سه‌رهاتیا خودانێن شكه‌فتێ
ئه‌ڤرۆ نيوز:
سه‌رهاتییا خودانێن شكه‌فتێ ژی ئێك ژ وان سه‌رهاتییانه یێن قورئانێ بۆ مه ژ ملله‌تێن به‌رێ ڤه‌گێڕاین ژ به‌ر وان ده‌رس وعیبـره‌تێن مه‌زن یێن كو تێدا هه‌ین، له‌و مه خواست ئه‌م ژی ل ڤێرێ ڤێ سه‌رهاتییێ ڤه‌گێڕین..
ئه‌گه‌را هاتنه‌خوارا سه‌رهاتییێ:
(ئبن كه‌ثیر) د ته‌فسیرا خۆ دا ڤه‌دگوهێزت كــو قوره‌یشییان (النضر بن الحارث) و (عقبه بن أبی معیط) هنارتنه باژێڕێ (یه‌ثربێ ـ مه‌دینێ) ل نك زانایێن جوهییان دا بێژنێ: هوین خودان كتێبن وهوین ته‌وراتێ دخوینن، ومرۆڤه‌ك د ناڤ مه دا یێ ده‌ركه‌فتی دبێژت ئه‌ز پێغه‌مبه‌رم وه‌حی بۆ من دئێت، ڤێجا هوین هنده‌ك پسیاران بۆ مه بێژن دا ئه‌م بۆ جه‌ڕباندن ژێ بكه‌ین وبزانین كانێ ڕاسته ئه‌و پێغه‌مبه‌ره یان نه.. ئینا زانایێن جوهییان گۆته وان: سێ پسیاران ئه‌م دێ بۆ هه‌وه بێژین هوین ژ وی بكه‌ن، ئه‌گه‌ر وی به‌رسڤا هه‌وه دا مه‌عنا ئه‌و پێغه‌مبه‌ره، وئه‌گه‌ر ئه‌و نه‌شیا به‌رسڤا هه‌وه بده‌ت ئه‌و مرۆڤه‌كێ دره‌وینه، بێژنێ: مه‌سه‌لا وان جحێلان چبوو ئه‌وێن ژ مالێن خۆ ده‌ركه‌فتین وبه‌رزه بووین، وخـودانێ دو شاخان (ذو القرنین) كی بوو، ورح چیه.
ئه‌و زڤڕینه مه‌كه‌هێ وگـۆتن: حال ومه‌سه‌لێن مه وزانایێن جوهییان ئه‌ڤه‌نه، ئینا ئه‌و چوونه نك پێغه‌مبه‌ری -سلاڤ لێ بن- وگـۆتنێ: ئه‌گه‌ر تو به‌رسڤا ڤان پسیارێن مه بده‌ی ئه‌م دێ باوه‌رییێ ب ته ئینین.. وهه‌ر سێ پسیارێن خۆ گـۆتنێ، پێغه‌مبه‌ری -سلاڤ لێ بن- گۆته وان: سوباهی ئه‌ز دێ به‌رسڤا هه‌وه ده‌م، وپازده ڕۆژ پێڤه چوون چو وه‌حی بۆ نه‌هات، له‌و ته‌نگاڤی ل وی زێده بوو، وكافران گۆت: موحه‌ممه‌دی گـۆت سوباهی دێ به‌رسڤا هه‌وه ده‌م وئه‌ڤه پازده ڕۆژ چوون.. وپشتی پازده ڕۆژان ژ نوی ئه‌ڤ ئایه‌تێن سووره‌تا (الكهف) بۆ وی هاتن یێن به‌رسڤا ڤان هــه‌ر سـێ پسیاران تێدا هاتی، وهه‌ر د ڤێ سووره‌تێ دا خودێ گۆته پێغه‌مبه‌رێ خۆ -سلاڤ لێ بن-: (إِلَّا أَنْ يَشَاءَ اللَّهُ وَاذْكُرْ رَبَّكَ إِذَا نَسِيتَ وَقُلْ عَسَى أَنْ يَهْدِيَنِ رَبِّي لِأَقْرَبَ مِنْ هَذَا رَشَدًا (24)) (الكهف: 23-24) وبۆ وی تشتێ ته كرییه دلـێ خۆ كو بكه‌ی تو نه‌بێژه: سوباهی ئه‌ز دێ وی تشتی كه‌م، وه‌سا تێ نه‌بت كو تو وی كاری ب حه‌زكرنا خودێ ڤه گرێده‌ی، وبێژی: ئه‌گه‌ر خودێ حه‌ز بكه‌ت. و ل ده‌مێ خۆ ژ بیـرڤه‌كرنێ تو خودایێ خـۆ ل بیـرا خـۆ بینه وبێژه: ئه‌گه‌ر خودێ حه‌ز بكه‌ت، وهه‌ر جاره‌كا ته ژ بیركر تو خودێ ل بیرا خۆ بینه‌ڤه، چونكی بیرئینانا خودێ ژبیركرنێ ناهێلت، وبێژه: به‌لكی خودایێ من به‌رێ من بده‌ته هیدایه‌تێ وڕێكا نێزیكتر یا مرۆڤی دگه‌هینته سه‌رڕاستییێ.
وهنگی د ڤێ ئه‌گه‌رێ دا خودێ ئه‌ڤ ئایه‌ته بۆ پێغه‌مبه‌رێ خۆ هنارتن یێن به‌حسێ سه‌رهاتییا خودانێن شكه‌فتێ دكه‌ن.
