د بیرهاتنا (58) سالییا ده‌سپێكرنا شۆره‌شا ئه‌یلوولێ دا
(خه‌بات) گه‌نجینا دیرۆكا شۆره‌شا ئه‌یلوولێ
موسه‌ده‌ق تۆڤى

هه‌رده‌مێ ئاماژه‌ ب دیرۆكا پارتى دیمۆكراتى كوردستان و شۆره‌شا كوردستانێ ئه‌وا پاشتر ب شۆره‌شا ئه‌یلوولێ هاتییه‌ نیاسین دهێته‌كرن، دڤێت ئاماژه‌ ب رۆژنامه‌یا (خه‌بات) بێته‌كرن. پشتى شۆره‌شا 14 تیرمه‌ها 1958 ل عیراقێ ژ به‌رهه‌مێن پێشین یێن ڤێ شۆره‌شێ ئازادییا كارێ رۆژنامه‌ڤانى و پارتایه‌تى (حزبایه‌تى) بوو، پارتى كو وى ده‌مى تاكه‌ پارتییا نه‌ته‌وه‌یى بوو ل سه‌ر گۆره‌پانا كوردستانێ هێژ موله‌تا كاركرنا فه‌رمى وه‌رنه‌گرتى موله‌تا به‌لاڤكرنا رۆژنه‌مایه‌كێ ب ناڤێ (خه‌بات) وه‌رگرت، یه‌كه‌مین هژمار (خه‌بات) ل 4 نیسانا 1959 ده‌ركه‌ت، پشتى وێ نێزیكى ساله‌كێ موله‌تا كاركرنا فه‌رمى یا حزبێ وه‌رگرت، هۆسا (خه‌بات) به‌رى (پارتى) ب ئاشكرایى كه‌ته‌ د ناڤ جه‌ماوه‌ریدا، له‌وما ژى رۆژنامه‌یا (خه‌بات) د قۆناغا ناڤبه‌را 1959 ـ ئه‌یلوولا 1961 هه‌ڤالجێمكا پارتى بوو، ئامرازێ هه‌ره‌سه‌ره‌كیێ گه‌هاندنا په‌یاما پارتى بوو، چه‌كێ ئێكانه‌یێ پارتى بوو ژبۆ به‌رگریكرنه‌كا مه‌ده‌نى ژ خه‌لكێ كوردستانێ و ئارمانجێن پارتى، له‌وما ژى پارتى و (خه‌بات) د ڤێ قۆناغێدا كه‌تینه‌ به‌ر دژایه‌تییا ده‌سته‌لاتى، دۆز ل سه‌ر هاتینه‌تووماركرن و كه‌تییه‌ به‌رڤه‌كۆلینان و دادگه‌هكرنێ، هه‌تا داوى هژمارا وێ (462) ل سالا 1961 هاتییه‌به‌لاڤكرن و رۆژنامه‌ هاته‌گرتن.
گرتنا (خه‌بات) د ده‌رازینكا ده‌سپێكرنا شۆره‌شا كوردستانێ دا بوو، ده‌مێ شۆره‌شێ ل ئه‌یلوولا 1961 ده‌سپێكرى ده‌ملده‌ست هزر ل به‌لاڤكرنا (خه‌بات) هاته‌كرن و یه‌كه‌مین هژمارا وێ پشتى گرتنا به‌لاڤبوونا وێ یا ئاشكرا ل ده‌ڤه‌رێن رزگاركریێن كوردستانێ ب شیانێن ته‌كنیكیێن ساده‌ ل سالا 1962 هاته‌به‌لاڤكرن، ل دو سێ سالێن كاودانێن شۆره‌شا كوردستانێ به‌راهیێ ئاسته‌نگبوونه‌ به‌رامبه‌رى به‌لاڤبوونا رۆژنامه‌یێ ب رێكوپێكى و د ده‌مێن خوه‌دا، له‌وما كێم كێمه‌ ده‌ركه‌تییه‌ و ده‌مێن درێژ كه‌تینه‌ د ناڤبه‌را هژماره‌كێ بۆ هژماره‌كا دى ب ره‌نگه‌كى ژ ئه‌یلوولا 1961 ـ چریا دووێ 1964 تنێ (11) هژمار ژێ ده‌ركه‌تینه‌، ژ ڤێ دیرۆكێ هه‌تا گولانا (ئایار) 1966ێ هژمارێن 474 ـ 487 ئانكو تنێ (14) هژمار ژێ ده‌ركه‌تینه‌، ب هه‌ر ره‌نگه‌كێ و د هه‌ركاودانه‌كییدا بیت پارتى به‌رده‌وامى ب به‌لاڤكرنا (خه‌بات) دایه‌.
مژارا مه‌ د ڤێ نڤیسینێدا (11) هژمارن ژ (14) هژمارێن ئاماژه‌ پێكرى، وه‌ك د ده‌لیڤه‌یێن دیتردا من ئاماژه‌ پێكرى ئه‌ركه‌كێ هه‌ره‌گرنگه‌ ته‌بایى رۆژنامه‌ و به‌لاڤۆكێن سه‌رده‌مێ شۆره‌شێن ئه‌یلوول و گولانێ بێنه‌ڤه‌كۆمكرن و سه‌رژنوو چاپكرن و گرنگه‌ (خه‌بات) ل پێشییا وان بیت، ژبه‌ركو ئه‌ڤه‌ ژێده‌رێن هه‌ره‌گرنگ و جهێ باوه‌ریێنه‌ بۆ نڤیسینا دیرۆكا هه‌ردو شۆره‌شان، ئه‌ڤ (11) هژماره‌ ب ره‌نج و خه‌باتا مامۆستا (جه‌مال خه‌زنه‌دار) سالا 2019 سه‌رژنوو ژ ئالیێ ئه‌كادیمیا كوردى ل هه‌ولێرێ هاتینه‌ چاپكرن.
سه‌رده‌مێ ده‌رچوونا وان (11) هژماران:
ئه‌ڤ (11) هژمارێن (خه‌بات) دكه‌ڤنه‌ ناڤبه‌را چریا دووێ 1964ـ گولانا 1966، ئه‌ڤ قۆناغه‌ بۆیه‌رێن گرنگ یێن په‌یوه‌ندى ب شۆره‌شێڤه‌ هه‌مبێز دكه‌ت، ژ وانا پێكهاتنا شه‌ر راوه‌ستاندنێ د ناڤبه‌را سه‌ركردایه‌تییا شۆره‌شێ و حوكمه‌تا عیراقێ ل شباتا 1964، روودانا دوبه‌ره‌كیێ د شۆره‌شێدا، چوونا پشكه‌ك ژ سه‌ركرده‌یێن دوبه‌ره‌كیێ بۆ ناڤ حوكمه‌تێ، كۆنگرێ شه‌شێ یێ پارتى، دامه‌زراندنا جڤاتا سه‌ركردایه‌تییا شۆره‌شێ و سازیێن كارگێرى ل ده‌ڤه‌رێن ژێر ده‌سته‌لاتێ شۆره‌شێ ل چریا دووێ 1964، روودانا چه‌ند شه‌رێن مه‌زن د ناڤبه‌را له‌شكرێ كوردستانێ و سۆپایێ حوكمه‌تێ و چه‌ند روودانێن دى یێن په‌یوه‌ندیدار، ڤان بۆیه‌ران و گه‌له‌كێن دن جهێ خوه‌ ل سه‌ر به‌رپه‌رێن ڤان (11) هژماران گرتیه‌، زێده‌بارى بابه‌تێن سیاسى و ره‌وشه‌نبیرى، هه‌ژیه‌ ل ڤێرێ بیژین ژ وان (11) هژماران سێ هژمار ب كوردینه‌ و یێن دن ب عه‌ره‌بى.
ل به‌راهیێ پێدڤییه‌ ئاماژه‌ ب چه‌ند مانشێته‌كێن سه‌ره‌كیێن رۆژنامه‌یێ بكه‌ین، د مانشێتێ سه‌ركیى یه‌كه‌م هژمار ژ ڤان (11) هژماران كو هژمار (474)ه‌ هاتییه‌: بده‌نگڤه‌ هاتنا داخوازێن شۆره‌شا كوردى به‌رێ بنیاتیێ جێبه‌جێكرنا ئارمانجێن ملله‌تى یه‌، ئه‌ڤ مانشێته‌ ده‌ربرینێ ژ قۆناغا پێكهاتنا شه‌رراوه‌ستاندنێ یا 10 شباتا 1964ێ دكه‌ت، ئه‌ڤ هژماره‌ یا مه‌ها چریا دووێ یه‌، ئانكو پشتى (9) هه‌یڤان ژ مووركرنا پێكهاتنێ لێ هێژ ده‌سته‌لاتى چ ژ به‌ندێن پێكهاتنێ بجه نه‌ئینابوون، به‌لكێ یا به‌رده‌وام بوو ل خوه‌ڤه‌دزینى و گیرۆكرنێ و كوشتنا ده‌مى، له‌وما دێ بینین د مانشێتێ سه‌ره‌كیێ هژمارا (475)یا كانوونا ئێكێ هه‌مان سالێدا ب ئاشكرایى هاتییه‌: به‌رده‌وامیدان ب خوه‌ ڤه‌دزینێ و به‌رسڤنه‌دانا داخوازێن شۆره‌شا كوردى خزمه‌تا ئارمانجێن ملله‌تى ناكه‌ت، ل ژێر ڤى مانشێتى سه‌رگۆتارا رۆژنامه‌یێ هاتییه‌نڤیسین و ل داوییا سه‌رگۆتارێ هاتییه‌: گومان تێدا نینه‌ ره‌وش ب ڤى ره‌نگى بمینیت دێ هه‌ره‌شه‌یان ل ته‌ناهیێ و سه‌قامگیرییا ل ده‌ڤه‌رێ هه‌ى كه‌ت و دێ ئاسته‌نگا ئێخته‌ د رێیا پێشڤه‌چوونا ژیانا ئابوورى ب گشتى و دێ ده‌لیڤه‌یێ خوشكه‌ت بۆ دوژمنێن ملله‌تى دا ئاریشه‌یان چێكه‌ن و ئاریشه‌یا نها هه‌ى پتر دژوار بكه‌ن و د ئه‌نجامدا دێ به‌رژه‌وه‌ندییا وه‌لاتى كه‌ڤیته‌ د مه‌ترسیێدا و دێ ئه‌و كاره‌سات و نه‌خۆشیێن به‌رى نها مه‌ هه‌موویان گه‌له‌ك نه‌خوشى ژێ دیتین نوو بنه‌ڤه‌.
د هژمارا (476) شباتا 1965 دا داخۆیانییه‌كا گرنگا سه‌ركرده‌یێ شۆره‌شێ بارزانى به‌لاڤكریه‌ تێدا هاتییه‌: حوكمه‌تێ پێگیریێن خوه‌ ل دووڤ پێكهاتنا شه‌ر راوه‌ستاندنێ بجهنه‌ئیناینه‌. ئه‌ڤ داخۆیانییا د به‌رسڤا چه‌ند پرسیاره‌كاندا هاتییه‌ یێن ده‌سته‌كا نڤیسه‌رێن (خه‌بات) ب هه‌لكه‌فتا بۆرینا ساله‌كێ ل سه‌ر پێكهاتنا 10 شباتا 1964 ژ مسته‌فا بارزانى سه‌رۆكێ پارتى و سه‌ركرده‌یێ گشتیێ شۆره‌شێ كرین د به‌رسڤێن خوه‌دا ب ئاشكرایى دیاركریه‌: حوكمه‌ت یا خوه‌ ژ پێكهاتنێ ڤه‌ددزیت و به‌روڤاژى دگه‌ل به‌ندێن وێ یا سه‌ره‌ده‌ریێ دكه‌ت و نیازێن وى به‌رامبه‌رى كوردستانێ د باش نینن و ئه‌نجامێ ڤێ چه‌ندێ ژى د به‌رژه‌وه‌ندییا گشتیدا نابن. د هژمارێن پاشتر (477) نیسانا 1965 و (478) حزیرانا 1965 دیاره‌ شه‌رى سه‌ر ژ نوو ل كوردستانێ ده‌سپێكریه‌ڤه‌ و قۆناغا شه‌رراوه‌ستاندنا شباتا 1964ێ داویهاتییه‌.
ژ بۆیه‌رێن گرنگێن ژیێ ڤان (11) هژمارێن (خه‌بات) دامه‌زراندنا جڤاتا سه‌ركردایه‌تییا شۆره‌شێ بوو ل كوردستانێ، ل 4 چریا ئێكێ 1964 ئه‌ڤ جڤاته‌ وه‌ك ده‌سته‌لاتێ باڵایێ شۆره‌شێ یان ده‌سته‌لاتێ یاسادانانێ هاته‌راگه‌هاندن، جڤات پێكهاتى بوو ژ ئه‌ندامێن لیژنا مه‌ركه‌زییا پارتى، سه‌ركردێن له‌شكریێن پێشمه‌رگه‌ى، سه‌رۆكێن عه‌شیره‌تان و نوونه‌رێن پێكهاته‌یێن ئایینى و نه‌ته‌وه‌یى ل كوردستانێ. پشكه‌ك ژ به‌رپه‌رێن ڤان هژماران بۆ چاوانییا دامه‌زراندنا ڤێ جڤاتێ و سازیێن سه‌ر ب وێ ڤه‌ و چالاكیێن وێ هاتینه‌ته‌رخانكرن، د هژمارا (474)ێدا ل ژێر مانشیتێ: دامه‌زراندنا رێڤه‌به‌ریێن خوه‌جهى یه‌ك ژ ئارمانجێن شۆره‌شا مه‌یه‌، دایه‌دیاركرن كو ژ ده‌سپێكا شۆره‌شێ هه‌تا نها سه‌ركردایه‌تیێ پێدڤى ددیت ل ده‌ڤه‌رێن رزگاركرى ده‌سته‌لاتێ مه‌ده‌نى ژ یێ له‌شكرى بێته‌جوداكرن دا هه‌ریه‌ك ب دروستى ب ئه‌ركێ خوه‌رابیت و پتر خزمه‌تا خه‌لكى بكه‌ن. د هه‌مان هژماردا ریبۆرتاجه‌ك ل سه‌ر كۆمبوونێن جڤاتا سه‌ركردایه‌تییا شۆره‌شێ به‌لاڤكریه‌ و د به‌رپه‌رێن دندا په‌یڤا عیسمه‌ت شه‌ریف وانلى و په‌یڤا شاندێ پارتى دیمۆكراتى كورد ل سوریێ ب هه‌لكه‌تا دامه‌زراندنا ڤێ جڤاتێ به‌لاڤكرینه‌. د هژمارا (475)دا چه‌ند مژارێن دێ یێن په‌یوه‌ندى ب جڤاتا سه‌ركردایه‌تییا شۆره‌شێ ڤه‌ به‌لاڤكرینه‌ وه‌ك بابه‌تێ نڤیسینگه‌ها بجهئینانێ (مكتب التنفیژى)یا جڤاتێ و پلانا كارگێرییا كوردستانێ و د به‌رده‌وامییا ڤێ گۆتارێدا ناڤێن پشكه‌ك ژ به‌رپرسێن كارگێریێن یێن ده‌ڤه‌رێن رزگاركرى راگه‌هاندینه‌.
ژ ئادارا 1965ێڤه‌ قۆناغا شه‌رراوه‌ستاندنێ ب داویدهێت، حوكمه‌تا به‌غدا ده‌ست ب هێرشان بۆ سه‌ر كوردستانێ و هێزێن پێشمه‌رگه‌ى دكه‌ت، ژ هژمار (477) نیسانا 1965ێڤه‌ نووچه‌یێن شه‌ر و لێكدان و به‌رخوه‌دانێ ب به‌رفره‌هتر جهێ خوه‌ د به‌رپه‌رێن (خه‌بات) دا كریه‌، د گۆتاره‌كێدا ل ژێر ناڤێ: كى به‌رپرسه‌ ژ سه‌پاندنا شه‌رى ل كوردستانێ (من المسۆل عن فرچ الحرب فی كردستان) ب ئاشكرایى ئاماژه‌ ب وێ چه‌ندێ كریه‌ كو ده‌سته‌لاتێ حوكمه‌تا به‌غدا د بنیاتدا باوه‌رى ب ئاشتیێ و جێبه‌جێكرنا مافێن خه‌لكێ كوردستانێ نینه‌ و پێكهاتنا 10 شباتا 1964 د هزرا واندا تنێ ده‌م كوشتن و خوه‌ به‌رهه‌ڤكرن بوو بۆ قۆناغه‌كا نوویا شه‌رى. د هه‌مان هژماردا نووچه‌یه‌ك به‌لاڤكریه‌ تێدا هاتییه‌: ده‌مژمێر حه‌فتێ 2/4/1965 هێزێن سۆپا و پولیسان ژ باره‌گایێن خوه‌ به‌ره‌ف باژێرێ سلێمانیێ ده‌ركه‌تن و باژێرێ خوه‌راگر ب تانك و زرێپۆشان دوورپێچدا بۆ ده‌مێ چه‌ند ده‌مژمێره‌كان به‌رێ چه‌كێن خوه‌ یێن كوشنده‌ دا خه‌لكێ سڤیل و د ئه‌نجامدا (38) كه‌سێن سڤیل ژ ژن و پیاو و زارۆكان شه‌هید بوون كو چه‌ند عه‌ره‌به‌كێن فه‌رمانبه‌ر دناڤدا بوون زێده‌بارى ده‌هان برینداران. د هژمارا (478) ل ژێر ناڤێ: دوا نووچه‌یێن شه‌رى ل كوردستانێ ئاماژه‌ پێكریه‌: كو ژ 6 حزیرانێڤه‌ پتر ژ تیپه‌كا (فرقه‌) له‌شكرێ عیراقى ب پشته‌ڤانییا یه‌كه‌یێن تۆپهاڤێژ و تانك و فرۆكه‌ و جاشان ده‌ست ب هێرشێن درندانه‌ بۆ سه‌ر ده‌ڤه‌رێن سه‌نگاو و قادركه‌ره‌م و قه‌ره‌داغ ل كه‌ركووك و سلێمانیێ كریه‌ و هێزێن پێشمه‌رگه‌ى مێرخاسانه‌ به‌رسنگێ هێرشان گرتییه‌ و هێژ شه‌ر به‌رده‌وامه‌، د به‌رده‌وامییا ڤێ راپۆرتێدا هاتییه‌ تۆپخانه‌یا شۆره‌شێ ل ئێڤارا 6/6 و شه‌ڤا 7 ـ 7/6 باره‌گایێن دوژمنى ل زیاره‌ت و ده‌ربه‌ندى گومیسان ل ده‌ڤه‌را هه‌ولێرێ و سه‌ربازگه‌هێن دوژمنى ل ره‌واندز و سورداش و ده‌ڤه‌رێن ده‌ورو به‌رێن شه‌قلاوه‌ و سه‌فین تۆپباران كرینه‌، د هه‌مان راپۆرتدا هاتییه‌: ل ده‌مژمێر نه‌هێ سپێده‌یا 11/6/1965ێ فرۆكه‌كا له‌شه‌رى ژ ره‌نگێ (هێنته‌ر) ل ده‌ڤه‌را سالكا نێزیكى زاخۆ كه‌تیه‌.
