سیسته‌مكرن و ئیداره‌كرنا ته‌كسیان ل كوردستانێ
د ڤێ جیهانێ دا هه‌ر تشته‌كى قانوونه‌ك هه‌یه و هه‌ر قانوونه‌كى ژى چه‌ند خال و رێز هه‌نه و هه‌ر خال ورێزه‌كێ ژى چه‌ندین ماف و ئه‌رك هه‌نه و ئه‌و ماف وئه‌رك سیسته‌مێ دروستێ ژیانێ رێكدئیخیت و دروست دكه‌ت و هه‌كه ئه‌و ماف و ئه‌رك ب شێوه‌كێ راسته‌قینه بهێنه جه ب جهكرن بێ گومان چ شاشى د سیسته‌مێ گشتى دا و ب تایبه‌ت د سیسته‌مێ ژیانێ دا نامینن و دێ سیسته‌مێ ژیانێ ب درستاهى و شێوازه‌كێ جوان و رێك و پێك كه‌ڤیته د وارێ راپه‌راندنێ دا و دێ پتر رێژه‌كا هه‌ره گرنگ و باش ل سه‌ر ملێن ده‌ستهه‌لات و حوكمران و حوكمه‌تان ژى ئاسان كه‌ت، هه‌ر وه‌سا دێ ل سه‌ر مللێن ملله‌ت و وه‌لاتیان ژى ئاسان كه‌ت و هه‌ر جهه‌ك و كه‌سه‌ك دێ ب مافێن خوه شاد بیت و هه‌ر لایه‌نه‌ك دێ ب شێوازه‌كێ كاراتر كه‌ڤیته د ناڤ كه‌توارێ ژیانێ دا و پتر خزمه‌ت و خه‌بات دێ هێته ئه‌نجامدان و دێ هه‌ردو لایه‌ن یێ ده‌ستهه‌لات هه‌ر وه‌سا یێ وه‌لاتى ئانكو كاركه‌ر و خه‌باتكار پتر مفاداربن و خه‌بات و كه‌دا وانان ب په‌روه ناچیت. د هه‌مى وارێن جو دا دا كێماسى و له‌نگى و شاشى دێ هه‌بن، لێ ل ده‌مێ سیسته‌م دهێته دانان ئه‌و كێماسى و له‌نگى دێ ب رێژێن كێمتر بن و ل گه‌ل بۆرینا ده‌م و گاڤان دێ به‌ر ب ئاسۆیێن گه‌شتر و پاشى به‌ره ب نه‌مانێ ڤه دێ چن و دێ ۆور لایه‌ن و كه‌س مفادار بن و نه‌ب تنێ به‌رژه‌وه‌ندیێن هنده‌ك كه‌سان ب تنێ دێ هێنه برێڤه‌برن و هنده‌كێن دى ژى ب تنێ دێ بنه خودانین ته‌ماشه‌كرنێ و بێ به‌هر بمینن, بێ گومان هه‌ر تشته‌كێ ب قانوون و سیسته‌م و رێكوپێك بیت دێ رێژه‌كا هه‌ره پتر د مفادار بن و دێ د به‌رژه‌وه‌ندیا گه‌ل و وه‌لاتى دا بیت، هه‌ر تشته‌كێ بێ سیسته‌م و قانوون بیت دێ به‌ره‌لایى كه‌فتێ وچ لایه‌ن مفاى ژێ نابینن وئه‌و كه‌د وزه‌حمه‌ت وماندوبوون دێ ب په‌روه چیت, ل ده‌مێ سه‌حا سه‌ربور و سیسته‌م و كارێن بیانیا دكه‌ین د پرۆسه‌یا حوكمرانى یا وانان دا زۆر كێماسى تێدا هه‌بوون، لێ ل ده‌مێ كو سیسته‌م و قانوون په‌یره‌وكرین و زانست و زانین كرینه پێشره‌و بۆ خوه و دادپه‌روه‌رى جه بجهكرى ره‌وشا وانان (100%) پله‌یان به‌ر ب ئاستێن به‌رزتر و پاكتر و جوانتر ڤه چوو و خوه ل ریزبه‌ندێن بلندێن پێشكه‌فتنێ دا ونوكه ژى بووینه نموونا وه‌لاتێن پێشكه‌فتى و خودان پێگه‌یه‌كێ بلند ل ناڤه‌ندێن جیهانێ دا, ل ڤێره ئه‌م دێ ژ كارێن بچیك ده‌ست پێكه‌ین و هه‌كه