ده‌م وجهـ:
ب تنێ د سووره‌تا (الكهف) دا ئه‌وا ل مه‌كه‌هێ هاتییه خوارێ خودایێ مه‌زن سه‌رهاتییا خودانێن خه‌نده‌كێ بۆ مه ڤه‌دگێڕت، ووه‌كی عه‌ده‌تێ قورئانێ د ڤه‌گێڕانا پترین سه‌رهاتییێن ملله‌تێن بۆرین دا خودایێ مه‌زن جهـ وده‌مێ سه‌رهاتییێ ده‌سنیشان ناكه‌ت؛ چونكی قورئانێ نه‌ڤێت ڤان سه‌رهاتییان بكه‌ته به‌رپه‌ڕه‌كێ دیرۆكی یێ هشك.. نه، قورئانێ دڤێت هه‌ر سه‌رهاتییه‌ك ژ ڤان سه‌رهاتییان د جهێ خۆ دا ببته ده‌رسه‌ك بۆ خوانده‌ڤانی، دا ئه‌و باوه‌رییه‌كا مه‌زن د دلـێ وی دا بچینت، وژبـلی كـو ڤه‌گـێـڕانا ڤێ سه‌رهاتییێ به‌رسڤه‌ك بوو ل سه‌ر وێ پسیارا كافران ژ پـێـغـه‌مبه‌ری -سلاڤ لێ بن- كری، قورئانێ دڤێت باوه‌رییا موسلمانی ژی پێ ب غه‌یبێ موكمتـر لـێ بكه‌ت ودا ئه‌و بزانت كو ئه‌و ئه‌گه‌رێن (علمی) و (طه‌بیعی) یێن گه‌ردوون ل سه‌ر ب ڕێڤه دچت ب ده‌ستێ خودێنه وچی گاڤا وی ڤیا ئه‌و دێ ڤان ئه‌گه‌ران ڕاوه‌ستینت، وئه‌ڤه كاره‌كێ ب زه‌حمه‌ت نینه ل به‌ر وی.
چــونـكــی قـورئانێ ده‌م وجهێ ڤێ سه‌رهاتییێ بۆ مه ئاشكه‌را نه‌كرینه زانا ودیرۆكڤان د ڤێ مه‌سه‌لـێ دا ب خیلاف چووینه، وبارا پتـر ژ زانایان ل وێ باوه‌رێنه كو ئه‌ڤ سه‌رهاتییه ل باژێڕێ (ئه‌فه‌سوسێ) ڕویدابوو، وئاشكه‌رایه كو ئه‌ڤ باژێڕه ئێك ژ مه‌زنتـرین پێنج باژێڕێن ئمبراطوورییه‌تا رۆمانی بوو، ومه‌لبه‌نده‌كێ بازرگانی وسیاسی یێ مه‌زن بوو، وهه‌یكه‌لـێ ئێك ژ مه‌زنتـرین خوداوه‌ندێن رۆمانییێن صه‌نه‌م په‌رێس لـێ بوو.
وهنده‌ك زانایێن دی دبێژن: سـه‌رهاتییا خودانێن شكه‌فتێ ل ده‌ڤه‌را شامێ (ل ئوردنێ) چێبووبوو، وهنده‌ك دبێژن: ل عه‌ردێ نینه‌وایێ بوو.
ل دۆر ده‌مێ سه‌رهاتییێ گه‌له‌ك زانا دبێژن: ئه‌ڤ جحێله ژ دویكه‌فتییێن عیسا پێغه‌مبه‌ری بـوون -سلاڤ لێ بن- وئه‌و ل سه‌ر ده‌مێ قه‌یصه‌رێ رۆمانی (دقیـانووسی) ژیابوون، كو ئێك ژ وان قه‌یصه‌ران بوو یێن زۆردارییه‌كا مه‌زن ل دویكه‌فتییێن مه‌سیحی كری ل سێ سه‌د سالێن ئێكێ یێن زایینێ.
هــنــده‌ك زانا دبــێــژن: ئـــه‌ڤ ســـه‌رهــاتـییه بۆ ده‌مێ به‌ری زایینێ دزڤڕت وئه‌ڤ جحێله ژ دویكه‌فتییێن عیسای نه‌بووینه.. وپویته پێكرنا زانایێن جوهییان ب ڤێ سه‌رهاتییێ ڤێ بۆچوونێ مسۆگه‌رتر لێ دكه‌ت؛ چونكی ئه‌گه‌ر ئه‌ڤ جحێله ژ دویكه‌فتییێن عیسای بانه جوهییان خه‌م ژ سه‌رهاتییا وان نه‌دخوار به‌لكی هه‌ر باوه‌ری پێ نه‌دئینا!
خودانێن شكه‌فتێ كی بوون؟
ل ژێر سیبه‌را ده‌وله‌ته‌كا بێ باوه‌ر وصه‌نه‌مپه‌رێس، یا كو حه‌تـا حه‌فكێ د گونه‌هـ وبێ ئه‌خلاقییێ دا نقۆ بووی كۆمه‌كا جحێلان هه‌بوو باوه‌رییا ب خودێ جهێ خۆ د دلێن وان دا كربوو.. له‌و ڤێ باوه‌رییێ چاڤێن وان ل نه‌حه‌قییا ملله‌تێ وان ڤه‌كر، وئێكا هند ژ وان چێكر ئه‌و كارێ خۆ یێ سه‌ره‌كی بكه‌نه ڕاستكرنا ڤێ خوارییا ملله‌تێ وان تویش بوویێ، و ل ڤێرێ هه‌ڤڕكییێ ده‌ست پێ كر.