د هه‌مان هژماردا ل ژێر مانشێتێ: (چه‌ند دیمه‌نه‌ك ژ وان تاوانان یێن ده‌سته‌لاتێ خیانه‌تكار ده‌رهه‌قێ وه‌لاتیێن كورد دكه‌ت) ئاماژه‌ ب چه‌ند تاوانه‌كێن حوكمه‌تا به‌غدا به‌رامبه‌رى خه‌لكى كوردستانێ كرین كریه‌، ل پێشیێ ئاماژه‌ ب كوشتارا ته‌باییا ئاماژه‌ پێكرى ل سلێمانیێ بۆمبارانا فرۆكه‌یێن مێك ل سه‌ر باژێركێ قه‌لادزێ كریه‌ و هاتییه‌ سه‌ر چه‌ند تاوانه‌كان یێن ل ده‌ڤه‌را سلێڤانه‌یى قه‌زا زاخۆ هاتینه‌كرن وه‌ك:
1- ل گوندێ كروینێ ده‌سته‌لاتدارێن عارفى یێن درنده‌ وه‌لاتیێن ژێرى 1) فه‌ره‌ج ره‌شید 2) شه‌ره‌ف میرۆ 3) مه‌مۆ دلیا 4) میرۆ ته‌مه‌ر 5) عه‌لى عیسا بێى دادگه‌هكرن گولله‌باران كرینه‌ و وه‌لاتى عیسا به‌رخۆ ژى ژ ئه‌نجامێ ئه‌شكه‌نجه‌دانا هۆڤانه‌ مریه‌ ئه‌ڤ وه‌لاتییه‌ ژ عه‌شیره‌تا هه‌وێرى یا ئێزدى نه‌.
2- جاشێن زێبارى ل گوندێ قه‌ره‌ولا یێ مه‌سیحى شه‌ماسێ گوندى و وه‌لاتى گورگیس و كولان گوزل كوشتینه‌ ژبه‌ركو خویك نه‌دایه‌ وانا.
3- ل گوندێ خرابدێمێ جاشێن عه‌ره‌ب وه‌لاتى حه‌مید ئیبراهیم كوشتییه‌ پشتى كو ب بریندارى دایه‌ به‌ر فیشه‌كان و پارێن وى یێن خوینه‌لۆ برینه‌.
5- ره‌شه‌كێن عارفى د سێ رۆژاندا 28 گوندێن ده‌ڤه‌را سلێڤانه‌یى و زێبار سوتینه‌، پشتى سوتنێ ب تانكان وێرانكرن و پاشتر بلدۆزه‌ر هاتینه‌ و شوونوارێن وان ل سه‌ر عه‌ردى راكرینه‌ ئه‌و گونده‌ ژى: كه‌روینێ، به‌راڤێ، به‌راڤۆكێ، كه‌شكان، سه‌رگرێ، گومبه‌لێ، پیچه‌ك، قه‌سرا مه‌لا ته‌یبى، خرابدێمێ، میرگه‌سور، پێبزنێ، ئیمالكێ، كانى گركێ، نوسانا، به‌غلوجه‌، مشارا، صوریا، چه‌مزراڤێ، گروش، باجدكه‌ندال، باجد، صلكا، خرابدارێ، خلیخێ، باكرما، باجوكا، شیناڤا، توان و هیتیان. هه‌ر د ڤێ راپۆرتێدا (خه‌بات) ئاماژه‌ ب چه‌ندین تاوانێن دیێن حكومه‌تا عارفى ل ده‌ڤه‌را سلێڤانه‌یى كریه‌.
د ڤان (11) هژمارێن (خه‌بات) چه‌ند مژارێن گرنگ هه‌نه‌ هه‌ژى ئاماژه‌ پێكرنێنه‌ ژبه‌ر كێمیا جهى دێ بۆ ده‌لیڤه‌كا دى و نڤیسینه‌كا دى هێلین، لێ ب كورتى دێ بێژین (خه‌بات) د هه‌موو قۆناغێن ژیێ خوه‌دا هه‌ژى سه‌رژنوو چاپكرنه‌ڤه‌ و تویژاندن و ڤه‌كۆلینێ یه‌ ژبه‌ركو ژێده‌رێ هه‌ره‌سه‌ركیێ دیرۆكا شۆره‌شا كوردستانێ یه‌.

موسه‌ده‌ق تۆڤى
د ڤان رۆژاندا 73 سال ب سه‌ر ژیێ پارتى دیمۆكراتى كوردستان را ده‌رباز دبن، (73) سالێن خه‌بات و شۆرش و به‌رخوه‌دان، شه‌ره‌نیخ و هه‌ڤركى، پڕى دژوار و ئاسته‌نگ، پارتى ب ده‌سپێكه‌كا بچویك و پێكهاتى ژ چه‌ند كه‌سه‌كان هاته‌مه‌یدانا به‌رخوه‌دانێ، لێ ب هزره‌كا ده‌وله‌مه‌ند و باوه‌ری بخوه‌بوونه‌كا كاروانێ خوه‌ دارێ، له‌وما ژى هه‌رزوو جهێ خوه‌ د ناڤا جه‌ماوه‌ریدا كر و پێشه‌نگییا وى كر، د (73) سالاندا سه‌ركردایه‌تییا دو شۆرشێن هه‌ره‌ مه‌زنێن كوردستانێ كر، ب تنێ و دگه‌ل حزبێن دى مه‌زنترین ده‌ستكه‌فت بۆ خه‌لكێ كوردستانێ ده‌ستڤه‌ئینان، د گه‌ل ڤێ چه‌ندێ ژى مه‌زنترین كاره‌سات بسه‌رێ پارتى هاتن، كاره‌ساتێن هنده‌ مه‌زن نه‌ تنێ حزبه‌ك به‌لكى چ ده‌وله‌ت ژى نكارن خوه‌ ل به‌ر باندۆرا وان بگرن، لێ پارتى شیا خوه‌ ل به‌ر وان كاره‌ساتان بگریت و ب هێزه‌كا مه‌زنتر ژ به‌رى كاره‌ساتێ زڤریڤه‌ مه‌یدانێ و جاره‌كا دن ده‌ست ب به‌رخوه‌دانا خوه‌ كره‌ڤه‌، ئاها ل ڤێرێ پرسیاره‌ك دهێته‌ پێش گه‌لۆ نهێنییا ڤێ به‌رخوه‌دان و خوه‌راگرییا پارتى د چ دایه‌..؟
ب هزرا من ئه‌ڤ نهێنییه‌ جه‌ماوه‌ره‌، ئه‌و خه‌لكه‌یه‌ یێ باوه‌رى ب پارتی ئیناى، د رۆژێن سه‌خت و دژواردا به‌رگرى ژ ئارمانجێن پارتى كرى، د قوناغێن ئاشتى و شه‌راندا، ل به‌رۆكێن به‌رخوه‌دانێ، ل گوند و باژێران، ل هندرێ وه‌لات و ل مشه‌ختى و په‌نابه‌ریێ ده‌رڤه‌ى وه‌لات پشكدارى د كاروانێ خه‌باتا پارتى دا كرى. ل ڤێرێ دێ زڤرینه‌ڤه‌ به‌رى 48 سالان و چه‌ند به‌رپه‌ران ژ ئه‌رشیفێ پارتى كۆڤارا (الكادر) ڤه‌ده‌ین، پارتى (الكادر) وه‌ك كۆڤارا ناڤخوه‌یى و یا ره‌وشه‌نبیركرنا ئه‌ندام و كادرێن خوه‌ به‌لاڤدكر، د هژمارا 11 سالا 1972ێدا ب زمانێ عه‌ره‌بى (الكادر) جه‌ماوه‌ربوون (الجماهیریه‌) ب ڤان په‌یڤان دایه‌ یاسین: ب جه‌ماوه‌ربوون (الجماهیریه‌) ب باوه‌رییا مه‌… هژماره‌كا زۆرا خه‌لكى باوه‌رییا خوه‌ دده‌نه‌ حزبه‌كا دیاركرى و باوه‌ریێ ب درۆشم و رێبازا وێ یا سیاسیى د ئینن و ل دۆر ئالایێ وێ كۆمڤه‌دبن هه‌رده‌مێ ڤێ چه‌ندێ ژ هه‌ر پارتییه‌كێ گرت دشیاندایه‌ ئه‌و پارتییه‌ بێژته‌ خوه‌ پارتییه‌كا جه‌ماوه‌رى. پشتى ڤێ په‌سندانێ پرسیار كریه‌: هه‌ر حزبه‌كا بیت دێ چاوا شێت باوه‌رییا جه‌ماوه‌رى و پشته‌ڤانییا وى ده‌ستڤه‌بینیت؟ د به‌رسڤێدا ئه‌ڤه‌ گرێدایه‌ ب پره‌نسیپ و ئارمانجێن پارتیێڤه‌ یێن گرێدایى ئایدلوجیه‌ت و فه‌لسه‌فه‌یا وێ ڤه‌ كا هه‌تا چه‌ندێ ده‌ربرینێ ژ ڤیان و ویست و هیڤیێن جه‌ماوه‌رى دكه‌ن…د به‌رفره‌هییا گۆتارا (الكادر) دا ئه‌ڤ چه‌نده‌ ب به‌رفره‌هى شرۆڤه‌كریه‌ و چه‌ند نموونه‌ به‌رچاڤكرینه‌ د ئه‌نجامدا دبێژیت: پارتى دیمۆكراتى كوردستان ڤێ راستیێ به‌رجه‌سته‌دكه‌ت و د هه‌موو قوناغێن خه‌باتا خوه‌دا وێ چه‌ندێ دسه‌لمینیت كو پارته‌كا جه‌ماوه‌رى یه‌. و د برگه‌یه‌كا دى یا گۆتارێدا دبێژیت: به‌رده‌وام درۆشم و ئارمانجێن پارتییا مه‌ ژ كووراتییا ناخێ خه‌لكێ مه‌ ده‌ردكه‌تن و ده‌ربرین ژ هیڤى و ڤیانێن وى دكرن، د ئه‌نجامدا جه‌ماوه‌ر (خه‌لك) ل دۆرێن وێ كۆمبوون و ژبه‌ر وێ قوربانییا پارتی بۆ وى خه‌لكى ددا د به‌رامبه‌ردا باوه‌رییا وى پێهات…
شرۆڤه‌كرنا گۆتارا به‌رى 47 سالان د كۆڤارا تیۆرییا پارتى دا به‌لاڤبووى دێ جهه‌كێ به‌رفره‌هگریت، به‌لێ نیڤشكێ نڤیسینێ ئه‌و باوه‌رییه‌یه‌ یا د وێ قوناغێدا پارتى ب جه‌ماوه‌رى و جه‌ماوه‌رى ب پارتى هه‌ى دیاردكه‌ت، ب كریار ژى هێزا ڤێ باوه‌رییا هه‌ڤپشك د قوناغێن پاشتردا دیاربوو، ل بیرا مه‌یه‌ ل ئادارا 1974 ب سه‌دان هزار كه‌س ژ جوین و ته‌خێن خه‌لكێ كوردستانێ گه‌هشتینه‌ شۆرشا ئه‌یلوولى و رێزێن پارتى، هه‌ر ئه‌و جه‌ماوه‌ره‌ بوو پشتى نسكۆیا 1975ێ ل ناڤ كوردستانێ، ل كه‌مپێن په‌نابه‌ریێ، ل مشه‌ختیێ و ده‌سته‌سه‌ركرنێ ل ژێریێ عیراقێ ل شۆرشێ و پارتى بووینه‌ خودان و سه‌رژنوو هه‌ردو راكرینه‌ڤه‌، هه‌ر ئه‌ڤ جه‌ماوه‌ره‌ بوو پشتى ئه‌نفالێن 1988 سه‌رژنوو ده‌ست ب به‌رخوه‌دانێ كرى و هه‌تا گه‌هاندییه‌ سه‌رهلدانا 1991ێ ته‌ڤایى جه‌ماوه‌ر هاتییه‌ مه‌یدانێ مزگینییا سه‌ركه‌تنا سه‌رهلدانێ راگه‌هاندى و ئارمانجێن شۆرشێن ئه‌یلوول و گولان بجهئیناین و ئه‌ڤا ئه‌م نها دبینین به‌رهه‌مێ وێ پێكڤه‌ گرێدانا ناڤبه‌را جه‌ماوه‌رى و پارتى یه‌، ئه‌ڤ پره‌نسیپه‌ ژ ته‌ڤایى حزبێن دى یێن كوردستانى یێن وێ قوناغێ دگریت.
نها دێ وێ پرسیارێ یا مه‌ دڤێت كه‌ین و ل دووڤ كه‌توارێ مه‌یى نها به‌رسڤێ ل سه‌ر ده‌ین، ئه‌رێ نها د قوناغا ده‌سته‌لاتدارییا هه‌رێما كوردستانێ دا ژ 1992 هه‌تا نها ئه‌و پێكڤه‌گرێدانه‌ د ناڤبه‌را پارتى و جه‌ماوه‌رى دا مایه‌..؟ (هه‌مان پرسیار ژ حزبێن دی یێن د حوكمه‌تێدا دگریت) ، ئه‌رێ ئه‌و باوه‌رییه‌ د ناڤبه‌را هه‌ردو ئالییاندا مایه‌..؟ ئه‌رێ پارتى ئه‌و جه‌ماوه‌ره‌ مایه‌ یێ د ته‌نگاڤیێن وه‌ك شكه‌ستنا ئادارا 1975ێ و ئه‌نفالێن 1988 جاره‌كا دى خوه‌ لێ بكه‌ته‌ خودان..؟ ئه‌گه‌ر ب دلسۆژى به‌رسڤێ بده‌ین و نه‌ ژ بۆ رازیكرنا ڤى و یێ دى بیت، دێ بێژین: نه‌ خێر.. نه‌ ئه‌و پێكڤه‌ گرێدانه‌ مایه‌ نه‌ ژى ئه‌و جه‌ماوه‌ره‌ مایه‌..!! ژ 1992 ڤه‌ رۆژ ل دووڤ رۆژێ ئه‌و پێكڤه‌گرێدان یا سست دبیت ئه‌و جه‌ماوه‌ره‌ یێ د ڤه‌ره‌ڤیێت، جه‌ماوه‌ر ل واره‌كى و پارتى یا ل واره‌كێ دى دخوینیت، ئه‌و گرنگییا پارتى (و حزبێن دى یێن ده‌سته‌لاتى) به‌رى سه‌رهلدانێ ددا جه‌ماوه‌رى د قوناغا ده‌سته‌لاتداریێدا ناده‌تێ، ل شوونا جه‌ماوه‌رى پارتى (و حزبێن دى) پشتگه‌رمێن سه‌رمایه‌ و راگرتنا ده‌سته‌لاتى ل ناڤ سازیێن كارگێریێن هه‌رێمى و سازیێن راگه‌هاندنێ نه‌، ئه‌ز گرنگییا ڤان سازییان مانده‌ل ناكه‌م، لێ ب ده‌ستدانا جه‌ماوه‌رى سه‌رمایه‌ و سازیێن دى ناهێنه‌پاراستن و كه‌س خوه‌ لێ ناكه‌ته‌ خودان.
دێ زڤرمه‌ڤه‌ به‌راهیێ و بێژمه‌ڤه‌ سه‌ركه‌تن و سه‌روه‌ریێن پارتى (و هه‌ر حزبه‌كا دى) به‌رهه‌مێ په‌یوه‌ندیێن موكمێن ناڤبه‌را پارتى و جه‌ماوه‌رى بوون، به‌رهه‌مێ وێ باوه‌ریێ بوون یا جه‌ماوه‌رى ددا پارتى و به‌رهه‌مێ وێ خه‌باتێ بوو یا پارتى پشتگه‌رم ب جه‌ماوه‌رى و ژ بۆ خزمه‌تا جه‌ماوه‌رى ئه‌نجام ددا و هه‌رده‌مێ پارتى (و هه‌ر حزبه‌كا دى) ژ جه‌ماوه‌رى ڤه‌دقه‌تیت وى ده‌مى پێشبینییا وان كاره‌ساتان بكه‌ یێن نه‌ جه‌ماوه‌ر دكاریت خوه‌ ل به‌ر بگریت نه‌ ژى پارتى (و هه‌ر حزبه‌كا دى).

موسه‌ده‌ق تۆڤى

دهۆك هه‌ژارترین پارێزگه‌ها هه‌رێما كوردستانێ یه‌ (ئه‌ڤرۆ، هژمار 2572، 30/4)، مانشێته‌كێ سه‌رنجراكێشه‌، ئه‌گه‌ر ژ زارده‌ڤێ پارێزگارێ دهۆكێ و وه‌زیرێ پلاندانانا عیراقێ نه‌هاتبا ڤه‌گۆهاستن دبیت ب ساناهى من باوه‌ر نه‌كربا، له‌وما ژى هه‌رزوو پرسیاره‌كێ به‌رسنگێ من گرت بۆچى دێ دهۆك هه‌ژارترین پارێزگه‌ها هه‌رێمێ بیت؟؟ دهۆك ده‌رگه‌هه‌كێ مه‌زنێ بازرگانییا كوردستانێ و عیراقێ یه‌، داهاته‌كێ مه‌زن ژێ دهێت!! چه‌ند كۆمپانیێن ده‌رئینان و هنارتنا پترۆلا هه‌رێمێ دگه‌ل بۆرییا هنارتنا پترۆلێ بۆ ده‌رڤه‌ هه‌مبێز دكه‌ت، ئه‌ڤه‌ ژێده‌ره‌كێ سه‌ره‌كیێ داهاتێ هه‌رێمێ پێكدئینن، دهۆك یا ده‌وله‌مه‌نده‌ ب به‌رهه‌مێن چاندنێ و خودانكرنا ته‌رش و كه‌والى، یه‌ك ژ جهێن گه‌شتوگۆزاریێن ناڤداره‌ و ب هزاران گه‌شتیار قه‌ستدكه‌نێ.. ب ڤان ژێده‌رێن داهاتى بیت دڤێت دهۆك نه‌ تنێ خوه‌ به‌لكێ دڤێت وه‌لاتان بخودانكه‌ت..!! دهۆك خێر و بێره‌ به‌لێ خه‌لكێ وێ یێ ژێ باهره‌..!! نه‌ گۆتنا منه‌ به‌لكى رۆژنامه‌ ژ دو مه‌زنه‌ به‌رپرسێن ل جهێ بریارێ و هه‌موو داتا و به‌لگه‌ ل به‌رده‌ستان ڤه‌گۆهێزیت.!! ئه‌گه‌ر پرسیارا خوه‌ دوباره‌بكه‌ینه‌ڤه‌ بۆچى دهۆك…؟ ده‌ملده‌ست ب ده‌هان هزار نووترین مودێلێن ترۆمبێلان، ب هزاران ڤیلایێن ناڤ چه‌م و بیستان و سه‌رێن گر و چیان و ب هزارانێن دێ یێن وه‌ك وان ل روكنێن (كوژیێن) ڤێ كولانێ و كولانا هه‌.. ب هزران شوقه‌یێن دهۆكییان ل جهێن گه‌شتوگۆزاریێن تركیا و وه‌لاتێن دى كرین هێنه‌ به‌رسڤێ حاشاییێ ژ ڤى مانشێتى كه‌ن و بێژن وه‌سان نینه‌..!! دیاره‌ تێرن و ئاگه‌ه ژ برسییان نینه‌ و ئه‌گه‌ر تێرێن ڤى وه‌لاتى ئاگه‌ه ژ برسییان هه‌با ئه‌ز دبێژم جهێ ڤى مانشێتى ل سه‌ر به‌رپه‌رێن رۆژنامه‌یێ نه‌ دبوو..!! ئه‌ڤ چه‌نده‌ ده‌رگه‌هان ل به‌ر مه‌ ڤه‌دكه‌ت، پێڤییه‌ ل سه‌ر هنده‌كان راوه‌ستین:
ـ نووترین مودێلێن ترۆمبێلان، ب هزاران ڤیلا، شوقه‌یێن تركیا و جهێن دى نیشانا وێ چه‌ندێ نه‌: واره‌ك ده‌وله‌مه‌نده‌ به‌لێ دادپه‌روه‌رى د دابه‌شكرنێدا نینه‌، داهاته‌ك مه‌زن هه‌یه‌ به‌لێ پرانییا وى د چیته‌ د به‌ریكا كێمه‌كاندا و رێژا هه‌ره‌ كێما داهاتى بۆ رێژا هه‌ره‌ زۆرا ڤى خه‌لكییه‌، ل پارێزگه‌ها دهۆكێ ده‌مێ ده‌نگدانێ هه‌موو هزره‌كا مه‌زن بۆ ته‌بایى خه‌لكێ وێ دكه‌ن و ده‌نگێن دهۆكێ پارسه‌نگێ رادگرن، ل ده‌مێ دابه‌شكرنێ هزر ل رێژه‌یه‌كا هه‌ره‌ كێما خه‌لكێ وێ د هێته‌ كرن. ـ ده‌رگه‌هه‌كێ دى ڤه‌دبیت و دبێژیت ل سه‌ر ئاستێ ته‌بایى هه‌رێما كوردستانێ به‌هرا دهۆكێ ژ داهاتى به‌هرا هه‌ره‌كێمه‌، هزرا مه‌زن بۆ وان دهێته‌كرن یێن رێكا هاتنوچوونێ ل خه‌لكى دگرن و سه‌قاى د ئالۆزینن، دهۆكا مته‌ جوامێره‌ بێ ئاریشه‌یه‌، كه‌س هزره‌كێ بۆ ناكه‌ت. هندى په‌یوه‌ندى ب ڤێ مژارێڤه‌ هه‌ى ئه‌گه‌ر دابه‌شكرنا داهاتێ گشتى ل سه‌ر پارێزگه‌هان ل دووڤ رێژه‌یا خه‌لكێ وان بیت، ئه‌ڤه‌ كاره‌كێ ئاساییه‌، لێ هه‌كه‌ پتر ل دووڤ گرتنا رێكێن هاتنوچوونێ و ئالۆزاندنا سه‌قایێ گشتى بیت ئه‌ڤه‌ نه‌ دادپه‌روه‌رییه‌ و دڤێت ل سه‌ر راوه‌ستین، ئه‌ز دبینم دهۆك قوربانییا ڤێ چه‌ندێ یه‌، چه‌ندین نموونه‌ ل به‌رچاڤن ب چاڤ هه‌ردو پارێزگه‌هێن دى یێن هه‌رێمێ نه‌ دادپه‌روه‌رى دگه‌ل دهۆكێ هاتییه‌كرن، دهۆك وه‌ك هه‌ردو پارێزگه‌هێن دى هه‌ژى گه‌له‌ك پرۆژه‌ و ده‌سكه‌فتانه‌ به‌لێ هه‌تا نها ده‌سته‌لاتێ هه‌رێمێ دهۆك هه‌ژى نه‌ دیتییه‌ و ئه‌ڤ ژى یه‌ك ژ ئه‌گه‌رێن هه‌ژارییا دهۆكێ یه‌. ـ ئه‌گه‌ر بێژن دهۆك قوربانییا رێژا هه‌ره‌ زۆرا په‌نابه‌رانه‌ یێن به‌رێ خوه‌دایه‌ كوردستانێ، ئه‌ز نابینم ئه‌ڤه‌ پاكانه‌كا د جهێ خوه‌دابیت، په‌نابه‌ر مێڤانێن هه‌موو هه‌رێما كوردستانێ نه‌، ئه‌گه‌ر پترییا بنه‌جها وان كه‌تبیته‌ دهۆكێ لێ خه‌رجیێ وان ئه‌ركێ حكومه‌تا هه‌رێمێ بوو و دڤیا هه‌ردو پارێزگه‌هێن دیتر پشكدار بانه‌ د دابینكرنا خه‌رجیێن وان و نه‌ تنێ هێلا با ب هیڤییا دهۆكێ ڤه‌.