مه ژكارێن بچیك ده‌ست پێ بكه‌ین بێگومان دێ شیێن كونترۆلێ ل سه‌ر كار و پرسێن مه‌زن كاریگه‌ر ژی كه‌ین و ل ڤێره ئه‌م دێ به‌حسێ ره‌وشا ترومبێلێن ته‌كسیان ل وه‌لاتێ خوه كه‌ین و ب تایبه‌ت ل پارێزگه‌ها خوه و بێ گومان گه‌له‌ك خوینده‌ڤان و وه‌لاتى دێ بێژن مه ئارێشێن مه‌زنتر و خرابتر هه‌نه و ژنوو ئه‌م دێ مینینه ب ته‌كسیان ڤه راسته مه كێشه و ئارێشێن مه‌زن هه‌نه، لێ بلا ژ بچووك ده‌ست پێ بكه‌ین و هێدى هێدى تا كو بشیێن یێن مه‌زن ژى چاره بكه‌ین و وه‌لاتێ خوه بكه‌ینه به‌هه‌شت و نه‌مینینه ب هیڤیا دوژمنان ڤه هه‌تاكو پاریه‌كێ نانێ ب سه‌رشۆرى كو هه‌ر ژ مافێ مه دده‌نه مه و ما بۆچى ئه‌م هه‌مى پێكڤه ده‌ستێن خوه هه‌لناده‌ین و كار بكه‌ین و سیسته‌مى بۆ خوه بكه‌ینه رێك و ل سه‌ر بچین و قانوونێ ژى بكه‌ینه رێنیشانده‌ر وكارێن باشتر ئه‌نجام بده‌ین و خزمه‌تا ملله‌ت و وه‌لاتێ خوه كوردستانێ بكه‌ین. ل زۆر وه‌لاتان سیسته‌مكرنا پیشه و كاران هه‌ردو لایه‌ن یێ حوكمه‌ت و یێ خه‌لكێ سڤیل دێ د مفاداربن. بۆ نموونه ژ زارده‌ڤێ نۆشداره‌كێ مه و دبێژیت ب ناڤێ شانده‌كێ حوكمه‌تا هه‌رێمێ یێ ساخله‌میێ چووبوونه وه‌لاته‌كێ بیانى ژ بۆ پشكداریكرنێ د خوله‌كا ساخله‌میێ دا و ل ده‌مێ بهێنڤه‌دانێ و نشكه‌كێ ڤه ئێك ژ ئه‌ندامێن شاندى كو نۆشداره‌ك بوو، تووشى زریانێ بوو و ژ بۆ كرینا ملحه‌مه‌كێ زریانێ قه‌ستا چه‌ندین ده‌رمانخانا كرن لێ ئه‌و هه‌مى ده‌رمانخانه رازى نه‌بوون ملحه‌مى بفرۆشنێ بێ راچێتا نۆشدارى ب زمانێ ئینگلیزى و ب ناڤێ شاندى و ب ناڤێ نۆشداریێ داخواز ژێ كرن تا كو رازى بووین ملحه‌مه‌كێ زریانێ بفرۆشنه وانان ب پاره‌كێ زۆر ژى لێ وانان دا دیار كرن كو نابیت ل وه‌لاتێن مه بێ راچێتا نۆشدارى ده‌رمان بهێته فرۆتن داكو مافێ نۆشدارى به‌رزه نه‌بیت و گۆت ل وه‌لاتێ مه ژی وه‌سا بوو، لێ ب بریارا سه‌ندیكایێ ئه‌ڤ كاره هاته كونترۆل كرن، هه‌ر وه‌سا حوكمه‌ت و سه‌ندیكا ژى مفاى ژێ وه‌ردگرن و خه‌لك و وه‌لاتى ژى پشت راست بن ژ وه‌رگرتنا ده‌رمانه‌ك و چاره‌سه‌ریه‌كا درست و گونجاى به‌روڤاژى ل وه‌لاتێ مه كو ده‌رمان ب ته‌نان و بێ راچیت و چاڤدێریا نۆشدارى دهێنه فرۆتن و پتریا وان ده‌رمانان چ نۆشدار نابینن و نه‌ساخ بخوه دچیت دكریت و دخۆت و چ مفا ژى تێدا نینه، چونكو پرسێن بازرگانى دهێنه د ناڤ دا. نموونا دى ل وه‌لاتێن پێشكه‌فتى باشترین ترومبێل بۆ ته‌كسیێ دهێته بكارئینان و دووماهیك مودێلا ترومبێلا