هەرسێ هەڤپەیمانیێن سوننی (عەزم، حەسم و سیادە) بەیاننامەیەكا هەڤپشك سەبارەت بزاڤێن ئالیێن سیاسی بۆ پڕكرنا ڤالاهییا پۆستێ سەرۆكێ جڤاتا نوونەرێن ئیراقێ، بەلاڤكر و تێدا سوپاسییا سەرۆك مەسعود بارزانی دكەن ژ پێخەمەت خەمخۆرییا وی بۆ چارەسەركرنا ئەوێ كێشەیێ.
د بەیاننامەیا خوە دا ئەو هەرسێ هەڤپەیمانیێن سوننی دوپاتیێ ل ئەنجامدانا هەلبژارتنا سەرۆكێ جڤاتا نوونەران دناڤ جڤاتا نوونەران ب خوە دا و ئێكلاكرنا پرسا ئەوی پۆستی ژ ئالیێ پەرلەمانتارانڤە دكەن، ئەوژی ب گۆڕەی پێڕابوونێن قانوونی و بڕیارێن دادگەها بلند یا فیدرال.
ئەوان هەرسێ هەڤپەیمانیێن سوننی د بەیاننامەیا خوە دا ئاماژە كریە، پڕكرنا ڤالاهییا دستووری یا پۆستێ سەرۆكێ جڤاتا نوونەرێن ئیراقێ دێ پێنگاڤەك بیت ب ئاراستەیا چالاككرنا رۆلێ جڤاتا نوونەران د ئەركێن خوە یێن قانووندانانێ و چاڤدێریێ.
ل رۆژا 14/11/2023، دادگەها بلند یا فیدرال ل ئیراقێ بڕیارا ب دوماهیئینانا ئەندامەتییا هەر ئێك ژ محەمەد حەلبووسی و لەیس دلێمی ل جڤاتا نوونەرێن ئیراقێ ئینا، ب ئەڤێ بڕیارێ راستەوخوە حەلبووسی ژ پۆستێ سەرۆكێ جڤاتا نوونەرێن ئیراقێ هاتە دوورئێخستن ژ ئەگەرێ ئەوان كێشەیێن پێشتر ل گەل ئەوی پەرلەمانتاری رووداین.
هەروەسا ب گۆڕەی ئەوێ رێككەفتنێ كو پڕۆسەیا سیاسی ل ئیراقێ پشتی سالا 2003 ل سەر هاتییە دامەزراندن، پۆستێ سەرۆكێ جڤاتا نوونەرێن ئیراقێ بەهرا سوننەیایە، بەلێ هەتا نوكە ئالیێن سوننی ل سەر بەربژارەكێ هەڤپشك رێكنەكەفتینە بۆ ئەوێ چەندێ ببیتە سەرۆكێ نوو یێ جڤاتا نوونەرێن ئیراقێ.

بڕیارە ئەڤرۆ شاندەكێ پرۆژەیێ (هەژمارا من) ل گەل شاندەكێ حوكمەتا ئیراقی و بانكا ناڤەندییا ئیراقی ل بەغدا كۆمبیت.
مەروان ئەحمەد، سەرپەرشتیارێ پرۆژەیێ (هەژمارا من) ل نڤیسینگەها سەرۆكێ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ د داخۆیانییەكا رۆژنامەڤانیدا گوت» ئەڤرۆ دوشەمبی شاندەكێ پڕۆژەیێ (هەژمارا من) دێ ل گەل شاندەكێ حوكمەتا ئیراقێ و بەرپرسێن بانكا ناڤەندییا ئیراقێ كۆمبیت».
مەروان ئەحمەد گوت ژی» مەبەست ژ چوونا شاندی بۆ بەغدا بۆ بەرچاڤكرنا هووردەكاریێن پرۆژەیێ (هەژمارا من) یا حوكمەتا هەرێما كوردستانێ بۆ حوكمەت و بەرپرسێن بانكا ناڤەندییا ئیراقی».
