رەمەزان زەكەریا:
ل چیایێ گوندێ شەهێ ل دەڤەرا نەهلێ ل سنوورێ ناوچەداریا دینارتە ژ ئەگەرێ بۆردومانا فڕۆكەیێن شەڕكەرێن توركیا دو وەلاتی شەهیدبوون و هەڤژینێن ئێكن.
دو وەلاتیێن ئاكنجیێن گوندێ بامشمش ل چیایێ گوندێ شەهێ ل دەڤەرا نەهلێ ل سنوورێ ناوچەداریا دینارتە ژ ئەگەرێ بۆردومانا فڕۆكەیێن شەڕكەرێن توركیا شەهیدبوون.
ئەو دو وەلاتیێن شەهیدبووین ب مەرەما كاركرنێ چووبوونە چیای، لێ فڕۆكەیێن توركیا بۆردومان كرن و شەهیدبوون، كو هەڤژینن، ژییێ زەلامی 57 سالن و ژییێ ژنكێ ژی 48 سالن.
زاخۆ، دلۆڤان هالۆ:
دكتۆر نزار عسمەت، ڕێڤەبەرێ پەیوەندیێن نێڤدەولەتی ل زانكۆیا زاخۆ بۆ ڕۆژناما ئەڤرۆ دیار كر كو بۆ دەمێ دو سالان پتر ژ 100 قوتابیێن كێم دەرامەت یێن پۆلێن حەفتێ و هەشتێ یێن سەر ب پەروەردا زاخۆڤە، بێ بەرامبەر دێ وانێن تایبەت ب فێربوونا زمانێ ئینگلیزی ڤە وەرگرن.
دكتۆر نزاری گۆت: «زێدەباری وانەیان، چەندین چالاكیێن كارامەییا كەسی و پەروەردەیی و كارامەیا تەكنۆلۆژی و ئاشنابوونا زێدەتر ب كارێ خۆبەخشییێ و گەشتێن زانستی بۆ دەوروبەر و ژ دەرڤەی زاخۆ بۆ وان دێ هێنە ئەنجامدان».
گۆتژی: «ئەڤ پڕۆژە ب نوونەرایەتیا قونسلخانا گشتی یا ئەمریكا ل هەرێما كوردستانێ، ژ لایێ رێكخراوا ئەمیدست ڤە ل زانكۆیا زاخۆ دێ هێتە ئەنجامدان».
ئامێدیێ، مەحمود نهێلی:
ژ ئەنجامێ بۆردومانا فڕۆكەیێن لەشكرێ توركیا بۆ سەر دەڤەرێ، ئاڤا سێ گوندێن سنوورێ ناوچەدارییا دێرەلۆكێ ژ كاركەفتیە و نێزیكی 100مالان ماینە بێ ئاڤ.
رەشید سەلمان، خەلكێ گوندێ گەلەكا بۆ ئەڤرۆ دیار كر، ئەڤە هەیاما چەند رۆژانە ئاڤا گوندێ وان ل سەرۆكانیێ هاتیە بڕین و ئاڤ ناگەهیتە وانا و گۆت: «ژ ئەنجامێ بۆردومانا فڕۆكەیێن لەشكرێ توركیا ئاڤا گوندێ گەلەكا و مەهیدێ و هاریكا ژ كار كەفتیە، ئەم داخوازێ دكەین ئاریشەیا مە بهیتە چارەسەكرن و ئاڤ بگەهیتە گوندێن مە».
شڤان مەسعود، بەرپرسێ بنگەهێ سەخبێریا ئاڤا دێرەلۆكێ بۆ رۆژناما ئەڤرۆ دیار كر، ئەڤە حەفتیەكە بۆڕیێن ئاڤێ دگەهیننە سێ گوندێن ناوچەدارییا دێرەلۆكێ ژ ئەگەرێ بۆردومانا فڕۆكەیێن لەشكرێ توركیا ژ كاركەفتینە و گۆت: «فڕۆكەیێن توركیا ئەو دەڤەرە بۆردومانكریە و دیارە كارتێكرن ل بۆر یێن ئاڤێ بوویە و ئاڤ ل سەر وان گوندان هاتیە بڕین، بەری نێزیكی هەیڤەكی ژی ئەڤ بۆر یێن ئاڤێ كەفتبوونە بەر بۆردومانا فڕۆكەیێن توركیا و ژ كار كەفتبوون، لێ تیمێن مە ب هاریكاریا خەلكێ وان گوندان سەخبێركربوون».
