رۆلێ نڤیسەرێ كورد بەرانبەر كێشەیێن جیهانی یێن سەردەم
سالح دۆسكی
د سەردەمێ گوهۆڕینێن مەزن یێن جیهان تێدا دەرباز دبیت، وەكی قەیرانێن كەشوهەوایی، ململانێن سیاسی، كۆچكرنا ب كۆم و شۆڕەشێن تەكنۆلۆژیایێ، ئەرێ گوهۆڕین ب سەر رۆلێ نڤیسەرێ كورد دا ژی هاتیە؟ ئەرێ گەلۆ ئەدەبیاتا كوردی دشێت ل هندەك ژ ڤان گوهۆڕینان بیتە خوادن و ببیتە خودیكەك بەرچاڤ بكەت یان دەنگەك ژ دەنگێن چارەسەرییێ، یان دێ هەروەكی خوە د ناڤ چارچۆڤەكێ بەرتەنگ دا بمینیت؟
ئەدەبیاتا كوردی دناڤبەرا لۆكالی و جیهانییێ دا
ئەرێ ئەدەبیاتا كوردی سنوورێن جوگرافی و زمانی دەرباز كرینە؟ ئەرێ شیایە ژ ئامرازەكێ تۆماركرنا ئازارێن نەتەوەیی و دیرۆكا خەباتێ، بەر ب مەیدانەكا بەرفرەهتر خۆ ڤەگوهێزیت، كو تێدا نڤیسكارێن كورد مژۆیلێ پرسێن جیهانی ببەن وەك ئازادی، دادپەروەری، كۆچبەری، ژینگەهـ، مافێن مرۆڤان و دلتەنگییا مرۆڤێ هەڤچەرخ بەرامبەر ستەمكارییا ماكینەیان و پەراوێزكرنا بەهایان.
د ڕابۆری دا، ئەدەبیاتا كوردی هەتا رادەیەكێ مەزن خەما تۆماركرنا نەدادپەروەریێن نەتەوەیی و ئاشكراكرنا وان سیاسەتێن زۆردار یێن كو دژی گەلێ كورد دهاتن پەیرەوكرن، هەلدگرت. رۆمانا كوردی یا هەڤچەرخ، ونموونە گەلەكن، پرسیارێن هەبوونگەری و فەلسەفی و ئەخلاقی بەرز دكەن كو دگەل ئەدەبیاتا جیهانی دگونجیت. هەلبەستڤانێن مە و نموونە گەلەكن سروشتێ كوردی كرنە د ناڤ جیهانا هەلبەستێ دا، كو چیا و روبار و ئاخ كرینە سیمبۆلێن هەر مرۆڤی ل هەر دەڤەركا جیهانێ و كەتواری كوردان بەرجەستەكرینە.
لێ سەرەرای وێ چەندێ ژی، ئەدەبیاتا كوردی ل دەڤەرا مە هێشتا د چارچۆڤەكێ بەرتەنگ دا یە و ژ كێشەیێن جیهانی وەك قەیرانێن كەشوهەوای، ململانێن سیاسی، كۆچكرنا ب كۆم و شۆڕەشێن تەكنۆلۆژی گەلەك دویرە. ژبلی كو داهێنانا ئەدەبی ل دەڤەرا مە د ناڤبەرا دو قەیرانێن مەزن دا دژیت. ژ ئالییەكی ڤە، قەیرانا نویكرنێ كو دگەل پێشكەفتنێن دەمێ نوی دهێتە پێش، و ژ ئالییێ دی ڤە، قەیرانا خواندەڤانی كو رۆژ ب رۆژ كێمتر و لاوازتر دبیتە.
قەیرانا نویكرنێ دیار دبیت دەمێ نڤیسكارێن مە دخوازن رێبازێن نوی یێن ئەدەبی بگرنە بەر، بەلێ گەلەك جاران بەرامبەر ڤێ پێنگاڤێ چەندین ئاستەنگ دیار دبن. دڤێت نویكرن دگەل پێشكەفتنێن جیهانێ بچیت و سەردەمیانە بیت، لێ دڤێت د هەمان دەم دا رەھوریشالێن مە و ناسنامەیا مە یا كوردی ژی بهێتە پاراستن.
ژ ئالییێ دی ڤە، هەبوونا تەكنۆلۆژیایا نوی و رەنگێن دی یێن ئەدەب و هونەری كاریگەریەكا نەگەتیڤ لسەر خواندەڤانییێ هەبوویە. مرۆڤێ نوكە گەلەك ب كێمی پەرتووكان دخوینن، ئەڤ دیاردە ژی هەتا رادەیەكێ جیهان هەمی یا ڤەگرتی ژبەر پەیدابوونا سوشیال میدیایێ و ئامرازێن دی یێن مژولاهیان.
رەخنە لسەر نڤیسەرێن كورد و هۆزانڤانان
بەری چەندەكێ من ل سەر پۆستەكێ سۆشیالێ دیت نڤیسیی بوو:
«مانە كرێتە كو نڤیسەرەك خوە ب هزرمەند بزانیت و هۆزانا ب دەڤ و لێڤ و بەژن و بالا و چاڤێن جوانا بنڤیست د دەمەكی دا كو جیهان و دەڤەر هەمی د ڤان گۆڕانكاریێن هەستیار دا دەرباز دبیت؟!».
