((سه‌دساڵیا هۆلۆكۆستا ئه‌رمه‌نیان و موزایه‌داتێن سیاسی))
سوبه‌هی 24ێ نیسانێ ئێك سه‌ده ئانكو قه‌ڕنه‌كا ساڵێ ب سه‌ر قه‌تلوعاما ئه‌رمه‌نیان ب شمشێرا ئایدیوَلوژییه‌تا ئۆسمانلیان دبووریت. ئه‌رمه‌نی یان ئارامی ئه‌و گه‌لێ ل ساڵا 40 ێ زاینی په‌یره‌وكرنا ئاینێ مه‌سیحیه‌تێ قه‌بوولكر و ل سه‌ده‌یێ شازدێ ژی وه‌ڵاتێ وان د ناڤبه‌را ئیمبراتوَریا ئۆسمانی و سه‌فه‌وی و ڕوسیا قه‌یسه‌ریدا هاته دابه‌شكرن و ب نه‌چاری هه‌تا ده‌ستپێكا شه‌ڕێ جیهانیێ ئێكێ (1914) ێ دبن زوڵم و سته‌م و داگیركرنا ئه‌ڤان چه‌ند لایه‌ناندا دژیان , لێ به‌لێ د رێیا دامه‌زراندنا لیژینه‌ێن شوَرشگێرێن ئه‌رمه‌نان كارین خه‌باته‌ك سیاسی و رێكخراوه‌یی ده‌ست پێبكه‌ن و دناڤ له‌شكر و سوپایێ ئۆسمانلی و رۆسیا قه‌یسه‌ری دا جهێن گرنگ و شایسته بده‌ستخوه‌ڤه بینن. به‌ڵاڤبوونا گه‌لێ ئه‌رمه‌نی ب ڤی ڕه‌نگی و هه‌بوونا وان د ناڤ ده‌زگه‌ه و سازیێن سه‌ڵته‌نه‌تێ ب ڤی جۆرێ به‌رفره و شیانێن وان بۆ پاراستنا ئۆلێ مه‌سیحی و دابونه‌ریت و تیتالێن كلتورێ خوه ل بن سیبه‌را ئیمبراتوَریه‌كا ئیسلامی و حوكمێ خه‌لافه‌تێ, بێگومان جهێ مه‌ترسی و سه‌رنج و بالكێشیا ده‌ستهه‌ڵاتا ئۆسمانلیان بوو چونكی ژ ئالیه‌ك ڤه ببوونه ئه‌گه‌را ب هێزبوون و سه‌ركه‌فتنا ده‌وله‌تێن میحوه‌ر د شه‌ڕیدا و ژ ئالیێن دن, باشترین رێك و پر و ده‌ریك بوون ژ بوَ ڤه‌گوهاستن و به‌ڵاڤبوونا ئاینێ مه‌سیحیه‌ت و كه‌نیسه‌یا ڕوَژهه‌ڵاتیا كاسوَلیك بو پانتایی و ڕووبه‌رێن ده‌ستهه‌ڵاتا ئیسلامییه‌تیێ و پایته‌ختێ خه‌لافه‌تێ. له‌وڕا لێدانا دربه‌كا كوژه‌ك و پاشڤه‌برنا گه‌لێ ئه‌رمه‌نی و مه‌ترسیێن ئه‌ڤی توخمێ وه‌سا غه‌ریب و ناوازه و لاڕێ كاره‌كێ فه‌ر و ب له‌ز بوو ل جه‌م خه‌لافه‌تا قوسته‌نتینیێ. ئێدی ب گرتن و وونداكرنا رهسپی و كه‌سایه‌تیێن ماقووڵ و ئولی ده‌سپێكر و ل 24 ێ نیسانا 1915 ێ قه‌سابخانه‌یا دیرۆكیا ئه‌رمه‌نیان گه‌هشته گوَپیتكا دڕندایه‌تیێ و ب ئێكه‌مین تاوانكاریا قڕكرن و كوَمه‌ڵكوژیا چاخێ بیستێ دهێته هژمارتن كو ب ڕێیێن ڕێكخستی و ب ڕه‌نگه‌ك مه‌نهه‌جی و پیلان داڕشتی هاتیه ئه‌نجامدان و ل دووڤ به‌ڵگه‌نامه و دیكیوَمێنتێن فه‌رمی و جیهانی و ژێده‌رێن دیروَكی نێزیكی 000, 1,500 ملیوَن كه‌سان هاتنه ژناڤبرن و زێده‌تر ژ 300هزار كه‌سێن دن ئاواره و ده‌ربه‌ده‌ر و هاتنه ڤه‌گوهاستن. ئه‌ڤ هوَلوَكوَستا ئه‌رمه‌نیان كو ل سه‌رده‌مێ ده‌ستهه‌ڵاتا خه‌لافه‌تا ئیسلامی یا ئۆسمانلی وه‌كی جینوَساید هاتیه ئه‌نجامدا هه‌رده‌م و گاڤ وه‌كی چاكووچه‌كێ سیاسی و شمشێره‌كێ دوو ده‌ڤ و گه‌ف و هه‌ره‌شه‌ێن سزادانێن سیاسی دژی حوكمه‌تێن سیكیوَلاریزم و ئولی ل توركیا بكار دهێن, جهێ داخێ یه كو ئیروَ پشتی بۆرینا سه‌د ساڵان, دوَزه‌كا ڕه‌واو كێشه‌یه‌كا ڕاسته‌قینه و زوڵم و قڕكرنا ملله‌ت و گه‌لێ ئه‌رمه‌نیایان ببیته كارته‌كا گڤاشتنا سیاسی ژ بوَ بده‌ستڤه‌ئینانا هنده‌ك ده‌ستكه‌فت و مه‌ره‌مێن ده‌مكی.. !! جهێ داخێ یه پشتی بۆرینا قه‌ڕنه‌كێ ل جهێ كو نها باده‌ك و به‌ڵگه‌ێن ڤێ تاوانێ ل دادگه‌ه و ڕێكخراوێن نه‌ته‌وه‌ێن ئێكگرتی و په‌ڕله‌مانێن جیهانێ بهێته له‌یزاندن, یا بوویه كارته‌كا له‌یستوَكا سیاسی د ده‌مێن هه‌لبژارنن و گڤاشتنێن به‌رژه‌وندیان دا بكاردهێن. هه‌رچه‌نده هنده‌ك پێنگاڤێن ئه‌رێنی ل ڤان چه‌ندساڵان هاتن هاڤێتن, لێ به‌لێ نه ل ئاستێ كاره‌سات و ڕوودانا جینوَساید و كوَمه‌ڵكوژیا گه‌لێ ئه‌رمه‌ن بوون, بۆ نموونه كۆنگرێسا ئه‌مریكی ل 2007 ێ و په‌ڕِِله‌مانێ فه‌ڕه‌نسی ل 2011 و هنده‌ك چالاكڤان و ڕه‌وشه‌نبیر و دیروَكنڤیسێن توركیا, وه‌كی بڕیار و قانوون و دانپێدانان و بیرئانین سه‌ره‌ده‌ری دگه‌ل ئه‌ڤێ تاوانا جیهانی كر و هووشیاری ئاڕاسته‌ی حكومه‌تا نها یا توركیا كرن, نه‌خاسمه داخوانیا مه‌زنه پاپایێ فاتیكانێ. ل هه‌مبه‌ر ئه‌ڤان كار و په‌رچه كرداران, ئه‌ردوگان و حوكمه‌تا داود ئوَغلوَ ژی بێده‌نگ نه‌بوون به‌لكی ب ئه‌زمانه‌ك دبلۆماسی و دوور ژ كریزه‌كرن و قه‌یرانكرنێ ئاماده‌باشیه‌ك هه‌مبه‌ر ده‌ستنیشانكرنا ڕێگه‌چاره‌ێن ئه‌ڤێ پرسگرێكێ ڕاگه‌هاندن و ل گه‌ل حوكمه‌تا ئه‌رمێنیا مژوولی پێكئینانا لیژنه‌ێن هه‌ڤپشكن و ئه‌و ناخوازن ل بن گه‌رماتیا تایا هه‌لبژارتنان كه‌سه‌ك موزایه‌ده‌ێن سیاسی ب قه‌تلوعاما ئه‌رمه‌نیان ل سه‌ر وان بكه‌ت.