دئێته ڤه‌گوهاستن كو ئه‌ڤ جحێله هه‌می ژ مالمه‌زن وماقویلێن باژێڕی بوون، تشتێ هه‌ڤڕكی پتـر (حه‌سساس) كری؛ چونكی دئێته زانین كو هه‌می ده‌مان، و د ناڤ هه‌می جڤاكان دا مالمه‌زنى وئویجاخكانێ سه‌نگێ خۆ هه‌بوویه، وگرفتاری هنگی ل سه‌ر كافران دژوارتــر لـێ دئـــێـــت ده‌مـــێ هــنــده‌ك ژ مالمه‌زنێن وان دگه‌هنه چه‌په‌رێ هه‌ڤڕكییێ وده‌ست ب به‌لاڤكرنا حه‌قییێ دكه‌ن، ودیاره ملله‌تێ ڤان جحێلان یێ كافر پـشتی هه‌می ڕێكێن (ئاشتییانه) ب كار ئیناین دا ڤان جحێلان جاره‌كا دی ل صه‌نه‌م په‌رێسییێ بزڤڕینن وبه‌رێ وان ژ ڕێكا پێغه‌مبه‌ران ڤه‌گێڕن وان ده‌ست دا پێلێدانا هه‌می عورف وعه‌ده‌تان ومرۆڤێن ڤان جحێلان ئاگه‌هداركرن كو هنده ئێدی وان ته‌حه‌ممول نه‌ما، وهه‌ڤڕكی دێ ڕوییه‌كێ دی وه‌رگرت، ودیاره مرۆڤێن وان ژی ب گۆتنا وان قاییل بوون له‌و ڤان جحێلان هزرا ره‌ڤینا ژ باژێڕی بۆ خۆ كر.
قورئان ده‌مێ ڤان جحێلان بۆ پێغه‌مبه‌ری دده‌ته زانین دبێژت: ئه‌ی موحه‌ممه‌د ئه‌م به‌حسێ وان جحێلان ب ڕاستی ودورستی بۆ ته دكه‌ین، هندی خه‌لكێ شكه‌فتێنه هنده‌ك گه‌نج بوون باوه‌ری ب خودایێ خـۆ ئینابوو و د گازییا وی هاتبوون، ومه هـیـدایــه‌ت وموكمییا ل سه‌ر حـه‌قییێ ل وان زێده كربوو. ومه دلێن وان ب باوه‌رییێ ب هێز ئێخست بوون، ومه موكمی ودژواری ل سه‌ر باوه‌رییێ دابوو وان، ده‌مێ ئه‌و ل به‌ر سنگێ مه‌لكێ كافر ڕابووین ووی لـۆمـه‌ی وان كری سه‌را هێلانا وان بۆ صه‌نه‌مپه‌رێسییێ ڤێجا وان گـۆتێ: خودایێ مه یێ ئه‌م په‌رستنێ بۆ وی دكه‌ین خودایێ عه‌سمانان وعه‌ردییه، ژ وی پێڤه‌تر ئه‌م په‌رستنا چو خودایێن دی ناكه‌یـن، ئه‌گه‌ر ئـه‌م تشته‌كێ دی ژبلی ڤێ گـۆتنێ بێژین ئه‌و مه گۆتنه‌كا دویر ژ حه‌قییێ گۆت. هنده‌ك ژ وان گۆته هنده‌كان: ئه‌ڤه ملله‌تێ مه ژبلی خودێ هنده‌ك خوداوه‌ندێن دی بۆ خۆ داناینه، كانێ بلا ئه‌و ده‌لیله‌كێ ئاشكه‌را ل سه‌ر ڤی عیباده‌تێ خۆ بینن، ڤێجا كه‌س ژ وی زۆردارتر نینه یێ ژ نك خۆ دره‌وه‌كێ ژ كیسێ خودێ بكه‌ت وشریكان بۆ وی د په‌رستنێ دا بدانت.
هه‌ڤڕكی.. وڕه‌ڤین:
قورئان بۆ مه نابێژت كانێ ئه‌ڤ باوه‌رییا ب خودێ ژ كێ گه‌هشتبوو وان جحێلان، ودویر نینه وان ئه‌ڤ باوه‌رییه بۆ خۆ ژ پێغه‌مبه‌ره‌كی ژ پێغه‌مبه‌رێن خودێ وه‌رگرت بت، وهه‌ر چاوا بت ده‌مێ باوه‌رییێ جهێ خۆ د دلێن وان دا كری ڤێ باوه‌رییێ ئه‌و ژ خه‌لكێ وان ڤه‌ده‌ركر، وده‌مێ سوحبه‌تا وان د باژێڕی دا به‌لاڤ بووی وگه‌هشتییه مه‌لكی، وچونكی ئه‌و ژ ته‌خه‌یا فه‌قیران نه‌بوون یێن خوینا وان هـه‌روه، مه‌لكـی هنارته ب دویڤ وان ڕا و ب گۆتنا (رحه‌ت) ژ وان خواست ئه‌و ل ڤی دینی لێڤه ببن، و ل صه‌نه‌مپه‌رێسییێ بزڤڕن، وده‌مێ وان گوهدارییا وی نه‌كری هه‌ڤڕكی د ناڤبه‌را وان دا په‌یدا بوو..
