مێژوو و سەردەم و گرنگیا فێربوونا مۆزیکێ
هونەرمەند/ ئەرشەد زاخۆیی
بناغەیا مۆزیکێ ڤەدگەڕت بۆ سەردەمێن پێشینێن مە و مێژوویا وێ ڤەهاندنەک ئاڵۆزە و بۆ بەریا هزار ساڵان ڤەدگەڕت، و ڕەنگە چەپڵە لێدان و لێدانا پێی ل سەر ئەردی ڕێکەک بیە ژ دەڕبڕینێ ب مۆزیکێ ، ژئالیێ مرۆڤێن دەسپێکی ئەو ژی ب ڕێیا هندەک ئیقاعاتێن دەسپێکی ، پاشی مۆزیک پێشکەت لگەل پێشکەتنا کۆمەلگەهان هەتا گەهشتیە کۆپیتکا ئاڵۆزیێ ل گەل بۆرینا دەمی . ژمارەکا شاڕستانیێن کەڤن وەک شاڕستانیا سۆمەری و مسریێن کەڤن و یۆنانیا ڕابین ب تێکەلکرنا مۆزیکێ ، ل گەل ئاهەنگێن ئاینی و ژیانا ڕۆژانە ژبەری تێگەهشتنا گرنگیا وێ ، بۆ نمونە یۆنانیێن کەڤن دوێ باوەرێ دا بوون کو مۆزیک ڕوحێ ساخ دکەت و بیە دیاردەیەکا جهێ ڕەزامەندیێ بشێوەیەکێ بەرفرە و ڤەکۆلین لسەر تێنە کرن ب بەڕدەوامی هەتا ئیڕۆ . مۆزیک لسەڕ دەمێن ناڤین و سەڕدەمێ ڕابونەڤێ تێدە تڕۆبادۆڕ کو شاعر و ستڕانبێژ بوون ل باشوورێ فڕەنسا ، دەستکڕنەک ڕۆمانسی پێشکێشکرن ب ڕێیا ستڕانێن خوە لسەر خۆشەویستیێ و سواڕچاکیێ ، ئەڤەژی هاریکاربی دزێدەکرنا ناڤ و دەنگێ مۆزیکا دەنگی ، ئو لسەر دەمێ باڕوکی و کلاسیکی دا مۆزیک ب نەغەما برنیاسبو ب ڕێیا ئاواز دانەرا وەک باخ و هاندلی و دیاربوونا ئۆپڕایێ و پێشڤەچوونا ژەنینێ ل سەر ئامیرا هاڕیکاربی بۆ بەڕفڕەهبوونا دەڕبڕینا مۆزیکی ، هەتا کو دیاڕبی ب هاوسەنگیێ وڕۆنیێ و فەڕمیا وێ ، و مۆزاڕت و بیتهۆڤنی بناغەیێ پێشڤەچوونا سیمفۆنیێ و سۆناتایێ دەینان ب ڕێیا تەکەزی کڕنێ لسەر ئاوازێ . گرنگیا فێڕبوونا مۆزیکێ و خواستەکا فێڕبوونا مۆزیکێ ، هەڤالینیا پێشڤەچوونا مۆزیکێ کر و بۆ مە دیاربوو کو فێڕبوونا مۆزیکێ کاڕتێکرنا دیار ل سەر پێشڤەچوونا داهێنانێ و زانست و زانینێ هەبوویە ، زێدەباری وێ چەندێ پەڕوەردا مۆزیکی قەدروقیمەتێ ڕەوشەنبیریێ و کلتوری پێش دئێخت . جیهان ئەڤرۆ دان پێ دانانێ دکت و گڕنگیێ ب فێربونا مۆزیکێ و هونەڕا ددت ، ئەڤە ژی کاڕەک نوخازە و بەڕێ نەبو وجۆڕەها دەولەت نۆکە فەیدێن گڕنگی دانێ ب مۆزیکێ دزانن و داخاز دکن ، کۆ مۆزیک وفێڕبونا مۆزیکێ بکەڤنە دناڤا بەڕنامەیێن خاندنا زاڕۆکا لقوناغێن خاندنێدە ، ژبۆ گەشە کڕنا مەوهبێن گەنجا و پاڕاستنا کلتوڕێ ڕەوشەنبیری . عەڕەبستانا سعودیێ نمونەیەکا دیارە دڤی بواریدە ، ئەوژی ب پشکداری کڕنا( ٧٠٠) مامۆستایێن باغچێن زاڕۆکا دخولێن ڕاهێنانێن تایبەت ب مۆزیکێ ، ئەڤ دەست پێشخەریە پێگیری کڕنە ب دابین کرنا کەسانێن بسپۆر و شارەزا ژبۆ دەستنیشان کرن ودیارکرنا خودان شیان و مەوهبێن مۆزیکی و چاڤدێریکرنا وان ل ژیێ زاڕۆکینیێ ب ڕێیا بهێزکرنا ئاستێ مامۆستایا و گەهاندنا زانست و علم ومەعریفەت وئامیڕێن مۆزیکیێن هەژی بۆ وانا ، داکو ئەڤ دەست پێشخەریە بشێت فێربونا مۆزیکێ یائاست بلند دابین بکت ژبۆ نفشێ داهاتی . دیدگەها مۆزیکیا هەڤ چەرخ و نۆکە گەشەکڕنەکا بلەز بخۆڤە دبینت ، کۆ دبتە ئەگەرێ دوبارەکرنا وێنە کرنا توخیبێ دەڕبڕینا مۆزیکی ، وهنەرمەند ئیڕۆ میکانزمێن نو بکار تینن ژبۆ خوەشکرنا دەنگێن خوە بڕێیا جۆرەها جۆرێن مۆزیکێ .