هەتا نوكە زێدەتر ژ 240 هزار فەرمانبەرێن كەرتی گشتی ل هەرێما كوردستانێ مامەلا پرۆژەیێ (هەژمارا من) بۆ هاتییە دروستكرن و زێدەتر ژ 130 هزار فەرمانبەران ژی كارتێن بانكی وەرگرتینە و پرۆسە ژی بلەز بڕێڤە دچیت.
حوكمەتا هەرێما كوردستانێ یا بەردەوامە ل سەر بەرفرەهكرنا پڕۆژەیێ (هەژمارا من) و نوكە ل حەفت باژێرێن هەرێما كوردستانێ دەست ب تۆماركرنا مووچەخۆرێن هەرێما كوردستانێ د چارچۆڤەیێ پرۆژەیدا هاتییە كرن. رۆژانە ژی زێدەتر ژ چار هزار فەرمانبەر د پڕۆژەیێ (هەژمارا من) دا دهێنە تۆماركرن، پێنج بانكێن مەزن د پڕۆژەیدا د پشكدارن و بڕیارە چەندین بانكێن دی ژی پەیوەندیێ ب ئەوی پڕۆژەی بكەن.
ل رۆژا 23/3/2024، ئاوات شێخ جەناب، وەزیرێ دارایی و ئابۆری ل هەرێما كوردستانێ د داخۆیانییەكا رۆژنامەڤانیدا راگەهاندبوو» پڕۆژەیێ (هەژمارا من) بۆ تەوتینا موچەیە،جوداهییا سیستەمێ مە ل گەل یێ ئیراقێ ئەو كو یێ مە تەوتینە ل گەل 19 خزمەتگوزارییان، بەلێ یێ ئیراقێ ئەو 19 خزمەتگوزاری بۆ مووچەخۆران تێدا نینن».
وەزیرێ دارایی و ئابۆری ل هەرێما كوردستانێ ئاماژە ب ئەوێ چەندێ ژی كربوو كو پڕۆژەیێ (هەژمارا من) ب رازیبوونا محەمەد شیاع سودانی، سەرۆك وەزیرێن ئیراقێ و بانكا ناڤەندییا ئیراقێ هاتییە دروستكرن، هەروەسا چەندین بانكێن ئیراقی ژی د ئەڤی پڕۆژەیدا دێ پشكدار بن».
هەروەسا گوتبوو ژی» ب رێكا (هەژمارا من) مووچەخۆر دشێت مفادار بیت ژ خزمەتگوزاریێن بانكی و گەلەك ئاسانكاری دێ بۆ هێنە كرن ژ وان ژی مووچەخۆر دشێت ب رێكا (هەژمارا من) سولفەیێن خانوبەرا و هەڤژینیێ وەربگریت».

جێگرێ سەرۆكێ فراكسیۆنا پارتی دیموكراتی كوردستان ل جڤاتا نوونەرێن ئیراقێ راگەهاند: «هەژمارا من» ژ «تەوتین»ـا ئیراقی مفایێن گەلەك زێدەتر یێن هەین، هەروەسا چارەسەرییا كێشەیا مووچەیان ژی دكەت.
مەریوان قەرەنی، جێگرێ سەرۆكێ فراكسیۆنا پارتی دیموكراتی كوردستان ل جڤاتا نوونەرێن ئیراقێ د نڤیسینەكێدا ل پێگەهێ تایبەتێ خوە ل سەر تۆرا جڤاكییا فەیسبووكی، باسێ گرنگییا پڕۆژەیێ (هەژمارا من) دكەت.
مەریوان قەرەنی، د ئەوێ نڤیسینا خوە دا دبێژیت» (هەژمارا من) ئێك ژ پڕۆژەیێن هەرە گرنگ یێن كابینەیا نەهێ یا حوكمەتا هەرێما كوردستانێیە، ب رێكا ئەوی پڕۆژەی پلان هاتییە دانان كو هەتا دوماهییا ئەڤسالە، ملیۆنان مووچەخۆر ل هەرێما كوردستانێ ببن خودانێن هەژمارا بانكی. ئەڤ پڕۆژەیە هەر ڤەكرنا هەژمارەكا بانكی نینە بۆ ئەوێ چەندێ مووچەخۆر ب رێكا وی مووچەیێن خوە وەربگرن، بەلكو دروستكرنا ژێرخانەیەكا گرنگ یا داراییە ل هەرێما كوردستانێ، ب رێكا وی پڕۆژەی دێ پڕۆسەیا مامەلێن بازرگانی ب رێكا پارەیێ كاش بۆ ئالۆگۆرییا بانكی و ئەلكترۆنی هێتە گوهۆڕین و ب ڤی چەندێ ژی خەلك دشێن ژ گەلەك بواراندا مفادار بن».
