بارزانى” نموونه‌یه‌ك ژ راستیا بیروباوه‌ریا بارزانیان”
(بارزانى ل سالێن دژوارێن شۆرهشێ ده‌ست ژ خواندنا پرتووكان به‌ر نه‌ددا، ب تایبه‌ت یێن ئاینى و مێژوویى)
ته‌وه‌رێ دووێ ژ گۆتارێ دێ ل سه‌ر بارزانى راوه‌ستیت: بارزانى وه‌كو نموونه‌یه‌ك ژ باوه‌ریا راستا ته‌كیا بارزان.
گه‌له‌ك ناسناڤ ل بارزانى دهێن كرن؛ مینا بارزانیێ باب، بارزانیێ نه‌مر، بابێ روحیێ نهتهوا كورد، رێبه‌رێ بزاڤا ئازادیخوازا كوردى…هتد، كورد ل 14ێ هه‌مى ئاداران ئاهه‌نگان دگێرن بو پیروزكرنا رۆژا ژدایكبوونا بارزانى ل سالا 1903یێ.
د راستیدا هه‌ر ژ زارۆكینى قه‌ده‌را ڤى سه‌ركرده‌یى بوو ئه‌و، كو نه‌خۆشى و زۆرداریا ل سه‌ر ملله‌تێ كورد ب چاڤێن خوه ببینیت. ده‌ملوجى و پێره‌ش باس دكه‌ن، كو شێخ عه‌بدولسه‌لام بارزانى گرگرێن ده‌ڤه‌را به‌هدینان كۆم كرن و بهه‌ڤرا داخوازنامه‌ك كوردى بۆ باب العالى بلند كرن. ده‌سته‌لاتدارێن ئۆسمانى ل مووسل كه‌سوكار و بنه‌مالا شێخ عه‌بدولسه‌لامێ دووێ زیندانى كرن، ئێك ژ ڤان گرتیان بارزانیێ ل وى ده‌مى سێ سالى بوو، ئه‌و و دایكا خوه ژ گرتیێن گرتیخانا مووسل بوون ل سالا 1907ێ. (ئێرشا ل سه‌ر بارزان الدملوجى، 1999: 89 و پێره‌ش، 1980)
بارزانى كوڕ و په‌روه‌رده‌كریێ بنه‌مالا شێخێن بارزان بوو، ڤێ بنه‌مالێ پویته ب زانستی ددا. ل ده‌ستپێكا سه‌دسالا بۆرى قه‌شه ویگرام د بارزان را دبۆریت و باس ژ ڤێ بنه‌مالێ دكه‌ت و قوتابخانا گوندێ وان (الدملوجی، 1999: 117 و زبیر بلال إسماعیل. 1998: 21). بارزانى ژیانا خوه ل گه‌ل فه‌قاتیێ ده‌ستپێكر، ل ده‌ڤ مه‌لایێن ده‌ڤه‌رێ د خاند، شڤان تۆڤى ناڤێن مامۆستایێن بارزانى تۆماركرنه (شڤان تۆڤى، 2004: 35). و گۆره‌یى دووڤچوونا من هه‌ر ژ زارۆكینى بارزانى ناسناڤێ مه‌لا وه‌رگرتیه.
وه‌كو د. باهۆز بۆتانى بۆ كۆڤارا مه‌تین نڤیساندى كاودانێن شۆره‌ش و سه‌رهه‌لدان و ره‌ڤ و سوتاندنا گوندان ل ده‌ڤه‌را بارزان رێ نه‌دا‌ن بارزانى خاندنا خوه ب ئاوایه‌ك خوڕستى بدووماهی بینیت. لێ هه‌رده‌ما ته‌ناهیه‌ك ده‌مكى ژى چێببا، ڤێجا چى ده‌ما ئه‌و ل بارزان (د. باهۆز البوتانى. مه‌تین 50/ 1996: 71 و شڤان تۆڤى. 2004: 36)، یان ژى ل سالێن دورخستنا بنه‌مالێ، بارزانى ده‌رفه‌ت ددیت و ڤه‌دگه‌ریا بۆ فێربوون و خۆئاڤاكرنێ: ل سالێن سیهان ژ سه‌دا بورى، ده‌ما دوورخستنا بنه‌مالێ، بارزانى ل مووسل ڤه‌دگه‌ریت فه‌قاتى و خواندنێ (عبد القادر البریفكانى. 1996: 79 و عبد الفتاح علی یحیى البوتانی. 1996: 18 و 19). خواندن و ناڤێن سه‌یدایێن بارزانى ل ده‌ستپێكا سالێن چلان ل باژارێ سلێمانیێ د لێكۆلینه‌ك عه‌بدولره‌قیب یوسف دا هاتى نه (عبد الرقیب یوسف. 1997. 781- 790). سه‌ره‌رایێ ته‌مه‌نێ خو یێ مه‌زن، ده‌ما بارزانى په‌ناهبه‌ر ل ئێكه‌تیا سوڤێت، ئه‌و ڤه‌دگه‌ریت خواندنێ؛ گۆره‌یى گۆنته‌ر دێشنه‌ر بارزانى ل زانینگه‌ها مۆسكۆ دخاند (Deschner, 1991: 197)، مسعود بارزانى باس ژ ئه‌كادیمیه‌ك سیاسى دكه‌ت، كو مه‌لا مصته‌فا ل ڤێ ئه‌كادیمیێ خواندیه (مسعود البارزانی، 1987: 129). هه‌كه بارزانى ل بارزان و مووسل و سلێمانیێ زانستێن ئاینى و مێژو و ئه‌ده‌بێ كوردى و هوزانێن جزیرى و خانى دخواندن، ل ئێكه‌تیا سۆڤێت زانستێن هه‌ڤچه‌رخ.