سێ ده‌رگه‌ه مه‌ ڤه‌كرن ب هزرا ژ هۆكارێن هه‌ژارییا دهۆكێ نه‌، لێ ئێك ژ دو ئه‌گه‌رێن سه‌ره‌كیێن ڤێ هه‌ژاریێ ده‌سته‌لاتدارییا هه‌رێمێ یه‌، كو تنێ ل ده‌مێ هه‌لبژارتنان ل دهۆكێ یا دیاره‌، ده‌مێن ته‌نگاڤییاندا ژى دهۆك پشت و په‌نایه‌ و دهۆكی یێ د هه‌وارێ دچن و قوربانیێ دده‌ن وى ده‌سته‌لاتى د پارێزن، ده‌مێ دبیته‌ ته‌ناهى و دابه‌شكرنا خێر و بێران ده‌سته‌لات ل هه‌موو جهان یێ دیاره‌ و تنێ ل دهۆكێ یى به‌رزه‌یه‌، ئه‌گه‌رێ دووێ یێ سه‌ره‌كى ده‌سته‌لاتدارییا خوه‌جهی و نوونه‌رێن خه‌لكێ دهۆكێ نه‌ یان د بێ ده‌سته‌لات و نه‌ د وێره‌كن، یان نه‌ د دلسۆژن بۆ ئه‌و دهۆكا وان د هه‌لبژارتناندا سه‌د و ئێك سۆز و په‌یمان داینێ، ب كورتى دهۆك نه‌ یا هه‌ژاره‌ به‌لێ نه‌ ده‌سته‌لاتێ هه‌رێمێ و نه‌ ژى ده‌سته‌لاتێ خوه‌جهى و نوونه‌رێن دهۆكێ د خه‌ما ڤێ پارێزگه‌هێدانه‌، یا ژ مه‌ دهێت تنێ هنده‌ وه‌ك هه‌ڤاله‌كێ نڤیسكار به‌رى چه‌ند ساله‌كان گۆتى دهۆك گریا من بۆ ته‌ دهێت..!!

موسه‌ده‌ق تۆڤى

كته‌كا كێم ل ناڤه‌ندێن ره‌وشه‌نبیریێن كوردستانێ هه‌نه‌ ناڤێ كۆڤارا هاوار (15 گولانا 1932ـ 15 ته‌باخا 1943) نه‌ بهیستبیـت و زانیارى ده‌رباره‌ى وێ نه‌بن، چه‌ند ژماره‌یه‌كێن وێ نه‌ دیتبن و وه‌ك ژێده‌ر مفا ژ به‌رپه‌رێن وێ وه‌رنه‌گرتبیت، دیرۆكنڤیسێ ناڤدار د. كه‌مال مه‌زهه‌ر به‌رى بیست سالان د په‌سنا (هاوار)ێدا گۆتیه‌: (هاوار) ده‌سكه‌وتێكى گه‌وره‌ و دیاره‌ له‌ مێژووى رۆژنامه‌نوسى كوردیدا. كۆڤارا (هاوار) به‌رهه‌مێ ره‌نج و خه‌باتا دومدرێژا میرجه‌لاده‌ت به‌درخان (1893ـ 1951)ه‌، به‌رى نها من گۆتیه‌ و نها ژى دێ بێژمه‌ڤه‌: میر جه‌لاده‌ت و به‌رهه‌مێن خوه‌ شۆرشه‌ك ره‌وشه‌نبیرى بوون، ئه‌ڤ شۆرشه‌ به‌رده‌وامییا شۆرشێن نه‌ته‌وایه‌تى یێن گه‌لێ كورد بوو ، ڤێ شۆرشێ ل 15 گولانا 1932ێ ب به‌لاڤبوونا كۆڤارا (هاوار) و دانه‌نیاسینا پیتێن لاتینى یێن زمانێ كوردى ده‌سپێكر و د ده‌مه‌كێ كورتدا سنوورێن ده‌سكردێن ناڤبه‌را پارچه‌یێن كوردستانێ شكاندن و سه‌رانسه‌رى كوردستان ڤه‌گرت، دبیت پرسیاره‌ك بێته‌كرن: گه‌لۆ چما ئه‌ڤ كارێ میر جه‌لاده‌تى ب شۆرش دهێته‌ ناڤكرن…؟ د به‌رسڤێدا دێ بێژین :- شۆرش گورانكارییه‌ ژ قوناغه‌كێ بۆ قوناغه‌كا باشتر، ئه‌ڤ كارێ میر جه‌لاده‌تى ژى شۆرش بوو به‌لێ شۆرشه‌ك ره‌وشه‌نبیرى، كورد ژ قوناغه‌كا پاشڤه‌ماى د وارێن ره‌وشه‌نبیریدا به‌ره‌ف قوناغه‌ك روهنتر برن. ژبه‌ركو پشتى ب داوى هاتنا شه‌رێ جیهانیێ یه‌كه‌م و دابه‌شكرنا كوردستانێ ل سه‌ر چار ده‌وله‌تێن داگیركه‌ر و پشتى كو كه‌مال ئه‌تاتوركى ل سالا 1922 سته‌نبۆل گرتی و ده‌وله‌تا كۆمارێ تركیا ل 1923ێ راگه‌هاندى، ل سه‌رانسه‌رى باكوورێ كوردستانى و توركیا نه‌ته‌نێ یه‌ك په‌یڤا كوردى نه‌هاتبوو چاپكرن، به‌لكى په‌یڤین ژى ب زمانێ كوردى قه‌ده‌غه‌ بوو، هه‌موو ئه‌و په‌رتووك و كۆڤار و رۆژنامه‌یێن پێشتر ل وى وه‌لاتى هاتینه‌چاپكرن یێن كه‌تینه‌ ده‌ستێن پۆلیس و جه‌ندرمه‌یێن تركان شه‌وتاندن و هه‌ر تشتێ بێنا كوردیتیێ ژێ دهات هاتییه‌ تونه‌كرن، ئانكو كورد كه‌تبوونه‌ به‌رامبه‌رى دو جینوسایدان جینوسایدا نه‌ته‌وه‌یى و جینوسایدا زمان و ره‌وشه‌نبیرییا كوردى، ل رۆژهه‌لات و رۆژئاڤایێ كوردستانێ و ده‌ڤه‌را بادینان یا باشوورێ كوردستانێ كاودان هه‌ر نێزیكى ڤى ره‌نگى بوو. ته‌نێ ل پارێزگه‌هێن سلێمانى و كه‌ركوك و هه‌ولێرێ ل هنده‌ك خواندنگه‌هێن سه‌ره‌تایى زمانێ كوردى دهاته‌ خواندن و ل ڤان باژاران و به‌غدا ب ره‌نگه‌كێ به‌رته‌نگ هنده‌ك چاپكریێن كوردى ده‌ردكه‌تن. د ڤى ده‌مێ هند دژواردا میر جه‌لاده‌ت ل 15 گولانا 1932ى ب به‌لاڤكرنا كۆڤارا (هاوار) و بۆ یه‌كه‌مین جار دانه‌نیاسینا پیتێن لاتینى یێن كوردى یێن ب پیتێن میر جه‌لاده‌ت به‌درخان دهێنه‌ناڤكرن ده‌ست ب شۆرشا خوه‌یا ره‌وشه‌نبیرى كر، هه‌ر شۆرشه‌ك ل ناڤا وه‌لاتى ده‌سپێدكه‌ت، لێ شۆرشا ره‌وشه‌نبیرییا میر جه‌لاده‌تى دوور ژ كوردستانێ ل ناڤ كوردێن غه‌ریب و ئاواره‌ و سرگۆنكرى ل تاخێ كوردان ل شامێ (دیمه‌شقێ) پایته‌ختێ سوریێ ده‌سپێكر، لێ ب زووترین ده‌م سنوورێن سوریێ و سنوورێن ده‌سكردێن ناڤبه‌را پارچه‌یێن كوردستانێ برین و باندۆرا خوه‌ ل سه‌رانسه‌رێ كوردستانێ كر، ڤێ شۆرشى ده‌سته‌لاتدارێن داگیركه‌رێن كوردستانێ ب تایبه‌ت حوكمدارێن تركیا و عیراقێ هژاندن هه‌رزوو ده‌ست ب گرتنه‌به‌را كریارێن پێویست بۆ به‌رسنگگرتنا شۆرشا میر جه‌لاده‌تى و كۆڤارا (هاوار)ێ كر، ل پێشیێ ده‌سته‌لاتدارێن تركیا كه‌تنه‌ خوه‌ و ل 30 گولانا 1930ێ ئانكو پشتى به‌لاڤكرنا یه‌كه‌مین هژمارا (هاوار) تنێ ب (15) رۆژان بژاندنه‌ك ل سه‌رانسه‌رى تركیا به‌لاڤكر، ل دووڤ وێ بژاندنێ هاتن و به‌لاڤكرنا (هاوار)ێ ل سه‌رانسه‌رى تركیا قه‌ده‌غه‌كر و فه‌رماندا توندترین شێوه‌یێن رێگرییان به‌رامبه‌رى كۆڤارێ بگرنه‌ به‌ر. ئه‌ڤه‌ د ده‌مه‌كیدا بوو كو دوێ قوناغێدا دوورپێچه‌كا له‌شكه‌رییا هند دژوار ل سه‌ر باكوورێ كوردستانێ هه‌بوو كه‌سه‌كێ بیانى ژ شاندێن دیبلوماسى ژى ماف نه‌بوو ب مه‌ره‌ما كۆمكرنا نووچه‌یێن ده‌ڤه‌رێ یان بۆ مه‌ره‌مه‌كا گه‌شتیارى سه‌را ده‌ڤه‌رێن رۆژهه‌لاتێ فراتى (ئانكو ده‌ڤه‌رێن كوردنشین)بده‌ت. د ڤى سه‌ربه‌رێ له‌شكه‌ریدا و ل دووڤ ڤێ بژاندنا دژواردا ب فه‌رمى رێك ل به‌ر به‌لاڤبوونا (هاوار) ل باكوورێ كوردستانێ هاته‌گرتن. لێره‌ پرسیار ئه‌وه‌ ئه‌رێ ئه‌ڤ قه‌ده‌غه‌كرنه‌ شیا رێكێ ل به‌ر به‌لاڤبوونا شۆرشا ره‌وشه‌نبیرى و رۆژنامه‌ڤانییا كوردى ل باكوورێ كوردستانێ بگریت..؟؟ د به‌رسڤێدا ئه‌ز ب كورتى دبێژم: نه‌خێر نه‌شیان رێكێ ل به‌ر كاریگه‌رییا وێ شۆرشێ ل باكوورێ كوردستانێ بگرن، سه‌ره‌راى ئه‌و رێگریێن ژ سالا 1932ێڤه‌ هه‌تا نها ل به‌ر زمان و رۆژنامه‌ڤانى و چاپه‌مه‌نییا كوردى هه‌ى لێ پیتێن لاتینى یێن میر جه‌لاده‌تى بووینه‌ پیتێن سه‌ره‌كیێن خواندن و نڤیسینا كوردى ل باكوورێ كوردستانێ و تركیا و ره‌ڤه‌ندا كوردى ل ده‌رڤه‌ى وه‌لات، نها سه‌ره‌راى كاودانێ دژوارێ باكوور ب پیتێن لاتینى یێن ژ ڤه‌رێژا شۆرشا میرجه‌لاده‌تى و (هاوار)ێ به‌لاڤبووین ب ده‌هان كۆڤار و رۆژنامه‌ و ب سه‌دان په‌رتووك چاپ و به‌لاڤدبن، هه‌ر ئه‌ڤ پیته‌ ل كه‌نالێ ته‌له‌فزیونى و سۆشیال میدیا جهێ خوه‌گرتینه‌ و ده‌زگه‌هێن كوردى یێن راگه‌هاندنێ یێن سه‌ر ب ده‌وله‌تا تركیاڤه‌ هه‌مان وان تیپان بكار دئینن یێن وان ل 30 گولانا 1932ێ فه‌رمانا قه‌ده‌غه‌كرنا وان و كۆڤارا (هاوار)داى. هندیكه‌ كاریگه‌رییا شۆرشا (هاوار)ێ ل باشوورێ كوردستانێ و عیراقێ یه‌، د. كه‌مال مه‌زهه‌ر ئاماژه‌ ب به‌رهه‌مێن كوردێن باشوور د (هاوار)ێدا دكه‌ت و دبێژیت: سه‌رجه‌میان نیشانه‌ى به‌ره‌وپیره‌وه‌چوونى گه‌رمى رووناكبیرانى كوردى عیراقن به‌بۆنه‌ى له‌ دایكبوونى (هاوار) كه‌ بێ گومان یه‌كێكه‌ له‌ لوتكه‌كانى مێژووى رۆژنامه‌نووسى كوردى، (هاوار) له‌ ماوه‌ى پتر له‌ سێ سالى یه‌كه‌مى ژیانیدا تاكه‌ گۆڤارى كوردى بوو كه‌ له‌ بارودۆخێكى یه‌كجار سه‌ختدا وه‌ك مۆم له‌ناو شه‌وه‌زه‌نگى دواكه‌وتووى ده‌سوتا، هه‌لبه‌ت ئه‌مه‌ بۆ كاربه‌ده‌ستانى رۆژگارى پاشایى (مه‌لكى) ده‌ستى نه‌ئه‌دا…. كاریگه‌رییا شۆرشا (هاوار)ێ كاربه‌ده‌ستێن ده‌سته‌لاتدارییا مه‌لكى ل عیراقێ هژاندن و كه‌تنه‌ د چه‌په‌ریدا به‌رامبه‌رى ڤێ شۆرشێ و ل 24 كانوونا دووێ 1933ێ وه‌زیرێ ناڤخۆیێ عیراقێ كو د هه‌مان ده‌مدا سه‌رۆكوه‌زیران ژى بوو بریارا قه‌ده‌غه‌كرنا (هاوار)ێ ده‌رێخست. هه‌لویستێ میرجه‌لاده‌تى به‌رامبه‌رى بریارا وه‌زیرێ ناڤخۆیێ عیراقێ و سه‌رده‌رییا وى پشتى ڤێ بریارێ و سه‌نگا (هاوار) و پیتێن لاتینى یێن كوردى ل باشوورێ كوردستانێ مژاره‌ك درێژه‌ و جهێ خۆ د ڤێ كورته‌ نڤیسنێدا نابینیت و خوانده‌ڤا دكاریت ب زڤریته‌ ژێده‌رێن مه‌ ئاماژه‌ پێكرى، لێ هنده‌ دێ بێژین: شۆرشا (هاوار) ل باشوورى كوردستانێ یا به‌رده‌وام بوو و بریارا قه‌ده‌غه‌كرنێ نه‌كارى رێگا ل به‌ر به‌لاڤبوونا (هاوار)ێ و كاریگه‌رییا شۆرشا وێ بگریت و هه‌تا دوا هژمارا (هاوار)ێ كۆڤار دگه‌هشته‌ باشوورێ كوردستانێ و ده‌ڤه‌رێن دى یێن عیراقى یێن كورد لێ هه‌ین، ل ده‌سپێكا سالێن چلان تنێ ل به‌غدا (47)، ل كه‌ركووكێ (26)، ل زاخۆ (21) پشكدارێن (هاوار)ێ هه‌بوون، ل سه‌رانسه‌رى عیراقێ نیزیكى 250 پشكدارێن (هاوار)ێ هه‌بوون، كاریگه‌رییا شۆرشا (هاوار)ێ ل باشوورێ كوردستانێ ل ئاسته‌كى بوو د چه‌ند قوناغه‌كاندا گه‌له‌كان داخوازا خواندنا كوردى ب پیتێن لاتینى یێن میرجه‌لاده‌تى ل باشوورێ كوردستانێ كریه‌ و د ده‌مێن جودادا ب تایبه‌ت ل ده‌ڤه‌را به‌هدینان كو د سه‌رده‌مێ مه‌لكیدا ژ خواندنا كوردى یا بێ باهر بوو خه‌لكه‌كى ل سه‌ر ئاستێ مللى خۆلێن فێركرنا كوردى ب تیپێن لاتینى ڤه‌كرینه‌ و دده‌مێ نها ژى دا كێمه‌ك ژ ره‌وشه‌نبیران هه‌نه‌ نه‌زانن كوردى ب ڤان پیتان بخوینن و بنڤیسن. ب هه‌مان ره‌نگێ باكوور و باشوورێ كوردستانێ ل رۆژئاڤا و رۆژهه‌لات ژى شۆرشا (هاوار)ێ كاریگه‌رییا خوه‌ كریه‌، هندیكه‌ رۆژئاڤایه‌ كو لاندكا دروستا وێ شۆرشى بوو، كاریگه‌رییا وێ ل ئاسته‌كێ بوویه‌ به‌رده‌وام ژ سالا 1932ێ هه‌تا نها كۆڤارا (هاوار) و چاپكریێن دیترێن به‌ردخانییان خواندنگه‌ه و كه‌لا زمانێ كوردى بوون، پیتێن لاتینى یێن میر جه‌لاده‌تى ئه‌و چه‌كه‌بوون یێ ئه‌و زمانه‌ پێ دهاته‌پاراستن، ئێستا و پشتى شۆرشا رۆژئاڤایێ كوردستانێ ئه‌و پیته‌ پیتێن فه‌رمى یێن خواندن و نڤیسینا زمانێ كوردى نه‌. هندیكه‌ رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ یه‌ ل سه‌ر ده‌مێ (هاوار)ێ ڤێ شۆرشێ كاریگه‌رییا خوه‌ كریه‌، (هاوار) و پیتێن لاتینى گه‌هشتینه‌ ئیرانێ و رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ و نها ژى هژماره‌كا نه‌ كێم ژ ره‌وشه‌نبیرێن رۆژهه‌لات بۆ خواندن و نڤیسینا كوردى سه‌ره‌ده‌ریێ دگه‌ل وان پیتان دكه‌ن.
