بێكاری ل كوردستانێ و رێیێن چاره‌كرنێ
هه‌موو جیهان راده‌ستێ كێشه‌یێن ئابووریی بوویه، پتریا كێشه‌یێن سیاسی گرێدای كێشه‌یێن ئابووریی یه و ئه‌ڤ چه‌نده ژی بوویه ئه‌گه‌رێ هندێ كو چه‌ندین قوربانی ژ ئه‌نجامی وان گرفتان بهێنه پێش، هه‌لبه‌ت زیقترین نموونه‌یا نها ژ بێكاریێ په‌یدابوویه، ئه‌وبوو د كۆبونه‌كێ دا به‌حسا ته‌وه‌ره‌كێ گرنگ هاتبوو كرن، ژ هۆكار و رێیێن چاره‌سه‌ریا ڤێ بێكاریێ، ژ بلی وێ چه‌ندێ ژی كو پرانیا مافێن مرۆڤی ته‌وه‌ره‌كی سه‌ره‌كی یێن كارێن گرنگیدانه ب دۆزینه‌وه رێیێن چاره‌سه‌ر ل به‌رامبه‌ر بێكار و بێده‌رامه‌تان، ل كوردستانێ ژی رێژه‌یا بێكاری ل نێڤبه‌را سالا 2013 بۆ 2014 زێده‌كریه، ل سالا 2013 دا رێژه‌یا بێكاریێ %7 بوو به‌لێ بۆ سالا 2014 گه‌هشته %10 ئه‌ڤه ژی ب هۆیێ وێ قه‌یرانا ئابووریی یه كو ل سالا 2014 ب سه‌ر كوردستان دا هاتی ب هۆیێ نه‌مانا بودجه و بڕینا مووچێ فه‌رمانبه‌رێن هه‌رێمێ، هه‌كه ژ روویێ ئابووری ڤه پێناسه‌یه‌كێ بۆ بێكاریێ بكه‌ین ئه‌وا پێكهاتی ژ وان كه‌سانێن هنده‌كان شیاین كاركرنه‌ك هه‌یه و هه‌ولان بۆ دده‌ن، به‌لێ هه‌لا كارێ وان بۆ نه‌ڕه‌خسایه وه‌ك هه‌موو ئه‌و ده‌رچوویێن زانكۆ و په‌یمانگه‌هان كو چاڤه‌ڕێ دامه‌زراندنێ دكه‌ن، یان كه‌سانه‌كی كو پێشتر ژ كاره‌كی دوور كه‌فتیه ب هه‌ر ئه‌گه‌ره‌كێ ژ ئه‌گه‌ران و ژ كارێ وی ده‌ركریه یا ب بجه هێلایه، ئێدی ب ئه‌گه‌رێ دۆخێ تاكه‌كی یا قیرانه‌كا گشتی كو بۆ هاتبیت نموونه‌یا ڤی بابه‌تی ژی خه‌لكه‌كێ زۆر ل كوردستانێ ب هۆیێ قه‌یرانیا ئابووری هه‌می كار راوه‌ستاینه و نها ل به‌رامبه‌ر بێكاریێ، یانژی كه‌سانه‌ك كو ب زۆری ژ كارێن وان دوورخستینه وه‌ك پرانیا ئاواریێن پشكێن دیترێن كوردستانێ كو نها ل قالبی بێكاریێ دانه، دكارین بێژین نه‌بوونا ده‌لیڤا كاری مه‌زنترین ئالاڤه بۆ بێكاریێ، خوه ته‌مه‌نێ كاركرنێ ل دووڤ قانوونا كارێ جیهانێ ل نێڤبه‌را (16 ـ 60) ساله و هه‌ر راپۆرته‌كا ده‌ستا كاری ل سه‌ر ڤان بنه‌مایان دایه، به‌ر ب پێ دووماهی لێكدانا شرۆڤه‌كرنا لێژنا كاركرنێ كو هه‌ر %1 بۆ بێكاریێ دبیته ئه‌گه‌رێ زه‌ره‌رێ ب رێژا %2. 5 به‌رهه‌مێ خومالی یێ سه‌رجه‌م كو ل عێراقێ مه‌زه‌نده‌كری ب 23 ملیار دیناران، واته ل كوردستانێ بۆ سالا 2014 رێژا بێكاری %10 كو به‌رامبه‌ری %25 یه د زه‌ره‌را به‌رهه‌مێ خومالیێ سه‌رجه‌م دا، ئه‌و ژی به‌رامبه‌ری 90 ملیار دینارانه، هه‌ر ل دووڤ وان لێكدانان ئه‌ڤ بڕه پاره‌یه 360 هه‌زار ده‌لیڤێن كاركرنێ ب خوه ڤه دگریت، واته هه‌رێم پێدڤی 360 هه‌زار ده‌لیڤێن كاركرنێ یه كو ئه‌و ژه بڕه‌كا زۆره!!