وه‌كو ته‌ڤایا كه‌سێن بارزانى ژ نێزیك ناسكرین حه‌بیب محه‌مه‌د كه‌ریم، سكرتێره‌كێ به‌رێ یێ پارتى دیمۆكراتى كوردستان و یه‌ك ژ كه‌سێن نێزیكى بارزانى د پرتووكێن خوه دا دوپات دكه‌ت؛ كو بارزانى ل سالێن دژوارێن شۆرهشێ ژى ده‌ست ژ خواندنا پرتووكان به‌ر نه‌ددا، ب تایبه‌ت پرتووكێن ئاینى و مێژوویى.
بۆ بارزانى گرنگبوو هه‌ڤالێن وى بخوینن و خوه فێربكه‌ن. كه‌ریم حوسامى دبێژیت ده‌ما ده‌رفه‌ت هاتى كو 60 شاگردێن كورد ژ مه‌هابادێ ل زانینگه‌هێن سۆڤێت بخوینن، بارزانى سێ هه‌ڤالێن خوه دان ل گه‌ل ڤان 60 شاگردان (كریم حسامی، 1997: 44). ل سالا 1947 پشتى گه‌هشتى ئێكه‌تیا سوڤێت د ئێكه‌م ناما خوه دا بۆ باقرۆف، بارزانى داخواز كر كو رێیا خواندنێ بۆ هه‌ڤالێن وى بهێت ڤه‌كرن (ده‌قێ ناما مه‌لا مسته‌فا بۆ باقرۆف ل مسعود البارزانی، 1987: 142- 155، وه‌رگێرانا بۆ عه‌ره‌بى 160)، ل سه‌رده‌ما شۆره‌شا ئیلۆنێ ڤه‌كرنا خواندنگه‌ه و زانینگه‌هه‌كێ و پوویته‌پێدان بكه‌رتێ فێربوونێ ل ده‌ڤه‌رێن شۆره‌شا ئیلۆنێ خه‌ما بارزانى بوون.
ڤێ خسله‌تا بارزانى، واته ناسناڤێ مه‌لا و كه‌ساتیا پویته‌دانێ ب زانست و فێربوونێ دكه‌ت، وه‌كر كو دیندار و مه‌لایێن كوردان باوه‌ریێ بده‌نێ و هه‌روه‌سا ره‌وشه‌ن هزر و بژاره‌یا خونده‌ڤایێن كوردستانێ.
پشكا بهێت ژ ته‌وه‌رێ دووێ دێ ل سه‌ر رویڤه‌دانا (پاشڤه‌ژه‌نا) بهایێن بلندێن ته‌كیا بارزان بیت ل سه‌ر ژیانا سیاسى و مرۆڤاتیا بارزانى.
ل شه‌ڕێ خێزۆك ل 12 چریا ئێكێ یا سالا 1943 بارزانى ب تڤه‌نگێ بریندار بوو. هه‌ر ئه‌و پۆلیسێ عیراقى، یانى ئه‌وێ بارزانى بریندار كرى و هه‌ر د وى شه‌ر دا كه‌ڤت ده‌ستێ پێشمه‌رگه‌ى. بارزانى ل سه‌رهندێ راوه‌ستا كو تۆلڤه‌كرن ل وى پۆلیسێ ئێخسیر نه‌هێت كرن، ئه‌و ل یێ پۆلیس خۆش بوو و ل گه‌ل ئێخسیرێن دن یێن شه‌ڕى ئازاد به‌ردا (مسعود البارزانی، ێب 1986: 25 و 26). د گه‌رمیا شه‌رێن شۆره‌شا ئیلۆنێ دا كۆمه‌كا سه‌ركردێن پارتى دیمۆكراتى كوردستان ل سالا 1964ێ پێكۆلا راكرنا بارزانى دان، پشتى پێكۆل بسه‌رنه‌كه‌ڤتى ڤان سه‌ركردا هانا خوه برن به‌ر شاهێ ئیرانێ، كو دوژمنێ بارزانى و شۆرهشێ بوو، پاشى هانا خوه برن به‌ر رژێمێن عیراقێ و ل پێش له‌شكرێ عیراقێ دكه‌ڤتن بۆ ژناڤبرنا بارزانى و شۆرهشێ. دو جاران ئه‌ڤ سه‌ركرده ژ نه‌چارى ڤه‌گه‌ریان لایێ بارزانى، هه‌ر زوى بارزانى ل وان دبۆرى و جاره‌كا دى به‌رپرسیاره‌تى ته‌سلیمى وان دكر. ل سالا 1970 په‌یمانا ئادارێ د ناڤبه‌را شۆرهشێ ب سهرۆكاتیا بارزانى و حوكمه‌تا عیراقێ هات ئیمزا كرن، حكومه‌تا عیراقێ ده‌ست ژ پشت گشت هاریكارێن خوه یێن كورد، واته نه‌یارێن بارزانى، به‌ردا. هزر دهات كرن بارزانى دێ ده‌رفه‌تێ بده‌ستڤه‌ئینیت و “خاینان” پویچ كه‌ت، لێ وه‌كو حه‌بیب محه‌مه‌د كه‌ریم به‌حس دكه‌ت؛ بارزانى لێبۆرینه‌كا گشتى دا (حبیب محمد كریم، 1998: 34).
