مژار و هێما و ئاماژە د ڕۆمانا «ئـــاڤێن ل ژێر بـــەغدا» دا
ئوسامە خشخاشی
رۆمانا «ئاڤێن ل ژێر بەغدا» یا نڤیسەر د. زەید بریفكانی، ب زمانێ ئینگلیزی هاتیە نڤیسین و ژ 400 لاپەران پێكدهێت ل وەلاتێ ئەمریكا چاپبوویە، ڕۆمانەكــا دیرۆكی یە یا پرە ژ نفشێن وەلاتەكێ وێران و كاڤل كری، بۆ ماوەیێ چەرخەكێ ل سەر دەوسا ژیانا تاكە خێزانەكا عێراقی دمەشیت، ئەڤ مەشا هەژی بدرێژاهیا دیرۆكێ ژ جهێ خوە نا لڤیت، وەكی مەشا لسەر تریێ رەشە، هەژار و بەلنگاز دبنە سیلماتە و خوینا وان ژی دبیتە مەیا تویر، هەردەم دەستهەلاتدار و سیاسەتمەدار پی مەست دبن. هەر ژ كەفتنا شاهنشینا عوسمانیان هەتا راپەرین و گوهارتنا رژێمێن گۆڕ بگۆڕ یێن ئێك ل دویڤ ئێك، پێدا دهێت هەتا دەركەفتنا سەدام حوسەینی و ژناڤچونا رژێما وی یا فاشست ژ لایێ ویلایەتێن ئێگرتی ڤە. خالا سەرەكی یا چێرۆكا ڤێ ڕۆمانێ ل دور كوڕەكێ گەنجە ئەوێ ب ناڤێ فەیسەل. ئەو گەنجێ كو پشتی خێزان و مالا خوە ژ دەست دای ب نەچاریڤە ژ وەلاتێ خوە درەڤیت، دناڤبەرا توخیبێ بیلاروس و پۆلەندا ئاسێ دبیت. پونژینێ د رابردۆیێ خێزانا خوە دا دكەت.
مژارێن هەرە سەركی د ڕۆمانا ئاڤێن ل ژێر بەغدا دا كو هاتینە ئازراندن ئەڤەنە: برینێن گیانی، ژدەست دان، ڤەژینی، ناسنامە، نەژاد، دەربەدەری، هەڤگرتنا دیروكێ و ژیانا تاكەكەسی، توندرەوی و رەفتارێن بێ بنەما، حەژێكرن، خێزان و رەگەز.
برینێن گیانی كۆكا مژارێن ڕۆمانا ئاڤێن لژێر بەغدایە، ژبەركو د ناڤ گیانێ نفشەكێ بو نفشەكێ دی دا دەرباز دبیت. خێزان خوە ل بەر نەهامەتیێن جەنگی، ئالۆزیێن سیاسی، كوچبەری و پەنابەری و ژدەستدانا خۆشتڤیان دبینن. هەروەسا كەسایەتیێن ڤێ ڕۆمانێ ئێك ب ئیك برینێن بەرچاڤ و نەپەنی هەل دگرن. ژ هەژی گۆتنێ یە ڤەژینی ب شێوەیەكێ قەنج دناڤ مژارێن ڕۆمانێ دا سەرهلدەت، ئەگەر خوە نە ل سەر ئاخ و وەلاتێ رەسن ژی بیت.
زڤڕین بۆ رەسەناتی و ناسنامەیا خوە، و هەروەسا پەنابەربوون د ئاخا بیانیان دا پرسێن هەرە ئالۆزن د مژاران دا، بێ رامانە ئەگەر رەسەناتی و ناسنامەیا فەیسەلێ گەنج بزڤڕیت بۆ ئاخ و وەلاتەكێ وێران و هەلوەریای، ئەو ژی ژ ئەگەرێ جەنگ و پێكدادانێن بەردەوامێن چەندین چەرخا، فشارەكا بهێز دئێخینە سەر مێشك و ناخێ هەمان كەساتی و ناسنامە و هۆز و نەتەوە و ئاینێ خوە بگوهۆڕیت، كەمپین پەنابەریێ ل وەلاتەكێ بیانی ژ ئاخا باب و كالێن خوە خۆشتر بڤێت، چونكی ب درێژاهیا هەبوونا خوە ژلایێ جەستەی و دەروونی ڤە ببەردەوامی د هاتە وێرانكرن.
بریفكانی رویدانێن دیرۆكی وەك پاش بنگەهەكێ گشتی وێنە ناكەت، بەلكی هەول ددەت وەك هێزەكا چالاك بكاربینیت ژ بۆ ڤەدیتنا چارەنڤیس و نرخ و پەیوەندیێن خێزانی. ڤەگێڕ دناڤ وەختێ بۆری را دەرباز دبیت دیسان بۆ یێ نوی ڤەدگەڕیت، دا وێ یەكێ نیشان بدەت كا چاوا سیاسەت بریاران ددەت بو نموونە: كودەتا و بەعسی بوون، دبنە ئەگەر كو برا ژێك ڤەقەتینت یان دەیباب دەستبەرداری زارۆكێن خوە ببن، وەك ئامرازەك گۆرانكاریێ بسەر جڤاكی دا بینیت.
توندرەوی رەفتارێن بێ بنەما ئێكە ژ چیایێن بلند و ئاسێ د سەرەدەریێن سامی دا دەردكەڤن كو برا جێمكێ فەیسەلی یە، ئاماژێ ب هندێ ددەت كا چاوا سامی ژ كەسایەتیەكا ئاسایی دبیتە كەسەكێ نەرازی و دیڤدا دبیتە شەرخواز، ئەڤ مژارە وەسا رادگەهینیت كو جەنگ و نەرازی بوون و خیانەت ب رەنگەكێ كرێت تاكێ جڤاكی دزڤرینیت بو سەر رێرەوا توند و تیژیێ.
حەژێكرن و خێزان، وەكی تاڤەزەرەكا باڤ د لاپەرێن ڤێ ڕۆمانێ دا دجریسیت، كا چاوا زەلام د بەروكێن شەری دا خزمەتا لەشكەر و وەلاتێ خوە دكەن. دهەمان دەم دا ژن بەرگریێ د ئێگرتن و برێڤەبرن و بەرگری كرن د چارچوڤەیێ دیوارێن خێزانێ دا دكەن. لێ بەرەڤاژی حەژێكرنا خێزانی و رۆلێ ژیانێ ژ بەر رویدانێن ژدەرڤە یێن بەردەوام تێك دچن و ئەو هەستە بژالە دبن.
هێما و ئاماژێن سەرەكی دبنە كلیلێن كۆمەكا گەنجینێن هزری د قولاچێن تاری دا دكووراتیا ئاڤێن لژێر بەغدا دا: ئاڤ ـــ رویبار و دیجلە. هێمایێ ژیانێ و بەردەوامیێ یە، و دهەمان دەم دا وێرانی و گوهۆڕینە لسەر خەون و هیڤێن نەپەنی و بێ وەرار: خیڤەت و پەنابەری، وەك پەنجەرا كاڤلەكێ هەرفتی دناڤبەرا دەمێ بۆری و پاشەڕۆژێ دا: برا جێمك ــ فەیسەل و سامی، دو كەساتیێن جێوازن د بەرسڤدانا برینێن گیانی و قورتال بوون و مان دژیانێ دا: بیرەوەری و ڤەگێڕانا چێڕۆكێ، وەك نیشانا بەرخوەدانێ یە ژ بۆ پاراستنا دیرۆكا نەتەوی و پاراستنا ناسنامەیان دهێتە نیشان دان، وەك دهێتە زانین دیرۆك ب رێیا چیڤانۆكان هاتیە پارستن.
د. زەید بریفكانی ڕۆماننڤیس و نۆژدارەكێ تایبەتمەند یێ كوردە ل باژێرێ ناشفیل ل وەلاتێ ئەمریكا دژیت، ب زمانێ ئینگلیزی دنڤیسیت، رۆمانەكا دیتر ب ناڤێ (ئەو چیایێن ئەم هەلدگرین) نڤیسیە.