– د. كه‌مال مه‌زهه‌ر، چه‌ند لاپه‌ره‌یه‌ك له‌ مێژووى گه‌لى كورد، (هه‌ولێر – 2001)، بپ 358. – موسه‌ده‌ق تۆڤى، چه‌ند به‌رپه‌ره‌ك ژ دیرۆكا رۆژنامه‌ڤانیا كوردى- پشكا دووێ، (دهۆك – 2010) بپ 46. – حه‌مید بۆزئه‌رسه‌لان، مێژووى توركیاى هاوچه‌رخ، وه‌رگێرانى نه‌جاتى عه‌بدوڵڵا، (هه‌ولێر – 2009)، بپ 48 – 49 و 53
– محه‌مه‌د ئه‌مین بۆزئه‌رسه‌لان، كۆڤارا (ژین) 1918 – 1919، جلد 1- سوید، بپ 11 – تاخێ كوردان (حی الاكراد) تاخه‌كێ كوردنشینێ باژێرێ دیمه‌شقێ یه‌، ب سه‌دان ساله‌ كورد لێ دژین، ده‌وله‌تا سوریێ ب مه‌ره‌ما گۆهارتنا روخسارێ كوردى یێ تاخى ب (حی ركن الدین) ناڤكریه‌.
– كۆپیێ بژاندنێ ب زمانێ توركى دگه‌ل ڤێ نڤیسینێ ببینه‌.
– بیلال ن . شمشێر،به‌لگه‌نامه‌كانێ ئینگلیز، وه‌رگێرانى سه‌لمان عه‌لى، (سلێمانى – 2002)، بپ 231. – د. كه‌مال مه‌زهه‌ر، ژێده‌رێ به‌رێ، بپ 353. – هه‌مان ژێده‌ر بپ 353 – 354 – دلاوه‌رێ زه‌نگى، ئابۆنه‌یێن (هاوار)ێ، كۆڤارا پرس، هژمار 15، پاییزا 1998، بپ 33 – 35ز – هه‌مان ژێده‌ر، بپ 35.

یرهاتنا 43 سالیا وه‌غه‌را وى یا دووماهی دا
ئیحسان نوورى پاشا سه‌ركرده‌یێ نڤیسكار و دیرۆكنڤیس
موسه‌ده‌ق تۆڤى
ده‌مێ هاتیه‌ گۆتن: ئادار قه‌ده‌را كوردانه‌، ئه‌ڤ ئاخفتنه‌ ل سه‌ر بنه‌مایه‌كێ زانستى دیرۆكى هاتیه‌ گۆتن، دیرۆك و بۆیه‌رێن دیرۆكى دیده‌ڤانن ل سه‌ر ڤێ گۆتنێ و راستیا وێ دسه‌لمینن. مه‌ها ئادارا ب وه‌غه‌را دووماهیێ یا سه‌ركرده‌یێ نه‌ته‌وه‌یى مه‌لا مسته‌فایێ بارزانى (1 ئادارا 1979) ده‌سپێدكه‌ت و ب بیرهاتنا سێداره‌دانا ئێكه‌مین سه‌رۆككۆمارێ كوردستانێ پێشه‌وا قازى محه‌مه‌د (31 ئادارا 1947) دووماهی دهێت. هه‌موو رۆژێن ڤێ مه‌هێ بیرهاتنێن كوردان هه‌مبێز دكه‌ن، گه‌له‌ك سه‌ركه‌فتن و شكه‌ستن، كاره‌سات و بۆیه‌رێن ب سه‌رێ كوردان هاتین د ڤێ مه‌هێدانه‌، ب كورتى: كه‌نى و گرنژین، رۆندك و ئاخینكێن كوردان د ڤێ مه‌هێدانه‌. كوردان گرنگى ب پرانیا ڤان بیرهاتنان دایه‌، هه‌ر سال بیرا خوه‌ لێ دئیننه‌ڤه‌، رێوره‌سمێن ساخكرنه‌ڤه‌یان دگێرن، به‌لێ چه‌ند مفاى ژ سه‌ربۆرێن ڤان بیرهاتنان دگێرن…؟ ئه‌و مژاره‌كا دى یه‌…! به‌لێ ئه‌و مژارا من ل ڤێرێ دڤێت بیرا خوانده‌ڤانان بینم، بیرهاتنه‌ك ئێتیمه‌ (سێوى یه‌) د ناڤا ڤان بیرهاتنان دا، هه‌رسال ب بێ ده‌نگى ل سه‌ر مه‌ دبۆریت، نه‌كه‌س خوه‌ لێ دكه‌ته‌ خودان و نه‌كه‌س ژى بیرا خوه‌ لێ دئینته‌ڤه‌، وه‌ك ئێتیمه‌كى د ناڤ بیرهاتنێن ئادارێدا جهێ خوه‌ گرتیه‌… ئه‌و بیرهاتن بیرهاتنا رۆژا (25 ئادارا 1976) وه‌غه‌را دووماهیێ یا سه‌ركردێ شۆره‌شا ئاگرى (1927 ـ 1930) ژه‌نه‌رال ئیحسان نوورى پاشا یه‌. بیرهاتنا شۆره‌شه‌كێ یه‌ بۆ جارا ئێكێ چار سالان ئالایێ كوردستانێ بلندكرى، قه‌با هه‌موو داگیركه‌ران خواستى و به‌رخوه‌دانكرى، بیرهاتنا كه‌سایه‌تیا ئیحسان نووری پاشایه‌ یێ ژ سالا 1918یڤه‌ ب قه‌له‌م و تڤه‌نگێ كوردایه‌تى كرى، بیرهاتنا وى نه‌مریه‌ یێ 46 سالێن ژیانا خوه‌ (1930ـ 1976) ل زیندانێ، ده‌سته‌سه‌ریێ، سرگۆنیێ ژێر زێره‌ڤانیا سازین موخابه‌راتى و هه‌والگرین ساڤاكا ئیرانى و میتا تركى بۆراندین و تنێ بۆ ئێك رۆژێ ده‌ست ژ بیروباوه‌رێن خوه‌ین نه‌ته‌وه‌یى نه‌به‌رداى. چه‌ند ساله‌كه‌ ل دووڤ شیانێن خوه‌ پشكداریه‌ك بچووك د ساخكرنه‌ڤا ڤێ بیرهاتنێ دا دكه‌م، ئه‌ڤ ساله‌ ژى دێ مژاره‌كا دى یا په‌یوه‌ندى ب ئیحسان نووری پاشایڤه‌ هه‌ى به‌رچاڤكه‌م، ئه‌و ژى ئیحسان نووری یێ نڤیسكاره‌. به‌لێ یا پێدڤیه‌ ب كورتى بیرا خوه‌ ل ئیحسان نوورى شۆره‌شا ئاگرى بینینه‌ڤه‌ و پاشتر بینه‌ سه‌ر مژارا سه‌ره‌كى.
ئیحسان نووری سالا 1982ێ ل بدلیسێ هاتیه‌سه‌ردنیایێ، سالا 1910 بوویه‌ ئه‌فسه‌ر د له‌شكرێ ئوسمانی دا، به‌رده‌وامى پێ دایه‌ هه‌تا سالا 1918ێ شه‌رێ جیهانیێ ئێكێ ب دووماهیهاتى، د ڤێ سالێدا ل سته‌نبۆلێ كه‌تیه‌ د قادا خه‌باتا نه‌ته‌وه‌یى و ره‌وشه‌نبیریا كوردى دا، بوویه‌ ئه‌ندام د كۆمه‌لا پێشكه‌تنا كوردستانێ (كردستان تعالى جمعیتى) دا ئه‌وا ل داویا 1918 هاتیه‌ دامه‌زراندن، ده‌ست ب نڤیسنێ ده‌رباره‌ى دۆزا كوردان د كۆڤارا كۆمه‌لێ (ژین) دا كریه‌، د هه‌مان ده‌مدا وه‌ك ئه‌فسه‌ره‌كێ ئازادیخواز بزاڤێن چاكسازیێ د به‌رماین له‌شكرێ ئوسمانی دا كرینه‌، د ئه‌نجامدا هه‌ست ب مه‌ترسیێ ل سه‌ر ژیانا خوه‌ دكه‌ت، به‌ر ب یه‌كه‌یێن له‌شكرێن تركیا ل رۆژهه‌لاتێ تركیا دچیت، سالا 1923ێ ل باژێرێ سێرتى قووناغه‌ك نوو ژ ژیانا وى ده‌سپێدكه‌ت، دبیته‌ ئه‌ندام د جڤاتا ئازادى (جڤا تا خوه‌سه‌ریا كوردان) دا.
ل 4 ئیلۆنا 1924 د گه‌ل چه‌ند ئه‌فسه‌ر و سه‌ربازه‌كێن كورد ده‌ست ب سه‌رهلدانه‌كێ دژى ده‌وله‌تا تركیا دكه‌ن، به‌لێ ژ ئه‌نجامێ نه‌ به‌رهه‌ڤیه‌كا رێكوپێك بۆ سه‌رهلدانێ و كێمیا شیانان هه‌رزوو سه‌رهلدان دهێته‌ژناڤبرن، ئه‌و هه‌ڤالێن خوه‌ین ئه‌فسه‌ر به‌ر ب سووریێ و ژ وێرێ به‌ر ب عیراقێ مشه‌خت دبن. ژ ئیلۆنا 1924- 1927د ناڤ سنوورێن عیراق و ئیران و تركیا ژیانا خوه‌ ب قه‌چاخى دبۆرینیت، ل جهه‌كى دگه‌ریت قادا خه‌باتا نه‌ته‌وه‌یى بیت به‌رده‌وامیێ ب تێكۆشانا خوه‌ بده‌ت، هه‌تا ل پایزا 1927ێ دگه‌هیته‌ چیایێ ئاگرى و ب بریارا جڤاتا (خۆیبوون) سه‌ركردایه‌تیا شۆره‌شا كوردان ل چیایێ ئاگرى دگریته‌ده‌ست.
شۆره‌شا ئاگرى هه‌تا سالا 1930ێ ڤه‌دكێشیت، یه‌كه‌مین شۆره‌شا كوردستانێ بوو ژ رێبه‌ریا شێخێن ئاینى و سه‌رۆكعه‌شیره‌تان ده‌ركه‌تى سه‌ركرده‌ك ره‌وشه‌نبیر و هه‌لگرێ باوه‌رنامه‌كا له‌شكرى سه‌ركردایه‌تیا وێ بكه‌ت، حزبه‌ك نه‌ته‌وه‌یى (كۆمه‌لا خۆیبوون) ل پشت وێ شۆره‌شێ بوو، درووشمێ خۆیبوون ب سنگێ شه‌رڤانێن شۆره‌شێ ڤه‌ بوو، د ڤێ شۆره‌شێدا بۆ یه‌كه‌مین جار ئالایێ نهایێ كوردستانێ هاته‌بلندكرن، رێخستنێن له‌شكرى و مه‌ده‌نى ل دووڤ سیسته‌مێن هه‌ڤچه‌رخ ل ده‌ڤه‌رێن ژێر ده‌سته‌لاتێ شۆره‌شێ هاتنه‌دانان، چار سالان شۆره‌شێ به‌رخوه‌دانكر، چه‌ندین هێرشێن له‌شكرێ تركیا شكاندن، شۆره‌شا دوورپێچكریبوو، پشتا وێ ئیران و ئالین دى ب له‌شكرێ تركان هاتبوونه‌گرتن، ژ قولاچكه‌كا چیایێ ئاگرى ڤه‌ دگه‌هشته‌ سه‌ر سنوورێ ئێكه‌تیا سۆڤیه‌تى یا جاران، به‌لێ ده‌وله‌تا سوشیالیزما سۆڤیه‌تى نه‌ تنێ هاریكاریا شۆره‌شێ نه‌كر، به‌لكى ب هه‌موو شیانێن خوه‌ڤه‌ پشته‌ڤانى ل تركیا كر بۆ لێدانا شۆره‌شێ، به‌لگه‌نامه‌ ل به‌رده‌ستن له‌شكرێ تركێ ب رێكا خیچا ئاسنیا یه‌كێتیا سۆڤیه‌تى ده‌ربازى ناڤ خاكا وێ ده‌وله‌تێ بوویه‌ ل ده‌ڤه‌رێن ئاگرى ین دكه‌ڤنه‌ ناڤ سنوورێ ئه‌رمه‌نستانا سۆڤیه‌تى یا جاران پشت ل شۆره‌شگێرێن ئاگرى گرتیه‌ و دوورپێچكرینه‌، د رۆژێن دووماهیێ ژ ته‌مه‌نێ شۆره‌شێ رێك ل به‌ر كتا كێما شۆره‌شگێران گرتیه‌ كو ب مه‌ره‌ما رزگاركرنا گیانێ خوه‌ ده‌ربازى ناڤ سنوورێن ئێكه‌تیا سۆڤیه‌تى ببن. د هه‌مان ده‌مدا و ل مه‌ها ئیلوونێ دووماهى رۆژێن ته‌مه‌نێ شۆره‌شێ ب هاریكاریا سازیێن له‌شكرى و هه‌والگرین ئیرانێ له‌شكرێ تركان ده‌ربازى ناڤ خاكێ ئیرانى (رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ) بوویه‌ و د دووماهی شه‌رێ ناڤبه‌را شه‌رڤانێن ئاگرى و له‌شكرێ تركیا ل ناڤبه‌را 7ـ 14 ئیلوونا 1930 رووداى ژ چیایێ ئاگریێ بچووكڤه‌ كو دكه‌فته‌ ناڤ خاكێ ئیرانێ پشت ل شۆره‌شگێرێن ئاگرى گرتیه‌ و هێرشكریه‌ سه‌ر وان و د ئه‌نجامێ هێرشا تركان ژ هه‌موو ئالیانڤه‌ بۆ سه‌ر وان،

شۆره‌ش ب داویهات، شۆره‌شگێرێن ئاگرى هاتنه‌قركرن، چه‌ند ده‌هه‌كان ژێ د دوا ده‌مژمێرێن شه‌ریدا دوورپێچا دوژمنى شكاند و هنده‌كان خوه‌ ناڤ عه‌شیره‌تێن رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ ڤه‌شارت و هنده‌ك وه‌ك په‌نابه‌ر مشه‌ختبوونه‌ ئیرانێ، ئیحسان نووری و خێزانا وى ژ ڤان په‌نابه‌ران بوو.
ل ڤێرێ قووناغه‌ك نوو د ژیانا ئیحسان نووری دا ده‌سپێدكه‌ت، سه‌ره‌ده‌ریا ده‌وله‌تا ئیرانێ دگه‌ل وى نه‌ ئه‌و سه‌ره‌ده‌ری یا دگه‌ل په‌نابه‌رێن سیاسى دهێته‌كرن، د نه‌ه هه‌یڤێن به‌راهیێ دا د زیندانا ته‌هرانێ ڤه‌ دهێته‌زیندانیكرن و د دژوارترین كاوداندا دژیت، د9 ـ 10 سالێن پاشتردا ده‌سته‌سه‌ركرى و هه‌رده‌م ل ژێر زێره‌ڤانیێ ل باژێرێن ساوه‌ و یه‌زد و كرمان دژیت، تنێ كه‌س و هه‌ڤال و هه‌ڤخه‌مێن وى ل ڤێ سرگۆنیێ هه‌ڤژینا وى یه‌شار خانم و خه‌سوویا وى بوون. ل سالێن شه‌رێ جیهانیێ دووێ 1939- 1945ێدا ده‌سته‌لات ل ئیرانێ لاواز دبیت و ره‌نگه‌ ڤه‌بوونه‌ك سیاسى و نیمچه‌ ئازادیه‌ك خوه‌ ب سه‌ر ئیرانێدا دگریت، ل ده‌سپێكا سالێن چلان ئیحسان نووری و خێزانا خوه‌ دهێنه‌ ته‌هرانێ و لێ ئاكنجى دبن، لێ هه‌تا دوا رۆژێن ژیانا وى به‌رده‌وام ل ژێر زێره‌ڤانیا سازین هه‌والگری دمینیت، نه‌ تنێ سازیا سیخوریا ساڤاكا ئیرانى به‌لكى سازیا سیخوریا تركیا (میت) ژى ب رێكا بالیۆزخانه‌ و كۆنسلین تركیا و كرێگرتین خوه‌ زێره‌ڤانیێ ل ڤى سه‌ركره‌ده‌یێ كورد دكه‌ن.
قووناغا په‌نابه‌ریێ ژ ژیانا ئیحسان نووری پاشاى ژ ئه‌یلوولا 1930 هه‌تا وه‌غه‌را وى یا داویێ ل 25 ئادارا 1976ێ ڤه‌دكێشیت، د ڤێ قواناغیدا د دو ده‌لیڤه‌یاندا نیمچه‌ ئازادیه‌كێ دبینیت و خوه‌ دده‌ته‌ كارێن ره‌وشه‌نبیرى، جارا به‌راهی سه‌رده‌مێ شه‌رێ جیهانیێ دووێ ب تایبه‌ت ناڤبه‌را 1941 هه‌تا شكه‌ستنا كۆمارێ كوردستانێ- مه‌هابادێ سالا 1946ێ بوو، جارا دووێ ژ روودانا شۆره‌شا 14 تیرمه‌ها 1958ێ ل عیراقێ و زڤرینه‌ڤا بارزانیێ نه‌مر ژ ئێكه‌تیا سۆڤیه‌تى بۆ عیراقێ ده‌سپێدكه‌ت و ب سالێن به‌راهیێ ژ ده‌سپێكرنا شۆره‌شا ئه‌یلوولا 1961 دووماهى دهێت، د ڤان دو ده‌لیڤه‌یاندا ئیحسان نووری بزاڤێ دكه‌ت مفاى ژ ده‌لیڤه‌یێ وه‌رگریت و ئه‌وا ب تڤه‌نگێ ده‌ستڤه‌نه‌ئیناى چ نه‌بیت پشكه‌كێ ژێ ب قه‌له‌مى ده‌ستڤه‌بینیت، ب ڤى ره‌نگى دهێته‌ د مه‌یدانا رۆژنامه‌ڤانیدا ده‌ست ب نڤیسینا بیرهاتنێن خوه‌ و شۆره‌شا ئاگرى و دیرۆكا كوردان دكه‌ت.