جێگرێ سەرۆكێ فراكسیۆنا پارتی ل جڤاتا نوونەرێن ئیراقێ گۆت ژی: ب گۆڕەی پێداچوونا مە بۆ پڕۆژەیێ (هەژمارا من) بۆمە دیاربوو كو پڕۆژەی ئەڤ باشییە یێن تێدا هەین:
-تێچوویێ ڤەكرنا هەژمارێ تنێ دو هزار و 500 دینارن، د دەمەكیدا ڤەكرنا هەژماێ ل ( تەوتین)ـا ئیراقی 10 هزار دینارن.
-هەژمارەكا مەزن ژ بانكێن هەرێما كوردستانێ دێ پشتبەستنێ ل سەر كەن و بانك ژی ژ ئالیێ بانكا ناڤەندییا ئیراقی و گەنجینەیا ئەمریكا باوەری پێ هاتییە دان، د دەمەكیدا تەوتینا ئیراقی تنێ هەردو بانكێن رافیدەین و رەشید بخوەڤە دگریت (هەلبەت كونیەیا ئەڤان هەردو بانكان ژی گەلەك یا پاقژ نینە و پێشتر مە گوهلێبوویە كو د پڕۆژەیێ دزییا چەرخیدا دپشكدار بوون و گۆژمەیێ دو ملیار و 500 ملیۆن دۆلار ب رێكا ئەوان هەردو بانكان و چەند بانكێن دی بۆ دەرڤەی ئیراقێ هاتینە هنارتن !).
– دەهان جۆرێن خزمەتگوزاریێن بانكی ب رێكا (هەژمارا من) بۆ مووچەخۆران دێ هەبن، وەكو راكێشانا قەران و پارەدانا ئەلكترۆنی و خزمەتگوزاریێن دی، هەروەسا مووچەخۆر دێ بیتە خودان كریدت كارت و دشێت ل هەر جهەكی ل جیهانێ، كارتا خوە بكاربینیت و پارەیێ خوە رابكێشیت، بەلێ تەوتینا ئیراقێ تنێ بۆ وەرگرتنا مووچەی دهێتە بكارئینان و هیچ مفایەكێ دی نینە.
-بانكێن د ناڤ (هەژمارا من) دا پڕۆژەیێن وەسا یێن هەین كو دشێن قەرێ ب مووچەخۆران بدەن كو دگەهیتە زێدەتر ژ 150 ملیۆن دیناران، د دەمەكیدا هیچ ئەگەرەك نینە كو بانكێن ئیراقی ئەوی قەری ب مووچەخۆرێن هەرێما كوردستانێ بدەن.
-ل پڕۆژەیێ (هەژمارا من)، ب هزارەها ئامێرێن (ئەی تی ئیم) بۆ وەرگرتنا مووچەی و ب دەهان هزار ئامیرێن تایبەت ب خواندنا كریدەت كارت ب سەر ماركێت و سوپەر ماركێت و فرۆشگەه و دوكاناندا دێ هێنە بەلاڤكرن تاكو هەكە مووچەخۆری پارە ب كاش رانەكێشا، ب كارتا خوە بازارێن خوە بكەت ! بەلێ بانكێن ئیراقێ ل چەند جهێن دیاركری پارەیێ دناڤ تەوتینێ دا د مەزێخن و ب ئەڤێ چەندێ ژی دڤێت مووچەخۆر چەندین ساتان بۆ وەرگرتان مووچەیێ خوە د سرایێدا بیت.