ته‌كسى بۆ كارێ ناڤبرى دهێته بكارئینان و هه‌ر كه‌سێ كارێ ته‌كسیێ بكه‌ت دڤێت ژبلى ده‌ستیردانا وى یا گشتى ده‌ستیردانه‌كا تایبه‌ت یا ته‌كسیێ هه‌بی، هه‌ر وه‌سا بچیته چه‌ندین خول و په‌یمانگه‌هان ژ بۆ وه‌رگرتنا ده‌ستیردانا ته‌كسیێ و ل سه‌ر ڤێ چه‌ندێ دا ژى نابیت ل هه‌مى ده‌ما و ل هه‌مى جهان كار بكه‌ت دێ پابه‌ندى وى یاسایى ورێنمایا بیت یێن بۆ هاتینه ده‌ستنیشان كرن وبو نمونه ل وه‌لاته‌كێ بیانى یێن ئه‌ورۆپى براده‌ركێ كورد یێ ل وێره ده‌ستیریا هاژۆتن و بكارئینانا ته‌كسیێ وه‌رگرتى یه و دبێژیت چ هه‌یڤ نینن پتر ژ (40 – 50) وه‌ره‌قێن دۆلارى كار نه‌كه‌م لێ هه‌مى بۆ سه‌ندیكا و حوكمه‌تێ دچیت ب تنێ كوژمه‌كێ كێم مینا مووچه‌كى بۆ من دمینیت گۆژمێن دى حوكمه‌ت و سه‌ندیكا مفاى ژێ دبینن ئانكو خه‌لك و وه‌لاتى مفادارن ژ ڤى یاسایى ب ڤى شێوه‌ى هه‌مى مفادار دبن خه‌لك و حوكمه‌ت و سه‌ندیكا و ژبیر نه‌كه‌ین مافێن شۆفێرى ژی ب تایبه‌ت دهێنه پاراستن.
ل دووڤ ئامارێن هاتینه‌كرن ل پارێزگه‌ها دهۆكێ (18 ـ 20) هزار ته‌كسى مه یێن هه‌ین و هه‌كه ئه‌م بهیێن و كریاره‌كا ژمێریارى دروست بكه‌ین كو ئه‌ڤ ترومبێله بهێنه سیسته‌مكرن و بۆ نموونه هه‌كه هه‌ر رۆژه‌كێ هه‌ر ته‌كسیه‌ك پێنج هزاران بده‌نه سه‌ندیكا و حوكمه‌تێ، دێ سه‌ندیكا شێت مفایه‌كێ مه‌زن و پێشچاڤ ده‌ته حوكمه‌تێ و دێ پتر كونترۆلێ ل سه‌ر كارێ وان كه‌ت، هه‌ر وه‌سا دێ وه‌لاتى و شۆفێر ژی پتر مفاى وه‌رگرن. لێ پتریا ڤان خودانێن ته‌كسیان ب حه‌ز وكه‌یفا خو كار دكه‌ن یان ژی چ ده‌مێ گێول و زه‌وقێ وى لێدا دێ چیته كارى، هه‌ر دیسا چ جهێ بڤێت، دێ لێ كاركه‌ت و ب بهایه‌كێ ل دووڤ حه‌ز و به‌رژه‌وه‌ندیا وى و مافێ وى یه، چونكو ئه‌و ژی حه‌ز دكه‌ن سیسته‌مه‌ك بۆ بهێته دانان ژ بۆ دابینكرنا هێله‌كێ یان دابینكرنا كارى و په‌یداكرنا بژێویا ژیانا وى و خێزانا وى، ئه‌ڤه دێ د به‌رژه‌وه‌ندیا هه‌مى لایه‌كى دا بیت چونكو هه‌كه ژماره‌كا ته‌كسیان د هێله‌كێ دا بن و جه و ده‌مێن كارى بۆ وانان ده‌ستنیشان بكه‌ن، بێگومان دێ رۆژانه‌یا وى شۆفێرى هێته زێده‌كرن و دێ پتر مفاى بینیت و هه‌كه چ هێل نه‌بن و چ جهێن كارى نه‌بن و چ ده‌مێن كارى نه‌بن، بێگومان دێ گه‌ریێت و خه‌رجیاتێن زێده یێن پانزین و كه‌لوپه‌لان كه‌ت و چ كارێ پێشچاڤ ژی ناكه‌ت. تشته‌كێ دى یێ سه‌یر ئه‌م ل وه‌لاتێ خوه دبینین كو هه‌ر ئێكى یێ ته‌كسیان یێ دى دهاژۆت یان مامۆستایه یان پۆلیسه یان