بلندبوونا بهایێ دۆلاری پیلانه‌كا داڕێتی یه
هه‌موو ب رۆنی و ئاشكرایی هزر دكه‌ن كو دیاره بهایێ دیناری ل به‌رامبه‌ر بهایێ دۆلاری رۆژ ب رۆژ به‌ر ب نزمبوونێ ڤه دچیت، ئاریشه د وێ چه‌ندێ دایه به‌رپرسێن ئابووریا عیراقێ د بێده‌نگن ل سه‌ر مه‌ترسیا ڤی كاری، به‌لگه ژی ل سه‌ر ڤێ چه‌ندێ بلندبوونا به‌رده‌واما بهایێ دۆلاری یه، هه‌كه بهێینه ل سه‌ر به‌حسێ كوردستانێ، راستیه‌ك هه‌یه و نكولی لێ ناهێته كرن ئه‌و ژی ئه‌وه، حالی حازر ب ئه‌گه‌رێ سیاسه‌تا ناڤخوه‌یا ئابوورێ كوردستانێ یه كو یا گرێدای ئابوورێ عیراقێ یه، ته‌نانه‌ت فرۆشتنا نه‌فتێ و هنارتنا داهاتیێن وێ، هه‌ر ب رێیا حوكمه‌تا عیراقێ، ب ڤێ رامانێ سه‌ربه‌خوه‌یه‌ك نینه د رێچكا ئابووریناسێن كوردستانێ دا، هه‌ر ل گۆری وێ ئێكێ ژی كو دراڤێ فه‌رمی ل كوردستانێ ژی دینارێ عیراقی یه، كه‌واته قیمه‌تا وی دراڤی ژی ب ته‌مامی دهێته كونترۆلكرن ژ لایێ حوكمه‌تا عێراقێ ڤه، ل ژێر بڕیار و گوڕهۆرینێن سیسته‌مێن عێراقێ دایه، وه‌كو وێ چه‌ندێ ل ده‌مێ پێشین دا هاته نێڕین كو دابه‌زینا دینارێ عێراقی ل به‌رانبه‌ر دۆلاری ب ئاشكرایی ره‌نگێ خوه یێ دای. ئاریشه د وێ چه‌ندێ دایه كو پشتی دانانا بودجا عیراقی بۆ سالا 2015 و دانانا وێ ل به‌ر رێسا و شێوازێ نوو د سه‌رده‌ریكركرنا دۆلاری دا ل به‌رانبه‌ر دیناری ب ته‌مامی بهایێ دۆلاری بلند بوویه، چونكو ئه‌ڤ سه‌ره‌ده‌ریه ل ژێر كونترۆلا حوكمه‌تا عیراقێ ده‌رچوو بوو، ئه‌و ژی ب كاره‌كێ بازرگانی كو كۆمه‌كا خه‌لكه‌كێ بازرگان و مامه‌له‌چی ل بازاڕان یێن سۆدمه‌ند بوون و ب ڤی شێوه‌ی بازاڕێن ناڤخوه‌ی تووشی وه‌ستاندنێ هاتن و مخابن ئه‌ڤ گۆرانكاریه ژی به‌ر ب ئابووركێ مه‌ترسیدار ڤه دچیت، د ڤی بیاڤی دا په‌سه‌ندكردنا بودجا 2015 ب ئێك ژ فاكته‌رێن تێكدانا بهایێ دینارێ دهێته دانان ل دووڤ وێ چه‌ندێ كا ئه‌رێ ئه‌و چو رێسا و شێواز بوو كه‌فتیه ل هه‌مبه‌ر بلندكرنا بهایێ دۆلاری؟، ئاریشه د وێ چه‌ندێ دایه كو نزمبوونا قیمه‌تا دینارێ لایه‌نێ نه‌رینی دئێخیته ل سه‌ر ژیانا وه‌لاتیان و بلندكرنا بهایێ بازاری، هه‌روه‌سا كوردستان سه‌رده‌ریه‌كا زۆر ب دراڤێ دۆلاری دكه‌ت ب شێوه‌یه‌كێ ته‌مام بازاڕ ل ژێر خه‌ملاندنا وی دراڤی دكه‌ت، ئه‌ڤه ژی هه‌تا راده‌یه‌كی ب شاشبوونه‌كا ئابووری دهێته دانان، چونكو دڤێت وه‌لات سه‌رده‌ریێن خوه ب دراڤێ خوه بكه‌ت و بزاڤان بكه‌ت بهایێ قیمه‌تا دراڤێ خوه بلند بكه‌ت. ژ به‌ر ڤێ چه‌ندێ ده‌مه‌كی دراڤێ دیتر جهگیرێ دراڤێ فه‌رمی یێ وه‌لاتی بیت، ئه‌وا به‌رژوه‌ندیێن بازرگانان دگوهۆرێت وه‌كو ئه‌وا نها ل كوردستانێ ب تایبه‌ت و ل عێراقێ ب گشتی روودده‌ت. تشتێ دبیته جهێ سه‌رنجا حوكمه‌تا عیراقێ پێنگاڤه‌كا ژدل ل هه‌مبه‌ری ڤێ پرسێ نه‌هاڤێتیه، ئه‌ڤه ژی بۆ دو خالان دزڤریت، یا ئێكێ ئه‌وه كوه داهاتێ حوكمه‌تا عیراقێ ژ فرۆتنا نه‌فتێ دایه و ئه‌ڤ داهاته ژی ب دۆلاری یه، كه واته د ڤی لایه‌نی دا به‌رزبوونا بهایێ دۆلاری حوكمه‌ت یا سۆدمه‌نده و خالا دوێ ژی به‌رژوه‌ندیا تاكی یه، چونكو هنده‌ك ژ كه‌سانێن