لێبۆرین نه ته‌نها خه‌سله‌ت بوو كو بارزانى ژ ژیانا خوه یا فه‌لسه‌فى ئیناى د ناڤ ژیانا سیاسه‌تێ دا، وى كه‌ساتیه‌ك گه‌له‌ك موته‌وازع هه‌بوو” د به‌رسڤا ناما خزمه‌تكار و ته‌باخێ خوه دا بارزانى دبێژت وى “خزمه‌تكارێ هه‌وه مه‌لا مسته‌فا” (ده‌قێ نامێ د پرتووكا شڤان تۆڤى، 2004: 36). د. عبدالفتاح عه‌لی یه‌حیا كۆمه‌كا نامێن بارزانى د پرتووكه‌كێ دا به‌لاڤ كرینه (1996: 86 تا 124)؛ بارزانى د ڤان نامان دا ب ته‌وازع داخوازێ دكه‌ت ژ دكتۆر و به‌رپرس و ئه‌فسه‌ران كو ئه‌و پیته‌پێدانێ بنه‌خۆش و مرۆڤێن حه‌وجه‌یى هاریكاریا وان بكه‌ن. په‌یڤێن مینا: “هیڤى دكم ژ وه”، “رجا دكم ژ وه “، “دلسوزێ وه”، “خزمه‌تكارێ وه”…هتد، پرن د نامێن ده‌ستنڤیسێن بارزانى دا (نامێن مه‌لا مسته‌فا د پرتووكێن مسعود البارزانى دا). گه‌له‌ك نموونه هه‌نه كو بارزانى، سه‌ره‌رایێ ئه‌ركێن خوه یێن گرنگ، دۆستێن خوه د ته‌نگاڤیێن وان دا ژ بیر نه دكرن. وه‌كو د ده‌قێ گۆتاره‌كا بارزانى دا دیار، وى د ئاخڤتنێن خوه دا رژدى ل سه‌ر وه‌فاداریا بۆ یه‌كتر دكر، وى سه‌ركه‌ڤتنێن خوه بۆ زیره‌كى و دلسۆزیا دۆست و هه‌ڤالین خوه دزڤراند (ده‌قێ په‌یڤا مه‌لا مسته‌فا بۆ كۆنگرێ كانى سماق د دكۆمێنتێن پرتووكا مسعود البارزانى، 2002: 560). مه‌لا مه‌حموود دێرشه‌وى د په‌یڤا خوه دا ل به‌رامبه‌ر كۆنگرێ 90 سالیا بارزانى (1997: 600) دبێژیت بارزانى نۆبه‌داریا چه‌په‌ران دكر، بۆ كو هه‌ڤالێن وى بێهنڤه‌دانه‌كێ بكه‌ن.
بارزانى بهایێن خوه یێن فه‌لسه‌فا ژیانێ، بهایێن ئاینى و ته‌ریقا نه‌قشه‌به‌ندى، وه‌كو رێزگرتن ل مرۆڤا‌تیێ، خوه‌شكاندنا ل به‌رامبه‌رى مرۆڤێ شكه‌ستى دا، راستگۆیى، مێرانى، نه‌ژ سه‌رخوه‌چوونا د سه‌ركه‌ڤتنان دا و نه بێهیڤیبوون د شكه‌ستناندا، باوه‌رى، وه‌فادارى، گیانێ لێبۆرینێ، ژیانا ساده دگه‌ل هه‌ڤالێن خوه… هتد. بارزانى ئه‌ڤ بها ژ ته‌كیا بارزان ل گه‌ل خوه ئینانان ناڤا مه‌یدانا سیاسه‌تێ دا و گۆره‌یى وان بهایێن بلند دژیا.
ڤێ خسله‌تێ، واته بهایێن بلند د سه‌ره‌ده‌ریا ل گه‌ل یێ دى، باوه‌ریه‌كا بێ تخویبا هه‌ڤالێن بارزانى بۆ وى ئینا، ڤان هه‌ڤالان چ جار ته‌خسیرى نه دكر، كو ژیانا خوه قوربانى بارزانى و رێبازا وى بكه‌ن.
ته‌كیا بارزان جه‌نگاوه‌رێن ب باوه‌ر و نه‌ترس و فیداكار په‌روه‌رده دكرن و بارزانى ژیانا خوه وه‌كو سه‌ركرده‌كى له‌شكرى ژ بارزان ده‌ستپێكر.
پشكا سیێ ژ ته‌وه‌رێ دووێ یێ ڤێ گۆتارێ دێ ل سه‌ر ئالیێ له‌شكرى یێ بارزانى راوه‌ستیت وه‌كو نموونه‌یه‌ك ژ ته‌كیا بارزان. هه‌روه‌سا پشكا داهاتى ژ گۆتارێ دێ ل سه‌ر چاوانیا سه‌ره‌ده‌ریا ته‌كیا بارزان و بارزانى ل گه‌ل پێكهاتا جڤاكى یا كوردستانێ گه‌نگه‌شه كه‌ت.
