ل 25/9 دێ چاڤێن خوه بۆ نڤێژێ شووین و دڤێت نڤێژا مه نه‌چیت!
ب كورتى پشتى چه‌ندین سالێن ئه‌نفال و كیمیابارانكرن و ده‌ربه‌ریان ب دژى ملله‌تێ كورد. خه‌ونا كوردان بۆ رۆژه‌ك ژ رۆژان، ئه‌ڤ رژێما گۆربه‌گۆر و فاشست ژناڤبچیت، ئه‌وبوو ل 9/4/2004 ئه‌ڤ رژێمه هاته روخاندن.
هه‌رێما كوردستانێ وه‌كو پارچه‌یه‌ك د چارچووڤێ ده‌وله‌تا عیراقا فیدرال دا، كوردان هه‌رده‌م چاڤ ل عیراقه‌كا نوو بوویه ب هه‌موو سه‌روبه‌ره‌كێ ڤه.
داكو ئێدى ژ ئه‌نفال و هه‌موو جۆره دژایه‌تیه‌كێ ب دۆربكه‌ڤیت، لێ ل ڤان 13 سالێن پشتى رژێمێ، ئێدى دیسا شێوه‌یه‌ك ژ شێوه‌یان عیراق ب دژى ماف و شایسته‌یێن هه‌رێمێ راوه‌ستیا.
كو د راستی دا ئه‌ڤ یا كێمتر نه‌بوو ژ ئه‌نفال و كیمیابارانكرن و كوشتنا خه‌لكێ سڤیلێ بێگونه‌ه، باشترین میناك ژ گه‌له‌ك میناكان. وه‌كو نه‌جێبه‌جیكرنا دستوورى و پێشیلكرنا ئه‌و به‌ندێن ب شایسته‌یێن هه‌رێمێ ڤه گرێداین و نه‌جێبه‌جێكرنا قانوونا قه‌ره‌بۆیا ئه‌نفال و زیانڤێكه‌فتیێن ب ده‌ستێ رژێما گۆر به‌گۆر و قوتكرنا بۆدجا هه‌رێمێ و پێشمه‌گه‌ى.
له‌و ئێدى هه‌رێمێ هه‌دار نه‌ما د چارچووڤێ ده‌وله‌ته‌كێ دا بژیت، ئه‌و ده‌وله‌تا ئه‌ڤه 13 ساله هه‌رێمێ خوه لێكریه خودان و هه‌رده‌م ده‌سپێشخه‌ر بوویه بۆ پێكئینانا حوكمه‌تان و سه‌ركه‌فتنا هه‌موو پرۆسێسیێن سیاسى و ناڤبه‌ینكارێ هه‌موو كیشه و ئاریشه‌یێن وقه‌بار و لایه‌ن و مه‌زه‌هه‌بیێن جوه دا ل عیراقێ.
له‌و نه‌چاربوو بێژیته عیراقێ ببۆرن، دو سه‌ر د قازانه‌كێ دا ناكه‌لن و ئێدى نه‌شیێن ل گه‌ل عه‌قلیه‌ت و ئاریشه‌یێن هه‌وه بژین، مه دڤێت ئه‌م ل مالا خوه و هوون ل مالا خوه و مه گه‌له‌ك بۆ هه‌وه كر به‌س هه‌وه بخوه نه‌هێلا؟
د ئێكه‌م كۆمبوونا ئێكه‌تى و پارتى دا سه‌باره‌ت ریفراندۆمێ، ل رێككه‌فتى2/4/2017، ژبۆ ده‌ستنیشانكرنا لژنه‌یه‌كێ، ژبۆ گۆتبێژان ل گه‌ل به‌غدا ل سه‌ر پرسا چاوانیا برێڤه‌برنا میكانزما ریفراندۆمێ.
پشتى چوونا وى شاندێ هه‌رێمێ بر به‌غدا، راگه‌هاندنێ پسیار ژ فازل میرانى كر، وه‌كو ئه‌ندامێ وێ لژنێ، گۆتێ هه‌وه چو گۆته به‌غدا؟.
گۆتێ مه گۆته به‌غدا، ئه‌م دێ جارێ چاڤیێن خوه شۆین بۆ نڤێژێ، پاشى دێ نڤێژا خوه‌كه‌ین؟!
واته ئه‌م دێ پسیارا ژ وه‌لاتێ خوه كه‌ین، كا ئایا هه‌وه سه‌ربخوه دڤێت، پاشى دێ ده‌وله‌تبوونا خوه راگه‌هینیین.
ئه‌و بوو ل رێككه‌فتى7/6/2017، سه‌رۆكاتیا هه‌رێمێ ل گه‌ل زۆربه‌یا پارت و لایه‌نیێن سیاسى كۆمبوونه‌ك ئه‌نجامدا، د وێ كۆمبوونێ دا 25/9/2017، ده‌ستنیشانكر بوو رۆژا گشتپرسیێ ل هه‌رێمێ.