-هەژمارا من پڕۆژەیەكێ گرنگ و ستراتیژیێ كوردستانێیە و ژ ئەگەرێ وی ئابۆرییا هەرێما كوردستانێ دێ پێشكەڤیت، د دەمەكیدا پڕۆژەیێ (تەوتین) پشكەكە ژ بزاڤێن زیانگەهاندنێ ب هەرێما كوردستانێ و ئابۆر و قەوارەیێ وی.
خویاكر ژی» ژ بەر هەموو ئەوان هۆكاران، دووپات دكەین دكەین كو پڕۆژەیێ (هەژماران من) زێدەتر بۆ مەچەخۆرێن هەرێما كوردستانێ یا ب مفایە و دێ كێشەیا مووچەی ژی چارەسەركەت. مخابن ئەوژی دژایەتییا وی پڕۆژەی دكەن، هەر ئەو حزبێن كو ل سالا 2014 پێشنیاز بۆ بەغدا كربوو مووچە و بودجەیا هەرێما كوردستانێ ببڕیت، چونكە ئەوان مانا خوە ل خرابییا رەوشا ژیارا خەلكێ كوردستانێ دبینن، هەر ئەون ژی كو نوكە هۆكارن ل پێشبەری چارەسەربوونا كێشەیا مووچەخۆرێن هەرێما كوردستانێ.».

عەزیز هەورامی:

لوقمان پێنجوێنی، ئەندامێ مەكتەبا سیاسی یا حزبا سۆسیال دیموكراتا كوردستانی بۆ رۆژنامەیا (ئەڤرۆ) راگەهاند: بڕیارێن دادگەها فیدرال ل ئیراقێ و حوكمەتا ئیراقی، د بەرژەوەندییا خەلكێ كوردستانێدا نینن، رەوشا سیاسی و ئابۆری یا نوكە یا گونجای نینە بۆ ئەنجامدان هەلبژارتنێن پەرلەمانێ كوردستانێ، هەرچەندە، ژڤانێ ئەنجامدانا هەلبژارتنێن پەرلەمانێ كوردستانێ گیروبوویە ژی بەلێ دادگەها فیدرال ل ئیراقێ دخوازیت كۆمەكا بڕیارێن دی یێن دژوار دەربكەت بۆ ژكارئێخستنا دەزگەهێن بڕێڤەبرنا هەرێما كوردستانێ.
لوقمان پێنجوێنی، ئەندامێ مەكتەبا سیاسی یا حزبا سۆسیال دیموكراتا كوردستانی گوتژ ی» حزبێن سیاسی یێن كوردستانی دناڤخوەدا د ناكۆكن و هەكە ب ئەڤێ رەوشێ و هەبوونا گرژی و ئالۆزییان بچنە د ناڤ پڕۆسەیا هەلبژارتناندا، دبیت كارێن نەخوازراو ژێ پەیدا ببن، دڤێت پڕۆسە ب هەردو روویان ببینین و دبیت كێشەیان بۆ هەرێما كوردستانێ دروست بكەت و هەكە د نوكەدا هەلبژارتن نەهێنە ئەنجامدان دبین باشتر بیت».
دیاركر ژی» باشترە شەرعیەت بۆ پەرلەمانێ كوردستانێ بهێتە زڤراندن و ل پەرلەمانی بڕیارا دروست بهێتە دان و بەرسڤا هەموو بڕیارێن دادگەها فیدرال بهێتە دان كو هەموو ئەو بڕیارە دژی قەوارەیێ دستووریێ هەرێما كوردستانێ بوون».
پتر گوت» دادگەها فیدرال ل ئیراقێ خوە ئێخستییە شوینا جڤاتا قانووندانانێ، ئەو چەندە ژی جهێ دلتەنگیێیە، ئەم وەكو ئالیێن سیاسی ل هەرێما كوردستانێ ب دەستهەلات و ئۆپۆزسیۆن ڤە، هۆكارین ژ ئەوێ چەندا ل هەرێما كوردستانێ دهێتە كرن، پێدڤی بوو قەوارەیێ دستووریێ هەرێما كوردستانێ بپارێزین».
