د ناڤ كوردان ده دژبه‌ریا ده‌وله‌تا كوردی و خه‌تا نه‌ته‌وه‌یی
هه‌ر كورده‌ك ده‌ست ب چه‌ك و خوینا وی ژ بۆ سه‌رخوه‌بوونا كوردستانێ رژیایی و شه‌ر دكه پێشمه‌رگه‌یه و شه‌هیدێ كوردستانێ یه. كوردستان ل سه‌ر ئه‌ساسێ ڤێ جانگوریا وان ئاڤا دبه. لێ مخابن، نه ته‌نێ سیاسه‌تمه‌دارێن كورد یێن “كلاسا ٣-ێ” به‌لێ ئه‌نته‌لیژانسیا كوردیا “كلاسا ٣-یێ” ژی ل دژی سه‌رخوه‌بوونا كوردستانێ و ده‌وله‌ته‌كه كوردی هه‌ول دده.
ده‌وله‌ت ژ دام و ده‌زگه‌هان و خه‌باتا هه‌ماهه‌نگیا ڤان دام و ده‌زگه‌هان پێك تێ. جڤات-مله‌ت ب ریا ڤان دام و ده‌زگه‌هێن ده‌وله‌تێ ئیراده‌یا خوه ده‌ردخه پێش، ژیانێ بۆ خوه ساز دكه، خوه برێخستن دكه، بریارێ ل سه‌ر ژیانا خوه دده، پاشه‌رۆژا نه‌سلێن نوو ژی ئاڤا دكه. هه‌ر د ڤێ چارچۆڤه‌یێ دا بۆ دامه‌زراندن و برێڤبرنا ده‌زگه‌هێن ده‌وله‌تێ، دیرۆكا مرۆڤاهیێ ته‌جربه‌یه‌كایا ژ سیسته‌ما ده‌مۆكراتیك ئانژی ده‌مۆكراسیا باشتر بۆ رێڤبرنا مله‌ت و كۆمه‌لگه‌هان هێژ ته‌جربه نه كریه.
هه‌می شه‌رێ ب دۆموودرێژاهیا سه‌د سالێ، مله‌تێ كورد ژ بۆ ژیانه‌ك ب روومه‌ت، ژ بۆ ئه‌و ب خوه بریارێ ل سه‌ر ژیانا خوه بده و ده‌زگه‌هێن خوه ئاڤا بكه مه‌شاند. ژ به‌ریا سه‌د سالان ده‌ما نه‌خشه‌یا نوویا رۆژهلاتا-ناڤین هات چێكرن، سه‌ده‌م هه‌ر چ دبن بلا ئه‌و بن، مله‌تێ كورد وه‌ندا كر و ب درێژاهیا سه‌د ساله‌كێ ژ به‌ر چاڤان هات وه‌ندا كرن. ئه‌ڤ ژی، ژ هه‌ر ئالیی ده بۆ سه‌ده‌مێ ته‌كۆشینه‌كا پر بێش و خه‌داریێن پر گران د سه‌رێ مله‌تێ كورد ده هاتن. لێ دگه‌ل ده‌ستپێكا چه‌رخه‌كێ نوو، د ده‌ستپێكا چه‌رخێ ٢١-ێ ده نه‌ته‌وا كورد ژ نوو ڤه به‌ر ب چاڤ بوو. ڤێ به‌ربچاڤوونێ ل باشوورێ كوردستانێ خوه د وجودا-به‌ده‌نا كوردستانا فیدرال ده دا پێش.
ئیرۆ دگه‌ل قه‌یرانه‌ك ئابۆرییا پر گرانیا كۆ به‌غدایێ ب مه‌به‌سته‌كه پر قرێش ل سه‌ر باشوورێ كوردستانێ ب برینا بودجه‌یێ پێك ئانی، د هه‌مان ده‌مێ ده دگه‌ل شه‌ره‌ك پر گرانیێ ل دژی رێخستنه‌كا ته‌رۆرییا مه‌زنترین و هه‌ری درنده‌ترین، ستێره‌كا باشوورێ كوردستانێ پر گه‌ش و به‌رچاڤ بوویه؛ زنگه زنگا زه‌نگلێ سه‌رخوه‌بوونێ تێ.