شێخ ئه‌حمه‌د ل سه‌رده‌ما خوه كارێن خوه یێن گرنگ ب رێیا برایێ خوه مه‌لا مسته‌فا ددان كرن. ب تایبه‌ت د شه‌ڕان دا ناڤێ بارزانى ده‌ركه‌ڤت؛ شه‌ڕێ (دۆلا ڤاژى) وه‌كو نموونه: د ڤى شه‌ری دا سه‌ره‌رایى هندێ كو بارزانى بریندار دبیت، به‌لێ شیا ب چه‌كێن خوه یێن كه‌ڤن و شه‌ركه‌رێن خوه یێن گوندیێن دلسۆزێن ته‌كیا بارزان سه‌ركه‌ڤتنه‌كا مه‌زن ل سه‌ر له‌شكرێ عیراقێ ب سه‌ركرداتیا ئه‌فسه‌رێن بریتانى بده‌ستڤه‌بینیت (مسعود البارزانی، ك2 1986: 31- 39). بارزانى سه‌رۆكێ جڤاتا سه‌ركرداتیا شۆره‌شا بارزان یا سالا 1943- 1945ێ بوو و سه‌رپه‌رشتێ گشت چه‌په‌رێن شه‌ڕى. بارزانى جه‌نه‌رالێ مه‌زنێ هێزا بارزانیان یا كاریگه‌ر د پاراستنا كۆمارا مهابادێ دا بوو. وى كارى هه‌ڤالێن خوه یێن بارزانى ب سلامه‌تى و سه‌ركه‌ڤتى د ناڤ له‌شكرێ سێ وه‌لاتان را ده‌رباز بكه‌ت و ژ مه‌هابادێ بگه‌هینیت رووبارێ ئاراس و ئێكه‌تیا سۆڤێت، سه‌ره‌رایى شه‌رێن گران و سه‌رما دژوار یا چیایێن ل سه‌ر رێ (پرتووكا نجف قولی پسیان، 1997). بارزانى ژ سالا 1961 تا سالا 1967 راستوراست پشكداریا چه‌په‌رێن شه‌ڕ دكر و پاشى هه‌تا سالا 1975 سه‌رپه‌رشتیا راستوراست یا چه‌په‌ران (حبیب محمد كریم. 1/1991: 6 و قادر عزیز. 1997: گۆتار).
ڤێ خه‌سله‌تا بارزانى، واته كه‌ساتیا له‌شكرى و نه‌ترس، وه‌كر كو چه‌كدارێن كلاسیك یێن عه‌شیرێن كوردان باوه‌ریێ ب سه‌ركردایه‌تیا وى بینن و د هه‌مان ده‌م دا باوه‌ریا ئه‌فسه‌رێن كورد بده‌ست بارزانى ڤه هات.
ده‌ما شێخ عه‌بدولسه‌لام بارزانى بده‌ستڤه‌ئینانا مافێن كوردى كرى ئارمانج، وى خوه ب به‌دیل نه‌دیت بۆ سه‌ركردایه‌تیا جڤاكى یا كوردان؛ به‌لكو وى شێخ و سه‌ركردێن جڤاكى ب هه‌ڤرا كۆم كرن و داخواز ب ناڤێ هه‌میان بلندكرن بۆ باب العالی (ده‌ملوجى و ژێده‌رێن دى). شێخ ئه‌حمه‌د ژى د ده‌مێ خوه دا پێكۆل كر سه‌رهه‌لدانا خوه بكه‌ت سه‌رهه‌لدانا ده‌ڤه‌را به‌هدینان و ب رێیا په‌یوه‌ندیان ل گه‌ل شێخێن ته‌ریقا (مسعود البارزانى. ك2 1986: 41). د راستیدا ئه‌ڤ كه‌لتۆرێ بارزان، واته ده‌ڤگۆتكرن ب بژاره و سه‌ركردێن جڤاكى، ژ پره‌نسیپه‌كێ ئاینى ئیسلامى دهێت: (“خیاركم فی الجاهلیه خیاركم فی الإسلام إژا فقهوا” حدیپ شریف متفق علیه/ “بژارا وه ل (ده‌ما) جاهلیێ بژارا وه یه ل ئیسلامێ، هه‌كه خوه تێگه‌هاندن”؛ گۆتن ب تفاق ژ پێغه‌مبه‌ر (سلاڤێن خودێ ل سه‌ر بن) هاتیه ڤه‌گوهاستن).