هه‌ر پله‌كا دى هه‌یه و یێ ته‌كسیێ دهاژۆت و كاردكه‌ت بلا كاركرن كاره‌كێ پیرۆزه و خزمه‌تكرنا خێزان و گه‌ل و وه‌لاتى یه، لێ بهێله‌ته كارێ خوه یێ هه‌یى وى كارى بۆ خودانێن كاران بهێلن. ل وه‌لاتێن جیهانێ د ناڤ سیسته‌مه‌كێ رێكوپێك و جوان دا، هه‌ر ئێكى دڤێت ل دووڤ وان رێنمایان كار دكه‌ت یێن بۆ هاتینه دانان و ده‌ستنیشانكرن و ل دووڤ جه و ده‌مێن دیاركرى كار دهێته‌كرن، هه‌ر دیسا ل دووڤ وى گۆژمێ دهێته ده‌ستنیشانكرن و نابیت رێنمایان جێ به‌جێ نه‌كه‌ت، هه‌ر ده‌مێ زێده‌گاڤیه‌ك دهێته‌كرن ئێكسه‌ر دێ هێته سزادان و ئێدى ئه‌و كریار یان زێدگاڤى ناهێته ئه‌نجامدان و ل ده‌مێ كارێ وى بدووماهیك دهێت ئێكسه‌ر دێ به‌ر ب مال ڤه چیت یان هه‌ر جهه‌كى و خۆشی و له‌زه‌تێ دێ ب ژیانا خوه یا رۆژانه به‌ت دوور ژ خه‌م و كۆڤان و هزرێن كو ئێكسه‌ر كارتێكرنا نه‌رێنى كه‌ته سه‌ر مرۆڤى. فه‌ره ئه‌م وه‌كو حوكمه‌ت و سه‌ندیكا و گه‌ل ل دووڤ سیسته‌مێن ئیدارى و كارگێرى كاربكه‌ین و خوه ژ هه‌مى وان كاروكریارێن كه‌ڤنار و كه‌شه‌فرێن بده‌ینه پاش و خوه نوو بكه‌ین و نوویاتى یا بكه‌ینه دكار و كریارێن خوه یێن رۆژانه دا. من دڤێت چه‌ندین پێشنیاز و خالان بده‌مه دیاركرن كو ئه‌و ژی ئه‌ڤێن ل خوارێ دیار: ـ
• فه‌ره داتایێن هه‌مى ترومبێلێن كریان بهێنه‌كرن و ل ناڤ وان دا ب تایبه‌ت ته‌كسیان.
• نڤێسینگه‌ه بهێنه ڤه‌كرن و ته‌كسى لێ بهێنه تۆماركرن، داكو كریارا ڤه‌گوهاستنا رێڤینگان ب ئاسانى بكه‌ڤیت.
• بهایێن وان ترومبێلان بهێنه ده‌ستنیشانكرن و ئێكگرتن.
• هژمێریار (عداد) بۆ هه‌مى ته‌كسیان بهێته دانان و بهایه‌ك بۆ مه‌ترێ یان خوله‌ك و ده‌م ژمێران بهێته دانان.
• تێله‌فۆن یان بێته‌ل ئانكو ده‌زگه‌هه‌كێ په‌یوه‌ندیێ ب هه‌مى ته‌كسیان ڤه هه‌بیت.
• جه و ده‌ڤه‌ر و ده‌م بۆ سه‌رجه‌م ته‌كسیان بهێته دیتن و ده‌ستنیشانكرن.
• ل سه‌ر سه‌ندیكا و حوكمه‌تێ یه كار بهێته دیتن بۆ وان ته‌كسیان یێن رێنمایان جێ به‌جێ دكه‌ن.
• ره‌نگه‌كێ تایبه‌ت بۆ هه‌ر ته‌كسیێن پارێزگه‌هه‌كێ بهێته دانان داكو هه‌ر ته‌كسیه‌ك ل پارێزگه‌ها خوه كاربكه‌ت.
• هێلێن ده‌رڤه‌ى سه‌نته‌رێ باژێر و پارێزگه‌هان بهێنه‌دانان.
• یێن ل هێلێن ده‌رڤه كاردكه‌ن بلا ل هێلێن ناڤخوه و نڤێسینگه‌هان كار نه‌كه‌ن.
• بهایه‌كێ كێم بهێته وه‌رگرتن ژ شۆفێران بۆ سه‌ندیكایێ ل به‌رامبه‌ر سیسته‌مكرنا ته‌كسی و ترومبێلێن كریان. كو كارتێكرنێ ل سه‌ر ره‌وشا وان نه‌كه‌ت.