پێدڤیه‌ به‌رى ئاماژه‌كرنێ ب به‌رهه‌مێن وى د ڤێ قووناغێدا ئاماژه‌ ب باگگراوندێ وى یێ ره‌وشه‌نبیرى و سه‌ربۆرا وى د وارێ نڤیسینێدا بكه‌ین، وه‌ك ئاماژه‌ پێ هاتیه‌كرن، ئیحسان نووری ده‌رچوویێ كولیژا له‌شكریا ئوسمانیه‌ ل سته‌نبۆلێ، پشتى داویهاتنا شه‌رێ جیهانیێ ئێكێ ل 1918ێ پشكدارێ د بزاڤا (كردستان تعالى جمعیتى)دا كریه‌، د هژمارا (15)سالا 1919 یا كۆڤارا (ژین)ا ڤێ كۆمه‌له‌یدا یه‌كه‌مین به‌رهه‌مێ خوه‌ ب تركیا ئوسمانى ب ناڤێ (كورد و په‌ره‌نسیپێن ولسنى) به‌لاڤدكه‌ت، به‌لێ گه‌له‌ك پێڤه‌ناچیت و ژ سته‌نبۆلا مه‌لبه‌ندێ رۆژنامه‌ڤانى و ره‌وشه‌نبیریا وى سه‌رده‌مى دووردكه‌ڤیت و ل باكوورێ كوردستانێ مژوول دبیت، هه‌تا پشتى روودانا سه‌رهلدانا ئه‌لكێ (بیت شباب) ل ئه‌یلوولا 1924مشه‌خت دبیته‌ عیراقێ بۆ ده‌مه‌كێ كورت ل به‌غدا دمینیت، د ڤى ده‌میدا ده‌لیڤێ دبینیت پرتووكه‌كا بچووك د چه‌ند به‌رپه‌ره‌كێن كێمدا ب ناڤێ (شۆره‌شا نه‌ته‌وه‌یا كوردان ل توركیا) ب توركیا ئوسمانى د نڤیسیت و د سالا (1341رۆمى) 1924- 1925ز ل (چاپخانا ئیستقلال) چاپدكه‌ت، ئه‌ڤ پرتووكه‌ ژ ئالیێ م. جه‌میل رۆژبه‌یانى ڤه‌ هاتیه‌وه‌رگێران بۆ سه‌ر زمانێ كوردى و ل سالا 1993 ل به‌غدا هاتیه‌چاپكرن.
وه‌ك ئاماژه‌ پێ هاتیه‌كرن د قووناغا په‌نابه‌ریدا و د یه‌كه‌مین ده‌لیڤه‌یا د پشتى شه‌رێ جیهانیێ دووێ بۆ هه‌لكه‌تى ئیحسان نووری ب خۆرتى هاتیه‌ د وارێ نڤیسینێ و رۆژنامه‌گه‌ریدا، وان سالان د ناڤبه‌را 7 ئادارا 1945ـ 2 ئادارا 1947 رۆژنامه‌كا هه‌فتیانه‌یا ئازاد و ئالیگر بۆ كوردان ل ته‌هرانێ ب ناڤێ (كوهستان) ژ ئالیێ كه‌سایه‌تیێ كورد دكتور ئیسماعیل ئه‌رده‌لان ڤه‌ به‌لاڤدبیت، رۆژنامه‌ فارسى زمان بوویه‌ و هنده‌ك هه‌لبه‌ست و ده‌قێن فولكلورى ب كوردى ژى به‌لاڤكرینه‌، ئیحسان نووری ب خورتى پشكدارى د به‌رپه‌رێن ڤێ رۆژنامه‌یدا كریه‌ و دو پرتووكێن خوه‌ ب زمانێ فارسى هه‌رئێك د چه‌ند خه‌له‌كه‌كاندا تێدا به‌لاڤكرینه‌، زێده‌ بارى چه‌ند گوتارێن دى:
پرتووكا (وقائع ێرارات)
ئه‌ڤ پرتووكه‌ د هژمارێن 15 ـ 38 ناڤبه‌را (4 خزیرانا 1945 ـ 10/12/1945) د رۆژناما (كوهستان) دا هاتیه‌به‌لاڤكرن. به‌لێ ژ به‌ركو په‌یوه‌ندیه‌كا راسته‌خوه‌ ب سه‌روبه‌رێ سیاسیێ هه‌ڤچه‌رخێ خوه‌ڤه‌ هه‌بوو و روودانێن وێ په‌یوه‌ندیه‌كا راسته‌وخوه‌ ب سیایه‌تا هه‌ردو ده‌وله‌تێن شاهنشاهیا ئیرانێ و تركیا ڤه‌ هه‌بوو، شیانێن به‌لاڤبوونا وێ د پرتووكه‌كێدا تنێ د سه‌قایه‌كێ ئازاد دا هه‌بوون، ئه‌و سه‌قایێ ئازاد ژى ل سه‌رده‌مێ شاهنشاهى نه‌بوو، تنێ د سالا ژیێ كۆمارێ كوردستانێ ـ مه‌هاباد 22ك2 ـ 17ك1 1946ئه‌و سه‌قایه‌ هه‌بوو و ڤێ پرتووكێ ل سه‌ر به‌رپه‌رێن رۆژناما (كوردستان) ئۆرگانێ حزبا دیمۆكراتا كوردستانا ئیرانێ جهێ خوه‌گرت و ژ هژمار 39 رۆژا 24 نیسانا 1946ێڤه‌ ل ژێر ناڤێ (به‌سه‌رهاتى ئاگرى) ژ وه‌رگێرانا سه‌ید محه‌مه‌دێ حه‌میدى د 25 خه‌له‌كاندا هاتیه‌به‌لاڤكرن. نڤیسكارێ ئیرانێ كاوه‌ به‌یات هه‌مان ئه‌ڤ خه‌له‌كێن كوهستان ین (وقایع ێرارات) ب فارسى كۆمكرینه‌ و پشتى نه‌مانا رژێما شاهى ل ئیرانێ چاپكرینه‌ و نڤیسكار وریا قانع ئه‌ڤ پرتووكا ل ژێر ناڤێ (بیره‌وه‌ریه‌كانى ئیحسان نووری پاشا) وه‌رگێرایه‌ سه‌ر زمانێ كوردى و سالا 2000ێ چاپكریه‌ و نڤیسكار عه‌بدولسه‌تار قاسم كه‌لهور ئه‌ڤ وه‌رگێرانێ كوردى وه‌رگێرایه‌ عه‌ره‌بى و ب ناڤێ (مژكرات احسان نووری پاشا) ل سالا 2008چاپكریه‌.
ـ پرتووكا تاریخ ریشه‌‌و نژاد كرد:
كو د هژمارێن (60- 84) د رۆژناما كوهستان دا هاتیه‌ به‌لاڤكرن. ئه‌ڤ پرتووكه‌ كو تایبه‌ته‌ ب دیرۆكا كه‌ڤنا كوردستانێ و دوورى سه‌روبه‌رێ سیاسیێ وى چاخى بوو، شیانێن به‌لاڤبوونا وێ ل سه‌رده‌مێ ده‌سته‌لاتداریا شاهى ل ئیرانێ پتر بوون. هه‌موو پرتووك ل سالا 1954ێ ژ ئالیێ (انجمن ایرانشناسى كردى ـ مادى) ل چاپخانا سپهر ل تارانێ هاتیه‌چاپكرن. هه‌مان پرتووك ژ ئالیێ (ع. مفتى زاده‌) هاتیه‌وه‌رگێران بۆ سه‌ر زمانێ كوردى و د 108 خه‌له‌كاندا د رۆژناما (كوردستان) یا تارانێ دا هاتیه‌ به‌لاڤكرن. ئه‌ڤ رۆژنامه‌یه‌ د ناڤبه‌را 6 ئادارا 1959 ـ 2 ئادارا 1962ێ ل تارانێ ده‌ردكه‌ت. هه‌روه‌سان نڤیسكار ووریا قانع هه‌مان پرتووك ژ فارسى وه‌رگێرایه‌ سه‌ر زمانێ كوردى و ل سالا 2002 ژ ئالیێ ده‌زگه‌هێ ئاراس ڤه‌ ل هه‌ولێرێ هاتیه‌چاپكرن. هه‌روه‌سان نڤیسكار و وه‌رگێر حه‌مه‌ كه‌ریم عارف هه‌مان پرتووك ژ فارسى وه‌رگێرایه‌ كوردى ب ناڤێ (مێژووى ڕه‌گ و ره‌چه‌ڵه‌كى كورد) و دگه‌ل پێشه‌كیه‌كى هه‌تا نها سێ جاران هاتیه‌چاپكرن هه‌مان وه‌رگێرانا ووریا قانعى ژ ئالیێ عه‌بدولستار قاسم كه‌لهورڤه‌ هاتیه‌وه‌رگێران بۆ عه‌ره‌بى و ل سالا 2008 هاتیه‌ چاپكرن.
سه‌رهلدانا ئاگرى:
ئه‌ڤ پرتووكه‌ ل ده‌سپێكا سالێن حه‌فتیان د بنیاتدا ب كوردى هاتیه‌ نڤیسن، پشتى مرنا وى ب رێكا هه‌ڤژینا وى گه‌هشتیه‌ نڤیسكار پێ ره‌ش ل ئینستوتا كوردى یا پاریس، د هژمارێن 2 ـ 8 كۆڤارا هێڤى یا پاریس دا ب تیپێن لاتینى هاتیه‌ چاپكرن، پاشتر هاتیه‌ وه‌رگێران بۆ زمانێ فره‌نسى و ل سالا 1986 هاتیه‌ چاپكرن، وه‌رگێرانا عه‌ره‌بى ژ ئالیێ سه‌لاح به‌روارى ب ناڤێ (انتفاچه‌ اكری) ل سالا 1990 ل بێروتێ هاتیه‌ چاپكرن، چاپا وێ یا كوردى كرمانجیا ژێرى ب وه‌رگێرانا ئه‌رسه‌لان بایز ل سالا 1994 هاتیه‌ چاپكرن، هه‌مان ده‌قێ لاتینى ژ ئالیێ كۆڤارا (دیرۆك)ڤه‌ هاتیه‌ڤه‌گوهاستن بۆ تیپێن عه‌ره‌بى و د هژمارا (7) زڤستانا 2015ێدا به‌لاڤكریه‌. هه‌ژیه‌ بێژین نڤیسكار پێ ره‌ش د كورته‌ پێشه‌كیا بۆ به‌لاڤكرنا ڤێ پرتووكێ د كۆڤارا هێڤى دا دبێژیت ئیحسان نووری دو پرتووك (سه‌رهلدانا ئاگرى) و (ژیانا من) هه‌نه‌ كتێبا داوین ته‌نێ ب كوردى نڤیسیه‌ به‌لێ یا پێشین ب فارسى و كورمانجى و سۆرانى ئانیه‌ قه‌له‌مێ. به‌لێ ئاماژه‌ پێ نه‌كریه‌ ئایا (ژیانا من) هه‌مان پرتووكه‌ یا د ده‌مێ خوه‌دا ل رۆژناما (كوهستان) یا فارسى هاتیه‌ به‌لاڤكرن و پاشتر هاتیه‌ وه‌رگێران بۆ كوردى. ل ڤێرێ پرسیاره‌ك دیتر دهێته‌ پێش گه‌لۆ ئه‌ڤا د كۆڤارا هێڤى دا هاتیه‌ به‌لاڤكرن دبنیاتدا ب ناڤێ سه‌رهلدانا ئاگرى یان ناڤه‌كێ دیتر هاتیه‌ نڤیسین..؟، ژ به‌ركو نڤیسكار ره‌حیم اشنویى محمود زاده‌ كه‌سێ نێزیكێ ئیحسان نووری و مالباتا وى و خودانێ پرتووكا (ژنرال احسان نووری) ب فارسى ئاماژه‌ ب ده‌ستخه‌ته‌كێ ئیحسان نووری دكه‌ت كو ب تیپێن لاتینى ب ناڤێ (سه‌ربهۆرا ژیانا من) هاتیه‌ نڤیسین. ئایا ئه‌ڤ (سه‌ربهۆرا ژیانا من) هه‌مان (ژیانا من)ه‌ یا پێ ره‌شى ئاماژه‌ پێكرى یان هه‌مان (وقایع ارارات) یا دده‌مێ خوه‌دا ب فارسى هاتیه‌ به‌لاڤكرن و پاشتر هاتیه‌ وه‌رگێران بۆ كوردى و عه‌ره‌بى.
ئه‌ز باوه‌رم ئه‌ڤ پرسیاره‌ پێدڤى ب به‌رسڤێنه‌ و پتر ژ هه‌ركه‌سه‌كێ دى نڤیسكار پێ ره‌ش دكاریت به‌رسڤا ڤان پرسیاران بده‌ت، ژبه‌ركو ده‌ستڤیسێن ئیحسان نووری و بیره‌وه‌رین هه‌ڤژینا وى یاشار خانمێ ب ناڤێ (خاگرات) كه‌تینه‌ ده‌ست وى.
د ئه‌نجامدا ئه‌م دكارین بێژین:
ئیحسان نووری خوه‌دیێ چار پرتووكانه‌، یا به‌راهیێ ل به‌غدا نڤیسیه‌ و سێ دیتر ل ئیرانێ نڤیسینه‌، زێده‌بارى چه‌ند گۆتارێن جودا و به‌رهه‌مێن خوه‌ ب توركیا ئوسمانى و فارسى و كوردى نڤیسینه‌.
ئیحسان نووری یه‌كه‌مین سه‌ركردێ كورده‌ وى ب خوه‌ بیرهاتنێن خوه‌ و شۆره‌شا وى سه‌ركردایه‌تیا وێ كرى نڤیسینه‌ و ب ڤێ چه‌ندێ چه‌ندین به‌رپه‌رێن گرنگ ژ وێ شۆره‌شێ ژ به‌رزه‌بوونێ رزگاركرینه‌، به‌لێ پێدڤیه‌ وێ ژى بێژین ژ به‌ر هه‌ر ئه‌گه‌ره‌كى بیت زۆر ب كورتى ئاماژه‌ ب سه‌ربۆر و ژیانا خوه‌ د ناڤبه‌را 1892ـ 1930ێ كریه‌، د هه‌مان ده‌مدا ب هیچ ره‌نگه‌كى خوه‌ نێزیكى 46 سالێن ژیانا خوه‌یا په‌نابه‌ریێ ل ئیرانێ نه‌كریه‌.
ل ڤێرێ پێویسته‌ بێژم د به‌راوردكرنا هه‌ردو كتێبێن به‌رده‌ستێ مه‌ (سه‌رهلدانا ئاگرى) یا د كۆڤارا (هێڤى) دا هاتیه‌ به‌لاڤكرن و وه‌رگێرانا وێ یا عه‌ره‌بى (انتفاچه‌ اكری) و (بیره‌وه‌ریه‌كانى ئیحسان نووری) كو ژ چاپا فارسى یا (وقایع ارارات) هاتیه‌وه‌رگێران و پاشتر بۆ عه‌ره‌بى ب ناڤێ (مژكرات احسان نووری) هاتیه‌ وه‌رگێران ئه‌م دكارین بێژین هه‌ردو یه‌ك كتێبن هه‌ریه‌ك د ده‌مه‌كیدا و د كاودانه‌كیدا یه‌ك ب كوردى و یا دى ب فارسى هاتینه‌ نڤیسین ل دووڤ كاودانى گورانكارى كه‌تینه‌ ناڤه‌رۆكى و ناڤى و ڤێ چه‌ندێ ژى ب هزرا من په‌یوه‌ندیه‌كا راسته‌وخوه‌ ب كاودانێ وى چاخى یێ ئیحسان نووری پاشاى ڤه‌ هه‌یه‌.
ل داویێ ژى ئه‌ز دكارم بێژم ئالین ئه‌كادیمى و ره‌وشه‌نبیرى و زانستین كوردان هند خه‌م ژ ئیحسان نووری پاشاى و شۆره‌شا ئاگرى نه‌خواریه‌، مافى وى و شۆره‌شا ئاگرى نه‌دایێ ئه‌ڤه‌ ژى ڤالاهیه‌كێ د دیرۆكا هه‌ڤچه‌رخا كورداندا دروستدكه‌ت و یا فه‌ر و پێدڤیه‌ ژ نها پاش كورد وێ گرنگیێ بده‌نه‌ ئیحسان نووری پاشاى یا دده‌نه‌ هه‌موو مه‌زن و سه‌ركرده‌ین خوه‌ین دیرۆكى.

موسه‌ده‌ق تۆڤى
دبیت مانشێته‌كێ سه‌یر بیت، گرنژینێ بێخته‌ سه‌ر لێڤێن هنده‌كان و بێژن كێ دیتیه‌ حوكمه‌ت ب خوه‌ ئۆپۆزسیۆن بیت..؟ ده‌مێ ئه‌ز ڤان په‌یڤان دنڤیسم پرسیاره‌كێ ژ خوه‌ دكه‌م ئۆپۆزسیۆن چیه‌..؟ ئارمانج ژ بوونا وێ چیه‌..؟ به‌رى به‌رسڤا ڤان پرسیاران بده‌م، دێ بێژم نێزیكه‌ سێ هه‌یڤ ل سه‌ر هه‌لبژارتنێن هه‌رێما كوردستانێ را ده‌رباز بن، هێژ ب سستى دو هه‌فتیان سیان جاره‌كێ یێ گه‌ره‌كا دانوستاندنان بۆ پێكئینانا كابینا نه‌هێ یا حوكمه‌تا هه‌رێمێ دكه‌ن، بۆچى ئه‌ڤ گیرۆبوونه‌.. كى به‌رپرسه‌.. كى ئاسته‌نگ و گرێكان چێدكه‌ت.. ئه‌ڤ گیرۆبوونه‌ د به‌رژه‌وه‌ندیا خه‌لكێ كوردستانێ دایه‌ یان نه‌..؟؟ پرسیارێن ره‌وا و هه‌ژینه‌، به‌لێ مژارا مه‌ په‌یوه‌ندى ب به‌رسڤا وانڤه‌ نینه‌.