گۆتژی: «هەتا ئاریشەیا وان چارە دبیت ب رێیا تانكەران دێ ئاڤ بۆ وان هێتە دابینكرن، هەردەمێ رەوشا ئەمنی ئارامبوو، دێ تیمێن خوە فرێكەینە وی جهی و وان بۆڕییان سەخبێر كەین».
هەولێر، قائید میرۆ:
سەرۆكێ لیژنا قانوونی ل پەرلەمانێ ئیراقێ ئاشكراكر، قانوونا ڤەگەڕاندنا ئەردێ جۆتیارێن كورد د دەمێ مەهەكێ دا دێ هێتە بجهئینان و ئەردێ جۆتیاران ل گورەی قانوونێ دێ هێتە ڤەگەڕاندن.
رێبوار هادی، سەرۆكێ لیژنا قانوونی ل پەرلەمانێ ئیراقێ بۆ رۆژناما ئەڤرۆ دیاركر، پشتی پەسەندكرنا قانوونا ڤەگەڕاندنا ئەردێ جۆتیارێن كورد و توركمان ل حەفتیا بۆری، بڕیارە د دەمێ مەهەكێ دا قانوون بچیتە د بیاڤێ بجهئینانێ دا و ئەردێ جۆتیاران بۆ خودانێن وان یێن رەسەن دێ هێتە ڤەگەڕاندن و گۆت: «ئەڤە پێنجی سالە ئەو ئەردە هاتینە داگیركرن، جۆتیارێن كورد ماف نەبوو زەڤیێن خۆ بكاربینن، هەروەسا پشتی پرۆسا ئازادیا ئیراقێ ژی عەرەبێن هاوردە دەست ژ زەڤیێن جۆتیارێن كورد بەرنەدا، بەلێ ژ نوكە پێڤە دێ بۆ كوردێن دەڤەرێ ڤەگەڕن».
گۆتژی: «دەركرنا قانوونا هەلوەشاندنا بڕیارێن سەردەمێ شۆڕەشا بەعس، ئێكە ژ پێنگاڤێن گرنگ بۆ ڤەگەڕاندنا ئەردێ جۆتیارێن كورد ل دەڤەرێن كوردستانی یێن دەرڤەی ئیدارەیا حوكمەتا هەرێما كوردستانێ، دڤێت ل گورەی قانوونێ عەرەبێن هاوردە دەستان ژ زەڤیێن كوردان بەردەن، بەروڤاژی پێڕابوونێن قانوونی هەمبەر دێ هێنە وەرگرتن».
رۆژنامەکا بریتانی دیار دکەت پشتی ژناڤچوونا رژێما بەشاری و ب هاتنا ترامپی ئیرانێ هەست ب مەترسیەکا مەزن ل سەر پێگەهێ خوە کریە و ژ بەر ڤێ یەکێ ژی بەرپرسێن ئیرانێ داخواز ژ گرۆپێن چەکدار کرینە کو د رەوشا نها یا ئالۆز دا ب چو رەنگەکێ ئالۆزیان بۆ ئەمریکا دروست نەکەن.
رۆژناما تیلگراف یا بریتانی د راپۆرتەکێ دا دیار کریە، ب هاتنا ترامپی بەرپرسێن ئیرانێ هەست ب ڤێ یەکێ کرینە دێ فشارێن ل سەر ئیرانێ زێدەتر لێ هێن و ترامپ دێ ب هەموو رەنگەکێ ژی پشتەڤانیێ ل ئسرائیلێ و نەیارێن ئیرانێ کەت، ئەو یەک دشێت ئالۆزیێن گەلەک مەزن بۆ تەهرانێ دروست بکەت، ژ بەر ڤێ یەکێ ژی تەهرانێ داخواز ژ گرۆپێن چەکدار کریە کو ب چو رەنگەکێ ئالۆزیان بۆ ئەمریکا دروست نەکەن و ئێرشێن خوە بدەنە راگرتن، ژ بەر ڤێ یەکێ ژی ل عێراقێ نها بێدەنگیەکا مەزن ژ ئالیێ گرۆپێن حەشدا شەعبی یێن سەر ب ئیرانێ ڤە هەیە و تەهرانێ نەڤێت نها چو ئالۆزیان بۆ ئەمریکا دروست بکەت.