كاربه‌ده‌ست د نێڤ حوكمه‌تا عیراقێ دا ئێكه ژ وان بازرگانێن دنێڤ بازاڕان دا، ب ڤێ چه‌ندێ ژی قازانجا خوه به‌رزتر ده‌نرخینن و دچنه د قالبێ به‌رژوه‌ندیا خۆیه‌تی دا، به‌لێ ئه‌وا دبیته جهێ نێگه‌رانیێ د روویێ ئابووریی دا مه‌زنترین مه‌ترسی ل به‌رامبه‌ر به‌رزكرنا بهایێ دۆلاری، ئه‌وه كو بهایێ قیمه‌تا دینارێ نزم دبیت، ب ڤێ چه‌ندێ ژی ژێرخانا ئابووری یا ڤی وه‌لاتی روو ل لاواز بوونێ ده‌كه‌ت. له‌ورا دكارین بێژین پێدڤیه حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ خوه ژ ڤی كاری دووربێخیت و هه‌ولبده‌ت سنۆره‌كی بۆ بهایی دۆلاری بدانیت، ڤه‌ده‌ر ژ بانكا مه‌ركه‌زی، چونكو ئه‌ڤ بانكه ب تنێ هه‌ما ناڤه‌كه و چو ده‌مه‌كی وه‌كو بانكه‌كا مه‌ركه‌زی فعلی كار نه‌كریه، ب تایبه‌ت ل پێش ساله‌كێ ب فه‌رمی بانكا مه‌ركه‌زی یا عیراقێ ده‌نگێ ناره‌زایبوونێ به‌رزكربوو كو چو خوه‌دی بڕیار نین و حوكمه‌تا به‌غدا ده‌ست ژ كارێن وێ وه‌رده‌دده‌ت ئه‌ڤه ژی ل دژی سیاسه‌تا بانكێ یه، ژ لایه‌كێ دیتر ڤه دبیت كوردستان ژ ڤێ چه‌ندێ یا هشیار بیت، كو ئێك ژ فاكته‌رێن سه‌ره‌كی یێن به‌رزبوونا بهایێ دۆلاری خرابیا سیاسه‌تا بانكا مه‌ركه‌زی یه كو ل ده‌مێ كێشه‌یێن ئابووری یێن وه‌لاتێن هه‌ڤسویی ئیران و سووریا كڕینا دۆلاری به‌ر ب زێدبوونێ چوو و ب ڤێ چه‌ندێ ژی كاریگه‌ریه‌كا نه‌رێنی ل شێوازێ سه‌رده‌ریێ كر، كه واته بێ پلانیا بانكا مه‌ركه‌زی و نه‌بوونا سه‌ربه‌خوه‌یێ د كارێن خوه دا به‌رده‌وام به‌ر ب شاشیا ئابووری ڤه ده‌به‌ت و پێشبینیا خرابیا ئابووری لێ دكه‌ت. هه‌ڵبه‌ت ل دووڤ ڤێ شرۆڤه‌كرنێ دكارین چاره‌سه‌ریا ڤێ ئاریشێ ب وێ چه‌ندێ بكه‌ین كو حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ هه‌كه نه‌گه‌هشته رێككه‌فتنه‌كێ ل گه‌ل به‌غدا كو نه‌فتا خوه هه‌نارده بكه‌ت و ب ڤێ چه‌نده‌ێ ژی داهاتیێ راسته‌وخوه بۆ كوردستانێ دڤه‌گه‌ریێت، خاله‌كا گرنگتر ئه‌و ژی كوردستان دوور دكه‌ڤیت ژ وان وه‌لاتێن كو ئێكه ژ مه‌زنترین وه‌لاتێن پلان خراب بۆ برێڤه‌برنا ئابووری دهێته هه‌ژمارتن، عیراقێ به‌رده‌وام شاشیێن ئابووری و گه‌نده‌لی و خرابی سیاسه‌تا كارگێری یا بلند ب سه‌رداكێشایه، سال بۆ سال هه‌نارده‌كرنا نه‌فتێ روو ل زێده‌بوونێ یه و به‌رده‌وام ژی كورتهێنان روو ل زێدبوونێ یه، چونكو كارگیریا دارایی یا سسته، پێشبینیا وێ چه‌ندێ دهێته كرن كو عیراق بۆ چه‌ند سالێن داهاتی تووشی هه‌ره‌سه‌كرنا ئابووری دبیت، له‌ورا سه‌ربه‌خوه‌بوونا ئابوورێ كوردستانێ ئێكه ژ وان كاران كو هه‌كه بێت و نها نه‌ڕوخسی ئه‌وا بۆ داهاتیه‌كێ نێزیك كار ل سه‌ر بهێته كرن، به‌لێ یا گرنگ ئه‌وه كو ئه‌ڤ جاره ئابووری ب ته‌مامی پلان بۆ بهێته دارێَتن و كه‌سانێن شاره‌زا و پسپۆر بڕیارده‌رێن ئابوورێ كوردستانێ بن و دوور ژ حزباتی و ده‌سه‌لاتا ب ته‌نێ، به‌رژه‌وه‌ندیا ئابووری ببیته سه‌ردێرا كارێن سیاسیی، چونكو د قووناغا ئه‌ڤرۆ دا جیهان یا ل به‌رامبه‌ر مه‌زنترین جه‌نگه كو ئه‌و ژی شه‌ڕی ئابوورییه.
و: ئه‌ڤرۆ. . شێرزاد نایف
• ماسته‌ر ب كارگێری كار
