وه‌رگێڕان و به‌رهه‌ڤكرن
د. فازل عومه‌ر
ل سالێن 1889 و 1900 وه‌ختێ هه‌لكۆلانا شوونوارێن نیپۆرێ ته‌پكه‌كێ ته‌قنا قه‌لاندی ژ سه‌رده‌مێ سۆمه‌ریان كو نڤیساره‌كا بالبالێ (ئه‌ده‌بی) لسه‌ر بوو، هاته دیتن. ئه‌و ته‌پك دگه‌ل 74.000 پارچه‌یێن شوونواری ژ ده‌ڤه‌رێ هنارتنه سته‌نبۆلێ. ژ هینگێ تاكو سالا 1951 ئه‌و ته‌پكا ژێگۆتی، د چه‌كمه‌چیه‌كێدا هاتبوو ڕازاندن،.. تاكو چاڤێ سۆمه‌ریناسێ ناڤدار ساموێل نۆح كرامه‌ری پێ كه‌فتی و وه‌رگێڕای و ڤه‌ژیاندی.. تشتێ ئه‌وێ ته‌پكێ و نڤیسارا لسه‌ر جودا و ده‌گمه‌ن و ئێكانه دكه‌ت، ده‌قێ وێ نڤیسارێیه، كو دبته ئێكه‌مین هه‌لبه‌ستا ئه‌ڤینیێ ژ وی سه‌رده‌می بگه‌هته مه، هه‌روه‌سا ئه‌ڤێ هه‌لبه‌ستێ دیمه‌نێ مێژوویێ ل ئه‌ڤی واری گوهاڕت.
ئه‌ڤه ده‌قه، تاكو نهۆ، كه‌ڤنترین هه‌لبه‌ستا ئه‌ڤینیێیه ژ سه‌رده‌مێ سۆمه‌ریان بۆ مه مابت یان هاتبته دیتن. چونكی سۆمه‌ری كه‌ڤنترین گه‌لن نڤێسین ئافراندین، ئه‌ڤ هه‌لبه‌سته، دبته كه‌ڤنترین هه‌لبه‌ستا ئه‌ڤینیێ د مێژووا مرۆڤان دا هاتیه نڤێسین و گه‌هشتییه مه. هه‌روه‌سا چونكی ب ناڤێ شاه شووسینیه Shu-Sin (یان شووسوێن) و یا سه‌رده‌مێ وییه، شه‌هره‌زا مێژووا وێ ڤه‌دگه‌ڕیننه دوماهیا هه‌زارسالیا سێ ب.ز. و ده‌ستپێكا هه‌زارسالیا دو ب.ز.، ئانكو به‌ری چار هزار سالان.
هه‌ژی گۆتنێیه، ئه‌ڤ هه‌لبه‌سته پارچه‌یه‌كه ژ رێوره‌سمێن گوهنێل یان شووكرنا پیرۆز (sacred marriage) كو ره‌به‌نه‌كا په‌رسگه‌هێ یان مه‌زنا وان ل سه‌رسالێ، شوو ب شاهی دكر داكو ساله‌كا پیتدار و خێردار بت؛ ل ئه‌ڤێ شاهیێ، ره‌به‌ن نوونه‌را ئاهۆرایا ژن بوو و شاه نوونه‌رێ ئاهۆرایه‌كێ مێر بوو. ب گۆتنه‌كا دی، شاهیا دو ئاهۆرایان ب ئاوایه‌كێ سیمبۆلیك لسه‌ر ئه‌ردی دهاته‌كرن داكو ساله‌كا پیتدار بهێت.
د ئه‌ڤێ هه‌لبه‌ستێدا، ژنه‌ك ب ناڤێ ئاهۆرا ئه‌ڤینێ و پیتێ؛ (ئینانا)یێ، به‌نده‌كا سترانێ دهاڤێژته به‌ر شاهێ سۆمه‌ری (شوو-سین)ی كو دبته نوونه‌رێ ئاهۆرا (دۆمۆزی Dumuzi)، تێدا ئه‌ڤین و كاما خوه بۆ ده‌ردبڕت. ب گۆتنه‌كا دی، زه‌وجینا ئینانا و دۆمۆزی وه‌كو ده‌رگه‌هێ به‌ره‌كه‌تێ بۆ ئه‌ردی، ب شووكرنا ره‌به‌نێ ب شاهی، دهاته ئه‌نجامدان.
سترانا شووسینی
زاڤایێ من، خۆشتڤیێ دلێ من
جوانیا ته شه‌نگه، شرین هنگڤینه
شێرۆ، خۆشتڤیێ دلێ من
جوانیا ته شه‌نگه، شرین هنگڤینه.
ته ئه‌زا ئێخسیركریم،
بهێله ب له‌رزین ل پێشبه‌ری ته راوه‌ستم
زاڤاوۆ، تو دێ من بیه بن په‌لهه‌یا خوه،
ته ئه‌زا ئێخسیركریم،
بهێله ب له‌رزین ل پێشبه‌ری ته راوه‌ستم
شێرۆ، تو دێ من بیه بن په‌لهه‌یا خوه
زاڤاوۆ، بهێله ته همبێز بكه‌م،
همبێزا منا به‌هاگران خوه‌شتره ژ هنگڤینی،
ل بن په‌لهه‌یێ، تژی هنگڤینه،
بهێله خوه‌شیێ ژ جوانیا ته یا شه‌نگ ببینم،
شێرۆ، بهێله ته همبێز بكه‌م،
همبێزا منا به‌هاگران خوه‌شتره ژ هنگڤینی.
زاڤاوۆ، ته خوه‌شیا خوه ژ من دیت،
ببێژه داییكا من، دێ زادێن خوه‌ش ده‌ته ته،
بابێ من، دێ دیاریان ده‌ته ته.
جانێ ته، ئه‌ز دزانم چاوا جانێ ته دێ شادكه‌م.
زاڤاوۆ، تاكو به‌رێ سپێدێ ل مالا مه بنڤه،
دلێ ته، ئه‌ز دزانم چاوا دلێ ته دێ خوه‌شكه‌م،
شێرۆ، تاكو به‌رێ سپێدێ ل مالا مه بنڤه
تو، چونكی تو حه‌ز ژ من دكه‌ی،
هیڤیه همبێزا خوه بده من
خودانێ من خوداوۆ، خودانێ من سه‌میانۆ،
شوو-سینێ من، ئه‌وێ دلێ ئێنلیلێ شادكری،
هیڤیه همبێزا خوه بده من.
جهێ ته خوه‌شه هنگڤینه،
هیڤیه ب شادی ده‌ست بكه‌یێ،
وه‌كی كراسێ گیشبانی gishban ده‌ستێ خوه ڤێڕا بینه،
له‌پێ خوه وه‌كی كراسێ گیشبان-سیكینی دانه سه‌ر.
ژێده‌رێن وه‌ج ژێ هاتیه وه‌رگرتن:
_ https://poetrywalks.blogspot.com/
– https://historyofyesterday.com/
The Sacred Marriage Ritual of the Sumerians and the_ Kings that practiced it. By Melissa Barker
نيشاندان