بەرپرسەکێ ئیرانێ بۆ هەمان رۆژنامێ دیار کریە، وان داخواز ژ حوسیێن یەمەنێ، حەشدا شەعبی و گرۆپێن دی کرینە ئێرشی هێزێن ئەمریکا نەکەن و ب تایبەتی ژی نابیت چەکێن ئیرانێ ل دژی ئەمریکا و هەڤپەیمانێن وێ بهێنە بکارئینان، چونکی نها رەوش گەلەک هەستیارە و ئیرانێ نەڤێت چو بەهانەیان بدەتە دەستێ ئەمریکا، چونکی ئیران هەست دکەت ب ژناڤچوونا رژێما بەشاری پێگەهێ وێ ل دەڤەرێ لاواز بوویە و دڤێت رێ نەهێتە دان ئەمریکا یان ژی ئسرائیل هزرا ئێرشەکێ ل دژی ئیرانێ بکەن.
رۆژناما بریتانی ئاماژە ب ڤێ یەکێ ژی کریە بەرپرسێن ئیرانێ وەسا دبینن دێ ئسرائیل شێت ترامپی رازی کەت دا رێ بدەت ئەمریکا و ئسرائیلێ پێکڤە یان ژی ئسرائیل ب تنێ ئێرشی بنگەهێن ئەتۆمی یێن ئیرانێ بکەت، چونکی دەمەکە ئسرائیلێ بەرهەڤی بۆ ڤێ یەکێ کریە، لێ بێی رازیبوونا و پشتەڤانیا ئەمریکا ئەو یەک دێ بۆ ئسرائیلێ ئاریشەکا مەزن بیت و بەرپرسێن ئیرانێ ژی نها ناخوازن چو بەهانەیان بۆ ئێرشەکا وەسا بدەنە دەستێ ئسرائیلێ یان ژی ئەمریکا.
چاڤدێرێن سیاسی ژی دیار دکەن ب هاتنا ترامپی دێ ئسرائیل بەردەوامیێ دەتە پرۆژەیێ خوە یێ بۆ رۆژهەلاتا ناڤین یا نوو، ژ بەر ڤێ یەکێ ژی مەترسیێن گەلەک مەزن ل سەر ئیرانێ هەنە، بەرپرسێن ئەمریکا و کەسێن نێزیکی ترامپی ب ئاشکرا بەحسێ گوهۆڕینا دەستهەلاتا نها یا ئیرانێ دکەن، ژ بەر ڤێ یەکێ ژی سروشتیە د رەوشەکا وەسا هەستیار دا ئیران داخواز ژ گرۆپێن چەکدار یێن گرێدای خوە بکەت دا چو ئێرشان ل دژی ئەمریکا ئەنجام نەدەن، لێ ئەو یەک رامانا هندێ نادەت دێ ئەمریکا و ئسرائیل ل دژی ئیرانێ بێدەنگ بن.
ئازاد ئۆسمان ئەندامێ سەرکردایەتیا ئەنجوومەنێ نشتیمانی یێ کوردی ل سووریێ دیار کر، پشتی ژناڤچوونا رژێما بەشاری ب هزاران وەلاتیێن عەرەب یێن کو ل عەفرینێ ئاکنجی ببوون نها ڤەگەرینە ڤە دەڤەرێن خوە و عەفرین چۆل کرینە و گۆت: (ل هەمبەر دا هەتا نها ٧١ هزار کوردێن عەفرینێ ڤەگەرینە، لێ مخابن گرۆپێن چەکدار ئاریشان دروست دکەن و گەلەک مالێن کوردان ژ ئالیێ گرۆپێن چەکدار ڤە هاتینە داگیر کرن و دڤێت ئەو یەک بهێتە چارەسەرکرن).
ئەو یەک د دەمەکێ دایە کو بەری نها چەندین جاران نەتەوەیێن ئێکگرتی ژی داخواز کربوو کو گرۆپێن چەکدار ژ عەفرینێ دەرکەڤن دا خەلکێ عەفرینێ بشێن ڤەگەرنە ڤە مالێن خوە، لێ هەتا نها ژی ژ بەر هەبوونا گرۆپێن چەکدار ب هزاران وەلاتیێن عەفرینێ نەشێن ڤەگەرنە ڤە مالێن خوە و ئەو یەک ژی ئاریشەکا مەزنە بۆ کوردێن وی باژێری.
بەرپرسەکێ رێڤەبەریا خوەسەر یا رۆژئاڤایێ کوردستانێ دیار کریە، بەری چەند رۆژان شامێ داخواز ژ هەسەدێ کریە کو ببنە پشکەک ژ لەشکرێ نوو یێ سووریێ و وەکو شام ئەو ژی بەرهەڤن د دستوورێ نوو یێ سووریێ دا هەبوونا کوردان قەبوول بکەن، لێ هەسەدێ ئەو یەک رەت کریە و دیار کریە هەتا گەرەنتی نەبیت و د دستوورێ نوو دا گەلەک تشت ب فەرمی نەهێنە قەبوول کرن ئەو نابنە پشکەک ژ لەشکرێ سووریێ، چونکی نها مەترسیێن گەلەک مەزن ل سەر دەڤەرێن کوردی یێن رۆژئاڤایێ کوردستانێ ژی هەنە.