ل دوماهیێ گوت» پێدڤی بوو ل گەل دیاربوونا نیەتا دەركرنا بڕیارێن دادگەها فیدرال ل ئیراقێ، گۆپیتكا بلند یا حزبێن كوردستانێ هاتبا گرێدان و ژ پڕۆسەیا سیاسی ل ئیراقێ خوە ڤەكێشابا».

رێڤەبەرێ ناڤەندا فڕەنسی بۆ ڤەكۆلینان ل سەر ئیراقێ رادگەهینیت، حوكمڕانییا شیعی ل ئیراقێ پشتی سالا 2003 چو جاران یا سەركەفتی نەبوویە، هەروەسا دبێژیت: دادگەها فیدرال ل ئیراقێ ل بن كارتێكرنا ئیرانێ بڕیارێن خوە ددەت.
عادل باخەوان، رێڤەبەرێ ناڤەندا فڕەنسی بۆ ڤەكۆلینان ل سەر ئیراقێ گۆت: پشتی سالا 2003 د ئیراقێدا گرێبەستەكا سیاسی و جڤاكی نینە كو دەستەبەری سۆزا و پاراستنا مافان بكەت و باوەری ب ئیراقیبوونێ هەبیت، لەوما ئیراقێ ژ روویێ ستراكچەرێ سیاسی ڤە ئیفلاس بوویە و نوكە ئەو دەمەیە كو ئیفلاسبوونا خوە تێدا رادگەهینیت».
عادل باخەوانی سەرنج ئێخستە سەر ئەوێ چەندێ دادگەها فیدرال ل بن كارتێكرنا ئیرانێ بڕیارێن خوە ددەت ب تایبەتی بەرامبەر هەرێما كوردستانێ و سوننەیان.
ب دیتنا رێڤەبەرێ ناڤەندا فڕەنسی بۆ ڤەكۆلینان ل سەر ئیراقێ، هیچ هێزەك نەشێت بڕیارێن ئەوێ دادگەهێ رەت بكەت. هەروەسا پێشبینی ژی كر د پاشەڕۆژێدا بڕیارێن توندتر ژی بدەت كو ل دووڤ بۆچوونا وی هەتا نوكە تنێ 15% بڕیار دژی هەرێما كوردستانێ یێن دەركرین».
رۆهنكر ژی» ململانێیەكا توند د ناڤبەرا سەرۆكێ جڤاتا بلند یا دادوەریێ ل ئیراقێ و سەرۆكێ دادگەها بلند یا فیدرال ل ئیراقێ یا هەی، هەتاكو سەرۆكێ دادگەها بلند یا فیدرال ململانێ ل گەل محەمەد شیاع سودانی، سەرۆك وەزیرێن ئیراقێ ژی یا هەی و رێكێ ل پڕۆژەیێن سودانی دگریت».
هەروەسا دوپاتكر كو حوكمڕانییا شیعی ل ئیراقێ پشتی سالا 2003 چو جاران یا سەركەفتی نەبوو و د ئێك رستە دا خوە دبینیت كو ئەوی» پەشێمانبوون ژ هەموو ئەو سۆزێن ب ئیراقییان و هەتا شیعان ب خوە ژی داین». خویاكر ژی» ئیراق ل سەردەمێ حوكمڕانییا شیعی بوویە ئیراقا بێئومێدیێ و بێهیڤیێ».

هەڤسەرۆکا پارتا دەم راگەهاند، رەوشا تورکیا گەلەک یا خرابە، خەلک ژ رەوشا نها بێزارن و ئەو یەک ژی نیشا ددەت دڤێت ل تورکیا دەست ب قۆناغەکا نوو یا ئاشتیێ بهێتە کرن، چونکی هەتا پرسا کوردی نەهێتە چارەسەرکرن پرسێن دی یێن تورکیا ژی چارەسەر نابن.