وهه‌ڤڕكی یا ب چ ڕه‌نگ بوو؟ وچه‌ند ڤه‌كێشا بوو؟
قورئانێ ئه‌ڤه بۆ مه نه‌گـۆتییه، ب تنێ قورئان ئه‌نـجـامی بۆ مه ڤه‌دگوهێزت، دبێژت: تــو -ئه‌ی مـوحـه‌مـمـه‌د- به‌حـس كه ده‌مــێ وان گه‌نجێـن خودان باوه‌ر ژ ترسێن هندێ دا كو ملله‌تێ وان وان دسه‌ردا ببه‌ن و ل صه‌نه‌مپه‌رێسییێ ڤه‌گه‌ڕینن خۆ ب شكه‌فتێ ڕا گه‌هاندی، وگۆتی: خودایـێ مه تو دلۆڤانییه‌كێ ژ نك خـۆ بده مه، كو مه پێ ڕابگری، و ژ خرابییێ بپارێزی، وتو ڕێكا دورست یا كو مه دگه‌هینته وی كارێ تو حه‌ز ژێ دكه‌ی ل به‌ر مه ب ساناهی بێخه؛ دا ئه‌م ببینه ژ وان سه‌رڕاستێن ڕێ ل به‌ر خۆ به‌رزه نه‌كری.
مه‌عنا: هه‌ڤڕكی گه‌هشتبوو وێ ده‌ره‌جێ دڤیا ئه‌و جحێل یان ل صه‌نه‌مپه‌رێسییێ بزڤڕن یان ژی ژ باژێـڕی ده‌ركه‌ڤن وبۆ خۆ بڕه‌ڤن.. ووان یا دووێ هلبژارت، و ژ سیاقێ سه‌رهاتییێ دئێته زانین كو ئه‌و ب دزی ڤه ژ باژێڕی ده‌ركه‌فتبوون ؛ دا كه‌س ب ده‌ركه‌فتنا وان نه‌حه‌سیێت، وپشتی ئه‌و ب سلامه‌تی ژ باژێڕی ده‌ركه‌فتین وان خۆ ب شكه‌فته‌كێ ڕا گه‌هاند، ودیاره نێزیكتـرین باژێڕ بۆ وێ شكه‌فتێ باژێڕێ وان بوویه، له‌و پشتی ژ خه‌وا گران ڕابووین وان ئێك ژ خۆ هنارته باژێڕێ خۆ وه‌كی دێ بۆ مه دیار بت..
ل شكه‌فتێ:
ده‌مێ وان جحێلێن خودان باوه‌ر ڕه‌ڤین بۆ خۆ هلبژارتی وان هێدی گۆته ئێك ودو: ماده‌م هه‌وه ژ به‌ر دینی خۆ ژ ملله‌تێ خۆ ڤه‌ده‌ركر، وهه‌وه ئه‌و خوداوه‌ندێن ئـه‌و په‌رستنێ بۆ دكه‌ن ژبلی خــودێ هــێــلان، هـــویـــن بـۆ عیباده‌تكرنا خودایێ خۆ یێ ب تنێ هه‌ڕنه د شكه‌فتێ ڤه ل چیای، خودایێ هه‌وه ژ دلۆڤانییا خـۆ هندێ دێ ده‌تـه هه‌وه یا هوین ل دنیایێ وئاخره‌تێ پـێ ستاره بـبـن، ووه‌سا كارێ هـه‌وه دێ ل به‌ر هه‌وه ب ساناهی ئێخت كو هـوین د ژیـنـا خۆ دا مفای ژێ ببینن.
وان ئه‌ڤ گـۆتنا خۆ هه‌ر زوی كره كریار وخۆ ب وێ شكه‌فتێ ڕا گه‌هاند یا وان بۆ خۆ ده‌سنیشانكری.. وبه‌ری ئه‌م به‌رده‌وامییێ ب سه‌رهاتییا وان بده‌ین مه دڤێت به‌رسڤا وێ پسیارێ بده‌ین یا كو ل ڤێرێ خۆ هل دئێخت: ئه‌رێ هژمارا وان جحێلان چه‌ند بوو؟
قورئان ب خۆ ژی ده‌مێ ڤێ سه‌رهاتییێ ڤه‌دگێڕت ئیشاره‌تێ دده‌ته ڤێ مه‌سه‌لێ ودبێژت: هنده‌ك ژ وان كیتابییان یێن دان وستاندنێ د ده‌رحه‌قا وان دا دكه‌ن دێ بێژن: خه‌لكێ شكه‌فتێ سێ كه‌س بوون، صه‌یێ وان یێ چارێ بوو، وهنده‌كێن دی دبێژن: ئه‌و پێنج بوون، وصه‌یێ وان یێ شه‌شێ بوو، وگۆتنا ڤان هه‌ردو ده‌سته‌كان خه‌به‌ردانه‌كا بێ ده‌لیله، وهنده‌كێن دی دبێژن: ئه‌و حه‌فت بوون، وصه‌یێ وان یێ هه‌شتێ بوو، تو -ئه‌ی موحه‌ممه‌د- بێژه: خودایێ مـــن ب هـــژمـــارا وان زاناتره، كێم كه‌س ژ خه‌لكی هژمارا وان دزانن. ڤێجا ژ هه‌ڤڕكییه‌كا ب ســـه‌رڤـــه ســه‌رڤــه پێڤه‌تر تـــو چو جڕه‌ی د گه‌ل كیتابییان نه‌كه ل دۆر مه‌سه‌لا هژمارا وان، ب تنێ تو وه‌حییێ بۆ وان بـخـوینه، وپسیارا حالـێ وان وهژمارا وان تو ژ وان نه‌كه ؛ چونكی ئه‌و وێ چه‌ندێ نزانن.