مه‌ دڤێت بێژین ژ پێڤاژوویا بۆیه‌ران دیاره‌، هنده‌ك ئالیان ژ ده‌سپێكێ ئۆپۆزسیۆنبوون هه‌لبژارتیه‌، هنده‌كان دڤێت بێنه‌ د حوكمتێ دا و ل هیڤیا پاریێن قه‌له‌وترن، هنده‌كان سه‌رێ رێیێ ل به‌ر خوه‌ و خه‌لكێ به‌رزه‌كریه‌ ئه‌و ب خوه‌ نزانن خوه‌ بده‌نه‌ ل گه‌ل كیژ به‌رۆكێ، دیاره‌ پارتیا پتریا كورسیكێن په‌رله‌مانى ده‌ستڤه‌ئیناین دێ حوكمه‌تێ پێكئینیت، كى دێ هێته‌ دگه‌ل دا هه‌تا نڤیسینا ڤان په‌یڤان نه‌دیاره‌. ل ڤێرێ یا گرنگ ئه‌و لایه‌نن یێن ئۆپۆزسیۆنبوون هه‌لبژارتى، ئه‌گه‌ر ئۆپۆزسیۆنبوون گه‌ریان بیت ل دووڤ به‌رژه‌وه‌ندیا خه‌لكێ و دیتنه‌ڤا باشترین رێك بۆ پێشڤه‌برن و به‌خته‌وه‌ریا وى خه‌لكى و پاراستنا سه‌ر و سامانێن وى و سه‌روه‌ریا وه‌لاتى، ئه‌ڤ گه‌ریانه‌ ب رێیا كاركرن بۆ گرتنه‌ ده‌ستا ده‌سته‌لاتى ب مه‌ره‌ما بجهئینانا به‌رنامێ خوه‌ بیت، یان فشارخستنه‌ سه‌ر حوكمه‌تێ بیت بۆ بجهئینانا ئه‌وا د به‌رنامه‌یێ واندا هاتى، یان رێگرتن بیت ل ده‌سته‌لاتى ده‌مێ زێده‌گاڤیێ سه‌ر مافێن خه‌لكى دكه‌ت و سامانێن وه‌لاتێ بێ مفا دمه‌زێخیت و به‌رزه‌ دكه‌ت یان دبیته‌ ئه‌گه‌رێ شكاندنا سه‌روه‌رى و سه‌ربه‌خۆیا وه‌لاتى، ئه‌ڤه‌ ئه‌ڤ گه‌ریانا ئۆپۆزسیۆنێ كاره‌كێ پیرۆزه‌ و هه‌ژیه‌ بێته‌پیرۆزكرن. ئه‌گه‌ر ئۆپۆزسیۆنبوون تنێ بۆ شكاندنا یێ به‌رامبه‌ر د ده‌سته‌لاتێ دا و ب مه‌ره‌ما تۆلڤه‌كرن و بێرێزیكرنێ بیت ب هه‌ڤركیێن خوه‌ یێن سیاسی، ئه‌ڤه‌ ئه‌و ئۆپۆزسیۆنه‌ ب ده‌ستێ خوه‌ مالا خوه‌ خرابدكه‌ت و یا خه‌لكێ ژى دادنیته‌ سه‌ر، ئه‌زموونا دو خولێن چوویى یێن په‌رله‌مانێ كوردستانێ ئه‌ڤ راستیه‌ یا نیشا هه‌موویان داى، مه‌ دیت ئالێین ئۆپۆزسیۆن هه‌لبژارتى یان د نیڤا رێكێدا ژ ده‌سته‌لاتى ده‌ركه‌تین و بووینه‌ ئۆپۆزسیۆن چ ب سه‌رێ خوه‌ و سه‌رێ خه‌لكى دى ئینا.به‌لێ یا مه‌ دڤێت و د مانشێتێ گۆتارێ دا دیاره‌ كابینا نه‌هێ یا هه‌رێما كوردستانێ ئه‌و ئۆپۆزسیۆنا خوه‌ بیت و سه‌رۆكوه‌زیران پێشه‌نگێ وێ ئۆپۆزسیۆنێ بیت، هه‌روه‌ك پێشتر مه‌ د په‌سنا وێ دا گۆتى: دڤێت ئۆپۆزسیۆنبوون گه‌ریان بیت ل دووڤ به‌رژه‌وه‌ندیا خه‌لكێ وه‌لاتى و دیتنه‌ڤا باشترین رێك بۆ پێشڤه‌برن و به‌خته‌وه‌ریا وى خه‌لكى و پاراستنا سه‌ر و سامانێن وى و سه‌روه‌ریا وه‌لاتى، ل دووڤ ڤێ په‌سنێ یا گرنگه‌ كابینا نوو لێ بگه‌ریت چ د به‌رژه‌وه‌ندیا پرانیا خه‌لكێ دایه‌ وێ بكه‌ت، چ زیانێ دگه‌هینته‌ وێ به‌رژه‌وه‌ندیێ خوه‌ ژێ دووربگریت، وێ چه‌ندێ به‌رچاڤوه‌رگریت كته‌كا خه‌لكى هه‌نه‌ به‌رژه‌وه‌ندیا وان د زیانا خه‌لكه‌كێ دی دایه‌ و ئه‌گه‌ر حوكمه‌ت به‌رژه‌وه‌ندیا پرانیێ بگریته‌ به‌ر دێ ئه‌و كته‌ كه‌ڤنه‌ د به‌رۆكا دژایه‌تیدا، به‌لێ حوكمه‌تا پشتگه‌رم ب خه‌لكێ هه‌رده‌م دێ سه‌ركه‌تى بیت. یا گرنگه‌ كابینا نه‌هێ ل خالێن لاوازێن هه‌رهه‌شت كابینه‌ین چوویى بگه‌ریت و ده‌سنیشانكه‌ت و نه‌ تنێ خوه‌ ژێ دووربگریت، به‌لكى هه‌موو ئه‌و زیانێن ژ ئه‌نجامێ وان لاوازیان گه‌هشتینه‌ پرانیا خه‌لكى بۆ وى خه‌لكى قه‌ره‌بوو بكه‌ته‌ڤه‌، به‌رنامێ چاكسازیێ یێ ب سال و هه‌یڤا كابینه‌ و په‌رله‌مانێ چوویى نه‌شیاین په‌سه‌ندبكه‌ن نموونه‌یا ڤێ گۆتنێ یه‌ هه‌رچه‌نده‌ ئه‌و به‌رنامه‌یه‌ د به‌رژه‌وه‌ندیا پرانیا خه‌لكیدا بوو، لێ دا زیانێ گه‌هینته‌ به‌رژه‌وه‌ندین نه‌ره‌وا ین كته‌كا كه‌سێن خوه‌دى هێز و كاریگه‌رى له‌وما نه‌هێلان بێته‌په‌سه‌ندكرن و بۆ پاراستنا به‌رژه‌وه‌ندیا وێ كتا كێما كه‌سان پرانیا وى خه‌لكى د قه‌یرانا سالێن چویدا بوونه‌ قوربانى.
كورت و كرمانجى ئه‌گه‌ر كابینا نه‌هێ ئه‌و ب خوه‌ ئۆپۆزسیۆنا خوه‌ بیت، هێژ خه‌لكه‌كێ دى نانێ خوه‌ پێ نه‌خوارى ئه‌و ل هه‌رخاله‌كا لاواز یا نه‌ د به‌رژه‌وه‌ندیا پرانیدا بگه‌ریت و ده‌سنیشانبكه‌ت و خوه‌ ژێ دووربگریت و ل شوونا وان چاره‌سه‌رین د به‌رژه‌وه‌ندیا وه‌لاتیاندا ببینیت، ئه‌ز دبینم وى ده‌مى دێ كابینه‌كا سه‌ركه‌تى و سه‌رفراز بیت و خه‌لك ژى دێ پێ سه‌رفرازبیت و دى بینه‌ خوه‌دى وه‌لاته‌كێ ئازاد و خه‌لكه‌كێ به‌خته‌وه‌ر.

موسه‌ده‌ق تۆڤى
11 و 25 ئیلۆنێ دو رۆژێن پرشه‌نگدارن د دیرۆكا كوردستانێ دا، هه‌ردویان تایبه‌تمه‌ندیا خوه‌ هه‌یه‌، د قووناغه‌كا دیرۆكیا ژ هه‌ڤجودا و سه‌رده‌مێ دو ده‌سته‌لاتداریێن جودادا رووداینه‌، هه‌ردو د خاله‌كێدا هه‌ڤدگرن، ئه‌وژى سه‌ربه‌خوه‌یا خه‌لكێ كوردستانێ یه‌، ل 11ێ ئیلۆنا 1961ێ كوردستانیان بێى ڤیانا خوه‌، بێى كو ئاره‌زوویا شه‌رى هه‌بیت ده‌ست ب به‌رخوه‌دانێ كر و به‌رگریكرن ژ مافێن خوه‌یێن نه‌ته‌وایه‌تى گرته‌ به‌ر. 37 سالێن ده‌ستهه‌لاتداریا (مه‌لكى) یا عیراقێ (1921 ـ 1958) ژ ئه‌نجامێ سه‌ره‌ده‌ریا نه‌ دادوه‌رانه‌ و بنپێكرنا مافێن نه‌ته‌وایه‌تی و جێبه‌جێنه‌كرنا په‌یمانێن ده‌سته‌لاتداریا عیراقێ ده‌رباره‌ى مافێن كوردان داینه‌ كوردستانیان و سازى و جڤاكێ ناڤنه‌ته‌وه‌یى ڤى وه‌لاتى ساله‌كا ئارامیێ نه‌دیت، ئه‌ڤ خه‌لكه‌ هیڤیداربوو ب روودانا شۆرشا 14 تیرمه‌ها 1958ێ دێ سه‌روبه‌ر هێته‌گۆهارتن و كورد ل ڤى وه‌لاتێ دبێژنێ عیراقێ دێ ب وه‌كهه‌ڤى ژین، پشتى بۆرینا سێ سالان ل سه‌ر ده‌سته‌لاتێ نوو كوردان نه‌ ئارامى و ته‌ناهی دیت، نه‌ژى وه‌كهه‌ڤ دگه‌ل پێكهاته‌یا عه‌ره‌بیا عیراقێ ژیان، سه‌ره‌ده‌رییا ده‌سته‌لاتى دگه‌ل كوردان ژ سه‌ره‌ده‌ریه‌كا ره‌گه‌زپه‌رستا مه‌لكى ب سه‌ره‌ده‌ریه‌كا شوفێنیا ره‌گه‌زپه‌رستا كۆمارى یا ژێر ده‌سته‌لاتداریا هنده‌ك ئه‌فسه‌رێن شوفێنیێن عه‌ره‌ب هاته‌گۆهارتن، له‌وما كوردان ل 11 ئیلۆنا 1961ێ رێكا به‌رخوه‌دانێ گرته‌به‌ر، شۆرش به‌رپاكر، قوربانى دان، لێ هه‌رده‌مێ ده‌سته‌كێ ئاشتیێ به‌ر ب وان دهاته‌درێژكرن، وان پتر پێشوازى لێ دكر و هه‌مبێز دكر، چه‌ندین جاران دگه‌ل ده‌سته‌لاتى روونشتن، دانوستاندنێن ئاشتیێ كرن، پێكهاتن د گه‌لدا مووركرن، به‌لێ گشت جاران ده‌سته‌لاتى پێگیرى ب وان مافان نه‌دكر یێن د پێكهاتنێدا بۆ كوردان ل سه‌ر پێكهاتین، د قووناغێن ئاشتیێ دا به‌رپێكێن مه‌زنتر ددانه‌ به‌ر مافێن خه‌لكێ كوردستانێ و پتر سنوورێن ده‌ڤه‌رێن كوردنشین به‌رته‌نگدكرن، ل شوونا كوردان عه‌ره‌ب نیشته‌جێدكرن، د ئه‌نجامدا د ناڤبه‌را 1961 ـ 1991ێدا كاره‌ساتێن مه‌زن ب سه‌رێ خه‌لكێ هاتن و مه‌زنترین تاوانێن جینۆساید و قركرنا نه‌ته‌وه‌یى به‌رامبه‌رى كوردان هاتنه‌ئه‌نجامدان و نه‌وه‌بیت پێكهاتا عه‌ره‌بێن عیراقێ و كه‌مینه‌یێن دى ژ باندۆرا نه‌رێنیا ڤان كاره‌ساتان د دوور بن. سه‌رهلدانا 1991ێ ب سه‌ردا هات، پشكه‌ك ژ باشوورێ كوردستانێ ژ ژێر ده‌سته‌لاتێ به‌غدا ده‌ركه‌ت و ده‌سته‌لاتداریه‌كا نیمچه‌ سه‌ربه‌خوه‌ هاته‌دامه‌زراندن، قوناغه‌ك ڤه‌گوهێز و نه‌ بنه‌جه بوو، پاشه‌رۆژه‌كا نه‌دیار بوو، هندى هه‌مان رژێما به‌عسى ل به‌غدا مابا گه‌ف و مه‌ترسى ل سه‌ر هه‌رێمێ هه‌بوون، ڤى سه‌روبه‌رى هه‌تا بهارا 2003ێ ڤه‌كێشا، رژێمێ سه‌رێ خوه‌ دا به‌رچه‌قۆكا قه‌سابان، شه‌رێ ناڤده‌وله‌تییێ رزگاركرنا عیراقێ ده‌سپێكر و ل 19 نیسانا 2003 رژێما به‌عسى ب داویهات، كوردستانا نیمچه‌ سه‌ربه‌خوه‌ به‌رى هه‌ر ئالییه‌كێ دى یێ عیراقى، پێشوازى ل سه‌رده‌مێ نووكر، پشكدارى د ئاڤاكرنا عیراقا نوودا كر، شیانێن خوه‌ بۆ ته‌رخانكرن، ب وێ هیڤیێ بوون عیراقا نوو بۆ هه‌موو پێكهاته‌یان وه‌كهه‌ڤ بیت، سنوورێن جوگرافیێن هه‌رێما كوردستانا فیدرال ل دووڤ بنه‌مایێن جوگرافى و دیرۆكى بێنه‌ده‌سنیشانكرن، ئێدى ئه‌وا دگۆتنێ (ته‌عریب) و گۆهارتنا رووخسارێ نه‌ته‌وه‌یى یێ گه‌له‌ك ده‌ڤه‌رێن كوردستانى نه‌مینیت، گشت پێكهاته‌ ژێر سیبه‌را ده‌ستووره‌ك په‌سه‌ندكرى د ئه‌رك و مافاندا وه‌كهه‌ڤبن، به‌لێ هه‌موو ئه‌ڤ هیڤیه‌ بجهنه‌هاتن، ئه‌وا كوردان بۆ ئاڤاكرنا عیراقا نوو كرى ب هه‌روه‌ چوو، تنێ راستیه‌ك كه‌ته‌ به‌رچاڤ ئه‌و ژى عه‌قلییه‌تا مرۆڤێن ده‌سته‌لاتداریێ ل عیراقێ دكه‌ن به‌رامبه‌رى مافێن كوردان ئێك عه‌قلییه‌ته‌، ئه‌فه‌ندیێن ده‌ربارێ كۆچكا مه‌لكى بن، ئه‌فسه‌رێن سه‌رده‌مێن به‌راهیێ یێن كۆمارى یان مه‌زنه‌ به‌رپرسێن حزبا به‌عس بن، چ عه‌مامه‌دار و شاشك سه‌رێن شیعه‌مه‌زهه‌ب، یان شوفێنی و علمانیێن عه‌ره‌بێن سونه‌مه‌زهه‌ب بن، هه‌رده‌مێ بابه‌ت گرێدایى مافێن كوردان بیت ب تایبه‌ت مافێ ده‌سنیشانكرنا پاشه‌رۆژا خوه‌ ئه‌و د یه‌كگرتینه‌ دژى هه‌ر هیڤیه‌كا كوردانن. ژ نیسانا 2003 هه‌تا 7 حزیرانا 2017ێ سه‌ركردایه‌تیا كوردستانى هه‌موو رێك گرتنه‌ به‌ر داكو ده‌ستوورێ 2005ێ یێ عیراقێ بێته‌ بجهئینان و كورد و گشت عیراقى وه‌كهه‌ڤ ل ژێر پره‌نسپێن وى ده‌ستوورى بهه‌ڤرا بژین، به‌لێ هه‌رده‌مێ ده‌سته‌لاتى جهێ پێ خوه‌ خوشتر لێ دكر به‌رپێكه‌كا مه‌زنتر ددا مافێن خه‌لكێ كوردستانێ، خوه‌ ژ خالێن دستوورى یێن په‌یوه‌ندى ب كوردان و ماف و ئازادییانڤه‌هه‌ى ڤه‌ ددزى، د ئه‌نجامدا بێ هیڤیبوونه‌كا مه‌زن سه‌رانسه‌رى باشوورێ كوردستانێ ڤه‌گرت، كوردستانى ناچار بوون ل 7 حزیرانێ بریارا ئه‌نجامدانا ریفراندۆمێ (گشتپرسیێ) ل 25ێ ئیلۆنێ ل سه‌رانسه‌رى باشوورێ كورستانێ بده‌ن، د ریفراندۆمێدا ئه‌و بریارێ ل سه‌ر پاشه‌رۆژا خوه‌ بده‌ن. ریفراندۆم د سه‌رده‌مێ نهادا ئاساییترین مافێ هه‌رجڤاكه‌كى یان هه‌ر ملله‌ته‌كى یه‌، نه‌ پشته‌رێبوونه‌كا له‌شكه‌ریه‌، نه‌ بزاڤه‌كا چه‌كدارییه‌ دژى ده‌سته‌لاتى ، پرسیاره‌كا ژ وى خه‌لكى دهێته‌كرن گه‌لۆ هه‌وه‌ چاوان دڤێت بژین، هه‌وه‌ دڤێت ل ڤى وه‌لاتى یێ هوون ب زۆرى پێڤه‌ هاتینه‌گرێن یان هه‌وه‌ دڤێت سه‌ربه‌خوه‌ بژین، ریفراندۆم ل ژێر چاڤدێریا رێكخراو و كۆمه‌له‌ و سازیێن رۆژنامه‌ڤانیێن جیهانى و سازیا بێ لایه‌نا (كۆمۆسیۆنا بلندا هه‌لبژارتن و راپرسیێ ل كوردستانێ) هاته‌ئه‌نجامدان، خه‌لكه‌كى ئازادانه‌ بۆچوونا خوه‌ دیاركر، كورد، توركمان، سریان و كلدان و ئه‌رمه‌نان پشكدارى تێدا كر، پرسیار ب زمانێ وان بوو و به‌رسڤ ب زمانێ خوه‌ددا، هنده‌كان هه‌ر ل به‌راهییێ ئازادانه‌ درووشمێ نا بۆ ریفراندۆمێ بلندكر ب نه‌خێر به‌رسڤدا، د رۆژا 25ێ ئیلۆنێدا 72,16% پشكدارى د ریفراندۆمێدا كر و 92,73% ژ پشكداران ب به‌لێ بۆ سه‌ربه‌خوه‌یێ ده‌نگدا. گه‌لۆ ئه‌رێ چ گونه‌هه‌ك تێدا هه‌یه‌ خه‌لكه‌ك ب ئازادى ئه‌و بریارێ ل سه‌ر پاشه‌رۆژا خوه‌ بده‌ت..؟ د ده‌مه‌كیدا گشت پره‌نسیپ و بیروباوه‌رێن ئایینى و دنیایى دژایه‌تیا ڤى مافێ مرۆڤى ناكه‌ن ب تایبه‌ت د سه‌رده‌مێ نهادا، تنێ ل سه‌دسالیا بیست و ئێكى ل جیهانا پاشڤه‌مایا خوه‌ ب ئیسلامى دزانیت خه‌لكه‌كى ژ وى مافى بێ باهر دكه‌ت، بۆ خوه‌ ره‌وا دبینن و ل خه‌لكه‌كێ دى حه‌رام دكه‌ن. ژبیرنه‌كه‌ین ریفراندۆما كوردستانێ نه‌ راگه‌هاندنا یه‌كسه‌را سه‌ربه‌خوه‌ییێ بوو، به‌لكى ده‌لیڤه‌كا به‌رفره‌ه دابوو دانوستاندنێ دگه‌ل ده‌سته‌لاتێ به‌غدا چاره‌سه‌رییا ئاشتى و جیرانیه‌كا برایانه‌، به‌لێ به‌رسڤا ده‌سته‌لاتى بۆ به‌لێ یا خه‌لكێ كوردستانێ موشه‌ك و گولله‌ تۆپ بوون، ب وى چه‌كێ ده‌وله‌تان بۆ شه‌رێ داعش دایێ و ب میلشیاتێن مه‌زهه‌بیێن ب مهانا شه‌رێ داعش پێكئیناین، ب هه‌ڤكارى دگه‌ل ده‌وله‌تێن داگیركه‌رێن كوردستانى و هنده‌ك كوردێن ژ كوردینییا خوه‌ پشته‌رێ بووین و چاڤنوقاندنا مه‌زنه‌ ده‌وله‌تێن جیهانى ل 16 ئۆكتۆبه‌رێ هێرشه‌كا درندانه‌ ئینا سه‌ر كوردستانێ، پشكه‌كا مه‌زن ژ خاكێ كوردستانێ داگیركره‌ڤه‌، به‌لێ ئه‌وا ئه‌و و كوردێن ژ كوردینیا خوه‌ پشته‌رێ بووین ل هیڤیێ بجه نه‌هات، هه‌رێما كوردستانێ سه‌روه‌ریا خوه‌ ژ ده‌ست نه‌دا. داستانێن به‌رخوه‌دانا پێشمه‌رگه‌ى ل پردێ، مه‌خموور، سحێلا و مه‌حموودیێ و خوه‌راگریا خه‌لكێ كوردستانێ به‌رامبه‌ر شه‌رێ ئابوورى و ده‌روونیێ حوكمه‌تا به‌غدا و ده‌وله‌تێن جیران دژى خه‌لكێ مه‌ سه‌روه‌رییا وه‌لات و ئالایێ كوردستانێ بلند راگرت، د ئه‌نجامدا عیراق و ده‌وله‌تێن جیران و مه‌زنه‌ هێزێن خوه‌دى بریار ناچاربوون پێداچوونێ ب هه‌لویستێن خوه‌دا به‌رامبه‌رى كوردستانییان بكه‌ن، كوردستان ما سه‌رفراز و ئازاد خوه‌دى سه‌نگه‌ك هه‌رێمى و جیهانى، ئه‌نجامێن ریفراندۆمێ و به‌لێ یا 92,73% خه‌لكێ كوردستانێ ژى وه‌ك دیكیۆمێنته‌كا دیرۆكى ما زیندوو و زیندوویه‌تیا وێ د ئه‌نجامێن هه‌لبژارتنێن په‌رله‌مانێ عیراقێ یێن 12 گولانێ دیاربوون و د هه‌لبژارتنێن 30 ئیلۆنێ یێن په‌رله‌مانێ كوردستانێ دێ پتر دیاربن.