ب راستی دڤێت ئەڤ ژی هەبن و یێن دی ژی هەبن.. هۆزانا (ب دەڤ و لێڤ و بەژن و بالا و چاڤێن جوان) هەرچەندە خودان جوانییەكا هونەریە ودڤێت هەر جڤاكەكێ ئەو رەنگە هەبن، لێ ل هەمبەر گوانگاریێن مەزن ئەوێن ل دەڤەرێ و جیهانێ پەیدا دبەن، بێ واتا و بێ كاریگەر دمینیت. ئەڤ ئەگەر ئەم ژ چارچۆڤەیەكێ مەزن بەرێ خۆبدەنێ.. لێ نەبوونا وێ جۆرە شیعرێ و گەلەك جۆر و تشتێن دی كو دبیت ب دیتنا نڤیسەرێ پۆستێ پێشتر كرێتی بیت.. دێ بیت قەیرانەكا ناڤخۆیی كو چاوا مللەتەكی هۆزانڤانەكی هۆزانا رۆمانسی بنڤیسیت نەبیت! لێ ئەو چەندە ل سەر دەمێ وان هەمی قەیرانێن مە باس لێكرین ببیتە دیاردە.. ئەو قەبول نینە و ئەز پشتراستم وەسا نینە. نڤیسەرێ راستەقینە و هزرمەندێ بەرپرسیار دڤێت ژ جیهانا بەرتەنگ و تاكەكەسی دەربكەڤیت و هەمجا پرسێن ناڤخۆی ژی ژبیر نەكت.
رێكێن چارەسەرییێ
بۆ داهێنانا ئەدەبیەكا بهێز، هەڤچەرخ و كاریگەر، دڤێت ئەم هەم ژ لۆكالی و هەم ژ جیهانیبوونێ سوودی وەربگرین. خویندنا ئەزموونێن ئەدەبیاتێن دی یێن جیهانی و تێكەلكرنا وان دگەل تایبەتمەندیێن مە یێن كوردی، رێباز و دەلیڤەیان بۆ نڤیسكارێن مە ڤەدكەت كو ببنە دەنگەكێ كاریگەر و داهێنەر، نە تنێ دناڤ سنوورێن دەڤەرا خوە دا بەلكو لسەر ئاستێ جیهانی ژی.
رێك و چارەسەری بۆ هەردوو قەیرانان؟ دڤێت نڤیسكار، رەخنەگر، دەزگەهێن راگەهاندنێ و سازیێن كۆمەلاتی پێكڤە كار بكەن. داهێنانا ئەدەبی ل دەڤەرا مە نە بتنێ دەربرینە ژ هزر و هەستێن نڤیسكاری، بەلكو بەرپرسیاریەكا مرۆڤایەتی و ئەدەبی ژی یە.
بەرپرسیاریا نڤیسەرێ كورد بەرامبەر جیهانێ
نڤیسەرێ كورد دڤێت:
خوە بكەتە دەنگێ وان كەسێن بێدەنگ و چەوساندی
رۆلێ رەخنەگری و هشیاركەری بگێڕیت
پرسێن هەستیار دەستنیشان بكەت و ئاماژەیێ ب سەرەدەریێن راست بدەت
نەبیتە پارچەك ژ سیستەمێ چەواشەكاریێ و خوە ب شێوەیەكێ ئەرێنی تێكەلی گۆڕانكاریان بكەت
گرێدانێ دناڤبەرا پرسێن نەتەوەیی و پرسێن جیهانی دا دروست بكەت
ئەدەبیات چەكەكێ بهێزە كو دشێت جیهانێ بگوهۆڕیت. هۆزانڤان و نڤیسەرێن مە دڤێت ڤێ راستییێ بزانن كو بەرپرسیاریەكا مەزن ل سەر ملێن وانە. كەسێ خوە ب هزرمەند بزانیت دڤێت شیانێن خوە بكاربینیت بۆ تێگەهشتن و شرۆڤەكرنا گوهۆڕینێن جیهانێ و هان بدەتە جڤاكی بەرەڤ ئاقارەكێ باشتر بچیت.
ئەدەبیاتا كوردی ژ رەهێن خوە نەهاتیە بڕین، لێ دڤێت رەوشەنبیرێن مە بەرفرەهتر هزرێ بكەن و خوە تێكەلی پرسێن جیهانی ژی بكەن. ئەگەر ئەم بشێین دناڤبەرا نویكرنێ و خواندەڤانی بژین، دێ شێین داهێنانێن ئەدەبی یێن هەژی ئافرینین.
ئەدەبیاتا مە دشێت گەشە بكەت و پێنگاڤان بەرەڤ وان پرسێن جیهانی بهاڤێژیت، بتایبەتی بۆ نڤیسكارێن نوی و وان كەسێن دخوازن چارچۆڤەیێن دیار دەرباز بكەن. تەنها ب ڤی رەنگی دێ نڤیسەرێ كورد شێت رۆلەكێ كاریگەر دبیاڤێ پرسێن جیهانی دا ببینیت.
بێگومان، ستاتیك و دەربڕینێن هونەری پشكەك ژسروشتێ هۆزانێ نە، لێ دڤێت ژێر خزمەتا هزرێن كویر و پەیامێن گرنگ دا بن، نە كو بخۆ ببنە ئارمانج. نڤیسەرێ كورد دڤێت خوە بكەتە پشكەك ژ چارەسەرییێ، نە پشكەك ژ كێشەیێ.