چونكی ده‌مێ قورئانێ گـۆتنا ئێكێ ودووێ د ده‌ر حه‌قا هژمارا وان دا ڤه‌گێڕای كو ئه‌و سێ بوون، یان پێنج بوون، ته‌علیقه‌ك لـێ دا وگـۆت: ئه‌ڤ گـۆتنه خه‌به‌ردانه‌كا بێ ده‌لیله، وده‌مێ گـۆتنا سییێ ڤه‌گێڕای كو ئه‌و حه‌فت كه‌س بوون، چـو ته‌علیق لـێ نه‌دان، گه‌له‌ك ته‌فسیـرزانان گـۆتنا سییێ (كو ئه‌و حه‌فت كه‌س بوون) دورستتـر زانی.
به‌لـێ د گه‌ل هندێ قورئان به‌رێ مه دده‌ته ئه‌ده‌به‌كێ پاك ؛ دا ئه‌م د ڤان مه‌سه‌لان دا پـێـگـیـرییـێ پـێ بـكـه‌یـن ده‌مـێ گـۆتی: تو ـ ئه‌ی موحه‌ممه‌د ـ بێژه: خودایێ من ب هژمارا وان زاناتره.. مه‌عنا: زڤڕاندنا زانینا دورست هه‌ر بۆ خودێیه.
پشتی ئه‌و ب دزی ڤه ژ باژێڕی ده‌ركه‌فتیـن وخۆ ب شكه‌فتێ ڕا گه‌هاندی ئه‌و چێبوو یا وان هزركری ده‌مێ وان گۆتییه ئێك ودو: ((هوین بۆ عیباده‌تكرنا خودایێ خۆ یێ ب تنێ هــه‌ڕنــه د شكه‌فتێ ڤه ل چیای، خودایێ هه‌وه ژ دلـۆڤانییا خـۆ هندێ دێ ده‌ته هه‌وه یا هوین ل دنیایێ وئاخره‌تێ پـێ ستاره بـبـن، ووه‌سا كارێ هــه‌وه دێ ل بـه‌ر هه‌وه ب ساناهی ئێخت كــو هـویـن د ژیـنـا خـۆ دا مفای ژێ ببینن)).
خودێ ده‌رگه‌هه‌كێ بۆ كه‌سێ به‌ری وان ڤه‌نه‌كری بۆ وان ڤه‌كر، به‌ری ئه‌و مه‌حتل ببن وسه‌رێن ڕێ‌یان ل به‌ر به‌رزه ببن ونه‌زانن چاوا ل ڤێ شكه‌فتێ ئه‌و دێ ژینا خۆ دابین كه‌ن بێی ملله‌تێ وان یێ كافر ب وان بـحـه‌سیێن، خودێ ده‌رگه‌هێ ره‌حـمـا خۆ ل به‌ر وان ڤه‌كر..
خه‌وا گران:
بۆ ستاره‌كرنا وان.. ودا سه‌رهاتییا وان ببته نیشانه‌ك ل سه‌ر شیانا خودێ بۆ پاراسـتـنـا وه‌لـییـێـن وی ژ دوژمنێن وان ب هنده‌ك ڕێكێن نه‌ئێنه سه‌ر هزرا مرۆڤان -خودێ دبێژت- مــه خه‌وه‌كا گران ب سه‌ر وان دا به‌ردا، ئینا ئه‌و گه‌له‌ك سالان نڤستی مانه د شكه‌فتێ ڤه.
و پشتی هنگی قورئان ب خۆ ئاشكه‌را دكه‌ت كو ده‌مێ ئه‌و تێدا نڤستی ماین سێ سه‌د سال بوون ب هــژمـــارا وان سالێن كـــو ب ڕۆژێ دئــێــنـه حسێبكرن، وسێ سه‌د ونه‌ه سالان ب هژمارا وان سالێن كو ب هه‌یڤێ دئێنه حسێبكرن.
ل ڤی ده‌مێ ئه‌و د شكه‌فتێ ڤه دنڤستی قورئان وه‌صفا حالـێ وان بۆ مه دكه‌ت ودبـێـژت: تـو -ئـه‌ی بـیـنـه‌رێ وان- دێ بینی ده‌مێ ڕۆژ ژ ڕۆژهه‌لاتێ ده‌ردكه‌ڤت ل لایێ وان یێ ڕاستێ دده‌ت، وئه‌گه‌ر ئه‌و ئاڤابوو ل لایێ وان یێ چه‌پێ ئاڤا دبت، وئه‌و یێن ل جهه‌كێ به‌رفره‌ه ژ شكه‌فتێ، ڤێجا گه‌رما ڕۆژێ كاری د وان ناكه‌ت وبا ژی ژ وان نائێته بڕین، ئه‌ڤا هه یا مه د گه‌ل ڤان گه‌نـجـان كری ژ نیشانێن شیانا خودێ بوو، هه‌چییێ خودێ ته‌وفیقا وی بده‌ت وبه‌رێ وی بده‌ته هیدایه‌تێ ئه‌و ئه‌وه یێ به‌رێ وی بۆ حه‌قییێ هاتییه دان، وهه‌چییێ ئه‌و ته‌وفیقا وی بۆ وێ چه‌ندێ نه‌ده‌ت تو چو هاریكاران بۆ وی نابینی به‌رێ وی بده‌ته حه‌قییێ؛ چونكی ڕێنیشادان وبه‌رزه‌كرن ب ده‌ستێ خودێیه.
