پترۆل و ئه‌زموونێن ته‌حل دبیاڤێ رێڤه‌برنا ئابووریێ دا
ڤه‌كولینێن ئابووری ـ سیاسی ل ئه‌ڤان سالێن دووماهیێ گومانه‌كا مه‌زن په‌یداكریه سه‌باره‌ت په‌یوه‌ندی یا دناڤبه‌را رژێمێن سیاسی و رێڤه‌برن و سه‌رده‌ریكرن د گه‌ل سامانێن سرۆشتی دا نه‌خاسمه پترۆلێ، و 90% ژ ئه‌وان ڤه‌كولینان گه‌هشتینه وی ئه‌نجامی كو دیتنه‌ڤه‌یا پترۆلێ و هه‌بوونا سامانێن سرۆشتی ل هه‌ر وه‌لاته‌كێ ناكوكیێن سیاسی و نه‌ته‌وه‌یی زێده‌كرینه و رێ ل ب دامه‌زراوه‌یبوونا ده‌وله‌تێ گرتیه و به‌ره‌ف تاكره‌وه‌ی و بیروكراتیه‌تێ چووینه و ل جهێ كو پترۆل ببیته نیعمه‌ت وخوشگوَزه‌رانی یا بوویه ده‌رده‌سه‌ری ومه‌ینه‌تی بو ملله‌تێن وه‌لاتێن خودان پترۆل.
د ئه‌زموونێن جیهانێ دا خویابوویه كو په‌یوه‌ندیه‌كا موكم هه‌بوویه دناڤبه‌را پترۆلێ وزێده‌بوونا ململانێن ناڤخوَیی ل سه‌ر دابه‌شكرنا سه‌روه‌ت وسامانان و زێده‌بوونا شه‌ڕێن ناڤخویی مینا عیراقێ، باشورێ سودان، ئه‌نگولا، كومارا كونغو وبزاڤا چه‌كداری ل ئه‌ندونیسیا ، كولومبیا، كومارا دومینیكان، لیبیریا، پیرۆ، سیرالیون وئه‌فغانستان.. ،هتد. ل پرانیا ئه‌ڤان وه‌لاتان هوكارێن شه‌ر و ناكوكیێن هه‌رێمی دزڤرنه‌ڤه بو ناكوكیا ل سه‌ر سامانێن سرۆشتی.
ئه‌زموونا عیراقێ یا پڕه ژ مه‌ینه‌تی و نه‌هامه‌تیان ب تایبه‌تی هه‌ر ل پشتی ناڤه‌ڕاستا سالێن پێنجیهان دا، و ژ بڵی ئه‌و كاره‌ساتێن سیاسی یێن كو په‌یداكرین لێ ژلایێ ئابووری ڤه ژی بوویه ئه‌ڤه‌رێ پشتگوه خستنا پشكداری یا كه‌رت وسێكته‌رێن دی یێن ئابووری د داهاتێ نه‌ته‌وه‌یی دا و تنێ پشت ب ڤی داهاتی گه‌رم كر و ژ كه‌رتێن پتر ژ هه‌میا زه‌ره‌رمه‌ند بووین كه‌رتێ كشتوكالی بوویه و ڤه‌گوَهاستنا رێژه‌یێن زێده‌یێن خه‌ڵكی ژ گوَندا به‌ره‌ف باژێران.
ب هه‌ر حال، ئه‌زموونا ته‌حل یا رێڤه‌برنا سامانێن پترۆلێ ل عیراقێ د ده‌هان سالێن بوری دا و مه‌ترسیا سه‌رهڵدانا نه‌خوَشیا هوله‌ندی د ئابووری یا عیراقێ و هه‌رێما كوردستانێ دا و زێده‌بوونا ده‌ستهه‌لاتا حكومه‌تێ و خورتكرنا كایێن تاكره‌وی و ب هه‌ده‌ردانا سامانێن گشتی، و ئاڤاكرنا ده‌زگایێن سه‌ركوتكه‌ر وكرینا ژێیاتیا سیاسی و به‌لاڤپێكرنا گه‌نده‌لیێ وپه‌رده‌پوشكرنا وێ، هه‌می یێن بووینه سیمایێن عیراقا ئه‌ڤرو و تشتێ بالكێش ل ڤێری نه‌بوونا خواست و نێرینه‌كا ستراتیژی یه بو ده‌ركه‌فتنا ژ ئه‌ڤان ئه‌زموونێن ته‌حڵ.