موسه‌ده‌ق تۆڤى
(كه‌كۆن) كۆڤاره‌كا ره‌وشه‌نبیرى گشتى ئازاده‌، دو هه‌یڤان جاره‌كێ ل كۆیه‌ دهێته‌به‌لاڤكرن، هه‌روه‌ك ل وى باژێرى دهێته‌گۆتن، كۆییاتى و خۆیایه‌تى، كۆڤارێ ژى خۆیاتییا كۆیه‌ هه‌لبژارتیه‌، د ناڤبه‌را 1997 ـ 2007 مه‌ د كۆڤارا (دهۆك) ئه‌ڤ رێبازه‌ گرتبوو به‌ر، لێ خۆیاتیا مه‌ هه‌موو پارێزگه‌ها دهۆكێ ڤه‌دگرت.
ژماره‌ (53) ئایارا 2018 ژ كۆڤارێ كه‌ته‌ ده‌ستێن من، سه‌رگۆتارا هژمارێ ژ ئالیێ جێگرێ سه‌رنڤیسكارى ڤه‌ هاتبوو نڤیسین سه‌رنجا من راكێشا، چنكو په‌یوه‌ندییه‌ك نه‌ راسته‌خوه‌ ب كارێ به‌رهه‌ڤكرنا (ئینسكلۆپیدیا پارێزگه‌ها دهۆكێ)ڤه‌ هه‌یه‌، بێى كو ژ نێزیكڤه‌ ئاگه‌هداریه‌ك ل سه‌ر وێ هه‌بیت. ژ سه‌رگۆتارێ دیاره‌ كو به‌رهه‌ڤكرنا ئینسكلۆپیدیایان بۆ باژێر و باژێركێن جیهانێ یه‌ك ژ پێدڤیێن ره‌وشه‌نبیریێن هه‌ڤچه‌رخه‌، كوردستانێ ژى ده‌ست ب ڤان بزاڤان كریه‌، ل كۆیه‌ ژى (چه‌ند جارێك له‌ لایه‌ن چه‌ند گرۆپێكه‌وه‌ هه‌وڵ دراوه‌ كار بۆ ئینسكلۆپیدیاى كۆیه‌ بكه‌ن، به‌ڵام كاره‌كه‌ مه‌یسه‌ر نه‌بووه‌ و هۆكاره‌كانیشى ئه‌مانه‌ن: یه‌كه‌م له‌ به‌ر قورسى كاره‌كه‌، دووه‌م نه‌بوونى ده‌زگایه‌ك یان لایه‌نێك بۆ له‌ ئه‌ستۆگرتنى تێچووى ئینسكلۆپیدیاكه‌). پاشتر نڤیسكارى ئاماژه‌ ب بزاڤه‌كى كو سالا پار بۆ به‌رهه‌ڤكرنا ئینسكلۆپیدیا كۆیه‌ هاتییه‌كرن كریه‌ به‌لێ وه‌ك دبێژیت: (دواتر هیچى لێ شین نه‌بوو؟!) ئانكو چ پێڤه‌نه‌هات، چما هیچى لێ شین نه‌بوو؟! ئه‌و ب خوه‌ د به‌رسڤێدا دبێژیت: چونكه‌ ئه‌م كاره‌ خۆ ته‌رخانكردنى ده‌وێ، له‌ كه‌ش و هه‌وایه‌كێ ئارام ئه‌نجام ده‌درێ، ئه‌و كه‌سانه‌ى ئه‌ركى نووسینه‌وه‌ى ئینسكلۆپیدیا ده‌گرنه‌ ئه‌ستۆى خۆیان ده‌بێ ئه‌زموونیان هه‌بێ له‌ نووسین و سه‌رقاڵى پرۆژه‌ى تر نه‌بن.
خالێن نڤیسكارى بۆ به‌رهه‌ڤكرنا هه‌ر ئینسكلۆپیدیایه‌كێ به‌رچاڤكرین ب دروستى ژ كارێ به‌رهه‌ڤكرنا ئینسكلۆپیدیا پارێزگه‌ها دهۆكێ دگرن، كاره‌كێ گران (قورس) بوو، ده‌مێ مه‌ وه‌ك پرۆژه‌ به‌رهه‌ڤكرى چ لایه‌نه‌ك نه‌بوو خه‌رجیێ وێ ب خوه‌ڤه‌ بگریت، خوه‌ ته‌رخانكرن بۆ دڤێت، دڤێت د سه‌قایه‌كێ ئارامدا بێته‌ئه‌نجامدان و كه‌سێن ڤى كارى ب خوه‌ڤه‌ دگرن دڤێت ئه‌زموون د نڤیسینێدا هه‌بیت و مژوولى چ كارێن دى نه‌بن. دێ رۆناهییه‌كێ به‌رده‌مه‌ سه‌ر ڤان خالان، ئه‌وێن ژ نێزیكڤه‌ ئاگه‌هدار بلا گه‌واهیێ (شاهده‌ییى) ل سه‌ر راستى و نه‌راستییێ بده‌ن.
ده‌مێ ل نیڤا ئێكێ ژ سالا 2012 من پرۆژه‌ به‌رهه‌ڤكرى من دزانى پرۆژه‌كێ گرانه‌ و ب گه‌له‌كانڤه‌ ناهێت، به‌لێ من باوه‌رى ب خوه‌ و شیانێن خوه‌ هه‌بوو دێ ده‌رهه‌ق ده‌ركه‌ڤم و ئه‌گه‌ر ژ دل و بێى هزرا خوه‌ د ده‌سكه‌فته‌ك مادیدا بكه‌ى هه‌ر كاره‌ك چه‌ندێ گران بیت دێ شێى بكه‌ى، ده‌مێ هزرێ دكه‌ى دێ چ پێشكه‌شكه‌ى دێ سه‌ركه‌تنێ ده‌ستڤه‌ ئینى و گاڤا ته‌ هزرێ ل هندێ بكه‌ى دێ چه‌ند گه‌هیته‌ ته‌ نه‌ مه‌رجه‌ یێ سه‌ركه‌تى بى، ل سه‌ر ڤى بنه‌ماى من پرۆژه‌ به‌رهه‌ڤكر و بۆ ئالیێن په‌یوه‌ندیدار بلندكر.
دابینكرنا خه‌رجى بۆ من كاره‌ك گران بوو، ئه‌ز ژ وان كه‌سان نینم زوو ب زوو بگه‌همه‌ ئالیێن بریار بده‌ست ب تایبه‌ت خوه‌دیێن بریارا خه‌رجكرنێ، د پێنگاڤا ئێكێدا من سه‌ركه‌تن ده‌ستڤه‌ نه‌ئینا، به‌لێ بێ هیڤى نه‌بووم، ل ده‌سپێكا 2013 من ده‌رگه‌هێ رێڤه‌به‌رێ گشتیێ ره‌وشه‌نبیرى و هۆنه‌رى ل دهۆكێ قوتا، ژدل پێشوازى ل پرۆژێ من كر، ده‌رگه‌هێ هاریكاریێ ل به‌ر من ڤه‌كر، لێ روودانێن ده‌سپێكا 2014 و هێرشا داعش بۆ سه‌ر كوردستانێ ئه‌ڤ ده‌رگه‌هه‌ هند ل به‌ر مه‌ ته‌نگكر د شیاندا نه‌بوو تى و تى ژى تێدا بچییه‌ ژوور، به‌لێ مه‌ (من و هه‌ڤكارێ خوه‌یێ نڤیسكار خالد سالح) بریاردا چاوان بیت د ڤى ده‌رگه‌هێ ته‌نگرا جهێ خوه‌بكه‌ین و مه‌ ئه‌ڤه‌ كر، هاریكاریا مه‌عنه‌ویا رێڤه‌به‌رێ گشتیێ ره‌وشه‌نبیرى و هونه‌رى ژى هاریكار بوو ئه‌م قه‌بێ ڤى كاودانێ سه‌خت بخوازین.
مژارا خوه‌ ته‌رخانكرنێ بۆ كارى، فاكته‌رێ سه‌ركیێ سه‌ركه‌تنا مه‌ بوو، ب باوه‌رى مه‌ خوه‌ بۆ ڤى كارى ته‌رخانكر، ده‌ست ژ كار و پرۆژه‌یێن خوه‌ (یێن نڤیسینێ چنكو مه‌ هه‌ردویان چ پرۆژه‌ نه‌بووینه‌) به‌ردا و هه‌موو كار مه‌ دانه‌ ئالیه‌كێ و به‌رهه‌ڤكرنا ئینسكلۆپیدیایێ ب ئه‌ركێ هه‌ره‌ پێشین و سه‌ره‌كی دانا، د وى سه‌ربه‌رێ پڕ دژواردا هه‌فتیێ شه‌ش رۆژان و رۆژى دو دانان و (هنده‌ك جاران دانێ سیى ژى ل مال) مه‌ كار د ئینسكلۆپیدیایێدا هه‌تا گه‌هشتیه‌ داویێ.
كه‌ش و هه‌وایه‌كێ ئارام ژ خالێن سه‌ركییه‌ بۆ ئه‌نجامدانا كاره‌كێ هۆسا هه‌روه‌ك نڤیسكار دبینیت، ده‌مێ مه‌ هزر د پرۆژه‌یێ ئینسكلۆپیدیایێدا كرى، سه‌روبه‌ر ل ته‌بایى باشوورێ كوردستانێ هه‌تا ئاسته‌كێ باش یێ ئارام بوو، مه‌ ل جهه‌كێ هندى بێژى ساده‌ و ب ناڤمالییه‌كێ هێژ ساده‌تر، ب شیانێن دراڤى یێن هه‌تا ئاسته‌كى باش، ب باوه‌رى ب خوه‌بوونه‌كا گه‌له‌ك باش ده‌سپێكر، ده‌سپێكا 2014 هێرشا درندانه‌یا داعش و دوورپێچا ئابووری ل سه‌ر كوردستانێ باندۆرا خوه‌ كره‌ سه‌ر هه‌موو وارێن ژیانێ، هندى په‌یوه‌ندى ب كارێ مه‌ڤه‌ هه‌ى نه‌ كه‌ش و هه‌وایێ ئارام ما و نه‌ژى شیانێن دراڤى، تشتێ مایه‌ د له‌پێن مه‌دا ئه‌و جهێ ساده‌ و ناڤمالیێ ساده‌تر بوون، د چار سالاندا گه‌له‌ك جاران خه‌لكه‌ك ل سوبه‌هیێ خوه‌یێ ئارام نه‌بوو و ناڤمالیێ وى یێ پێچاى بوو و ترۆمبیلا پڕكرى ژ به‌نزینێ، ل مال ل فه‌رمانگه‌هێ ل كولانێ و ل هه‌رجهه‌ك خه‌لكه‌كێ نه‌ئارام بوو، نه‌ تاقه‌تا كارى و نه‌یا نڤیسینێ هه‌بوو، لێ مه‌ هه‌ردو تاكه‌ كارمه‌ندێن ئینسكلۆپیدیایێ شه‌ڤ دكرنه‌ رۆژ و رۆژ دكرنه‌ شه‌ڤ بۆ ئه‌نجامدانا كارى، مه‌ هاندان و رێخوشكرن بۆ خه‌لكه‌كى دكر بۆ هه‌ڤكاریێ دگه‌ل مه‌دا و پشكداریێ د ئینسكلۆپیدیایێدا و د ئه‌نجامدا ئه‌وا مه‌ ڤیاى مه‌ ده‌ستڤه‌ئینا.
خالا داویێ یا (كه‌نكۆن) بۆ سه‌ركه‌تنا كارێ هه‌ر ئینسكلۆپیدیایه‌كێ ده‌سنیشانكرى: ئه‌وێن ب ڤى كارى رادبن دڤێت خوه‌دى ئه‌زموون بن و مژوولى چ پرۆژه‌یێن دیتر نه‌بن، مه‌ هه‌ردووان خوه‌ ب خوه‌دى سه‌ربۆر و ئه‌زموون دزانى، سه‌ركه‌تى بوونه‌ یان نه‌ بریار بلا بۆ خوانده‌ڤانان بیت، لێ مه‌ باوه‌رى ب سه‌ربۆر و ئه‌زموونا خوه‌ هه‌بوو، د هه‌مان ده‌مدا ئه‌م شیاین مفاى ژ ئه‌زموون و شاره‌زاییا هه‌موو وان مامۆستا و ڤه‌كۆله‌ر و نڤیسكار و وه‌رگێر و دیزاینه‌ران ببینین یێن پشكدارى د نه‌ه به‌رگێن ئینسكلۆپیدیا پارێزگه‌ها دهۆكێ دا كرى و ب هاریكارییا وان هه‌موویان مه‌ ئینسكلۆپیدیا ئاماده‌كر.
كى خوه‌ ل پرۆژه‌ى بكه‌ته‌ خودان و خه‌رجیێ وى دابینكه‌ت، مه‌ ئاماژه‌ پێكر رێڤه‌به‌ریا گشتیا ره‌وشه‌نبیرى و هۆنه‌رى ل پرۆژه‌ى خوه‌دى ده‌ركه‌ت و ب وێ هاریكاریێ مه‌ ده‌سپێكر و گه‌هانده‌ دوا قووناغا دیزاینێ، بێ گۆمان ده‌مێ هه‌ركه‌سه‌ك د ڤى سه‌روبه‌رێ دژواردا ڤى كارى ئه‌نجام بده‌ت، دێ خه‌لكه‌ك هه‌بیت هاریكاریێ بكه‌ن و پرۆژه‌ى ب داوى بینن، د دوا قووناغا كارێ ئینسكلۆپیدیایێدا رێزدار فه‌رهاد ئه‌ترووشى پارێزگارێ دهۆكێ خه‌رجیێ چاپكرنى ب خوه‌ڤه‌ گرت و ئینسكلۆپیدیا كه‌ته‌ به‌رده‌ستێن خوانده‌ڤانان. ب كورتى ئه‌گه‌ر باوه‌رى ب خوه‌بوون هه‌بیت مرۆڤ دكاریت قه‌بێ هه‌موو ئاسته‌نگان بخوازیت و یا وى دڤێت ئه‌نجام بده‌ت، ده‌مێ تو كارى دكه‌ى دێ خه‌لكه‌ك هه‌بیت ده‌ستێ ته‌ بگریت و ب هه‌ڤرا دێ گه‌هنه‌ ئارمانجی.

موسه‌ده‌ق تۆڤى
هه‌لبژارتن و په‌رله‌مان یه‌ك ژ سیمایێن شارستانی و جیهانا دیمۆكراسیا هه‌ڤچه‌رخن، ب سه‌دان سالان ئه‌ڤ كریاره‌ هاتیه‌ موخل و بێژینگكرن هه‌تا گه‌هشتیه‌ وى ئاستى هه‌ژى په‌سنا یه‌ك ژ سیمایێن شارستانى و جیهانا دیمۆكراسی وه‌رگریت، به‌لێ هه‌تا نهاژى ئه‌ڤ په‌سنه‌ ژ هه‌موو هه‌لبژارتن و په‌رله‌مانان ناگریت، ب یه‌كجارى ژ هه‌لبژارتن و په‌رله‌مانێن وه‌لاتێن رۆژهه‌لاتێ ناڤین ناگریت، ئه‌گه‌ر هه‌ریه‌ك ژ مه‌ لێ بگه‌ریت داكو په‌رله‌مانه‌كى یان هه‌لبژارتنه‌كێ ل وه‌لاتێن ئاماژه‌پێكرى وه‌ك یا جیهانا پێشكه‌تى ببینیت، دێ ب ده‌ستێن ڤالا ژ گه‌ریانا خوه‌ زڤریته‌ڤه‌ و چ ده‌ستڤه‌نائینیت.
ل باشوورێ كوردستانێ خوه‌دى نیمچه‌ده‌سته‌لاته‌كێ كوردستانینه‌، گه‌له‌ك جاران مه‌ شانازى ب ئه‌زموونا خوه‌ڤه‌ دبر و مه‌ وه‌سان دیاردكر ئه‌زموونه‌كا نموونه‌ینه‌، د گزیرته‌كا دیمۆكراسی دا د ناڤ ده‌ریایه‌كێ پاشكه‌فتیدا دژین، پێدڤیه‌ خه‌لكه‌ك بێته‌ گزیرتا مه‌ و ڤێ ئه‌زموونێ ڤه‌گوهێزیته‌ وه‌لاتێن خوه‌، به‌لێ یا راست ئه‌و بوو هه‌ر ژ یه‌كه‌م خولا په‌رله‌مانى و هه‌تا دوا خول به‌روڤاژى بۆ ل گه‌ل بۆچوونا مه‌ نه‌ ئۆپۆزسیۆنا مه‌ ئۆپۆزسیۆن بوو و نه‌ ژى ده‌سته‌لاتداریا مه‌ ده‌سته‌لاتدارییه‌كا نیڤنموونه‌یى بوو و د ئه‌نجامدا ژى 27 ساله‌ نه‌خۆشترین كاره‌سات یێن ب سه‌رێ مه‌هاتین و ئه‌مێن د دژوارتین ژیاندا ژیاین.
ناچمه‌ سه‌ر مژارا په‌رله‌مانى و چاوانیا برێڤه‌چوونا كارێن وى، به‌لكى دێ ژ ده‌سپێكێ ژ قووناغا ده‌سنیشانكرنا به‌ربژاران و هه‌لبژارتنان ده‌سپێكه‌م، ئه‌و قووناغا كه‌سان بۆ په‌رله‌مانى موخل و بێژینگ دكه‌ت، ره‌ش و سپیان ژ هه‌ڤجودا دكه‌ت و سه‌نگا هه‌رئالیه‌كى دیاردكه‌ت، به‌لێ د موخل و بێژینگێن مه‌دا سه‌یرترین و كرێتترین نموونه‌ به‌رچاڤدبن، تنێ بیر و باوه‌ر به‌رچاڤ نابن، یا فه‌ره‌ ئاماژه‌ ب چه‌ند نموونه‌كان بكه‌ین، وه‌ك دبێژن مسته‌ك نموونا بێده‌ره‌كێیه‌:
ـ د رۆژێن به‌راهیێ قووناغا ده‌سنیشانكرنا به‌ربژاران دا كۆچكا ئاغاى و دیوانا مه‌زنێ عه‌شیره‌تێ یا گه‌رمه‌، ئه‌ڤ حزبا ده‌ردكه‌ڤیت یا دى یا ب ژووردكه‌ڤیت، بازارێ گه‌رمه‌ كوڕێ ئاغاى برازایێ وى پسمامێ وى ل سه‌ر لیستا خوه‌ به‌ربژاركه‌ن، به‌رێز یێ چاوانه‌ و چه‌ندێ دلسۆژه‌ و چ ژێ دهێت بكه‌ت نه‌ ئاریشه‌یه‌ گرنگ ژ مالا ئاغاى بیت.
ـ ڤێ دیارۆكێ دیارۆكه‌ك دیتر ب دووڤ خوه‌ڤه‌ ئینایه‌ دڤێت كه‌سه‌ك ژ مالباتا ئاغاى د لیستێدا هه‌بیت، ڤێ جارێ هه‌وه‌ نه‌كره‌ تێدا جارا بێت ئه‌م ژ مافێ خوه‌ خوش نابین، هه‌كه‌ هه‌وه‌ نه‌كر لیستا دیتر هیڤیا دكه‌ت، ب كورتى هه‌ڤركیا نه‌ره‌وا ره‌وشه‌نبیریه‌ك ل جه‌م مالباتێ دروستكریه‌: مافێ وانه‌ هه‌رگه‌ره‌كا په‌رله‌مانى كه‌سه‌كێ وان تێدا بیت، ئه‌ڤ چه‌نده‌ بیرا مه‌ ژ سه‌رده‌مێ مه‌لكیێ عیراقێ دئینیت، ده‌مێ ئه‌ندامێ جڤاتا نوونه‌ران (په‌رله‌مانێ وى چاخى) دمر دڤیا كوڕێ وى یان برایێ وى جهێ وى گرتبا.