ل سالا 2014 كێشه‌یا قه‌یرانا ئابووری و نه‌بوونا دامه‌زراندنێ و نه‌بوونا قه‌رزان بۆ گه‌نجان ل پێشیا هۆكارێن بێكاریێ بوو، هه‌روه‌سا لاوازی ژێرخانا ئابووری و كێمبوونا به‌رهه‌مێ ناڤخوه‌یی و فه‌رامۆشكرنان، وه‌ك داخستنا كارگه‌هان ب ئه‌گه‌رێ نه‌بوونا ئاسانكاری و یارمه‌تیان ژ لایێ حوكمه‌تێ ڤه، هه‌روه‌سا هاورده‌كرنا هه‌موو جۆرێن كالایان ب جۆره‌ها نرخان، ب ڤێ چه‌ندێ ژی به‌رهه‌مێ ناڤخوه‌یی نه‌هاتیه مه‌زاختن، چونكو ئه‌ڤ به‌رهه‌مێن ناڤخۆی تێچووی زێده‌تر دڤێت ب به‌راوردی ب به‌رهه‌مه‌كێ ده‌ره‌كی بوویه ده‌رگه‌هێ پیشه‌سازیێ و به‌رهه‌مهێنانێ هه‌تا راده‌یه‌كێ زۆر دداخستینه، ده‌رئه‌نجام ژی بێكاری زێده بوو و وه‌لاتێ مه ژ به‌رهه‌مهێنانێ بۆ به‌كارهێن چوو، ئه‌ڤه و ژبلی ل پشت گوهخستنیا كه‌رتێ كشتوكال و فه‌راهه‌منه‌كرنا پیداویستیان ژ لایه‌نێ حوكمه‌تێ ڤه ب شێوه‌كێ به‌رچاڤ، كاركرن بۆ بكارخستنا ڤان كه‌رتانه، به‌لێ گه‌له‌ك لاوازه ژ چاڤ وێ كه‌لینه‌یا مه‌زناد وان واران دا.
له سالێن پێشین دا بۆ زێده‌تر به‌ر ب پێشڤه‌چوونا خزمه‌تگوزاریێن كوردستانێ سیسته‌مێ حكومی پرانیا گوهۆرین بۆ تایبه‌تیكرنا (خێخێیه) كو ئه‌ڤه د روویێ هنده‌ك لایه‌نان ڤه وه‌ك كارگێری و باشتركرنا خزمه‌تگوزاریان سودمه‌ند بوون، به‌لێ بلا ئه‌و ژبیرا مه نه‌چیت كو مه‌زنترین به‌ربه‌ست بوو ل هه‌مبه‌ر دامه‌زراندنا ده‌رچوویێن نوو، ژ به‌ر وێ چه‌ندێ كو ئه‌و تایبه‌تن ب هنده‌ك كارمه‌ندێن كێم ڤه كارێن وان به‌رێڤه‌دبه‌ن و ب ڤێ ئێكێ ژی ده‌لیڤێن دامه‌زراندنێ كێمبووینه.
ل ڤێره هه‌كه جه‌ختی ل سه‌ر چه‌ند خاله‌كێن گرنگ بكه‌ین بۆ چاره‌سه‌ریا بێكاریێ، ئه‌وا د ڤان وه‌ساتان دا پلان باشترێن چاره‌یه، ب تایبه‌ت د كه‌رتێ نه‌فتێ و رزگاركرنا ئابووریدا ب زالبوونا كه‌رتێ نه‌فتێ و كاركرن ل سه‌ر وێ چه‌ندێ كو داهاتێ نه‌فتێ د به‌رژه‌وه‌ندیا وه‌به‌رهێنانا گشتی دا كاری پێ بهێته كرن، نابیت ته‌نها داهاتی د ڤان واران دا بهێته به‌رته‌نگ كرن، به‌لكو بلا داهاتێ نه‌فتێ د كه‌رتێن دیتر دا بهێته وه‌به‌رهێنان ب ڤێ چه‌ندێ ژی قازانجا وان وه‌به‌رهێنانان باشترین ژێرخانه‌یه بۆ دوارۆژا وه‌لاتی، ژ بلی نه‌فتا كه‌رتێ تایبه‌ت پێداچوونه‌كا رژد بۆ بهێته كرن، هه‌ول بهێته دان د یاسایا خانه‌نشین و داهاتا كارمه‌ندان دا كو مه‌رجێن سه‌ره‌كینه بۆ بهێنه دانان و كسۆگه‌ركرنا ده‌لیڤا كاری ل به‌رامبه‌ر كارمه‌ندێن خومالی بۆ وێ چه‌ندێ خه‌لكێ دیتر ته‌نها به‌ر ب دامه‌زراندنا حكومی نه چن، ئه‌ڤه ژبلی وێ چه‌ندێ كو پلانه‌كا تایبه‌ت دابریژرێت ژ لایه‌ن وه‌زاره‌تا خوێندنێ و وه‌زاره‌تا كاری ڤه بۆ هه‌ڤسه‌نگیێ دنێڤ ده‌رچوویان و دلیڤێن كاركرنێ دا، گرنگیدان ب پێدانا قه‌رزان ب به‌رنامێ پیشه‌سازی و كشتوكالی و گه‌شتیاری، هه‌روه‌سا ئاسانكاری د دابینكرنا زه‌ڤی و كه‌لوپه‌لان و كێمكرنا باجێ دا بۆ وێ چه‌ندێ كاڵا و به‌رهه‌مێ وان یێ تیچووی زۆر نه‌بیت، رێگری بهێته كرن ل هاورده‌كرنا كاڵایا ده‌ره‌كی ل ده‌مێ بوونا كاڵاو به‌رهه‌مێ ناڤخوه‌یی یێِ گه‌له‌ك وارێن دیتر، ژ پێخه‌مه‌ت دابینكردنا ده‌لیڤا كاری زێده‌تر بۆ رۆلێن داهاتی، چونكو رۆژ ب رۆژ ژمارا دانیشتوان روو ل زیادبوونێ یه ب ڤێ چه‌ندێ ژی ئه‌گه‌رێ بێكاریێ زێده دكه‌ت.
كرمانجیكرن: ئه‌ڤرۆ
ماسته‌ر ب كارگیری كاری