هەمان بەرپرسی ئەو یەک ژی دیار کریە دهێتە چاڤەرێکرن ب ناڤبژیڤانیا ئەمریکا جارەکا دی ئەحمەد شەرع و مەزلوم عەبدی کۆمبن، لێ وەکو هەسەدە و رێڤەبەریا خوەسەر هەتا ب رێیا دستووری گەلەک تشت نەهێنە ئێکلا کرن ئەو دەست ژ ئارمانجێن خوە بەرنادەن، چونکی تورکیا دڤێت ب رێیا شامێ پێگەهێ کوردان لاواز بکەت و ژ بەر ڤێ یەکێ ژی کوردان هەتا نها چەندین پێشنیازێن شامێ رەت کرینە.
کارتێکرنێن ئەرێنی و نەرێنی یێن ژیرییا دەستکرد ل سەر جیهانێ چ نە؟
نوکە ل جیهانێ رۆژ بۆ رۆژێ سیستەمێن ژیرییا دەستکرد (AI) بەرەڤ پێش دچن، ژیرییا دەستکرد چەندین جۆر و سیستەمێن جودا هەنە، ئامیرێن ڤان جۆرێن ژیرییا دەستکرد بەردەوام ب ئاڤێ دهێنە تەزاندن و ئەڤە کارتێکرنێ ل ژینگەهێ دکەت.
ژیرییا دەستکرد چ یە؟
مە ئەڤ پرسیارە ژ (Chat GPT) کر کو ئێک ژ سیستەمێن بەرنیاس یێن ژیرییا دەستکردە ل جیهانێ، وی سیستەمی د بەرسڤێ دا دیارکر: ژیرییا دەستکرد ئاماژەیەکە بۆ هەڤشێوەکرنا پرۆسەیێن زیرەکییا مرۆڤی ب ئامیران، ب تایبەتی ئامیرێن کۆمپیۆتەری. ژیرییا دەستکرد ژ چێکرنا ئەلگۆریتم و مۆدێلان پێک دهێت کو ب رێکا ئامیران دهێنە چێکرن و ئەو ئەرکێن بجهـ دئینیت، ب رەنگەکێ گشتی پێدڤی زیرەکییا مرۆڤانە. مرۆڤ وان سیستەمان فێر دکەت، ئاراستە دکەت و کێشەیێن وان چارە دکەت.
چەند جۆرێن ژیرییا دەستکرد هەنە؟
سێ جۆرێن ژیرییا دەستکرد هەنە:
١- ژیرییا دەستکرد یا بەرتەنگ: ئەڤە بەرنیاسترین جۆرێ ژیرییا دەستکردە نوکە هەی. ئەڤە ئەو سیستەمن یێن ئاخفتنان دنیاسن و دشێن بەرسڤێ بدەن و بۆ یارییێن وەک شەترنجێ و گەلەک وارێن دی دا دهێنە بکارئینان.
٢- ژیرییا دەستکرد یا بهێز: ئەڤە گریمانەکە و هێشتا ل بن ڤەکۆلینانە و دهێتە پێشبینیکرن ڤی جۆرێ ژیرییا دەستکرد وەکی مرۆڤان شیانێن تێگەهشتن و فێربوون و وەرگرتنا زیرەکییێ هەبن و بشێت چەندین ئەرکێن جودا بکەت.
3. ژیرییا دەستکرد یا بلیمەت: ئەڤە تیۆرییەکە کو ئەڤ جۆرێ ژیرییا دەستکرد دێ ژ مرۆڤان ژیرتر و زاناتر بیت و دێ شێت داهێنان کەت، کێشەیان چارە کەت و بریاران دەت.