• كارتێن تایبه‌ت بهێنه دروستكرن بۆ شۆفێران داكو نه هه‌ر ئێك بهێت و ل دووڤ حه‌زا خوه كارێ ته‌كسیێ بكه‌ت.
• دانانا ده‌مژمێرێن كارى بۆ هه‌ر ترومبێله‌كا كریێ و ده‌ستنیشانكرنا تاخ و جاده‌یان.
• ل سه‌ر هه‌مى شۆفێران بهیته بژاندن كو پشكدارى یا خوه ل و وركشۆپ و كۆنفرانسان یان په‌یمانگه‌هێن تایبه‌ت بكه‌ن یێن ل دۆر كارێ ناڤبرى.
• دانانا خشته و تابلۆیێن تایبه‌ت ب كارێ ته‌كسیێ ڤه.
• دانه‌ناسینا سه‌رجه‌م گه‌ره‌ك و تاخ و جاده و جهێن گشتى و رێڤه‌به‌رێن میرى و جهێن پێشچاڤ ل ناڤا باژاران داكو شۆفێر یێ ئارام و شاره‌زا بیت ب ڤه‌گوهاستنا رێڤنگان.
• دانانا سیپایان ل سه‌ر هه‌مى ترومبێلێن كریێ ژ بۆ هه‌لگرتنا جانته و كه‌لوپه‌لێن رێڤینگان.
• بكارئینانا تێله‌فۆنێ ژ بۆ بده‌ستخستنا ته‌كسیێ ژ بۆ كارێن دى.
• دانانا بهایه‌كێ گونجاى بۆ ته‌كسیێ و رێڤینگان.
• هنده‌ك مه‌رج بهێنه داناندن ژ بۆ هه‌مى ته‌كسیان مینا پاقژیێ و رێكوپێكیێ و جوانى یا ترومبیلێ.
• بكارئینانا ترومبێلێن مودێل نوو و هه‌كه نه ترومبێلێن پاقژ و هه‌كه نه دێ پتر خه‌لك ژ ڤى كارى ره‌ڤن و ژبیركه‌ن.
ل داویێ دێ بێژین بلا ئه‌م ژی باژارێن خوه جوان و پاك و پاقژ بكه‌ین و بكه‌ینه نموونه ل هه‌مى جیهانێ و سیسته‌مه‌ك جوان و راست و دروست بدانین و بلا ئه‌م ژ كارێن بچووك ده‌ست پێ بكه‌ین و كونترۆل بكه‌ین، پاشى هه‌مى كارێن دى ژی ئه‌م دروست بكه‌ین، من باوه‌ره هه‌كه ئه‌ڤ خالێن ل سه‌رى دیار بهێنه په‌یره‌وكرن بێگومان دێ ره‌وش به‌ر ب باشترڤه چیت و باژار و مرۆڤ دێ كه‌ڤنه ل سه‌ر رێیا راست و دروست و دێ ناڤێ وه‌لاتێ مه به‌ر ب ئاسۆیێن گه‌شتر ڤه چیت و دێ ئه‌م هه‌مى د مفاداربین. هه‌كه مه ته‌ڤایا كارێن خوه سیسته‌مكرن و رێكوپێك كرن بێكومان دێ كه‌ڤینه د قووناغه‌كا زێرین دا و دێ وه‌لاتى و حوكمه‌ت و هه‌ر لایه‌نه‌ك دێ د مفاداربن. له‌وما مه‌ته‌لا كوردى دبیِژیت یێ جهى كورێ خوه قوتا هێش جانگ ب ئاڤێ دا نه‌به‌رداى، گۆتێ بۆچى مانێ جانگ نه‌به‌ردایه، گۆتێ ما هه‌كه به‌ردا ژ نوو یا بێ مفایه. ئومێدێن مه دگه‌شن ژ بۆ ئاینده‌كێ گه‌شتر بۆ وه‌لاتێ مه كوردستانێ چونكو هه‌مى ده‌مان دوژمنان ب تنێ كاركریه ژ بۆ هه‌رفاندنا ئابوورێ كورد و كوردستانێ، به‌ربه‌لاڤكرنا نه‌زانینێ و دوورخستنا كوردان ژ زانست و زانینێ و كاركرنا دوژمنان ژ بۆ دوژمنكرنا هه‌ڤدو. كێماسى دێ هه‌بن لێ باشى و كاركرن پترن ئاڤه‌دان بیت كوردستان بلندبیت ئالایێ كردستانێ.
ژێده‌ر:
ـ ئه‌نترنیتێ .
• كۆڤارا وین المسافر العربى