ژ بلی ڤێ ئێكی، سه‌ربورا پشتی سالا 2003 و نه‌رێكیا ب رێڤه‌برنا ده‌ستهه‌لاتێ و بلاڤه‌بوونا گه‌نده‌ڵی یا سیاسی هه‌می بوونه كوسپ ل به‌رده‌م دیموكراتیزه‌كرنا جڤاك وده‌ستهه‌لاتێ و پێنگاڤ هاڤێژتن به‌ره‌ف ئاڤاكرنا ده‌وله‌تا دامه‌زراوه‌یان (مۆسسات) و به‌رقه‌راكرنا ئاشتی یا كومه‌لایه‌تی و كویربوونا ناكوكیێن ناڤخوَیی دناڤبه‌را نه‌ته‌وه و ئایینا تایفه‌یان دا.
ئێك ژ سیمایێن به‌رچاڤ یێن ئابووری یا عیراقێ دباوه‌شا ئه‌زموونێن ته‌حل یێن سه‌ره‌ده‌ریكرنێ دگه‌ل سامانێن پترۆلێ، دروستبوونا جڤاكه‌كێ بكاربه‌ره ژ ئه‌نجامێ ب ساناهی ده‌ستخستنا داهاتێن زێده‌یێن پترۆلێ و خوارن وپێدڤیێن بازاری بوویه ئه‌گه‌رێ په‌یدابوونا جڤاكه‌كێ مشه‌خۆر و بازارێن مه بووینه بازارێن ئه‌رزان و هه‌راج بو كالا و شمه‌كێن توركی و ئیرانی و چینی و.. هتد. ڤێ چه‌ندێ بازرگانی یا ده‌رڤه‌یی خورت بوویه د به‌رژه‌وه‌ندی یا وه‌لاتێن ده‌وروبه‌ر و ب ملیاره‌ها دراڤێن پڕ بها ژ وه‌لاتی ده‌ردكه‌ڤن بو تێركرنا پێداویستێن بكاربرنێ ل سه‌ر كیستێ ئاراسته‌كرنا سامانێن دارایی بوكه‌رتێن كشتوكالی وپیشه‌سازی. بێگومان مه‌حاله عیراق بشێتن دده‌مه‌كێ ب له‌ز دا خوه ژ ڤێ قه‌یرانێ رزگار بكه‌ت ل بن سیبه‌را زێده‌بوونا رێژه‌یێن سه‌رژمارا خه‌ڵكی و پێدڤی بوونا وه‌لاتی ب ته‌رخانكرنا بودجه‌یه‌كا مه‌زن بو ئاڤاكرنا قوتابخانه و نه‌خۆشخانا و جهێن گشتی و هتد.
ژ لایه‌كێ دی ڤه، د هنده‌ك ئه‌زموونێن پێشكه‌فتی دا ل بیاڤێ سه‌ره‌ده‌ریكرن دگه‌ل سامانێن پترۆلێ، ل هه‌ر وه‌لاته‌كێ ده‌مێ داهاته‌كێ مه‌زن هه‌بیت دڤێت بهێته ته‌رخان كرن بو پێشخستنا شه‌نگستێن ئابووری خوه یا نیشتمانی و باشترین مفا ژ داهاتێ هه‌ر به‌رمیله‌كا پترۆلێ یا كو دئێته فروَتن چونكه دڤێت ئه‌م حیسابا وێ چه‌ندێ بكه‌ین كو رۆژه‌ك دێ هێت ئه‌ڤ پترۆله نامینیت و دێ دوماهیك به‌رمیلا وێ ژی بینین، له‌ورا ل عیراقێ دا هیچ حیسابه‌ك بو نێرینا ستراتیژی نه هاتیه كرن و ده‌ستهه‌لاتدارێن سیاسی دخه‌فله‌تێ دانه و تنێ چاڤێ مه یێ مایه ل هیڤیا فرۆشتنا به‌رمیله‌كا پترۆلێ دا بشێین مووچێ فه‌رمانبه‌ران پێ بده‌ین بێی كو حیسابه‌كێ بو پێشخستنا ستراكچه‌رێ ئابووری و پشكا به‌ره‌بابێن داهاتی بكه‌ین.
ل ڤێرێ هه‌ر هه‌ولدانه‌ك بو لێگه‌ریان ل چاره‌سه‌ریان بو قه‌یرانا ئابووری ل عیراقێ و باشكرنا كه‌توارێ ئابووری، پێدڤی یه سه‌ر ژنوَی هزر ل گوَهورینا په‌یكه‌ربه‌ندێ سیكته‌رێن ئابووری دا بهێته كرن ب شێویه‌ه‌كێ كو رێژه‌یا پشكداری یا ئه‌ڤان سێكته‌ران ل دروستكرنا داهاتی َنه‌ته‌وه‌یی دا زێده‌ببیت و بشیێن رۆلێ خوه هه‌بیت ل داهاتێ بودجه‌یا سالانه دا چونكه پێشكه‌فتن ونه سه‌ركه‌فتنا ئابووریێ یا گرێدایه ب خوجهـ بوونا بهایێن نه‌فتێ یێن جیهانی هه‌روه‌كو چه‌وا ئه‌م تووشی قه‌یرانان بووین لسالا 2014.