ژیرییا دەستکرد چ سیستەم هەنە و چاوا کار دکەت؟
ژیرییا دەستکرد زارڤەکرنا ژیرییا مرۆڤانە و پرۆسەیا بریاردانا وێ ب رێیا مۆدێل ئەلگۆریتمێن هەڤکێشەیێن هەمەجۆر کار دکەت. ل سەر ئاستێن بلند، سیستەمێ ژیرییا دەستکرد ژ چەند پێکهاتەیێن سەرەکی پێک دهێت کو هاریکارن ئەو سیستەم ب رەنگەکێ کاریگەر کار بکەن. ئەگەر ب رەنگەکێ گشتی بەحس بکەین، ژیرییا دەستکرد ب ڤی رەنگی کار دکەت:
١- داتا: سیستەمێن ژیرییا دەستکرد پێدڤی ب ژمارەیەکا مەزن یا داتایان هەیە داکو بشێت فێر ببیت و بریاران بدەت. ئەڤ داتایە ژ ژێدەرێن جودا دهێنە وەرگرتن، وەک نڤیسین، وێنە، دەنگ، و ڤیدیۆ. ئەڤ داتایە بۆ مەشقدانا سیستەمان دگرنگن و رێ ددەن سیستەم ل گەل بۆرینا دەمی باشتر ببن و ب هویری کار بکەن.
٢- ئەلگۆریتم: ئەلگۆریتم ئەو رێکار و رێبازن یێن گاڤ ب گاڤ د سیستەمێن ژیرییا دەستکرد دا داتایان شرۆڤە دکەن و د بریاردانێ دا بکاردئینن. ئەلگۆریتمان ژی چەندین جۆر هەنە، ژ وان، فێربوونا سەرپەرشتیکری، فێربوونا بێی چاڤدێری، فێربوون بۆ بهێزکرنێ و فێربوونا کویر.
٣- مۆدێل: ئەڤە ژ هندەک هەڤکێشەیێن بیرکاری پێک دهێت کو پەیوەندییێن د ناڤبەرا داتایێن هاتی و دەرچووی دا دروست دکەت. ل سەر بکارئینانا داتایان هاتیە مەشقدان و د ناڤ وێ دا هەڤکێشە دهێنە رێکخستن داکو ب کێمترین شاشی پێشبینی بهێنە کرن.
٤- راهێنان: ئەو پرۆسەیە کو مۆدێلا ژیرییا دەستکرد ب داتایان فێر دبیت. د قووناغا وەرگرتنێ دا، مۆدێل گەلەک داتایان د ئێک دەم دا وەردگریت و هەڤکێشەیێن ناڤخۆ رێک دئێخیت داکو شاشی د پێشبینییان دا دکێم بن و دەرئەنجام نێزیکی راستییێ بن. ب راهێنانێ سیستەمێن ژیرییا دەستکرد ژیرتر دبن و دەمێ بەرسڤدانا وان ژی بلەزتر لێ دهێت.
٥- دەرئەنجام: پشتی مەشقدانێ، سیستەمێن ژیرییا دەستکرد پێشبینیێ یان بریارێ ل سەر بنەمایێ زانیارییێن نوی و نەدیتی ددەن. دبێژنە ڤێ پرۆسەیێ دەرئەنجامدان.
٦- فیدبەک: د گەلەک سیستەمێن ژیرییا دەستکرد دا فیدبەک هەیە ئانکو زانیاری تێدا دهێنە هەلگرتن و ئەڤە وێ دکەت ل گەل بۆرینا دەمی، سیستەم باشتر لێ بهێت و د هندەک سیستەمان دا، هەر مرۆڤەکێ سیستەمی بکاربینیت، سیستەم هندەک تشتێن نوی ژ وی بکارئینەری فێردبیت و سیستەم رەفتارێن خۆ ل سەر بنەمایێن نوی رێک دئێخیت.
ب کورتی، سیستەمێن ژیرییا دەستکرد ب سێ قووناغان کار دکەن، قووناغا وەرگرتنا زانیارییان، قووناغا پرۆسێسکرنێ ئانکو خواندن و رێکخستنا زانیارییان، و قووناغا دەرچوونا ئەنجامان یان قووناغا بریاردانێ.
چ تەکنۆلۆژیایێن سەرەکی د سیستەمێن ژیرییا دەستکرد دا دهێنە بکارئینان؟
– ئامیرێ فێربوونێ: پشکەکا ژیرییا دەستکردە کو وەسا دکەت سیستەم ژ داتایان فێر ببیت و بشێت پرۆگرام بکەت.
– شرۆڤەکرن و رێکخستنا زمانێ سرۆشتی: ئەڤ پشکا سیستەمی هندەک تەکنیک تێدا هەنە کو سیستەمێن ژیرییا دەستکرد د زمانێ مرۆڤان بگەهن و بشێن ب زمانێ مرۆڤان بەرسڤێ بدەن.
– دیتنەکا کۆمپیۆتەری: ئەڤ پشکا سیستەمێ ژیرییا دەستکرد بۆ تێگەهشتنێ د وێنە و ڤیدیۆیانە.
