ژێ نەبۆرە بخوینە.. دبێژن دینە چ لێ بكەی دروستە!
ئەدیبا عزەدین تاهر
خویندەڤانێ هێژا ئەڤ بابەتە بابەتەكێ هەستیارە و من نەڤێت كەس ب كێمی وەربگریت و من ڕێزەكا تەمام هەیە بۆ هەر كەسەكی و تایبەت زەلامان، چونكو د ناڤا جڤاكێ دا ژ قەنج و خرابان تێدا دژین، هەر كەسەك و وژدانا خوە. دوبارە ڕێزا من بۆ هەموو كەسان، بەلێ دڤێت من ئەڤ بابەتە خستباییە بەر چاڤێ خویندكاران، دا كو پتر های ژ جڤاك و دەوروبەرێن خوە هەبیت.
دەمێ كو من گوه ل ڤێ قەسێ بووی گەلەك پێ هەڕشیم و ژ هزڕا من نەچوو! یانكو دێ چاوا بیت كو كەسەك نەیێ ساخلەم بیت ژ لایێ دەروونی و ڕوحی ڤە و ببێژن (عاقل نینە تو چ بێژیێ و چ لێ بكەی دروستە، تایبەتی ڕەگەزێ مێ) ب مخابنی ڤە، من دگەل خۆ دگرت كو دبیت كەسێن هۆسا بێ وژدان و نەفس نزم هەبیت كو بگەهیت وی ئاستی، نەخاسمە ئافرەت كو دەروونێ وێ تێكچوو بیت و توچ لێ بكەی دروستە؟! ب ڕاستێ ژ ئەڤی بابەتی گەلەك هەستێن من ئازراندن و وژدانا من هەژاند كو(چاوا تو كەسەك بی ژ بەر بەرژوەندی و خۆشیا حەزێن خوە كەسێ كو دەروونێ وێ تێكچووی، تایبەت ئافرەتەكا گەنج و تەمەنێ وێ هێشتا ژ شازدە هەزدە سالیێ هەتا ئەم بێژین بیست سالی دەرباز نەبوویە و تو یێ نێر ژبری چێژ وەرگرتن و تێركرنا حەزێن خوە یێن سیكسی وێ سەرخۆش بكەی و حەزێن خوە پێ تێر بكەی)؟.
ئەڤە راستیەكە كو ڕەنگە مرۆڤێن جودا ل سەرانسەری جیهانێ دا ب هەڕ هۆكارەكێ جیودا و هەستێن جودا هەبن و هندەك كێشەیێن دەروونی یان هەستەكێ ب هێز هەبیت. ئەڤ گرفتە دكاریت بڤەگەریتە ڤە بۆ هۆكارێن جۆراو جۆر وەك: فشارێن جڤاكی، ژینگەهی ژیان، كێشەیێن خێزانی یان تەنانەت هۆكارێن فیزیكی و كیمیایی كو پێدڤیە ب مێشكی ڤە.
د ڤی حالەتی دا گرنگە خەلك ئاگەهداری بارودۆخێ خوە بن و ئەگەر پێدڤی بوو داخوازا پشتەڤانیا پیشەیی بكەن. شیرەتكاری دەروونی و چارەسەری دەروونی دكاریت هاریكاریا مڕۆڤی بدەت بۆ مامەلەكرن ل گەل ئاریشەیان و لێگەریانا چارەسەریا گونجای بۆ باشتركرنا دۆخان. هەروەسا پالپشتی هەڤال و خێزان دكاریت باشتربوونا بارێ دەروونی مڕۆڤ زێدەتر بكەت.
ب مخابنیڤە ب ڕاستی كو هندەك كەس ب هۆكارێن جۆراو جۆر تووشی نەخۆشی دەروونی یان كێشەیێن دەروونی دبن و د ئەنجامدا ڕەنگە ببنە جهێ گەلتەپێ كرن یان یاریپێكرن یان سڤكایەتی پێ كرن تەماشەی ئەڤان مرۆڤان بكەن .ئەڤ جۆرە سڤكایەتی نەك هەر خەلەت نینە!، بەلكۆ زیانێن مەزن ب مڕۆڤ دگەهینیت و بارێ دەروونی خراپتر لێ دكەت.
ژلایەكێ دیڤە بكارهێنانا نەخۆشین دەروونی یین كەسێن دیتر یان كێشەیێن دەروونی وەك گەلتە پێكرن، نەزانی و بێ بایەخكرنا ڕێز ومافێ كەسانێن دی نیشا ددەت. پێدڤیە ئەو ژ بیر بكەن كو هەمی مڕۆڤەك مافێ وێ هەیە ب ڕێز و كەرامەت ژ لایێ كەسانێن دی ڕێزێ لێ بگرن و پالپشتی لێ بهێتەكرن. هەڕوەسا نابیت كەس ب هۆكارێن دەروونی یا خوە یان كەسانێن دی سڤكایەتی پێ بهێتەكرن.