ملكه‌چیبوونا كوردان ب عه‌شیر و سه‌رۆكێن ڤان عه‌شیران پێگۆتیه (هاشم گه العقراوی. 1971: 77 و الموصلی. 1986: 424). ئاوایێ پێكهاتا جڤاكى یا كوردستانێ و وه‌فادرایا كوردا ل گه‌ل عه‌شیر و سه‌رۆك عه‌شیران بۆ بارزانى خۆیابوو، پێكۆل كر بۆ تفاقا كوردان و د هه‌مان ده‌مدا ل به‌رچاڤ وه‌رگرتنا پێكهاتا جڤاكا كوردستانێ كه‌لتۆرێ مالا بارزانه، بارزانى د ناڤ سیاسه‌ت و شۆره‌شاندا پێگیرى ب ڤى پره‌نسیپى دكر: د شۆره‌شا بارزان دا گه‌له‌ك جارا چوو سه‌ره‌دانا سه‌رۆك عه‌شیرێن كوردان ل پارێزگه‌ها هه‌ولێر و مووسل (مسعود البارزانى. ێب 1986: 56 و 68)، هه‌روه‌سا ل مهاباد بارزانى وه‌فاداریا 26 عه‌شیران ل گه‌ل 8800 چه‌كداران بۆ كۆمارێ بده‌ستڤه‌ئینا. ل سه‌رده‌ما شۆره‌شا ئیلۆنێ بارزانى ب عه‌شیرا نێروه و رێكان ده‌ست پێ كر و ئه‌ڤجا ل دۆر باشۆرێ كوردستانێ زڤریا، به‌رى ئه‌و گه‌هشتبا هه‌ر جهه‌كێ نامه دشاندن و په‌یوه‌ندى ل گه‌ل سه‌رۆك عه‌شیران دكرن بۆ كو ته‌ڤایا عه‌شیرێن كوردان بكێشیت ناڤ شۆرهشێ (نامێن ژ مه‌لا مسته‌فا و بۆ وى د گشت پرتووكێن مسعود البارزانی، پشكێن د كومێنتان).
ڤێ خه‌سله‌تێ، واته گرنگیدان ب عه‌شیر و پێكهاتا جڤاكى یا كوردان، پشته‌ڤانیا گه‌له‌ك عه‌شیرێن كورد بۆ بارزانى و شۆرهشێ بده‌ستڤه‌ئینا و د گه‌له‌ك شه‌ران دا هه‌كه ڤان عه‌شیران هاریكارى نه‌كر‌بان، ده‌ربێن گران دا ب شۆرهشێ كه‌ڤن (نموونه ل ده‌ڤ مسعود بارزانی. 2002: 46 و 65).
ده‌ما به‌حسێ چاكسازى و تایبه‌تمه‌ندیا فه‌دراسیۆنا عه‌شیرێن بارزان دهێت كرن، وه‌كهه‌ڤیا د ناڤبه‌را په‌یره‌وێن ئاینان دهێت دیتن (پێره‌ش. 1980: 121). د قركرنا ئه‌رمه‌ناندا و د ده‌مه‌كیدا كو باب العالى ئه‌ڤ قركرن ب جیهاد و ئه‌ركێ مسلمانان دزانى، شێخ ئه‌حمه‌د هێزه‌ك چه‌كدار هنارت هاریكاریا ئه‌رمه‌نان و ڤێ هێزێ شه‌هید دان، مه‌لا مسته‌فا بارزانى ل گه‌ل ڤێ هێزا بارزانیان بوو (مسعود البارزانی، ك2 1986: 24). د سه‌رده‌ما شۆره‌شا ئیلۆنێ دا بارزانى ل سه‌ر راوه‌ستا، كو سێ كه‌س ژ كرستیانێن كوردستانێ ببن ئه‌ندامێن جڤاتا سهرۆكاتیا شۆرهشێ و قه‌شه پوترس بێدارى بوو ئێك ژ ئه‌ندامێن كۆمیتا جێبه‌جێكار یا ڤێ جڤاتێ (حبیب محمد كریم. 1998: 105). هه‌لویستا بارزانى د به‌رامبه‌رى په‌یره‌وێن ئاینێ ئێزدى هه‌مان هه‌لویست و سه‌ره‌ده‌ریا ئه‌رێنى بوو، ته‌حسین به‌گێ میرێ ئێزیدیان بوو ئه‌ندامێ جڤاتا سه‌ركرداتیا شۆره‌شا ئیلۆنێ (حبیب محمد كریم. 1998: 105).
ئه‌ڤێ خه‌سله‌تا بارزانى، واته رێزگرتن ل ته‌ڤایا ئول و نه‌ته‌وێن كوردستانێ، باوه‌ریا په‌یره‌وێن ته‌ڤایا ئاین و نه‌ته‌وێن كوردستانێ بۆ بارزانى و شۆره‌شا ئیلۆنێ ئینا.
بژارا كوردى رێكخستنێن سیاسى و جڤاكى ل (ئاستانێ) ئاڤاكرن، شێخ عه‌بدولسه‌لامێ دووێ كۆپیه‌ك ژ داخوازێن كوردى بۆ باب العالی هنارت بوو ڤان رێخستنان و به‌لاڤۆكێن رێكخستنێن كوردى ل ته‌كیا بارزان دهاتن دیتن. ئه‌ڤه پێنگاڤا ئێكێ یا گرێدانا رێكخستنێن كوردییه ل گه‌ل بزاڤێن نه‌ته‌وه‌یێن ل سه‌ر ئاخا وه‌لات. پشكا داهاتى ژ ڤێ گۆتارێ دێ دبارا رویڤه‌دانا (پاشڤه‌ژه‌نا) ڤێ خه‌سله‌تا ته‌كیا بارزان بیت ل سه‌ر بارزانى.
