ئاڤاكرنا عیراقێ یه یان دزینا بۆدجه‌یه؟
بلا ل سه‌ر مه را ده‌رباز نه‌بیت كو دیسا ئاماژێ بده‌ینه وێ بلندبوونا زخما (التچخم) به‌رده‌واما نیشانێن عیراقێ و نومبوونا داهاتێ دروست یێ وه‌لاتیان، زێده‌باری ده‌زگه‌هێ ئیداری یێ نها د وه‌زاره‌تێن عیراقی دا كو نه‌خۆشیا بێكاریا ب رازیبوون هه‌یه ژ ئه‌نجامی ل به‌رچاڤوه‌رگرتنا مالكی بۆ وه‌زاره‌تێن حوكمه‌تێ كو ل شوونا كۆپانیه‌كا مللی یه یا وه‌زیری ب تایبه‌ت ل ده‌مێ مالكی كو تاكێن حزبا خوه و كه‌سوكارێن خوه و بنه‌مالا خوه تێدا دادمه‌زرینیت، خوه ل گه‌له‌ك جاران ژی سه‌رپێچی كریه سه‌ر به‌لانسا كارمه‌ندیێ یا هاتیه ده‌ستنیشانكرن ب رێیا بكارئینانا هه‌ر وه‌زیره‌كی بۆ ده‌سهه‌لاتیێن وی و ئه‌و ده‌رمالێن تایبه‌ت یێن هه‌ر وه‌زیره‌كی و ل دووماهیێ بۆ له‌شكره‌ك ژ كارمه‌ندان دروستبوو د ناڤ ئۆفیسێن دوه‌له‌تێ دا كو خوه نڤیسینگه‌ه نه‌مان كو تێدا روونن و ل دووماهیا مه‌هێ دكه‌نه قه‌ره‌بالغ ل سه‌ر ژوورێن ژمێریاران كو مووچه‌یێن خوه وه‌رگرن و زێده‌باری ڤێ چه‌ندێ كو عیراقێ هه‌تا نها خوه جڤاته‌كا خزمه‌تا ئێتحادی نینه و چو قانوون نینن كو زنجیرا مووچه‌یێن كارمه‌ندێن ده‌وله‌تێ ده‌ستنیشان بكه‌ت و ئه‌و ژێكجوداهیا ب كه‌نی كو قانوونا خانه‌نشینێ ده‌ركه‌فتیه به‌ری كو یا قانوونا مووچه‌یان ده‌ربكه‌ڤیت، كو ئه‌ڤ چه‌نده بوو دبیته كێماسیه‌ك ل سه‌ر جڤاتا نوونه‌رێن عیراقی، ئه‌ڤ سازیا ته‌شریعی یا كو كێمتر بوو ژ وێ چه‌ندێ كو بێژن ئه‌ندامێن وێ بووینه نوونه‌ر ل سه‌ر ملله‌تی و نه‌ك نوورێن وێ، ل ده‌مێ گه‌له‌كان ژ نوونه‌ران ده‌رو كرین و ب تایبه‌ت ژی ژ فراكسیۆنا (ده‌وله القانوون) و حه‌نكێن خوه ب ملله‌تی كرن ل ده‌مێ ل سه‌ر شاشه‌یێن كه‌نالێن ئه‌سمانی ده‌ركه‌فتین كو گه‌له‌ك جاران مه هه‌زه‌لێن وان هاتینه ڤه‌گوهاستن د چارچووڤێ ده‌روكرنه‌كا پلاندارێتی دا ده‌ركه‌فتین ل ده‌مێ هیڤیی ژ په‌سنینا خه‌لكی دكرن ل ده‌كێ هه‌لبژارتنێن په‌رله‌مانی و سۆز دابوونه گه‌لێ عیراقی كو ئه‌و ده‌نگدانێ نا كه‌ن ل سه‌ر ڤان سه‌ره‌دانێن مه‌زن د مووچه‌یێن هه‌ر