ژ ڤێ ته‌عقیبا قورئانێ بۆ سه‌رهاتییێ ئاشكه‌را دبت كو خودێ ئه‌ڤه كر وبۆ مه ڤه‌گێڕا دا ئه‌م بزانین كو ب تنێ خۆشی ونه‌خۆشییا د دنیایێ دا، وهیدایه‌ت وسه‌رداچوون ب ده‌ستێ خودێیه ودڤێت خودێ هیدایه‌تێ وخۆشییێ ب رزقێ خودانی بكه‌ت ئه‌گه‌ر نه كه‌سه‌ك نابت ڤێ چه‌ندێ بۆ وی بكه‌ت..
پاشی قـورئان دبـێـژت: وتو ـ ئه‌ی بینه‌ر ـ دێ هزر كه‌ی خه‌لكێ شكه‌فتێ دهشیارن، وئه‌و ب خـۆ دنڤستینه، وئه‌م چاڤدێرییێ ل وان دكه‌ین، ده‌مێ ئه‌و دنڤستی جار ئه‌م وان ب لایێ ڕاستێ ڤه وه‌ردگێڕین وجار ژی ب لایێ چه‌پێ ڤه ؛ دا لـه‌شـێـن وان ل ســه‌ر عه‌ردی نه‌ڕزن.. وئه‌و صه‌یێ د گه‌ل وان هه‌ردو ده‌ستێن خـۆ ل به‌ر ده‌رێ شكه‌فتێ درێژ كربوون، ئه‌گه‌ر ته ئه‌و دیتبان تو دا ژ وان ڕه‌ڤی، ودلـێ ته ژ به‌ر وان دا تژی ترس بت.
گوهۆڕینا مه‌زن وسه‌رهاتییا عنتیكه:
خودێ دبێژت: پاشـی مــه ئه‌و ژ خه‌وێ هشیاركرن ؛ دا ئه‌م بزانین كانێ كی ژ هه‌ردو ده‌سته‌كێن د ده‌مێ مانا وان دا ب هــه‌ڤـڕكی چووین بۆ هژمارێ بـنـه‌جهتـره، وكانێ ئه‌و ڕۆژه‌كێ یان دانه‌كێ ڕۆژێ مابوون، یان ژی ده‌مه‌كێ درێژ مابوون؟ وكانێ چاوا مه ل ڤی ده‌مێ درێژ ئه‌و نڤاندن وه‌سا مه ئه‌و هشیاركرن بێی ئه‌و بێنه گوهاڕتن ؛ دا ئه‌و پسیارێ ژ ئێك ودو بكه‌ن:
ــ ئه‌ڤه چه‌نده ئه‌م ل ڤێرێ دنڤستی؟
هنده‌ك ژ وان گـۆت: ڕۆژه‌كێ یان دانه‌كێ ڕۆژێ ئه‌م یێن نڤستین..
هنده‌كێن دی یێن مه‌سه‌له ل به‌ر ئالـۆز بووی گـۆت: هوین وێ چه‌ندێ بهێلنه ب هیڤییا خودێ ڤه، وخودایێ هه‌وه ب وی ده‌مێ هوین ماین زاناتره..
مه‌عنا: پشتی ئه‌و ژ خه‌وا گران هشیار بووین ئێكه‌مین تشتێ وان ئاخفتـن ل سه‌ر كری ودان وستاندن ل دۆر كری ئه‌ڤه بوو: ئه‌رێ ئه‌ڤه ژ كه‌نگی وه‌ره ئه‌م دنڤستی؟
چـونكی ل ده‌مێ ئه‌و نڤستین سپێده بوو، وده‌مێ هشیار بووین ئێڤار بوو -وه‌كی دبـێـژن- وان هزركر ئه‌ڤه دانه‌كێ ڕۆژێ‌یه ئه‌و دنڤستی.. به‌لێ كو وان زانی چو مفا د هندێ دا نینه ئه‌و بزانن كانێ ئه‌ڤه چه‌نده ئه‌و دنڤستی، وان گـۆته ئێك ودو: ڤێ مه‌سه‌لـێ بهێلنه ب هیڤییا خودێ ڤه ئه‌و چێتـر دزانت كانێ ژ كه‌نگی وه‌ره هوین دنڤستینه.
پاشی مه‌سه‌لا دووێ یا وان دان وستاندن ل سه‌ر كری چ بوو؟
قورئان دبێژت: وان گـۆته ئێك ودو: هوین ئێكی ژ خـۆ ب ڤان پارێن خـۆ یێن زیڤی ڤه بهنێرنه باژێرێ مه، وبلا ئه‌و به‌رێ خـۆ بده‌تێ كانێ خوارنا كێ پاقژتر وحه‌لالتـره، بلا ئه‌و خوارنه‌كێ بۆ مه ژێ بكڕت وبینت، وبلا ئه‌و د كڕینا خۆ دا یێ نـه‌رم بت دا ئه‌و ب مه نه‌حه‌سیێن، وئه‌م ئاشكه‌را نه‌بین، وچو مرۆڤ ب مه نه‌حه‌سیێن ؛ چونكی ئه‌گه‌ر ملله‌تێ مه ب سه‌ر مه هلببن ئه‌و دێ به‌ران ل مه بارینن، حه‌تا مه دكوژن، یان ژی مه ل دینێ خۆ بزڤڕینن وئه‌م ژی كافر ببین، وئه‌گه‌ر مه وه كر ئه‌م قه‌ت ناگه‌هینه مرادا خۆ كو چوونا به‌حه‌شتێیه.
ژ ڤێ گـۆتنا وان دیار دبت كو به‌ری ئه‌و بچنه شكه‌فتێ ملله‌تێ وان دو ڕێ دانابوونه به‌ر وان: به‌ر لێ باراندن حه‌تا مرنێ، یان ژی زڤڕینا ل كوفرێ.. وئه‌و بوو وان ڕه‌ڤین بۆ خۆ هلبژارت.