– رۆبۆتیک: ئەڤ پشکە سەرەدەرییێ ل گەل رۆبۆتێن سیستەمێن ژیرییا دەستکرد دکەن و وان کونترۆل دکەن داکو سیستەم ئەرکێن خۆ ب رەنگەکێ سەربەخۆ بکەن.
ئەگەر نموونەیەکێ ل سەر چەوانییا کارکرنا ژیرییا دەستکرد بینین، دشێین ئەو ترومبێلێن ئەو ب خۆ خۆ دهاژۆن بکەینە نموونە، د وان ترومبێلان دا، ژیرییا دەستکرد ب کامیرە و رادار و لیداران داتایان ژ رەخودۆرێن ترومبێلێ وەردگریت. سیستەمێ ژیرییا دەستکرد یێ ترومبێلان وەسا هاتییە فێرکرن کو هێلێن جادێ، ترومبێلێن دی، دەربازبوونا کەسێن پیادە بنیاسیت و هێمایێن هاتنوچوونێ ژی بخوینیت و ئەڤە دبیتە ئەگەر کو سیستەم بریارا زێدەکرنا لەزاتییێ، کێمکرنا لەزاتییێ یان راوەستیانێ بدەت.
باشی و خالێن ئەرێنی یێن ژیرییا دەستکرد چ نە؟
ژیرییا دەستکرد بۆ مرۆڤان گەلەک خالێن ئەرێنی هەنە، ژ وان:
١- نەهێلانا کریارێن دوبارەکری: ژیرییا دەستکرد دشێت ئەو رۆتین و دوبارەبوونا هەی، بکەتە تشتەکێ ئۆتۆماتیک و ئەو پرسیارێن گەلەک سادە، بەرسڤا وان ب سانەهی بدەتە مرۆڤان داکو مرۆڤ ب پرسێن ئالۆزتر ڤە مژویل ببن و مرۆڤ بشێن داهێنانێن مەزنتر بکەن و ستراتیژییێن نوی بدانن. ئەڤە ژبلی دەمی، مەزاختنان ژی ل سەر مرۆڤان کێم دکەت.
٢- کێمکرنا شاشییان د کاران دا: سیستەمێن ژیرییا دەستکرد دشێن ب هویرکاتی و ب کێمترین شاشی و بێی وەستیان وان کاران بکەن یێن مرۆڤ گەلەک شاشییان تێدا دکەن. ب تایبەت، د وارێن نوشداری و ئەندازیاری و ژمێریاری دا.
٣- بەردەوام بەردەستە: مرۆڤ چەند کار بکەت، پێدڤی ب بێهنڤەدانێ یە، لێ ئەو ئامیرێن ب سیستەمێن ژیرییا دەستکرد کار دکەن، پێدڤی ب بێهنڤەدانێ نینن و دشێن بەردەوام کار بکەن.
٤- سەرەدەریکرن ل گەل کۆمەکا داتایێن مەزن: ژیرییا دەستکرد دشێت هەژمارێن مەزن یێن داتایان د دەمەکێ کێم و کاراتر ژ مرۆڤان شرۆڤە بکەت.
٥- خواندنا کەسان: ژیرییا دەستکرد دشێت مرۆڤان ژ رەفتارێن وان بخوینیت و ئەڤە دبیتە ئەگەر ژیرییا دەستکرد د خزمەتگۆزارییان دا بهێتە بکارئینان و د وارێن پەروەردە و بازاڕکرنێ دا مفا ژێ بهێتە دیتن.
٦- باشترکرنا بریاردانێ: ژیرییا دەستکرد دشێت داتایێن ئالۆز شرۆڤە بکەت و هاریکارییا مرۆڤان بکەت کو بشێن بریاران ب باشترین شێوە بدەن.
٧- شیانێن پێشبینیکرنێ: ژیرییا دەستکرد دشێت ب مفاوەرگرتن ژ داتایێن مێژوویی، پێشبینییا دەرئەنجامێن پاشەرۆژێ بکەت و ئەڤە ژی هاریکارە بۆ بریاردان و پلاندانانێ د بازرگانی و پیشەسازییێن جودا دا. بۆ نموونە، د وارێ چاندنێ دا ژیرییا دەستکرد دشێت ب خواندنا داتایێن سەقای دا، پێشبینییان بکەت و پێشنیازان بدەتە جۆتیاران.