ـ ڤێ دیارۆكه‌ك خرابتر دووڤ خوه‌ڤه‌ ئینایه‌ د ماله‌كێدا دو بران هه‌ردویان دڤێت بچنه‌ د په‌رله‌مانیدا، ئانكو ژ 100 كورسییێن په‌رله‌مانى دڤێت دوور كورسى بۆ وێ مالێ بن، دێ چاوا چاره‌سه‌ر كه‌ن، هه‌رئێك دێ ل سه‌ر لیستا حزبه‌كێ خوه‌ به‌ربژاركه‌ت، نه‌ ڤى براى باوه‌ر ب ڤێ حزبێ هه‌یه‌ و نه‌ برایێ دى، هه‌ردو حزبان ژى باوه‌رى ب هه‌ردو بران نینه‌، لێ هنده‌ك ده‌نگ ژێ دڤێن.
ـ ژ سه‌یر و سه‌مه‌ره‌یێن دى یێن هه‌ڤركیا نه‌ره‌وا بۆ خوه‌ به‌ربژاركرنێ دێ بینى هێژ هه‌لبژارتنێن ڤێ خولێ ب داوى نه‌هاتینه‌، سه‌یدایه‌ك یێ كارێ خوه‌ به‌ربژاركرنێ دكه‌ت، د ئاهه‌نگ و شه‌هیان و هه‌لكه‌فتێن حزبێدا یێ ل پێشیێ و سه‌رچه‌مكێ داوه‌تێ یێ گرتى، مایك ژ ده‌ستان ناده‌ركه‌ڤیت هندى ب به‌ژنا حزبێ و هێمایێن وێ دبێژیت، هندێ دكه‌ته‌ هه‌وار خه‌لكه‌كێ ژ ده‌نگێ وى بێزار بووى و مایكێ ژبه‌ر وى دره‌ڤیت، ب ده‌نگێ خوه‌یا گره‌نتى كرى 100% به‌ربژاره‌، هنده‌ هه‌تا دبینیت ناڤێ وى د لیستا حزبێدا نینه‌، د گاڤێدا به‌زى باره‌گایێ حزبا دى و ته‌ هند دیت ناڤێ وى د لیستا حزبا دیدا ده‌ركه‌ت بێى كو حزب بێژیته‌ خوه‌ ئه‌ڤه‌ كى یه‌ و هه‌تا دوهى بۆ كێ دكره‌ هه‌وار و ب به‌ژنا كێ دگۆت…!!
ـ وه‌ك مه‌زنان گۆتى هندى بمینى دێ عه‌جێبیا بینى، هندى خوله‌كا هه‌لبژارتنان بێته‌پێش ئه‌م دێ عه‌جێبیێن سه‌یرتر بینین، د ڤان چه‌ند هه‌لبژارتنێن داویێدا دیارۆكا سه‌نگه‌ر گۆهۆرینا به‌ربژاران د رۆژێن داویێ یێن هه‌لبژارتنان یا پتر به‌ربه‌لاڤدبیت، د رۆژێن داویێدا ته‌ هند دیت سه‌یدایێ به‌ربژار خوه‌ ژ لیستێ ڤه‌كێشا و خوه‌ دا دگه‌ل لایه‌نه‌كێ دیتر، بێى كو هزره‌كێ بۆ وى خه‌لكى بكه‌ت یێن سه‌رێ چه‌ند رۆژه‌كانه‌ خوه‌ بۆ وى و لیستا وێ دهه‌لاڤێژن، ئه‌گه‌ر ب كورتى هه‌لسه‌نگاندنه‌كێ بۆ ڤێ دیارۆكێ بكه‌م هنده‌ دبێژم سه‌یدایێ به‌ربژار كه‌سه‌كێ بێ باوه‌ره‌، نه‌ باوه‌رى ب خودانێن لیستێ هه‌یه‌ و نه‌ باوه‌رى ب لایه‌نێ دیتر هه‌یه‌ و بازارێ وى ل كیرى بهێت ئه‌و یێ ل وێرێ.
نموونه‌ د ڤى بیاڤیدا گه‌له‌كن، لێ پێدڤیه‌ ئاڤریه‌كێ ل كه‌سێن دلسۆژ و وه‌فادار ژى ڤه‌ده‌ین ژ هه‌ر حزب و رێكخستنه‌كێ بن، نموونه‌یێن ڤان كه‌سان گه‌له‌كن، ژ دل بۆ حزبا خوه‌ كاردكه‌ن، دلسۆژانه‌ ئه‌ركێ خوه‌ ئه‌نجامدده‌ن و به‌رگریى ژ ئارمانجێن حزبێ و سه‌ركردایه‌تیا وێ دكه‌ن، دچارچۆڤه‌كێ وه‌لاتینى و نه‌ته‌وه‌یى و به‌رژه‌وه‌ندیا ته‌باییدا د خه‌بتن، به‌لێ ژبه‌ركو نه‌ سه‌ر ب عه‌شیره‌تێ و مالباته‌كا خودان پشتن، و د هۆنه‌رێ (مه‌لاقى) و خوه‌شرینكرن و خوه‌برنه‌ پێشدا دلاوازن، نه‌ دبێژنه‌ كه‌سێ ئه‌زبه‌نى و په‌یڤا قۆربان ژى ژ ده‌ڤى نا ده‌ركه‌ڤیت، نه‌ تنێ ناڤێ ڤانا د چ لیست و قورنه‌ت و قولاچكان دا نینه‌، به‌لكى دێ بینى كه‌سه‌ك پشتیێ ڤانا ب فلسه‌كێ ناكریت ئه‌گه‌ر جاره‌كێ سلاڤه‌كێ، لێ بكه‌ن دێ هنده‌ بێژنێ تو یێ مه‌ى، و په‌یڤێن (تو یێ مه‌ى) ل چ سویك و بازاران ناهێنه‌ مه‌زاختن.
ئه‌ڤه‌ هنده‌ك بوون ژ به‌رێ موخل و بێژینگێن هه‌لبژارتنان، د ئه‌نجامدا هه‌رهه‌مى دێ بێژین چ نه‌كر و چ ناكه‌ن و ما چ بۆ مه‌ كریه‌ و د خوله‌كا دى یا هه‌لبژارتناندا دێ عه‌جیبیێن عه‌جیبتر بینین.

موسه‌ده‌ق تۆڤى
ل 24 حزیرانێ هه‌لبژارتنێن سه‌رۆككۆماریێ و په‌رله‌مانى ل تركیا هاتنه‌ئه‌نجامدان، راگه‌هاندنا جیهانێ گرنگییه‌كا تایبه‌ت دا بانگه‌شه‌یا هه‌لبژارتنان، ئه‌ڤ گرنگیپێدانه‌ ل كه‌نالێن باشوورى كوردستانێ چه‌ند جاركى بوو، دا چاڤێن خوه‌ ب نووچه‌یێن هه‌لبژارتنێن تركیا ڤه‌كه‌ى ب هه‌مان نووچه‌ نوقینى، ل سه‌ر تێشتێ فراڤینێ و شیڤێ هه‌مان نووچه‌ مێڤانێ سه‌ر سفره‌یا كوردستانێ بوو، گه‌له‌ك كه‌س ژ ڤێ گرنگیپێدانا زێده‌ بێزارببوون ل ئاسته‌كى هنده‌كان كه‌نالێن كوردستانى ل خوه‌ حه‌رامكرن، دگه‌ل زێده‌روویێ د روومالكرنا هه‌لبژارتناندا، ڤان هه‌لبژارتنان گرنگیه‌ك بۆ ته‌بایى رۆژهه‌لاتێ ناڤین نه‌خاسمه‌ وه‌لاتێن هه‌ڤسنوورێن تركیا هه‌بوو و ئه‌نجامێن وان باندۆرا خوه‌ ل سه‌ر ته‌بایى ڤان وه‌لاتان هه‌بوو. گومان تێدا نینه‌ باندۆرا وان ل سه‌ر هه‌رچار پارچه‌یێن كوردستانێ هێژ پتر بوو، چاوان روومالا هه‌لبژارتنان ل هه‌ر سێ دانان ل سه‌ر سفره‌یا مه‌ بوو ب هه‌مان شێوه‌ نها و هه‌تا ده‌مه‌كێ دوورژى باندۆرا خوه‌ دێ ل سه‌ر سفره‌یا مه‌ هه‌بیت، باندۆر ل سه‌ر سفره‌یێ هه‌بیت دێ د ئه‌ڤرۆ و سوبه‌هیا مه‌دا بیت، له‌وما چه‌ندجاركى خواندن و هه‌لسه‌نگاندنا هه‌لبژارتنان د به‌رژه‌وه‌ندیا ئه‌ڤرۆ و سوبه‌هیێ مه‌دایه‌.
سیسته‌مێ ده‌سته‌لاتداریێ خالا هه‌ره‌دیار و جودایا ناڤبه‌را ڤان هه‌لبژارتنان و هه‌لبژارتنێن به‌رى وێ یه‌، ئه‌ڤ هه‌لبژارتنه‌ دا تركیا ژ سیسته‌مێ په‌رله‌مانى د حوكمداریێدا به‌نه‌ سیسته‌مێ سه‌رۆكاتیێ و بر ژى، ژ بلى حزبا ده‌سته‌لاتدار ئاكپارتى و هه‌ڤپه‌یمانا وێ مه‌هه‌په‌، هه‌موو ئالیێن دیتر جه‌هه‌په‌ كو كه‌ڤنترین حزبا تركیا و ئۆپۆزیسیۆنا سه‌ره‌كه‌یه‌ و هه‌ڤپه‌یمانێن خوه‌، هه‌روه‌سا هه‌ده‌په‌ كو نوونه‌راتییا پرانییا كوردان دكه‌ت د راپرسییا 16ێ نیسانا سالا چوویێ دا دژى ڤى سیسته‌مى ده‌نگ دابوون. هه‌رهه‌موو ڤان حزبان به‌ربژێرێن خوه‌ بۆ سه‌رۆكاتیێ هه‌بوون، ئه‌گه‌ر ب هیڤیا سه‌ركه‌تنا به‌ربژێرێن خوه‌دا نه‌بن، لێ ب وێ هیڤیێ بوون ژ ده‌نگێن به‌ربژێرێ پارتیا ده‌سته‌لاتدار و سه‌رۆككۆمارێ نها كێمكه‌ن و هه‌لبژارتنێن سه‌رۆكاتیێ بیننه‌ گه‌را دووێ و د گه‌را دووێدا هه‌رهه‌موو به‌رامبه‌رى به‌ربژێرێ ئاكپارتیێ ده‌نگبده‌نه‌ به‌ربژارێ بهێزتر كو به‌ربژێرێ جه‌هه‌په‌ بوو و ب پشته‌ڤانیا هه‌رهه‌موویان جه‌هه‌په‌ سه‌رۆكاتییا كۆمارى بگریته‌ ده‌ست و د هه‌لبژارتنێن په‌رله‌مانیدا ژى هه‌رهه‌موو پرانییا په‌رله‌مانى پێكبینن و حزبا ده‌سته‌لاتدار ژ حوكمه‌تێ دوور بێخن و قوناغه‌كا نوویا ده‌سته‌لاتداریێ ل تركیا ده‌سپێبكه‌ن و هه‌روه‌ك وان رادگه‌هاند هێژ د لاندكێدا سیسته‌مێ سه‌رۆكاتیێ ژ ناڤبه‌ن و دێ زڤرنه‌ڤه‌ سیسته‌مێ په‌رله‌مانى، لێ هیڤییا هه‌موویان ژ ناڤچوو نه‌ سه‌رۆكایه‌تى گرته‌ ده‌ست نه‌ ژى بوونه‌ خودان پرانییا په‌رله‌مانى.
هندى په‌یوه‌ندى ب كوردانڤه‌ هه‌ى ل سه‌ر ئاستێ تركیا و ده‌رڤه‌ى تركیا، گومان تێدا نینه‌ جهێ جوگرافى و ئابوورى و سیاسیێ تركیا ل ده‌ڤه‌رێ گرنگیا خوه‌ هه‌یه‌، ڤێ گرنگیێ باندۆره‌كا مه‌زنتر ل سه‌ر دۆزا كوردى هه‌یه‌، ئه‌ڤ وه‌لاته‌ پشكا مه‌زنا كوردستانێ و كوردان ب خوه‌ڤه‌ دگریت و ژ ئه‌نجامێ چه‌ندین فاكته‌ران باندۆرا خوه‌ ل سه‌ر پارچه‌یێن دى یێن كوردستانێ هه‌یه‌، هندى گرێدایى باكوورێ كوردستانێ یه‌ ژ دامه‌زراندنا كۆمارێ تركیا ل سالا 1923ێ هه‌تا نها ڤێ ده‌وله‌تێ سه‌ره‌ده‌ریه‌ك هه‌ره‌ خراب و دژوار دگه‌ل كوردان كریه‌، باوه‌رى ب بوونا كوردان د ناڤ وى وه‌لاتیدا نه‌كریه‌، د دوسێ ده‌هسالیێن داویێدا ژ ئه‌نجامێ خه‌باتا درێژا كوردان سه‌خمه‌ره‌ت ئازادیێ ب تایبه‌ت ل باكوورێ كوردستانێ و ژ ئه‌نجامێ گۆرانكاریێن ل سه‌ر ئاستێ جیهانێ د وارێ مافێ مرۆڤى و مافێ پێكهاته‌یێن نه‌ته‌وه‌یى و ئایینیدا رووداین، نه‌ ب فه‌رمى لێ ب كریار هنده‌ك گۆرانكارى ل تركیا د به‌رژه‌وه‌ندیا كورداندا دروستبوون، كورد بوونه‌ خوه‌دى هنده‌ك ده‌سكه‌فت ب تایبه‌ت د وارێن ره‌وشه‌نبیری دا كو ب درێژییا پتر ژ حه‌فتێ سالان د دیرۆكا تركیا ئه‌ڤه‌ د فه‌رهه‌نگا سیاسییا ده‌سته‌لاتداردا نه‌بوون، هه‌رچه‌نده‌ ئه‌ڤ ده‌سكه‌فته‌ به‌رێ خه‌باتا كوردان و ل ژێر فشارا شۆرشا باكوورێ كوردستانێ ده‌ستڤه‌هاتینه‌ لێ بكریار ل سه‌رده‌مێ حزبا ده‌سته‌لاتدار ئاكپارتیێ ده‌ستڤه‌هاتینه‌ و قوناغا پرۆسه‌یا ئاشتیێ د ناڤبه‌را ئالیێ كوردى و حزبا ده‌سته‌لاتداردا ئه‌گه‌ر به‌رده‌وامى پێ هاتبا دان دا پتر د به‌رژه‌وه‌ندییا كورداندا بیت و دا سه‌روبه‌رێ سیاسی ل تركیا د قوناغه‌ك پێشكه‌فتیتردا بیت، لێ نه‌مانا پروسه‌یا ئاشتیێ كو هه‌ردو ئالیان ژێ به‌رپرسیارن سه‌روبه‌ر به‌ر ب قووناغه‌ك پڕدژوار و نه‌ د به‌رژه‌وه‌ندیا هه‌ردو ئالیان دا بر و ب خرابى بۆ پارچه‌یێن دى یێن كوردستانێ ب تایبه‌ت ل باشوور و رۆژئاڤا ڤه‌گه‌ریا، سه‌ره‌ده‌رییا ده‌وله‌تا تركیا و سه‌رۆكێ وێ ل گه‌ل ریفراندۆما باشوورێ كوردستانێ ل 25 ئه‌یلوولا 2017 و دوژمنكاریا ل 16 ئۆكتۆبه‌رێ هاتییه‌كرن و هێرشا له‌شكه‌ریا تركیا بۆ سه‌ر هه‌رێما عه‌فرینێ و داگیركرنا وێ دوژمناتییا ناڤبه‌را گه‌لێ كورد ب گشتى و كوردێن باكوور ب تایبه‌ت دگه‌ل ده‌وله‌تا تركیا گه‌هانده‌ ئاسته‌كێ هه‌ره‌ خراب و دڤیا ڤێ چه‌ندێ ژى باندۆرا خوه‌ ل سه‌ر هه‌لبژارتنێن 24 حزیرانێ هه‌با و به‌روڤاژى بانه‌ دگه‌ل به‌رژه‌وه‌ندیا ئاكپارتیێ.
به‌لێ د راستیدا ئه‌نجام ل سه‌رانسه‌رى تركیا ب تایبه‌ت ل باكوورێ كوردستانێ به‌روڤاژى ڤێ پێشبینیێ بوون، ئاكپارتى ل باكوور حزبا ئێكێ ده‌ركه‌ت 77 كورسى ده‌ستڤه‌ ئینان، د به‌رامبه‌ردا حزبا كوردان هه‌ده‌په‌ ب رێزا دووێ هات 44 كورسیێن په‌رله‌مانى ژ باژێرێن كوردستانێ ده‌سڤه‌ئینان و ل چه‌ندین باژیرێن كوردستانێ ب به‌راورد دگه‌ل هه‌لبژارتنێن 2015 ده‌نگێن هه‌ده‌په‌ ل كێمیێ دان، كۆما ده‌نگێن ئاكپارتیێ ل باكوور ملیۆنه‌ك 338 هزار و 300 ده‌نگه‌، یێن هه‌ده‌په‌ ملیۆنه‌ك 122 هزار 750 ده‌نگه‌. ل سه‌رانسه‌رى تركیا ئاكپارتى ب پلا یه‌كێ و هه‌ده‌په‌ ب پلا سیێ هاتن.
هه‌ده‌په‌ ئاسته‌نگا 10% شكاند ب 67 په‌رله‌مانتاران چوو د په‌رله‌مانی دا، دشیاندایه‌ مفا ژ ڤێ ژمارا په‌رله‌مانتاران بێته‌وه‌رگرتن و چه‌ند ده‌سكه‌فتان ب ده‌ستڤه‌بینن، به‌لێ ئه‌ڤه‌ هیڤییه‌كا لاوازه‌ ژبه‌ركو هه‌ده‌په‌ هه‌تا نها خوه‌ وه‌ك پارتیه‌كا تركیایى دده‌ته‌ نیاسین، رۆژێن به‌رى بانگه‌شه‌یا هه‌لبژارتناندا رازى نه‌بوو دگه‌ل ئالى و رێكخستنێن دى یێن باكوورێ كوردستانێ هه‌ڤپه‌یمانیه‌كا كوردستانى بۆ هه‌لبژارتنان پێكبینیت، چه‌ند كه‌سایه‌تیێن خوه‌دى سه‌نگا جه‌ماوه‌رى پێشتر ل سه‌ر لیستا هه‌ده‌په‌ بوون خودانه‌ دگه‌ل لیستێن دیترێن تركى ژبه‌ركو دگه‌ل سیاسه‌تا چه‌پا هه‌ده‌پێ نه‌ د گونجان، هه‌روه‌سا لیستا هه‌ده‌پێ چه‌ند به‌ربژێرێن چه‌پره‌وێن ترك و پێكهاته‌یێن دى یێن تركیا ب خوه‌ڤه‌دگریت و چه‌ند كه‌سێن نه‌ كورد ب ده‌نگێن كوردان برنه‌ د په‌رله‌مانیدا بێى كو هیڤیه‌ك هه‌بیت ئه‌ڤ كه‌سه‌ خه‌مه‌كێ ژ به‌رژه‌وه‌ندیا كوردان بخون، هه‌روه‌سان باوه‌رناهێته‌كرن هه‌ده‌په‌ ل ژێر هه‌یمه‌نه‌تا (پ ك ك) ده‌ركه‌ڤیت و بكاریت سه‌ربه‌خوه‌ وه‌ك به‌رژه‌وه‌ندیا ده‌نگده‌رێن خوه‌ سیاسه‌تێ بكه‌ت.