ئێك ژ وان خۆ (ته‌به‌رروع) كر كو ب دزی ڤه بچته باژێڕی وخوارنه‌كێ بۆ وان بـیـنـت -و ژ ڤێ دیار دبت كو ئه‌و شكه‌فتا ئه‌و چووینێ گه‌له‌ك یا ژ باژێڕی دویر نــه‌بـوو- وگاڤا ئه‌و جحێل هاتییه باژێڕی عه‌جێبییێ سه‌رێ وی گرت.. ئه‌ڤه چییه؟ چ ل باژێــڕێ مه هاتییه؟ تو بێژی د ڕۆژه‌كێ دووان دا ئه‌ڤ گوهۆڕینه ب سه‌ر باژێڕی دا هاتبت؟ ئاڤاهی، سه‌ر وبه‌رێ مرۆڤان، ڕه‌نگ وڕوییێ بازارێ.. مه‌سه‌له‌كا عه‌ده‌تی نینه !
به‌لـێ وی نه‌ڤیا پسیارا ڤێ چه‌ندێ ژ كه‌سێ بكه‌ت ؛ دا ئه‌و مه‌خسه‌دا خۆ ب جهـ بینت بێی كه‌سه‌ك ب وی بـحه‌سیێت، له‌و وی زوی خۆ ب دكانه‌كێ ڕا گه‌هاند وپارێن خۆ یێن زیڤی كرنه د ده‌ستێن دكانداری دا..
مسۆگه‌ر ئه‌و خه‌لكێ ئه‌و دیتی ژی ژ سه‌ر وبه‌رێ وی یێن عه‌جێبگرتی ماین به‌لـێ دویر نینه وان هزركر بت ئه‌ڤه مرۆڤه‌كێ بیانییه هاتییه باژێڕی له‌و وان مایێ خۆ تێ نه‌كـر.. بـه‌لـێ خودێ دڤیا وان ئاشكه‌را بكه‌ت وخه‌لكێ باژێڕی ب سه‌رهاتییا وان ئاگه‌هدار بكه‌ت؛ دا ئارمانج ژ سه‌رهاتییێ پێك بێت.
خـودێ دبێژت: كانێ چاوا مه گه‌له‌ك سالان ئه‌و نڤاندن، پاشی مه ئه‌و هشیاركرن، مه خه‌لكێ وی زه‌مانی ب وان ئاگه‌هدار كرن، پشتی كو خودانێ فرۆشگه‌هێ ب ڕێكا جوینێ ده‌رهه‌مێن وان ب وان حه‌سیای ؛ دا مرۆڤ بزانن هندی سۆزا خودێیه كو دێ مرییان ڕاكه‌ته‌ڤه یا ڕاسته، وكو هندی قیامه‌ته هه‌ر دێ ئێت وچو گـومان تێدا نینه..
تشتێ مه‌زن یێ كو ب سه‌ر باژێڕی دا هاتی ژبلی گوهۆڕینا ئاڤاهی ومرۆڤان ئه‌و بوو خه‌لكێ باژێڕی كراسێ كوفرێ ژ به‌ر خۆ كربوو وهه‌می بووبوونه خودان باوه‌ر، مه‌لكێ كافر نه‌مابوو، وئه‌و ده‌ستێ مرۆڤان یێ كو گه‌فێن به‌ر لـێ باراندنێ ل ڤان جحێلان كری چووبوو وده‌سته‌كێ دی یێ مرۆڤان خودێ ل جهێ وان دانابوو، ودویر نینه سوحبه‌تا ڕه‌ڤینا جحێلێن خودان باوه‌ر ژ مه‌لكێ كافر وبه‌رزه‌بوون وبێ سه‌ر وشوینییا وان د ناڤ خه‌لكێ خودان باوه‌ر دا یا به‌لاڤ بت..
گــاڤـــا خـــودانــێ دكــانــێ پارێن جحێلی دیتین، وچونكی ئه‌و مرۆڤه‌كێ بازرگان بوو وی ژ ڕه‌نگێ پاران زانی كو ئه‌ڤ مرۆڤه ژ زه‌مانه‌كێ كه‌ڤنه به‌لـێ چاوا؟! وی ژی نه‌زانی، ودویر نینه ئه‌و وجحێل د ڤی پاره‌ی دا ب هه‌ڤڕكی چووبن..
ــ ئه‌ڤ پارێن كه‌ڤن ته ژ كیڤه ئیناینه، خزینه‌ك ته بۆ خۆ دیتییه؟
ــ تو چ دبێژی؟ پارێن كه‌ڤنێن چ؟ دوهـــی ب ڤـــان پـــاران مـن تشت یێن كڕین، كه‌ڤنێن چ خزینه‌یا چ؟
ــ دوهی؟ ما تو ژ كیڤه دئێی؟
چونكی جحێلی نه‌ڤێت جهێ خۆ نیشا وی بده‌ت، ونه‌ڤێت هه‌ڤڕكییێ ژی درێژ بكه‌ت دا خه‌لك ب وی وهه‌ڤالێن وی نه‌حه‌سیێن، دویر نینه وی هزرا ڕه‌ڤینێ كربت به‌لـێ كیڤه بڕه‌ڤت؟ خه‌لكێ سویكێ یێن لـێ كـۆمبووین، وئه‌گه‌ر ئه‌و بڕه‌ڤت خه‌لك دێ ده‌نه ب دویڤ ڤه ومسۆگه‌ر ئه‌و دێ وی گرن.. وئه‌ڤه هه‌ڤالێن وی ژی كه‌شف بوون، كانێ پیچه‌كا دی بلا خۆ بگرت كانێ سوحبه‌ت دێ ل سه‌ر چ ڕاوه‌ستت!