باشوورێ رۆژاڤایێ كوردستانێ شه‌ره‌كه پر دژوار ل همبه‌ری هه‌مان رێخستنا درنده دده، ب هه‌مله‌یا دیپلۆماسیا سه‌روه‌ریا كوردستانێ، ب پشتگریا پێشه‌مه‌رگه و هێزا كۆالسیۆنا نێڤده‌وله‌تی ل ور ژی سه‌ركه‌ڤتنا كوردان گه‌له‌ك به‌رچاڤ بوویه. كێمه‌ك مایه كۆ یه‌كپاریا خاكا كوردستانێ یا د ده‌ستێ كوردان ده خوه ژ باشوورێ كه‌ركوكێ ل قه‌راڤێ به‌هرا سپی بده.
ل باكورێ كوردستانێ ژی كوردان هه‌بوونا خوه ب ئاوایێ ده‌نگدانێ به‌ر ب چاڤ كر. HDP-یا پرۆ كورد ژی، نێزیك ژ سه‌دێ ٧٠-یێ ده‌نگێن كوردێن باكور وه‌رگرت. كوردان ب یه‌ك مه‌به‌ستێ ئه‌ڤ ده‌نگ دان؛ خوه‌دی لێده‌ركه‌تنا ناسنامه‌یا نه‌ته‌وه‌یی. ئه‌و مله‌تێ كۆ د ده‌تسپێكا چه‌رخێ ٢٠-ێ ده ژ به‌ر چاڤان وه‌ندا بوویی، نه‌ها د نیڤ چاریه‌كا چه‌رخێ ٢١-ێ ده پر به‌رچاڤ بوویه و هه‌می چاڤدێر و ئانالیزكارێن سیاسی یێن دنیایێ ڤێ به‌رچاڤبوونێ دبینن و به‌هسا مسۆگه‌ربوونا ده‌وله‌ته‌كا كوردییا سه‌ربخوه دكن.
لێ گه‌لۆ سیاسه‌ت و فكرا سیاسییا هنده‌ك هێزێن كوردستانێ چقاس دگه‌ل ڤێ راستیا به‌رچاڤبووییا كوردستانێ دگونجه؟
بیا من، ژ بۆ هه‌ر كورده‌كه نه‌ته‌وه‌په‌روه‌ر دڤێت یا سه‌ره‌كی ده‌وله‌ته‌كا كوردی و كوردستانه‌كه ئازاد و سه‌ربخوه به نه لایانگریا وێ پارتیێ ئان یا دیتر.
ڤێجا دڤێ كورد به‌رێ خوه بدن كریار و هه‌لوه‌ستان كا چ كریار و خزمه‌ت بۆ ئارماجا نه‌ته‌وه‌یی یا ده‌وله‌تبوونا كوردان تێ كرن؟ كیژان سه‌روه‌رێ كورد پێكانینا ده‌وله‌ته‌كا كوردی وه‌كی باره‌كه ئه‌ساسی ل سه‌ر ملێ خوه دبینه؟ هه‌ر كا كی و كیژان ئالی ب چ ئارگومه‌نتان ل دژی خه‌تا سه‌رخوه‌بوونا نه‌ته‌وه‌یی ده‌ردكه‌ڤن و ئاسته‌نگان پێك تینن؟
گه‌ر ئه‌م گه‌له‌ك دوور نه‌چن، د هلبژارتنێن پارلامه‌نتۆیا عیراقێ ده چ هات كرن؟ سه‌ده‌مێ برینا بودجه‌یا كوردستانێ چ بوو، كێ دا برین؟ كێ ژ بۆ چ به‌رێ داعشێ دا كوردستان و شنگال دا داگر كرن؟ ژ حه‌یده‌ر شه‌شۆ هه‌تا قه‌ندیلێ له‌هیستكێن ل سه‌ر شنگالێ دهاتن كرن و هێژی تێن كرن بۆ چ بوون؟ له‌هیستكێن ل سه‌ر كه‌ركووكێ تێن كرن چ نه؟ هه‌ولدانا كۆ چار پارتیێن كوردستانێ د ٢٣-ێ هه‌زیرانا بۆری ده د پارلامه‌نتۆیا كوردستانێ ده كرن ژ بۆ چ بوو؟ هه‌ر ئه‌ڤ چار پارتیێن ئان ژی گروپێن كورد گه‌لۆ چما دخوازن كۆتایا كێم نه‌ته‌وان د پارلامه‌نتۆیێ ده بێخن ژێر؟