بۆ ڕێگریكرن ل ئەڤان جۆرە ڕەفتاران، پەروەردەیی دروست سەبارەت ب ڕێزگرتن ل ئەوان كەسانێن دیتر، زانیاریێن ڕاست سەبارەت ب نەخۆشیێن دەروونی و پەرەپێدانێن كولتۆری ڕێزگرتن ل فرە چەشنی و جوداهییا تاكەكەسی گەلەك یا گرنگە. هەروەسا زانیاری دروست ل نەخۆشیێن دەروونی نابیت وەك بابەتێ گەلتە پێكرن و گەلتەیی بكار بهێت، ڕۆلەكێ گرنگ دگێرێن ل ڕێگریكرن ل ئەڤان جۆرە رەفتاران.
ڵ ڤێرێ ڕەنگە ئافرەت ئێكەك بیت ژ قوربانیا ئەڤێ نەساخیێ كو ب هۆكارێن جۆرا جۆر تووشی نەخۆشی دەروونی یان كێشەی دەروونی ببن و پێدڤیاتی و پالپشتی و گرنگیدان بیت. ب مخابنیڤە ڕەنگە ئافرەتان ب هۆییێن ڕەگەزی و پێگەی جڤاكی زێدەتر فشار ل سەر بیت و ڕوی ب ڕوی هەولدانی ڕەگەزی و جڤاكی ببنەڤە ل جاڤ ڕەگەزێ نێر. بۆ نموونە: ئافرەتان ل شوێنی كار ڕووبەڕووی هەلاواردن و زەلیلكرن دبنەڤە، ئەڕكێ مال و گرنگیدان ب خێزانان لسەر بیت، یان ل پەیوەندیێن كەسایەتی ڕووبەڕووی بێڕێزی و ئازاردان ببنەڤە ئەڤ بابەتە دكاریت ببتە هۆی خراپتر بوونا كێشن دەروونیێن ئافرەتان و نەخۆشیێن دەروونی. ب مەبەستا پالپشتیكرنا ئەوان ئافرەتێن ب دەست نەخۆشیێن دەوروونی دناڵێن، پێدڤیە گرنگییەكا تە مام ب پێدڤیێاتی و مافێن ئەوان بدن. تابیەت كو جهەك تابیەت بۆ ئەڤان جۆڕێن نەخۆشیێان وئەوێن ل جادە وكولانان بێنە قوربانیێ و ژدانا مر‌وڤان ب گەلتە و سڤكایەتی وهەڕ جۆرە شكاندنا هەستێن وان، پێدڤییە ل جهێن دەستنیشانكری و ل ژێر چاڤدێریێ بن ب بەرنامەیێن ڕاهێنان و پێشتەڤانیێن گونجای بۆ ئەوان ئافرەتێن كو نەخۆشی دەروونی هەیین، چ ژ لایێ عەقلی ڤە یان جەستی ڤە ڕۆلەكێ گرنگ بگێڕن ل باشتركرنا بارودۆخێن ئەوان. هەر وەسا هوشیاریا گشتی ل سەڕ مافێن ئافرەتێ ڕێگریێ ل هەولدانا نەهێلانا جێندەری و پێشكێشكرنا خزمەتگوزاری ساخلەكی یێن دەڕوونی گونجای بۆ ڕێكێن دیتر بۆ پالپشتیكرنا ئەوان. ئەڤجا هیڤییە رێكەچارەك بهێتە دیتن، هەروەسا ب چالاكیێن جۆراوجۆر و كۆڕ و سمیناران بۆ ئاگەهداركرنا خەلكێ د ناڤ جڤاكێ دا دژین و هەستێن ئەوان بئازرینن وژدانا وان بهەژینن دا كو ژ خرابی و نەباشی د ناڤا جڤاكێ دا بزڤرێن نابیت چو مڕۆڤ مڕۆڤان بشكێنن و یان ب چاڤەكێ كێم ببینن هەكەر خوە یا چاوا بیت دڤێت دەست ب دەستێ هەڤ ب دیڤ چارەكێ بگەرین دا كو جڤاێ پاڤژ و ساخلەم دروست بكەین، جڤاكەكا ب وژدان و ب هەست و ناخەكێ پاك. هیڤیدارم كو مڕۆڤ كویرتر هزر بكەت، چنكو دبێژن ((خۆدێ مڕۆڤ عەزیز كرن، بەلێ مڕۆڤان مڕۆڤ رەزیل كرن)). هیڤیا جڤاكەكا ساخلەم.