وه‌كو مه گۆتى، دێ گشتپرسى هێته‌كرن ل هه‌رێمێ وه‌كو مافه‌كێ سروشتى و قانوونى ل گۆر هند قانوون و رێسا و جارنامه و پروتۆكۆل و ده‌ستووریێن ده‌وله‌ت و رێكخراویێن جیهانى.
پشتى بریارا سه‌رۆكاتیا هه‌ریمێ ل7/6/2017، ب بۆچوونا من، دڤیابا هند ژ رێكخرا و ده‌زگه‌هیێن راگه‌هاندنێ بگشتى و كه‌س و نڤیسه‌ر و لایه‌نیێن سیاسى، پتر خه‌لكێ هه‌رێمێ پێگه‌هاند بوو، كا ئه‌رێ چه‌مكێ ریفراندوومێ چیه و بۆ چیه؟
به‌لێ مخابن ئه‌ڤه نه‌هاته‌كرن، یان پیچه‌ك هاته‌كرن، ئه‌و ژى گه‌له‌ك دره‌نگ؟
ل شوونا ڤێ هند ژ كه‌س و عه‌لاساس ره‌وشه‌نبیران، رابوون خه‌به‌ر و قه‌سه‌یێن كرێت ئاراسته‌ى گشت خه‌لكى كرن، كو مرۆڤـ ئه‌ده‌ب دكه‌ت هۆسا ب ساناهى بێژیت؟
بۆ نموونه فلان كه‌س كورێ …. یێ بچیت ریفراندۆمێ، یان فلان كه‌س …. یێ نه‌چیت ریفراندۆمێ؟!
له‌و پشتى گۆتنا ڤان قه‌سه‌یێن كرێت ب رێیا فه‌یسبۆكى، ده‌نگێ نه‌رازیبوونه‌كا توند هاته‌كرن، هه‌موو ب جاره‌كێ شه‌رم ژخوكرن و نه‌مرتاح بوون و بارا پتریان دگۆتن ماده‌م وه‌سا بیت، پا ئیلا ئه‌م نه‌چیت ریفراندۆمێ؟
یان هه‌تا وى راده‌ى، هند ژ ته‌خا ره‌وشه‌نبیر و راگه‌هانكاران، نه‌زانى پرسا ریفراندۆمێ چیه، هه‌تا وى راده‌ى وه‌كو ئه‌و گۆتنا هاتیه‌كرن، ئه‌رێ بۆ ریفراندۆمێ نزا دێ چه‌ند كه‌س خوه هه‌لبژێرن، یان وه‌كو وى بێژه‌رێ كه‌نالێ (…)، ده‌مێ گۆتى ل24/9 دێ عیراقێ ته‌لاق ده‌ین!
به‌لێ وان نه‌زانى هه‌موو ئه‌و كه‌سێن مافێ ده‌نگدانێ هه‌ى، هه‌لبژێرن بۆ ده‌نگدانى، یان براده‌ر هێشتا رۆژا ته‌لاقدانا عیراقێ یا مایى و هیڤیه ئه‌و ته‌لاقه زوى بیت.
ب راستى ژى د وه‌لاته‌كێ دیمۆكراسى و ئازادیا راده‌ربرینێ و پرسا مافێن ده‌نگدانێ و كه‌سۆكى دا، گۆتنا مینا ڤان خه‌به‌ر و قه‌سه‌یێن كرێت، تشته‌كێ نه‌جوان و شارستانیه و تاوانه و دژى مافێن سیاسى و كه‌سۆكى یه!،
بۆ نموونه ل گۆر به‌ندا (20) ژ دستوورێ عیراقى، چه‌مكێ ڤى به‌ندى ب گشتى هاتیه، سه‌باره‌ت هه‌موو جۆره ده‌نگدانه‌كێ، واته ده‌نگدانا ریفراندۆمێ ژى.
باشه ئه‌ڤێ تو خه‌به‌ر و قه‌سه‌یێن كریت بێژى بۆ ئه‌وێ نه‌چیت ده‌نگدانا ریفرادۆمێ، ده‌ستپێكێ دستوورى ئه‌و مافێ دایه من.
واته ئه‌زێ ئازادم بچم یان نه‌چم، نه ب خه‌به‌ر و قه‌سه‌یێن كرێت دێ چم ده‌نگێ خوه بۆ ریفراندۆمێ ده‌م.
ژبلى ڤێ د یاسایا سزادانا عیراقى دا هاتیه، هه‌ر كه‌سێ خه‌به‌ر و قه‌سه‌یێن كریت ئاراسته‌ى ئێكێ بكه‌ت، ب شه‌ره‌ف و نامووسا وى، یان هه‌ستێ وى بریندار بكه‌ى و شه‌رمێ ژخوه بكه‌ت و تێكبچیت.
ل گۆر به‌ندێ (434) دێ هێته سزادان، نه‌زێده‌تر ژ ساله‌كێ و ب دراڤى نه‌پتر سه‌د دیناران، یان ب ئێك ژ وان سزایان.
