ماجن و موراد خان، مورادخان و ماجن ژیان و چەند هەلبەستێن نە وەشاندی
د. پەرویز جیهانی
٢ – ٢
چاوا مەلایێ جزیری و فەقی یێ تەیران دو ناسناڤان ب کار دبن، ئەو ژی دو مەخلەسێن مورادخان و ماجن ی ب کار دبە و چاوا مەلا پەسنێ میر عمادینی دکەت و دبێژیت:
د بەحرا قولزوما میران، ب غەواسی گوهەرچینم
د بەحسا شەرح و تەفسیران، تو دەریایان وە نابینم
ژ میر و بەگلەر و چیڕان، غولامێ میر عیمادینم
ماجن ژی دبێژە:
گەڕهام ل هندیکە (؟) دەران، ژ خان و وزیر و میرسەران
ماجن ژ میر و بەگلەران، دیسا قوولێ خان زەینەلم
کەسێن هەڤدەمی ماجن
ژ هەلبەستێن ماجنی را ئەم دبینین کو ماجن و مەلایێ باتەیی هەڤدەم و هەڤکار و هەڤال بوونە. ماجن هەلبەستەکە مەلایێ باتەیی تەخمیس دکە و مەلایێ باتەیی ژی هەلبەستەک وی تەخمیس دکەت. مەلایێ باتەیی د غەزەلەکە خوە دا کو ماجنی ئەو غەزەلا تەخمیس کرییە، خوە شاگرد و سوختەیێ ماجنی ددە ناسینێ وماجنی ژ خوە را وەک ئوستاد و سەیدا و شێخ دبینە، وەها دبێژە:
سوختەیێ شێعرێ ئەزم ئیرۆ مە ئوستادەک دڤێ
ماجنێ تووتی زبان سەیدا و شێخێ مەکتەبێ
دیسان هەر د داوییا وێ غەزەلا خوە دا دبێژە:
دەنگ نەکە باتەی ئەگەر چی نەغمەسازی بلبلی
گوهـ بدە ساز و نەوایا عەندەلیبێ خۆشەبێ
مرۆڤ دکارە ڤێ غەزەلێ کو ماجنی تەخمیس کرییە، وەکە شێعرشێعرانێ ژی بپەژرینە.
هەلبەستەک ماجنی کو مەلایێ باتەیی ئەو تەخمیس کرییە د دیوانا باتەیی دا ب ناڤێ باتەیی هاتییە ناساندنێ، لێ هەلبەست یا ماجنی یە کو باتەیی تەخمیس کرییە.
د وێ هەلبەستێ دا ژی ماجن ژ خوە را دبێژە: ماجنێ تووتی زبان و عەندەلیبێ خۆشەبێ.
من نەدین هەمرەنگێ روویت گول د نێڤ باغ و رەزان
لەب ژ سەر لەب گەر هلینی دی بڕێژی موعجزان
بێ هشم باتەی نەناسم نەقش ساز و نەغمە زان
ماجنا! تووتی زبان بلبلێ باغێ کزان
ئەو دناسیتن نەوایا عەندەلیبێ خۆشەبێ
ماجن د هەلبەستێن خوە دا چەند جاران ب رێز و گرانییەک تایبەت ناڤێ زەینەل بەگێ میرێ خۆشەبێ دهینە.
ژخان و وەزیر و میر سەران
ماجن ژ میر و بەگلەران
دیسا قوولێ خان زەینەلم.
کارتێکرنا ماجن ل سەر هەلبەستکارێن ل دوو خوە را:
ماجن ژ بلی مەلایێ باتەیی کو دۆست و هەڤکارێ وی بوویە، کار ل سەر هەلبەستکارێن ل دوو خوە را ژی کرییە، ژ وان ئەم دبینین کو ئاختەپی نەزیرەیەک ژهەلبەستا وی یا (یارە گول) را نڤیسیە، ئەوا کو ب ڤێ مالکێ دەست پێ دکەت:
لەب گول و گەردەن گول و غەبغەب گول و روخسارە گول
دێم گول و چێهرە گول و تەن گول و سەراسەر یارە گول
ئەنجام:
چاوا کو ل ژۆرێ هاتە نڤیسینێ، مەلا مەحموودێ بایەزیدی دنڤیسە کو مورادخان ل سالا ١١٥٠ ل بایەزیدێ دا پەیدا بوویە و د سالا ١١٩٩ێ مرییە. یانێ ب پێکا ڤێ دیرۆکێ مورادخان ٤٩ سالان ژیایە. لێ ئەم دبینن کو ئەڤ دیرۆکا د گەل دیرۆکا کەشکۆلا دەروێش محەمەد ل هەڤدو ناگرن، دیرۆکا کەشکۆلێ سالێن ١١٣٦ و ١١٣٧ ان نیشان ددە. یانێ سێزدەهـ، چاردەهـ سالان بەری وێ دیرۆکا کو مەلا مەحموودی ژبۆی ژ دایکبوونا مورادخانی دەستنیشان کرییە، ئەڤ کەشکۆلا هاتییە نڤیسینێ.
ب پێکا ڤێ کەشکۆلێ کو دنڤیسە ماجن ناسناڤێ مورادخانی یە وب پێکا هەلبەستا یارە گول تەسبیت دبە کو ماجن ناسناڤێ مورادخانی یە و کەسەکی دی نینە.
ماجن د نامەیا خوە یا ژ ئەردەبیلێ بنەجی دکە کو خەلکێ خۆشەبێ یە.
مخابن ئەم نزانن کا ماجن ل ئەردەبیلێ چ دکەت و چما نکارە ژ ئەردەبیلێ بزڤڕە وەلاتێ خوە و ژ دەردێ غەریبیێ و دوورییا کەس و کار و وەلاتێ خوە دا دنالە. و چما نکارە سەرا وەلاتێ خوە بدە و نامەیێ ددەتە بایێ سەبایێ کو ژبو خۆشەبێ و ژ بۆ میر زینەلی ببە؟ گاڤا کو مرۆڤ ل وێ نامەیێ هوور دبە، مرۆڤ دزانە کو ناسخی نامە هەموو کوتا نەکرییە و داوییا نامەیێ نەئانی یە و دیرۆکا نڤیسینا نامەیێ ژی نەهاتییە. نامە ب تەشەیا مەسنەوی یێ هاتییە نڤیسینێ و ژ سەد و هەفتێ و هەفت مالکان پێک تێ و بخوە ل بارا تۆرەیی دا شاهئەسەرەکە.
ژێدەر:
کەشکۆلا دەروێش محەمەد
دیوانا مەلایێ جزیری
دیوانا ئەحمەدێ خانی
دیوانا مەلایێ باتەیی
دیوانا ئاختەپی
باغێ ئیرەم
فەرهەنگا دێهخودا