سێ سه‌رۆكاتیان دا، چونكو ئه‌ڤه دزینا مالیه‌تا گه‌لێ عیراقێ یه ل ده‌مه‌كی ئه‌وان ژ لایه‌كێ دیڤه دكر كو بزاڤێ بكه‌ن بۆ بجهئینانا به‌رژه‌وه‌ندیێن وان یێن تایبه‌ت، بیێ ل به‌رچاڤوه‌رگرتنا كێمترین گرنگی بۆ گه‌لێ خوه و پێدڤیێن وی، لێ ئه‌وان بزاڤ كرن بۆ ده‌ركرنا هنده‌ك قانوونان كو دێ كه‌ڤنه سه‌ر ئێك و بودجێ گران كه‌ن، هه‌روه‌كو د ده‌نگدانێ دا هاتیه روودان ب رازیبوونێ ل سه‌ر زێده‌كرنا ده‌رماله و مووچه‌یێن هه‌ر سه‌رێ سه‌رۆكاتیان دا ل به‌غدایێ و هه‌ر وه‌سا ژی نوونه‌ران و ئه‌ندامێن جڤاتێن پارێزگه‌هان و شیره‌تكاران و هنده‌كێن دیتر.
مه هێله‌كا داتایی نیگاركر بۆ قه‌بارێ ڤان دراڤێن هاتینه چاڤدێركرن بۆ هه‌ر سێ سه‌رۆكاتیان و نوونه‌ران و هنده‌كێن دیتر ژ یێن مفادار ژ ڤێ ده‌رمالا مالی دێ وی قه‌بارێ مه‌زن بینین یێ ڤان مالیه‌تان كو قه‌باره‌كا گرنگ پێكدئینیت ژ مالیه‌تێن بودجه‌یێن عیراقێ كو چه‌نداتیا خوه پێكئینابوو ته‌مه‌تی بودجه‌یا ده‌وله‌ته‌كا دیتر یان سه‌رجه‌مێ بودجویێن گه‌له‌ك ده‌وله‌تان ل ئه‌فریقی بۆ زانین كو كێمه‌كا كێم ژ خه‌لكی ئه‌ڤ مالیه‌ته د ده‌ستان دایه كو ل سه‌ر وان هاتیه سه‌پاندن وه‌كو سه‌ركردیه‌یا گه‌لێ عیراقی و وه‌كو نوونه‌رێن وان كو ل ئاستێ روودانێ بن و ئه‌و دۆخێن سه‌خت یێن عیراق تێرا ده‌باز دبیت و ئابوورێ وی و یا فه‌رتر ل سه‌ر وان ئه‌و بوو كو ده‌ستان ژ گه‌له‌ك ده‌رمالێن مالی به‌رده‌ن یێن بودحا عیراقێ ماندی دكه‌ن، هه‌كه ئه‌ڤ چه‌نده ئاماژا تشته‌كی بده‌ت ژی لێ هه‌ما نیشانا وێ چه‌ندێ دده‌ت یا وێ گێله‌شۆیا حوكمه‌تا به‌غدا تێدا دبۆریت و دیسا گێله‌شۆیه‌كا دیتر ژی د رێڤه‌برینا ئێك ژ به‌رزترین ژێده‌رێن داهاتێن گشتی یێن كاریگه‌ر ئه‌و ژی پترۆله، كو هه‌تا نها بریارنانا قانوونا گاز وو غازێ نه‌هاتیه كرن، دا كو هه‌ر لایه‌نه‌ك ماف و ئه‌ركێن خوه بزانیت یێن ل سه‌ر دهێنه سه‌پاندن ب كێكترین هه‌لسه‌نگاندن، لێ بریارنانا ڤێ قانوونێ دبیت وێ ناكۆكیا هه‌یی ل گه‌ل هه‌رێما كوردستانێ چاره‌سه‌ر بكه‌ت ل دۆر هنارتنا پترۆلێ چونكو حوكمه‌تا