٨- کێمکرنا لایەنگرییێ ل دەف مرۆڤان: ژیرییا دەستکرد ب رەنگەکی هاتییە چێکرن کو تاگیرییێ نەکەت و بێلایەن بیت، لەورا ئەو دشێت هاریکارییان مرۆڤان بکەت د دەلیڤەیێن بریاردانێ دا، ب بێلایەنی و بێی کارتێکرنا هەست و سۆزان بریارێ بدەن.
٩- پێشخستنا ڤەکۆلینان و داهێنان: ژیرییا دەستکرد دشێت هاریکارییا ڤەکۆلەران بکەت و ژمارەیەکا مەزن یا داتایان د دەمەکێ کێم دا شرۆڤە بکەت و رێک بێخیت، ئەڤە دبیتە ئەگەر ڤەکۆلەر و داهێنەر دەمێ خۆ ب شرۆڤەکرن و رێکخستنا داتایان ڤە نەبۆرینن.
خرابی و خالێن نەرێنی یێن ژیرییا دەستکرد چ نە؟
ژیرییا دەستکرد وەکی هەر تشتەکێ دی ژبلی باشییان، خرابی ژی هەنە، ژ خرابییێن ژیرییا دەستکرد:
١- کێمکرنا دەلیڤەیێن کاری بۆ مرۆڤان: ئەو رۆبۆتێن ب ژیرییا دەستکرد کار دکەن، دشێن د گەلەک کاران دا جهێ مرۆڤان بگرن، ب تایبەت ئەو کارێن دوبارەبوون تێدا هەی.
٢- پشتبەستنا زێدە: ل گەل بۆرینا دەمی، مرۆڤ زێدەتر پشت ب ژیرییا دەستکرد دبەستن، لەورا دویر نینە ل گەل بۆرینا دەمی، ژیرییا دەستکرد وەسا ل مرۆڤان بکەت کو گێول نەبیت کار بکەن و مرۆڤ ب رەنگەکێ مەزن تەمبەل ببن. ئەڤە دێ بیتە ئەگەر هندەک مرۆڤ پەیدا ببن کو هەردەما سیستەمێن ژیرییا دەستکرد تێک بچن، نەشێت پشت ب خۆ ببەستن.
٣- نەبوونا هەست و سۆزان: هەرچەندە د هندەک بریاران دا، بێلایەنی و نەبوونا هەست و سۆزان گرنگە، لێ د هندەک دەلیڤەیێن بریاردانێ، مرۆڤ ب هەست و سۆزێن خۆ دشێن پتر نێزیکی ئێک ببن و ژیرییا دەستکرد نەشێت ب وی رەنگی بریاران بدەت یێن مرۆڤ ددەت. بۆ نموونە، نوشدارەکێ مرۆڤ دشێت ب رەحم سەرەدەرییێ ل گەل نەخۆشەکی بکەت، لێ رۆبۆت و ژیرییا دەستکرد دێ هەر نەخۆشەکی بتنێ وەک کەیس بینن و بێی هەست و سۆز سەرەدەرییێ ل گەل کەن.
٤- دلگرانی ژ وەرگرتنا زانیارییێن کەسی و پاراستنا نهێنییان: سیستەمێن ژیرییا دەستکرد داکو باش کار بکەن، گەلەک ژ داتا و زانیارییێن کەسی یێن مرۆڤان وەردگرن و هندەک مرۆڤان دلگرانی هەیە کو نابیت زانیارییێن وان یێن کەسی بچنە د سیستەمان دا، ژبەر کو ترس هەیە ئەو زانیاری بهێنە ئاشکراکرن.
٥- مەترسییێن ئەمنی: د شیان دایە سیستەمێ ژیرییا دەستکرد بهێتە هەککرن یان دەستکاری تێدا بهێتە کرن. کەسێن خراب دشێن ژیرییا دەستکرد بۆ کارێن خراب بکاربینن و دشێن بۆ هێرشێن ئەلکترۆنی یان کارتێکرنێ ل رایا گشتی بکار بینن. بۆ نموونە، تەکنۆلۆژیا (Deepfake) دشێت ڤیدیۆیێن واقعی یێن سەختە چێبکەت و هندەک گۆتنان ب دەڤێ هندەک کەسان بدەنە گۆتن، کو وان چ جاران ئەو تشت نەگۆتین.
٦- ژ دەستدانا کونترۆلێ: ل گەل پێشڤەچوونا ژیرییا دەستکرد، ترس هەیە ژ بن کونترۆلا مرۆڤان دەربکەڤیت و ل وی دەمی لێپرسین دێ چاوا ل گەل ژیرییا دەستکرد هێتە کرن؟
٧- تێچوویێ پێشڤەبرنێ: پێشڤەبرن و پاراستنا ژیرییا دەستکرد پێدڤی ب گەلەک پارەیانە. ئەڤە دبیتە ئەگەر کو هەمی وەلات و هەمی کەس نەشێن وەکی پێدڤی مفای ژ ژیرییا دەستکرد ببینن.