نڤیسه‌رێ سه‌رده‌م ل گه‌ل شێخ عه‌بدولسه‌لام بارزانى و رێڤه‌به‌رێ ئوسمانى، سه‌دیق ده‌ملۆجى، د پرتووكا خوه دا به‌حس دكه‌ت كو ته‌كیا بارزان ته‌نها ته‌كیه بوو ل ده‌ڤه‌رێ كو به‌لاڤۆكێن رێخستنێن كوردى لێ دهاتن دیتن؛ مینا به‌لاڤۆكێن” تعالی و ترقی الكرد، هیڤى، استقلال الكرد و چه‌ند كومه‌لێن دى یێت نهێنى” (الدملوجی، 1999: 85). شێخ عه‌بدولسه‌لام وێنه‌یه‌ك ژ داخوازێن كوردان بۆ باب ئه‌لعالى هنارت بۆ رێكخستنێن كوردى ل ئاستانێ. كه‌ریم زه‌ند، سكرتێرێ كومه‌له‌یى برایه‌تى، دبێژیت: ده‌ما بنه‌مالا شێخێ بارزان دهێت هنارتن بۆ سلێمانیێ، بارزانى دبیت ئه‌ندامێ ڤێ كۆمه‌لێ (كریم زند، 1997: 810 و كوچێرا، 218). ل سه‌رده‌ما شۆره‌شا بارزان 1943- 1945ێ بارزانى هه‌ست ب گرنگیا هه‌بوونا رێكخستنه‌كا سیاسى كر، له‌وان كۆمیتا ئازادى ئاڤاكر. ل شباتا 1946 بارزانى ل گه‌ل ئه‌فسه‌رێن كۆمیتا ئازادى پرۆگرامه‌ك بۆ دامه‌زراندنا پارته‌ك سیاسى ل باشۆرێ كوردستانێ دانا و ئه‌ڤ پێنگاڤ بوو به‌رێ دامه‌زراندنا پارتى دیمۆكراتى كوردستان. ئێك ژ كارێن ئێكه‌م یێن بارزانى پشتى دگه‌هیت ئێكه‌تیا سۆڤێت پشكدارى و وه‌رگرتنا سهرۆكاتیا سه‌ركرداتیا سیاسى بوو، ئه‌ڤ رێكخستنا كوردى تایبه‌ت بۆ ب په‌ناهبه‌رێن كورد ژ باشۆر و رۆژهه‌لات ل ئێكه‌تیا سۆڤێت. د په‌یڤا خوه‌یا دامه‌زراندنا ڤێ رێكخستنێ دا بارزانى ل سه‌ر گرنگیا هه‌بوونا رێكخستنێن كوردى یێن سیاسى دراوه‌ستیت (ده‌قێ گۆتارا بارزانى ل كۆنفرانسێ (باكۆ) ل مسعود البارزانی، 1987: 169- 203)، بارزانى د گۆتارا خوه دا بۆ كۆنفرانسێ ئه‌فسه‌رێن پێشمه‌رگه و كاربده‌ستێن پارتى ل 15ێ نیسانا 1967 ل كانیسماق دبێژیت:
“هیچ سه‌وره‌یێك به‌بێ قیاده‌ى حزبێكى مونته‌زه‌م ناجیح نابێ”..
)ده‌قێ گۆتارا مه‌لا مسته‌فا د پرتووكا مسعود بارزانى، 2004 به‌رگى یه‌كه‌م: 402- 408)
ئه‌ڤێ خه‌سله‌تا بارزانى، واته گرنگیدان ب پارت و رێكخستنان، باوه‌ریا پتریا بژاره‌یا رێكخستى یا كورد و رێكخستنێن وان ئینا.
بارزانى پێكۆل كر ته‌ڤایا كوردێن باشۆر ل بن خیڤه‌تا ئێك پارت دا كۆم بكه‌ت، خیڤه‌تا پارتى دیمۆكراتى كوردستان و بریارێن چاره‌سه‌ر د ده‌ستێ پارتى دا بن. لێ خۆڕستێ مرۆڤان ئه‌وه كو گه‌له‌ك كه‌سان ناڤێن دب ن سیبه‌را پارتان دا كار بكه‌ن، ئه‌و حه‌ز دكه‌ن بمینن ئازاد و سه‌ربخوه. د ناڤا كوردان ژى دا گه‌له‌ك مرۆڤێن هۆسا هه‌نه و گه‌له‌ك ژ ڤان مرۆڤان كهساتیێن كارتێكه‌رن د ناڤ جڤاكا كوردى دا و رۆله‌كى پێشه‌نگ دگێرن د به‌یاڤێن زانستى و جڤاكى و ئاینى و وه‌رزشى و هونه‌رى و … هتد. له‌وان بارزانى هزر ل سه‌ر هنده‌ك سازیان كر، كو بلندتربن ژ وى و ژ پارتى. سازیێن بلند كو بریارێن چاره‌سه‌ر د ده‌ست وان دا بن. جڤاتا نیشتمانیا سه‌ركردایه‌تیا شۆرهشێ و جڤاتا سه‌ركردایه‌تیا شۆرهشێ ل كوردستانا عیراقێ دو سازیێن بلندبوون بارزانى ئاڤاكرن، بوو كو ئه‌و سازى سیاسه‌تا شۆرهشێ یا گشتى دانن و بریارێن چاره‌سه‌ر ژ وان ده‌ركه‌ڤن.
ڤێ خه‌سله‌تا بارزانى، واته دامه‌زراندنا رێكخستن و سازیێن بلند، وه‌كر كو ل گه‌ل رێكخستى و شۆره‌شگێران كهساتیێن ئازاد و سه‌ربخوه ببن پشكه‌‌ك ژ شۆره‌شا كوردى ل بن سه‌ركردایه‌تیا وى دا.