به‌غدا تۆمه‌تباریا حوكمه‌تا به‌غدا حوكمه‌تا كوردستانێ دكه‌ت و دبێژیت ئه‌ڤه سه‌رپێچیه‌كه ل هه‌مبه‌ر دستووری و حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ دبێژیت كو ئه‌و ل گۆر دستووری پترۆلی فرێدكه‌ت و دبیت بێژین كو مخابن ئه‌ڤ دستوورێ حوكمه‌تا به‌غدا بزاڤ بۆ بریارنانا وی كرین د پتر ژ ئاراسته‌كی بۆ به‌رژه‌وه‌ندی خوه ل وی ده‌مێ كو یا فه‌ره بوو كو راڤه‌كرن ئێك بیت ما ده‌م د ه‌رژه‌وه‌ندیا وه‌لاتی و كورێن وێ دابوو ب هه‌مه‌جۆریا نه‌ته‌وه ئایین و نه‌ژادێن خوه‌ڤه.. ئه‌و جوداهی ژی ئه‌وه كو ئه‌ڤ بودجا دارایی َعیراقێ پتریا جاران گرنگیی یا پره ژ سۆزان و نه‌ك ب دراڤی و حوكمه‌تا به‌غدا دببینین كو گه‌له‌ك په‌یڤا (دێ) بكاردئینیت ب ره‌نگه‌كێ مه‌زن وكو (دێ كاركه‌ین، دێ بجهئینین، دێ رابین ب ڤی تشتی.. ) و بزاڤێ دكه‌ت كو ڤان په‌یڤان بدانیته ل به‌رامبه‌ر هه‌ر بجهئینانه‌كێ یان ئارمانجه‌كێ كو بخوازیت بگه‌هیتێ و ل داویێ نابینیت ژ بلی قه‌بارێ وێ شكه‌ستنا مه‌زن د جێبه‌جێكرن ڤان سۆزان دا، لێ ره‌نگه ژی خوه پاریزگه‌ه و جڤاتێنن وان ژی و پلانێن وێ نه‌شیابوون كو پرۆژان ب جهبینن، پاشی دربێ كوژه‌ك هات ده‌مێ وه‌زاره‌تا پلاندانانا ئێكگرتی ب ره‌نگه‌كێ ئاشكرا راگه‌هاندی كو ئه‌و نه‌شیا پلانا گه‌شه‌كرنا ئابووری (2010 ـ 2014) بجهبینیت دا كو شكه‌ستن یا دانپێدنكری بیت ب ره‌نگه‌كێ فه‌رمی و بریارنان پێ هاته كرن و ره‌نگه‌كێ فه‌رمی و هه‌می گه‌هێن ووی بێی كێمترین شه‌رم و كاره‌ساتا مه‌زن ل سه‌ر هاته زێده‌كرن ل ده‌مێ وه‌زاره‌تا پلاندانانا ئێكگرتی ئه‌و ئه‌گه‌ر دیارنه‌كرین یێن ل پشت شكه‌ستنێ و بێی هندێ كو بزاڤێ بكه‌ت كو خوه‌بێگونه‌ه بكه‌ت و بۆ گه‌لێ عیراقێ نه‌مایش بكه‌ت كا بۆچی ئوفیسێن وه‌زاره‌تێ نه‌شیان پلانێ بجه بینن، ئێدی ئه‌و به‌رسڤێن ئه‌ڤ شكه‌ستنه دیاركرین د ناڤ سازیێن ده‌وله‌تێ دا دهێنه ئاشكراكرن كو یا فه‌ر بوو راستیێن وێ بهێنه نه‌مایشكرن ده‌مێ مه گوه ل هزاران ژ هه‌تكبه‌ریێن مالی بووی ب ملیاران ژ لایێ هنده‌ك ئالیێن گرنگ د حوكمه‌تا به‌غدایێ دا