ژ ده‌ستپێكێ تا نها ل باشوورێ رۆژاڤایێ كوردستانێ چما لهه‌ڤكرنه‌كه نه‌ته‌وه‌یی هات ره‌ت كرن، ئسرار ل سه‌ر “سیسته‌ما كانتۆنا” هات كرن؟ چما لهه‌ڤكرنا هه‌ولێرێ هات به‌تال كرن و یا دهۆكێ ژی نه‌هات ب جه ئانین؟ بۆچی هه‌می گۆتارا سیاسه‌تا رێخستنا گرسه‌ی یا باكورێ كوردستانێ ب ئسرار ل سه‌ر پاراستنا “كۆمارا ده‌مۆكراتیك”یا تركیه‌یێ و “تركیه‌بوونیێ”یه؟ هه‌ر خوه‌دیێ هه‌مان گۆتارێ بۆ چ ئسرارێ ل سه‌ر پاراستنا یه‌كپارچه‌یا خاكا عیراق، سوریه و ئیرانێ ژی دكن؟
د سالێن ١٩٧٠-٨٠-٩٠ان ده ب ناڤێ ئایدۆلۆژیا چه‌پ و سۆسیالیزمێ ب هه‌ر ئاوایی دژه‌به‌ریا خه‌تا-نه‌ته‌وه‌په‌روه‌ریا كوردان دهات كرن ب ده‌ستێن رێخستنێن كورد ب خوه. نها ژی هه‌مان دژه‌به‌ری ب ناڤێ ده‌مۆكراسیێ، “خوه‌سه‌ریا” كانتۆنان و پاراستنا یه‌كپارچه‌ییا خاكا عیراقێ-سوریه و توركیایێ ل همبه‌ری خه‌تا نه‌ته‌وه‌په‌روه‌ریا كوردستانی تێ كرن.
ل توركیایێ ژ چه‌پ، مسلمان، لیبه‌رال، ده‌مۆكرات و هه‌تا فاشیستێن تركان هه‌می دكارن ببن ئاشقێ قه‌ندیلێ و ئمرالیێ -رێبه‌رێ پكك-یێ كو ب سزایێ مه‌به‌دێ د زندانا ئمرالیێ ده رادزه ب شه‌رتێ كۆ رێ ل به‌ر ده‌وله‌ته‌كا كوردی بێ گرتن. ل عیراقێ، سوریه و ئیرانێ ژی هه‌ر وه‌سایه.
گه‌له‌ك ئاشكه‌ره‌یه كۆ د ناڤ كوردان ب خوه ده “خه‌تا” كۆ ل دژی ده‌وله‌تبوونا كوردان و كوردایه‌تیێ رادوه‌سته، گه‌له‌ك به‌ربه‌لاڤ و چاله‌كه. هه‌ر ئه‌ڤ نه ده‌رڤه‌یی ده‌ستێوه‌ردانێن ده‌ره‌كه نه. “خه‌تا نه‌ته‌وه‌یی” ژی نه وه‌كی ڤێ “خه‌تا ده‌ره‌كه” ئاكتیف و كاریگه‌ره. هه‌می هه‌ول و خوه‌راگریا ب روومه‌تیا سه‌رۆكێ كوردستانێ مه‌سود بارزانی یا بۆ ده‌وله‌ته‌كا سه‌ربخوه‌یا كوردی ل ئالیه‌كێ. مخابن گه‌له‌ك كارێن خه‌تا نه‌ته‌وه‌یی، “ب هێڤیا خوه‌دێ ڤه” دمه‌شن. دڤێ خه‌تا نه‌ته‌وه‌یی دۆمینانت، سه‌رده‌ست به و ب سه‌ربكه‌ڤه، ئه‌ڤ ژی، ب بێخه‌میێ نابه. هه‌لبه‌ته ئه‌ڤ گۆتنێن من نایێ وێ واته‌یێ كۆ “خه‌تا نه‌ته‌وه‌یی” كار ناكه و ئێكجار بێخه‌مه، لێ شیان و ب سه‌ركه‌تنا دیرۆكی ئه‌وه كۆ، ئه‌و بكاره ژ بن “بارێ گران”یێ نه‌ته‌وه‌یی ڤه ده‌ركه‌ڤه.