بازندانا (حه‌صر) كورداتیێ د ئێك باژار دا یان ژى د ئێك ده‌ڤه‌ر دا خه‌سله‌تا ته‌كیا بارزان نه‌بوو، چى شێخ عه‌بدولسه‌لامێ دوێ بیت یان ژى شێخ ئه‌حمه‌د بارزانى ب پێكۆلێن دیرۆكى رابوون بۆ ب هه‌ڤراگرێدانا بزاڤا نه‌ته‌وه‌ییا كوردى. شێخ ئه‌حمه‌د برایێ خوه مه‌لا مسته‌فا ل گه‌ل دلسۆزێن ڤێ ته‌كیێ شاندن سلێمانیێ و باكۆرێ كوردستانێ بۆ هاریكاریا شۆره‌ش و بزاڤا نه‌ته‌وه‌یا كوردى. رویڤه‌دانا ڤێ خه‌سله‌تا ته‌كیا بارزان ل سه‌ر بارزانى و ل گه‌ل دنیابینیا بارزانى دێ بابه‌تێ پشكا دووماهیێ بیت ژ ته‌وه‌رێ دوێ یێ ڤێ گۆتارێ.
بارزانى د ده‌مه‌كیدا دژیا، كو سه‌رده‌ما سه‌ركه‌ڤتنا سویسیالیزمێ بوو. ئێكه‌تیا سۆڤێت ببوو هه‌ڤمه‌رز ل گه‌ل ئاخا كوردستانێ. ره‌وشه‌نبیرێن كوردان ئه‌ڤ مودێلا نوو یا ژیانێ بۆ خوه كربوون ئارمانج، هه‌تا خه‌باتا نه‌ته‌وه‌یى ژى د چارچووڤێ خزمه‌تا چه‌پینیێ و سوزیالیزمێ دا ددیتن. بارزانى سه‌ركرده‌ك هه‌ڤچه‌رخ و دنیابین بوو. تێگه‌هشتنا خوه یا نه‌ته‌وه‌یى، كو سه‌ره‌كانیا وێ ژ هزرێن جزیرى و خانى وه‌رگرتى، د پاراست، لێ د هه‌مان ده‌مدا رێز ل ئێدیه‌م و بهایێن چه‌پێن وى سه‌رده‌مى دگرت (نامێن بارزنى بۆ باقرۆف و به‌رپرسێن ئێكه‌تیا سۆڤێت د پرتووكێن مه‌سعود بارزانى دا). سه‌ره‌رایى هه‌لویستا نێگاتیڤا كومۆنیستێن عیراقێ به‌رامبه‌رى بارزانى و شۆره‌شا ئیلۆنێ (راپۆرتێن رێكخستنێن پارتى ل پرتووكا مسعود البارزانی، 2002: پشكا د كۆمێنتا: 13)، به‌لێ ده‌ما كومۆنیستێن عیراقێ كه‌ڤتین به‌ر ئاگر و ركا ده‌زگه‌هێن ئشكه‌نجه‌دانێ یێن به‌عسیان ل سالا 1963ێ كومۆنیست ژ به‌غدا و باژاران ره‌ڤیان. بارزانى سینگ و رێیا چیایێن كوردستانێ ل به‌ر سكرتێرێ پارتا كومۆنیستا عیراقێ و هه‌ڤالێن ڤێ پارتێ ڤه‌كر، وى پشته‌ڤانیا كومۆنیستا كر (مسعود البارزانی، 2002: 87- 90).
ڤێ خسله‌تا بارزانى، واته دنیابوون و گرنگیدان ب بهایێن سه‌رده‌م و هه‌ڤچه‌رخ، باوه‌ریا چه‌پێن كوردان بۆ بارزانى ئینا، ئه‌ڤه د ده‌مه‌كیدا بوو، كو ژ به‌ر گه‌له‌ك ئه‌گه‌ران، ره‌وشه‌نبیرێن رۆژهه‌لاتا ناڤه‌راست و یێن كورد ژى ل گه‌ل وان به‌ره ب چه‌پینیێ ڤه چووبوون.
كوردێن ب كورمانجیا باكۆر (بادینى) و یێن ب كورمانجیا باشۆر (سۆرانى) دئاخڤن، هه‌ردوك ژمێژوه‌ره خوه ب ئێك نه‌ته‌وێ ددن نیاسین؛ نهتهوا كورد. لێ ب هه‌ڤرا سه‌ره‌ده‌رى كرن، وه‌ك یه‌ك نه‌ته‌وه، د ناڤبه‌را هه‌ردو جوینا دا د دیرۆكا كوردان دا نه‌هاتیه نڤیسین؛ چ ل سه‌رده‌ما میرنشینان یان ژى ل سه‌رده‌ما بزاڤا نه‌ته‌وه‌یى (ل گه‌ل پیچه‌كا ئیستسنائیێ د رێكخستنێن كوردان دا ل ئاستانێ و د ناڤا رێكخستنا (هیوا) دا، به‌لێ ئیستیسنا ژى گه‌ل تێبینیێن قه‌له‌و).