یان ژ سه‌ركرده‌یێن فراكسیۆنێن ده‌وله‌تا قانوونێ بێی راهێلانه‌كا دادوه‌ری ژ لایێ هه‌ر كه‌سه‌كێ بوویه ئه‌گه‌ر، لێ ره‌نگه مه ره‌ڤینا تاوانباران دیت ژ سزادانێ و ساناهیكرنا وان بۆ ده‌رڤه‌ی عیراقێ هه‌ر وه‌كو كێشه‌یا عه‌بدولفه‌لاح ئه‌لسودانی وه‌زیرێ بازرگانیێ یێ پێشین ئه‌وێ دزینا وی یا ملیۆنان دۆلاران هاتیه‌ئاشكراكرن و پاشی هاتیه ره‌ڤاندن به‌ر ب له‌نده‌نێ چونكو ئه‌و ژ فراكسیۆنا ده‌وله‌ت ئه‌لقانوون بوو یا ده‌سهه‌لاتدار و گه‌له‌كێن دی ژ بلی وی ژ ئه‌وكه‌سێن مالیه‌تا عیراقێ دزین و ره‌ڤینه ده‌رڤه بۆ ده‌وله‌تێن ئه‌ورۆپی مالیه‌تێن خوه كۆمكرن یێن ژ عیراقێ دزین و ره‌ڤاندینه و داناینه د به‌نكێن ئه‌ورءپی دا داكو ئه‌و ده‌وله‌تێن ئه‌ورۆپی وان ب خێزان ڤه بپارێزن و ئه‌ڤ پاره ژیانا وان بكه‌ته د خۆشیه‌كا بێوه‌نه‌دا و هه‌تا بۆ به‌ره‌بابێن داهاتی ژی بۆ نه‌ڤیێن وان، ئه‌ڤێ چه‌ندێ سه‌رگه‌رمیا گه‌نده‌لیێ كر و ب ره‌نگه‌كێ مه‌زن و ب تایبه‌ت ژی نوخبه‌یێن سیای د حوكمه‌تا به‌غدایێ و دوه‌وربه‌رێن وێ، ئێدی گه‌نده‌لی بوو گرنگترین و مه‌ترسیدارترین گه‌ف ل سه‌ر ئابوورێ عیراقێ ، ل ده‌مه‌كی كو یا فه‌ربوو د بودجا هه‌ر ده‌وله‌ته‌كێ دا كو شه‌فافیه‌ت هه‌بیت و ل سه‌ر بچیت ل ده‌مێ دانانا بودجێ كو ل ده‌ف وی كه‌سێ قانوونا میزانیێ و خالێن وێ ددانیت هه‌می ژمێریاریێن دووماهیێ ئاشكرا بكه‌ت بۆ به‌لانسا سالا چووی، ئه‌رێ هاتیه مه‌زاختن ب ره‌نگه‌كێ ته‌مام یانژی هنده‌ك گۆژمێن مایی مابوون، ئه‌رێ زێده‌كری مایه یان كێماسی هه‌بوون د به‌لانسا سالا چوویی دا، هه‌كه زێده هه‌بیت، باشه قه‌بارێ یێ زێده چه‌نده د مالیه‌تێن به‌لانسێ دا، كو بهێـته ڤه‌گوهاستن بۆ میزانیا گشتی یا داهاتی یان بكاربینیت د میزانیا تمامكرنێ دا بۆ به‌لانسا دروست هه‌ر وه‌كو دگه‌له‌ك وه‌لاتێن جیهانێ دا بكاردئیننن، چونكو هه‌می ده‌وله‌ت كاری ل سه‌ر به‌لاڤكرنا ژمێریارێن دووماهیێ دا دكه‌ن بۆ به‌لانسێن وێ یێن سالانه كو ملله‌ت هه‌می ببینیت بۆ به‌لانسێن وێ یێن سالانه و بزانن كا مالیه‌تا وان كیڤه د چیت.
و: ئه‌ڤرۆ