کارژی نەتنێ تێکەلبونا جۆرێن مۆزیکێ یە لگەل ئێک و پێکڤە ، چونکی مۆزیک دپێشڤە چوونا بەردەوامدایە و ئەڤە ژی دبیتە ئەگەرێ دیاربوونا دەنگێن نو . سەردەمێ ژمارەیی ژی بەرهەمئینانا مۆزیکێ یائاسانکری بشێوەیەکی ، کو بگەهتە هەمیاوڕێکخوەشکەربویە ژبو هاریکارییا جهانی ئەوا پشکداریکری دلادانا سنورا دناڤبەرا ڕەوشەنبیرییادا . ناڤ و دەنگێ ئاهەنگێن مۆزیکی وڤیستەڤاڵابلند بو وپشتی هاتنا نەخوەشیا کڕۆنایێ ، پێتڤیا تاکی زێدە بو ژبو بەردەوامیێ و ئامادەبونا ڕویدانێن کۆمەڵایەتی و ئەڤ یەکە بیە ئەگەرێ زێدەبونا فڕۆتنا تکێتێن ئاهەنگوڤیستەڤاڵێن مۆزیکی بشێوەیەکێ بەرچاڤ و نەچاڤەرێکری . ڤیستەڤاڵا ساوند ستۆڕم ل مەدل بیست هونەرمەندێن هەمی وەڵاتێن جهانێ مێڤان دکت ژبۆ ئاهەنگ گێڕانێ ب مۆزیکێ و هونەری و دیارکڕنێ ژهونەرمەندێن هەڕێمی وجهانی ،ئەوێن دیدگەها گەشەکریا مۆزیکا هەڤ چەرخ ونوی وێنە دکن . لسەردەمێ ڕۆمانسی و پشتی وی پێداگیری لسەر عاتیفە و تاکیێ دڤەهینانا مۆزیکێ دا هاتە کرن و بیتهۆڤن ب کویری چۆدناڤدە ، هەروەسا تشایکۆفسکی وشۆپان ژی ب کویری چۆنە دناڤ ڕهووڕیشاڵێن مۆزیکێدە وشیان دیارکن کۆ مۆزیکێ شیان هەنە لسەرڤەگۆهاستنا هەستێن مڕۆڤیک ، ئول وی سەردەمی ئۆڕکیستڕایێ ڤەژاندن بخوەڤە دیت و ئۆپیڕا ژی بەڕدەوامبوو دگەشە کڕنێ دا . چەرخێ بیستێ شۆرشەکا مۆزیکی بخۆەڤە دیت و ئوازدانەرێن وەکە (ئەبجۆرسترافینسکی و ئەرنۆلد شوینبیرج ) ، ڕکابەرییا نەغەماو ئیقاعاتا کر و مۆزیکا( جاز و بلوز و ڕۆک و مۆزیکا ئەلیکتڕۆنی ) وەکو جۆرێن مۆزیکی دیاربوون و پەیدابوون ، بشێوەیەکی کو کارتێکرنێ ل سەر دیدگەها رەوشەنبیری بکەت و دەمێن گوهارتی وێنە بکت ، هەروەسا ئامیرە و دەزگەهێن نو پەیدابوون وەک قەوانێن فینیلی کو ئەڤ چەندە ژی وەکە شۆرشەکێ بوو دبوارێ پیشەسازیا مۆزیکێ دا.