پاشی وی هزرێن خۆ كرن.. ئه‌رێ تو بێژی ئه‌ڤه هه‌می دخه‌له‌ت بن وئه‌ز ب تنێ یێ دورست بم؟ پشتی هنگی نیشان وسه‌ر وبه‌رێ ڤان مرۆڤان هندێ دگه‌هینت كو ئه‌و دحه‌قن، دوهی خه‌لكێ باژێڕی ب ڤی ڕه‌نگی نه‌بوون، وان خودێ نه‌دناسی، وئه‌ڤ ڕه‌نگێ پاران یێ ئه‌ز ل نك وان دبینم نه‌بوو.. دیاره تشته‌كێ هه‌ی!
ودبێژن: هنگی وان ئه‌و جحێل گرت وبره نك مه‌زنێ خۆ، وده‌مێ وی جحێلی دیتی ئه‌و كه‌سه‌كێ خودان باوه‌ره وی سوحبه‌تا خۆ وهه‌ڤالێن خۆ بۆ وی ڤه‌گێڕا، وجهێ خۆ وهه‌ڤالێن خۆ نیشا وی دا، وچونكی وان سوحبه‌تا جـحـێـلان وڕه‌ڤینا وان ژ خه‌لكێ به‌رێ گوه لـێ بووبوو، له‌و وان باوه‌ر ژ وی كر، وئه‌ڤ سه‌رهاتییه بۆ وان یێن باوه‌ری ب ڕۆژا قیامه‌تێ هه‌ی بوو باشتـرین ده‌لیل ل سه‌ر وان یێن باوه‌ری پێ نه‌دئینا ژ خه‌لكێ باژێڕی..
دویماهییا خودانێن شكه‌فتێ:
پشتی مه‌سه‌لا وان ئاشكه‌را بووی، وخه‌لكێ باژێڕی ب سه‌ر وان هلبووین، دبێژن: ئه‌و جحێل زڤڕی نك هه‌ڤالێن خۆ ل شكه‌فتێ وسوحبه‌تا خۆ د گه‌ل خه‌لكێ باژێڕی بۆ وان ڤه‌گێڕا..
قورئان به‌حسێ ڤان جحێلان پشتی خه‌لك ب سه‌ر وان هلبووی بۆ مه ناڤه‌گێڕت، لـه‌و ئه‌م نزانین كانێ پشتی هنگی وان چ كر، ب تنێ قورئان دیـمـه‌نـه‌كـی ژ وێ هه‌ڤڕكی ودان وستاندنێ بۆ مه ڤه‌دگوهێزت یا كو د ناڤبه‌را خه‌لكێ باژێڕی دا چێبووی پشتی مرنا وان جحێلان ل شكه‌فتێ.. قورئان دبێژت: ده‌سته‌كه‌كێ ژ خه‌لكی گۆت: هوین ل به‌ر ده‌رێ شكه‌فتێ ئاڤاهـییه‌كـی ئاڤاكه‌ن كو وان ڤه‌شێرت، ووان بهێلنه ل جهێ وان، خـــــودایــــێ وان ب حالێ وان زاناتره، وئه‌وێن خودان گۆتن وده‌سهه‌لات د ناڤ وان دا گـۆت: ئه‌م مزگه‌فته‌كێ بۆ عیباده‌تی دێ ل جهێ وان ئاڤاكه‌ین.
ب ڤێ چه‌ندێ سه‌رهاتی ب دویماهی هات سه‌رهاتییا هه‌ڤڕكییا به‌رده‌وام د ناڤبه‌را باوه‌رییێ وكوفرێ دا، ئه‌و باوه‌رییا وه ل خودانێ دكه‌ت كو ئه‌و خۆ بهێلته ب هیڤییا خودێ ڤه، وئه‌و كوفرا ئێكا هند ژ خودانێ خۆ چێ دكه‌ت كو باوه‌رییێ ب ئه‌گه‌رێن ماددی ب تنێ بینت.
هه‌ر چه‌نده كتێبێن سیره‌تێ وته‌فسیرێ ئاشكه‌را دكه‌ن كو زانایێن جوهییان پسیارا ڤێ سه‌رهاتییێ نیشا كــافــرێــن قــوره‌یـشـیـیـان دابوو ژی، به‌لێ د گه‌ل هندێ ژی ئه‌ڤ سه‌رهاتییه ویا (ذو القرنین)ی ژی د كیتێبێن ئسرائیلییان یێن نوكه دا نینه، ودیاره زانینا ڤان سه‌رهاتییان تشته‌ك بـوو د ناڤـبـه‌را زانایان ب تنێ دا هه‌بوو، له‌و وان ژ هه‌می سه‌رهاتییان پسیارا ڤان سه‌رهاتییان كربوو.
هه‌یكه‌لێ خوداوه‌ند (دیانا) یێ كو دئێته هژمارتن ئێك ژ حه‌فت عه‌جێبییێن دنیایێ، و ل دویڤ نـه‌خـشه‌یا سیاسی یا ئه‌ڤرۆ ئه‌ڤ باژێڕه دكه‌فته ئه‌نادۆلـێ (ل ڕۆژئاڤایا ده‌وله‌تا توركیا) ل نێزیكی ئه‌زمیرێ.
ژ پرتووكا: باشترين سه‌رهاتى
نڤيسه‌ر: ته‌حسين ئيبراهيم دۆسكى