تولای خەتیم ئۆغۆللاری هەڤسەرۆکا پارتا دەم راگەهاند، رەوشا ئابووری یا تورکیا گەلەک خرابە، وەلاتی ژ رەوشا نها بێزارن، د سیاسەتا دەرڤە دا ژی تورکیا پێگەهێ خوە یێ جاران نەمایە، رەوشا نها ژی نیشا ددەت پێدڤیا تورکیا ب قۆناغەکا نوو یا ئاشتیێ هەیە، دڤێت پشتی هەلبژارتنان دەست ب قۆناغەکا نوو یا ئاشتیێ و چارەسەرکرنا پرسا کوردی بهێتە کرن و گۆت: (هەموو بەرپرسێن تورکیا دزانن پرسا سەرەکی یا تورکیا پرسا کوردی یە، هەتا پرسا کوردی دوور ژ شەڕی و ب رێیێن ئاشتیانە نەهێتە چارەسەرکرن رەوشا نها یا ئالۆز ژی دێ بەردەوام بیت، قەیرانا ئابووری و گەلەک پرسێن دی ل تورکیا ژی ناهێنە چارەسەرکرن، ژ بەر ڤێ یەکێ ژی ئەم دبێژین دڤێت دەست ب قۆناغەکا نوو یا ئاشتیێ ل تورکیا بهێتە کرن).
ناڤهاتیێ ئەو یەک ژی راگەهاند، نها هەموو هێزێن سیاسی ل تورکیا کار بۆ بدەستڤەئینانا دەنگێن زێدە د هەلبژارتنێن باژێرڤانیان دا دکەن، لێ وەکو پارتا دەم و وەکو وەلاتیێن کورد مە دڤێت پشتی هەلبژارتنان دەست ب قۆناغەکا نوو بهێتە کرن، هەکە دەستهەلاتا نها دەست ب قۆناغەکا نوو یا ئاشتیێ و چارەسەرکرنا پرسا کوردی بکەت دێ رێ بۆ چارەسەرکرنا گەلەک پرسێن دی ژی ل تورکیا خوەش بیت، چونکی ب شەڕی و توندوتیژیێ چو پرسەک ل تورکیا ناهێتە چارەسەرکرن.
ئەو یەک د دەمەکێ دایە بەری نها هەر یەک ژ سەلاحەدین دەمیرتاش هەڤسەرۆکێ بەرێ یێ هەدەپێ ل زیندانێ، ئەحمەد تورک بەربژارێ پارتا دەم بۆ سەرۆکاتیا باژێرڤانیا مێردینێ، لەیلا زانا سیاسەتمەدارا ناڤدار یا کورد ل تورکیا دیار کربوون ئەردۆغان گەلەک بهێزە و دشێت دەست ب قۆناغەکا نوو یا ئاشتیێ و چارەسەرکرنا پرسا کوردی ل تورکیا بکەت.
چاڤدێرێن سیاسی ل تورکیا ژی دیار دکەن، جارێ د بەرنامێ ئاکپارتیێ دا نینە دەست ب قۆناغەکا نوو یا ئاشتیێ و چارەسەرکرنا پرسا کوردی بکەت، چونکی نها ژ بۆ ئەردۆغانی یا هەری گرنگ بابەتێ سەرۆکاتیا باژێرڤانیا مەزن یا ئستەنبولێ یە، ئەردۆغانی دڤێت ڤێجارێ سەرۆکاتیا باژێرڤانیا ئستەنبولێ ژ دەستێ پارتا کۆماری دەرخینیت، هەکە ئاکپارتی د هەلبژارتنان دا سەرکەفتنەکا مەزن تۆمار بکەت، دبیت پشتی هەلبژارتنان دەست ب قۆناغەکا نوو بهێتە کرن، چونکی جەودەت یلماز جێگرێ ئەردۆغانی ژی بەری چەند رۆژان ل باژێرێ وانێ یێ باکورێ کوردستانێ دیار کربوو، ئاکپارتی پارتا کوردانە و هەر دەمێ پێدڤی بیت ئاکپارتی دێ ل گەل برایێن خوە یێن کورد دەست ب دانوستاندنان کەت و هەر پرسەک ژی هەبیت ئاکپارتی دێ چارەسەر کەت.