تاوانێن گه‌فلێكرنا ئه‌لیكترۆنى ل ئیراقێ
ئه‌حمه‌د عارف ئامێدى
هه‌ر ژ وه‌ختێ كو ئالاڤێن سۆشیال میدیا هاتینه د ئیراقێ دا، تاوانێن تێكدانێ ب ره‌نگه‌كێ به‌رفره‌ه ب سه‌ر ئیراقێ دا گرت، به‌لكو ل گه‌ر بۆرینا وه‌ختى زێده‌بوون، ئێدى باندێن رێكخستى بۆ مه ده‌ركه‌فتن، تایبه‌ت ژى ل وه‌ختێ كو سستى و لاوازى د جێبه‌جێكرن قانوونێ دا ل ناڤا ئیراقێ دا هه‌بیت. دگه‌ل سه‌ره‌ده‌ریكرنا نه‌یا ژدل ل گه‌ل ڤان جۆره كه‌یسان، یانژى ژ به‌ر نه‌بوونا ته‌شریعاتێن قانوونى یێن نوى و ڤه‌بڕى بۆ چاره‌سه‌ركرنێ. ئه‌ڤ جۆره تاوانه (ابتزاز) ئه‌و هه‌ولن یێن كو ژبه‌ر بده‌ستڤه‌ئینانا تشته‌كێ مادى یان مه‌عنه‌وى بده‌ستڤه‌بینن ب زۆریلێكرنا كه‌سێن دبنه قوربان، گه‌فان لێ دكه‌ن ب ئاشكراكرنا نهێنییان یان پێزانێن تایبه‌ت دژى هه‌ر كه‌سه‌كى. گه‌له‌ك جۆرێن ڤێ تاوانێ هه‌نه، چو سیاسى بیت یان دلدارى بیت ..هتد. یا ئه‌ز ئاماژێ پێ دده‌م یا ئه‌لیكترۆنیكه، هه‌لبه‌ت ل شوینا هندێ كو ئه‌ڤ بیاڤێ ته‌كنۆلۆژى بۆ مفاوه‌رگرتنێ بهێته بكارئانین ب مخابنى ڤه بۆ كارێن خراب دهێته بكارئینان.
ئه‌ڤ جۆره كه‌یسه ل سالا 2021 گه‌هشتبوونه نێزیكى 1950 حاله‌تان، وه‌زاره‌تا ناڤخوه‌یى یا ئیراقێ چاره‌سه‌ركرینه، ب گۆره‌یى ئامارێن وان، ژ به‌ر ناڤوده‌نگى و هۆزاتیێ و سه‌ده‌مێن جڤاكى باندۆره‌كێ د ئێخیته ناڤا جڤاكێ ئیراقى، ژبه‌ر كو پتریا قوربانییان ژى ئافره‌تن كو رێژه‌یا وان 90% مێینه‌نه، تایبه‌ت ژى یێن د ژیه‌كێ بچویك دا، ئه‌ڤجا سه‌ده‌مێن په‌یدابوونا ڤان تاوانان زۆرن، مینا نه‌بوونا قانوونا گرێداى تاوانێن ئه‌لیكترۆنى، و پشتبه‌ستن ل سه‌ر قانوونا سزایان كو هێشتا دزڤریته سالێن شێستان، گه‌له‌ك جاران كه‌سێ دبیته قوربان دخوازیت تشت بهێنه نخافتن و ده‌نگ ژێ نه‌هێت، به‌رامبه‌ر دانا گۆژمێن پاره‌ى داكو هه‌تكا وى نه‌چیت د ناڤ خه‌لكى دا، جاران ژى بێنا وان ته‌نگ دكه‌ن ژ به‌ر نه‌بوونا پاره‌یێ پێدڤى، یانژى كه‌سێ دبیته قوربان قه‌ستا ئۆفیسێن پۆلیسان و جهێن په‌یوه‌ندیدار دكه‌ن كو ژ ڤێ تاوانێ ده‌ركه‌ڤن، ئه‌ڤجا دكه‌ڤیته د ناڤ ئاریشه‌یا هه‌تكبه‌رنێ و لێپرسینا قانوونى گه‌ر سه‌رپێچیه‌ك كربیت.
ـ گه‌له‌ك تاوانێن ب ڤى ره‌نگى هه‌نه كه‌سێ تاوانبار ل ده‌رڤه‌ى وه‌لاتى یه، له‌ورا كارێ قانوونێ چه‌نده‌كێ سه‌خت دبیت، مرۆڤ نه‌چار دبیت خوه پێدڤى ب رێكخراوێن نێڤده‌ولى و (ئه‌نتربۆل) بكه‌ن بۆ دویڤداچوونا كه‌سێ تاوانبار، چونكو ڤان رێكخراوان هنده‌ك ئالاڤێن سه‌رده‌مانه د ده‌ست دا هه‌نه ل هه‌نبه‌ر هه‌مى تاوانباران ژى و هه‌ر وه‌سا لایه‌نێن فه‌رمى ژى وه‌كو حوكمه‌ت و كۆمپانیان و تاكه‌كه‌سان ئه‌وێن تێكدانێ دكه‌ن و هه‌تكا ژنان دبه‌ن ب وێنه و ڤدیۆیان و گه‌له‌ك ره‌فتارێن ب ڤى ره‌نگى.
ئه‌ڤجا قانوونا ئیراقى ئه‌ڤان تاوان ب ماده‌یێن گرێداى تێكدانا ئه‌لیكترۆنى چاره‌سه‌ر دكه‌ت ب گۆره‌یى قانوونا ئیراقى (430ـ 431ـ 432) یا ژماره 111 یا سالا 1969، كو ده‌قێ ماددێ 430 دبێژیت: هه‌ر كه‌سێ گه‌فا ل كه‌سه‌كى بكه‌ت كو تاوانه‌كا جینائى ل به‌رامبه‌رى وى بكه‌ت یان كاره‌ك دژى وى یان مالێ وى یان كه‌سه‌كێ دیتر كربیت.. دێ بۆ ماوه‌یه‌كى هێته زیندانكرن كو ژ حه‌فت سالان نه‌بۆریت. ئه‌ڤجا ماده‌م كو ئه‌ڤ جۆره تاوانه به‌ر ب زێده‌بوونێ ڤه دچن و مژار پێدڤى ب كاڕاكرنا چاره‌سه‌ركرنێ یه فه‌ره هنده‌ك ئالاڤ و كیانێن جێبه‌جێكار بهێنه دوستكرن كو د باوه‌رپێكرى بن، كو ره‌نگه ب سه‌دان یان هزران قوربانییان ژ خه‌فكێن تاوانباران قورتال ببن، كو ژ ناڤزراندنێ و بێچاره‌یێ و كو كوشتنێ ژى قورتال ببن.
