا خوە ل مالەكێ دكەت و خوارنێ، بەحسا خوارنێن گوندیان و چێكرنا قەلیێ دكەت، بەحسا روودانەكێ دكەت یا زارۆكەكا بچیك دەما تو كچێن باژێریان ب سۆراڤ و سپیاڤ دبینیت و چاوان گوندی لڤان كەسان دنێرن و بێی بێژیت كو ئەڤە دگەل كەلتوورێ گوندی نا گونجیت، بابەت ب ئەجنا و ترسیانا كچا بچویك ڤە گرێدایە و ئەو چوو دا چارەسەر بكەت و خویشكا وێ نارینێ دبینیت و نارین تاكە كچ بوویە جاروبار ناڤێ وێ دهات، وەك گەنجەك و حەزا وی بۆ رەگەزێ مێ، روودانا كەتنا شڤانی د لاتەكێدا و گوندی وێ شەڤێ بچن لێبگەرن و بەحسا نڤستنا وی دكەت ل مالا مەردۆی و بەحسا ئێك ژۆرا نڤستنێ، بمە بەرەڤ خەونەكا مامۆستای ڤە دبەت و بەحسا ژ خەوهشیاربوونێ و هلكرنا سوپێ و خوارنێ بەحسا تێشتا وان دكەت، بەحسا 10 خوارنێن جودا دكەت دناڤبەرا هێكا، قەلیێ و تاخوناڤێ و كاكلە باهیڤان و ئێدی رۆمان بەردەوامیێ ددەتە خوە و تا ل گوندێ زێوە دەردكەڤن بەحسا چیایان، بەحسا عەسكەرێن حكومەتێ و قوماندارێ وان دكەت و بەحسا رەندێ و رووبارێ راڤینا و سەید تەهای كو ئەڤێن هەنێ بەشەكێ مەزن ژ رۆمانێ بۆ خوە دبەن و رۆمان گەلەك بابەتێن دی یێن دویر و نێزیك ب خوە ڤە دكێشیت.
د كورتیا رۆمانا رویبارێ راڤینا دا و ئەگەر ڤێ رۆمانێ بێیخنە بن میتۆدێ رۆمانا رەوشەنبیری، سەرەرای ژیانا گوندان جوداترە ژ ژیانا باژێری، سەرەرای دنیادیتنا گوندیان ژ دنیادیتنا باژاریان كێمترە، لێ بۆ مە دیاردكەت كو ل گوندان ژی دنیادیتنا وان یا جودایە و تژی مەعریفەیە و ئەڤا ل سەر زارێ مامۆستا هەرمانی هاتیە دیتن، بەلێ وان ژی دنیابینینا خوە هەیە و ئەڤ مامۆستایە ب خوە ژی سەرسورمان دبیت. بڤێ شێوازێ ڤەگێرانێ، نڤیسەرێ رۆمانێ ب چیرۆك و سەرهاتیێن جودا، ڤەگێرانەكا جودا خواندەڤانێ خوە دبتە سەر ڤەگێرانەكا كەلتووری و دبێژیت هەر جهەكی و هەر كۆمەلگەهەكی حیكایەتا خوە هەیە و هەر ژینگەهەكێ دابونەریت و كەلتوورێ خوە یێ ژیانێ هەیە و ئەڤ جوداهیێن هەنێ ژ جهەكی بۆ جهەكێ دی نە وەك ئێكن.