ئه‌گه‌ر ئه‌ڤ خه‌به‌ر و قه‌سه‌یێن كرێت، ب رێیا راگه‌هاندنێ و چاپێ و ب هه‌ر رێیكه‌كا راگه‌هاندێ بیت، وى ده‌مى سزا توندتره.
له‌و من پێ سه‌یر بوو كو داواكارێ گشتى، ل سه‌ر حاله‌تیێن خه‌به‌ر و قه‌سێن كرێت ل دۆر ریفراندۆمێ، بێده‌نگ مایى و سكالا ل دژى وان نه تۆماركرى؟!
ژ بۆ ڤێ بۆ زانیین، فه‌یسبۆك ئێك ژ رێیێن راگه‌هاندنێ یه، ل گۆر بریارا دادگه‌ها فیدرالى ل عیراقێ ل رێككه‌فتى 8/2/2015، وه‌كو هه‌موو وان رێیێن راگه‌هاندنى ئه‌وێن هاتین د به‌ندێ (19) بڕگا (3) ژ یاسایا سزادانا عیراقی دا.
هه‌ر بۆ زانین ل سه‌ر هند كێشه و كه‌سێن، گرێداى وان تاوانیێن ب رێیا فه‌یسبۆكێ دهێنكرن، ل دادگه‌هێن هه‌رێمێ ژى، سزایێن توند دهێن دان، چونكى وه‌كو مه گۆتى فه‌یسبۆك ئێك ژرێیێن راگه‌هاندنێ یه.
پێدڤى گۆتنێ یه و ب كورتى، هه‌ر ئێكسه‌ر پشتى كه‌تنا رژێما گۆربه‌گۆر ل2003، هند وه‌لاتێن ده‌ردورێن عیراقێ ب شێوه‌كێ نهێنى و هند جاران ب ئاشكرایى.
ل دژى مافێن كوردان بووینه د چارچووڤێ ده‌وله‌تا عیراقێ دا ب تایبه‌ت، مافێن كوردان یێن سیاسى و سه‌ربه‌خوه‌یێ، باشترین نموونه.
وه‌كو وێ كۆمبوونا ل رێككه‌فتى 21/7/2004، ل قاهیره‌یا پایته‌ختێ مسرێ هاتیه‌كرن، كو هه‌ر ئێك ژ وه‌زیرێن ده‌رڤه یێن (ئیران و توركیا و ئوردن و كوێت و سووریا و سعوودیه) ب سه‌رپه‌رشتیا وه‌زاره‌تا ده‌رڤه یا مسرێ، كو ئه‌خزه‌ر ئیبراهیم و خافێر سولانه، پشكدارى تێداكربوو، ناڤه‌رۆكا وێ كۆمبوونێ دژى مافێن كوردان و دابه‌شنه‌كرا عیراقێ بوو.
هه‌تا نها ژى هند كۆمبوونێن نهێنى دهێنه‌كرن، ژ بۆ دژى ریفراندۆمێ و سه‌ربخوه‌یا كوردان ژ عیراقێ، باشترین نموونه وه‌كو ئه‌و رێكه‌فتنیێن نوكه دهێنه‌كرن د ناڤبه‌را ئیرانێ و توركیا دا.
ب گشتى گه‌له‌ك جۆرێن ریفراندۆمێ هه‌نه وه‌كو ریفراندۆما (ئیلزامى و ئیختیارى و ئیستیشارى و سیاسى و دستوورى و ته‌شریعى).
دستوورى، وه‌كو ئه‌و ریفراندۆما هاتیه‌كرن بۆ دستوورێ هه‌میشیه یێ عیراقى ل سالا2005، سیاسى وه‌كو جوداكرنا سودانى ل مسرێ ل سالا1956، جودابوونا سلۆڤانیا ژیۆگوسلاڤیا ل 1990 و ته‌ته‌رستان ژ رۆسیا ل 1991، مه‌قدۆنیا و جۆرجیا و ئوكرانیا و مۆنتینیگۆر ل سڕبیا ل 2006.
قانوونى وه‌كو ریفراندۆم ل سه‌ر جێبه‌جێكرنا قانوونه‌كێ یان پرۆژه قانوونه‌كێ بیت.
هه‌ژى گۆتنێ ئه‌ڤ ریفراندۆما ل هه‌رێمێ كو بریاره ل 25/9 بهێته‌كرن، ریفراندۆمه‌كا سیاسیه.
ل دووماهیێ مه هیڤیه، ژ سه‌رۆكاتیا هه‌رێمێ و هه‌موو لایه‌نیێن سیاسى، هه‌كه مه ل25/9 چاڤێن خوه شووشتن بۆ نڤێژێ، بلا نڤێژا مه نه‌چیت، چونكى ژ لایێ ئایینى ڤه گونه‌هه، بلا د ده‌مێ خوه‌دا بیت، دا ئه‌م ژى وێ به‌هه‌شتا ده‌وله‌تبوونێ ببینین، یا ئه‌ڤه 199 ده‌وله‌تان دیتى.
*یاساناس