په‌یوه‌ندیێن بارزانى ل سلێمانیێ ل سالێن ده‌ستپێكا ده‌ها چارێ ژ سه‌دا بۆرى زێده‌بارى پێكۆلا ب هه‌ڤرارابوون ب دو شۆره‌شان گه‌ل شێخ مه‌حموود به‌رزه‌نجى (عبد الرقیب یوسف، 1997: لێكۆلین) بوون بنگه‌هێ ب هه‌ڤراكاركرنا سۆرانى و بادینیان وه‌كو یه‌ك نه‌ته‌وه. بارزانى د ژیانا خوه دا به‌رده‌وامى دا ڤێ سیاسه‌تێ: پێكهاتا كۆمیتا ئازادى بدامه‌زرێنه‌رێن خوه یێن سۆرانى و بادینى ڤه پێنگاڤه‌كا دیتره یا بارزانى ل پێخه‌مه‌ت گرێدانا سۆرانى و به‌هدینیان ب هه‌ڤرا وه‌ك ئێك نه‌ته‌وه؛ پێكهاتان بۆ دامه‌زراندنا پارتى دیموكراتى كوردستان ل به‌ر چاڤ هاتى وه‌رگرتن ژ لایێ بارزانى ڤه و پێكهاتا سازیێن شۆره‌شا ئیلۆنێ، كوردێن باشۆر، بزاریێن خوه یێن جیاواز ڤه، ب پراكتیك كرن ئێك نه‌ته‌وه.
ڤێ خه‌سله‌تا بارزانى، واته یه‌ك پویته‌دان ب سۆران و بادینیان و ته‌ڤایا زارێن زمانێ كوردى، كورد ل باشۆر كرن ئێك نه‌ته‌وه و ب هه‌ڤرا ئێك شۆره‌شا نه‌ته‌وه‌یى بكه‌ن ل بن سه‌ركردایه‌تیا بارزانى. هه‌كه چى شێخ عه‌بدولسه‌لامێ دووێ و ب تایبه‌ت شێخ ئه‌حمه‌د بارزانى پێكۆل هه‌بوون بۆ هاریكاریا بزاڤێن نه‌ته‌وه‌یى ل پارچین دن یێن كوردستانێ، لێ ئه‌ڤ پێكۆله ساڤا و ده‌سپێكى بون. بو رێكخستنا خه‌به‌تا نه‌ته‌وه‌یى ل سه‌رده‌ما شوره‌شا 1943- 1945 بارزانى شاندێن كومیتا ئازادى هنارتن بو رۆژئاڤا و رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ ب مه‌ره‌ما بده‌ستڤه‌ئینانا هاریكاریێ و بهه‌ڤراگرێدانا خه‌باتا نه‌ته‌وه‌یى یا ملله‌تێ كورد. ل مه‌هاباد بارزانى ب دلسۆزى خزمه‌تا كۆمارێ كر. سه‌ركرده‌یا كوردى یا سیاسى ل (باكۆ) ژ كوردێن په‌نابه‌رێن رۆژهه‌لات و باشۆر پێكدهات، بارزانى به‌رپرسێ ڤێ سه‌ركردایه‌تیێ بوو. ل سه‌رده‌ما شۆره‌شا ئیلۆنێ پارتێن دیمۆكرات ل هه‌ر چار پارچێن كوردستانێ هه‌بوون، بارزانى پشته‌ڤانێ ڤان پارتان بوو و هاریكارى پێشكێشى وان دكر و پێكۆل دكر ئاریشێن وان و ئێكرێزیا ناڤ خوه یا ڤان پارتان ب كۆنفرانس و كۆنگرێن گشتى ل ده‌ڤه‌رێن شۆره‌شا ئیلۆنێ چاره بكه‌ت (نورى شاویس، 1985: 71 و علی سنجاری، 1997: 46 و مسعود البارزانی، 2002: 721 و فرانسو حه‌ریرى، گوڤارا كادر 1992: 8). شۆره‌شا ئیلۆنێ بوو رووگه‌ها خه‌باتكه‌رێن كورد ژ ته‌ڤایا پارچێن كوردستانێ و كوردان بۆ جارا ئێكێ د دیروكا خوه دا وه‌كو ئێك نه‌ته‌وه سه‌ره‌ده‌رى ل گه‌ل ئێكودو كر.
ڤێ خه‌سله‌تێ واته دووربینا نه‌ته‌وه‌یى، كورد ل ته‌ڤایا پارچێن كوردستانێ ب هه‌ڤرا گرێدان و ڤێ نه‌ته‌وێ باوه‌ریا خوه دا بارزانى وه‌كو سه‌رۆك و بابێ روحى.
ته‌ڤایا ڤان خه‌سله‌تێن بارزانى، كو ژ كه‌لتورێ بارزان دهێن و ده‌ربرینێ ژ راستیا بنیاتا باوه‌ریا بارزان دكه‌ن، وه‌كر بارزانى ببیت سه‌روكێ بێبه‌ڤل یێ شۆره‌شا ئیلۆنێ و ته‌ڤایا بزاڤا نه‌ته‌وه‌ییا كورد. پرانیا ملله‌تێ كورد ددیت بارزانى خه‌ونا خانى بجى ئینا ده‌ما دبێژیت: “گه‌ر دێ هه‌بوا مه ئیتفاقه‌ك، ڤێكرا بكرا مه ئینقیاده‌ك…” (به‌یتێن 231 و 232، هوزان بتمامى ل په‌رویز جیهانى. 1367 هـ ش).