٨- دلگرانییێن ئەخلاقی: د چەندین واران پرسیار دهێتە کرن ئەرێ د شیان دایە مفا ژ ژیرییا دەستکرد بهێتە دیتن؟ د چاڤدێرییا ساخلەمییێ دا دبیت ژیرییا دەستکرد بگەهیتە راددەیەکی کو بریارێ ل سەر مرن یان مانا کەسەکی بدەت، د شەڕان دا ژیرییا دەستکرد نەشێت وەک مرۆڤان ئەخلاقی بیت.
٩- کارتێکرن ل سەر ژینگەهێ: مۆدێلێن مەزن یێن سیستەمێن ژیرییا دەستکرد، ب تایبەت ئەوێن د وارێن فێربوونا کویر دا دهێنە بکارئینان، تێهنەکا مەزن لێ دهێتە مەزاختن و رێژەیەکا مەزن یا ئاڤێ بۆ ساڕکرنا وان دهێتە بکارئینان، لەورا ل گەل بۆرینا دەمی و زێدەبوونا سیستەمێن ژیرییا دەستکرد، کارتێکرنا وان ل سەر ژینگەهێ ژی زێدە دبیت.
١٠- دابڕینا جڤاکی: زێدەبوونا پشتبەستنێ ب ژیرییا دەستکرد، مرۆڤان ژێک دویر دکەت و دبیتە ئەگەر کو مرۆڤ وەک بەرێ سەرەدەرییێ ل گەل هەڤدو نەکەن.
دیارترین سیستەمێن ژیرییا دەستکرد نوکە ل جیهانێ کیژکن؟
١- ChatGPT
٢- Gemini
٣- Google Assistant
٤- Siri
٥- Alexa
کافیین: پێکهاتیە ژ هاندەرەکی سروشتی کو پ شێوەیەکێ زور دناڤ چایێ و قەهوێ و روەکی شوکلاتێ دا هەیە پیورینەکی کریستالیێ رەنگ سپی و تام تەحلە و کارێ وی هاندانا مێشک و ناڤەندا کوئەندامێ دەماری یە هاریکارە بو مانا مروڤی ب هشیاری و رێگریکرن ل هەستکرن ب ماندیبوونێ
باشیێن کافایینی؟
-1 باشترکرنا ئاگەهداریێ و سەرنجێ
-2 بلندکرنا شیانێت جەستەی
-3 کێمکرنا سترێسێ و نیگەرانیێ
-4 کێمکرنا تووشبوونێ ب هندەک نەخوشیان وەکی (نەخوشیا پارکینسون و نەخوشیا زهایمەرێ و هندەک جورێن پەنجەشێرێ و نەخوشیێن جگەرێ .
-5 سوتنا چەوریا بلند دکەت
-6 لەشی دپارێزت ژ نەخۆشیێن دلی و نەخوشیێن شەکرێ
-7 پیستی دپارێزت و ب شهداری دهێلت.
خرابیێن کافایینی؟
-1 دبتە ئەگەرێ راهاتنێ کو بارەکە مروڤ نەشێت ب کارئینانا وی ب راوەستینت کو دبتە ئەگەرێ سەرئیشان و ماندی بونێ ل دەمی راوەستان ژ بکارئینانێ
-2 بلندکرنا فشارا خوینێ
-3 کێشەین هەرسێ دگەدەی دا ل دەڤ هندەک کەسان
-4 کاریگەریێ لسەر مژتنا کالیسومی دکەت کو ئەڤە ژی کاریگەریێ لسەر ساخلەمیا هەستیان دکەت
-5 ئیشانا سینگی دروست دکەت
-6 لەشی توشی هشکبونێ دکەت
-7 پلا گەرما لەشی بلند دکەت
ئەو مادەیێن کافایین تێدا ؟
کافایین ب شێوەکی سروشتی دناڤ قەهوێ و چایێ و کەکەوێ و شکولاتایێ دا هەیە.
ئەو ڤەخوارنێن کافایین لسەر دهێتە زێدەکرن وەک ڤەخوارنێن هێزێ و ڤەخوارنێن غازی وەک و پێپسی و کولا
رێژەیا رێ پێدای یا کافایینی نێزیکی ( 200_400 ) ملیگرامان د روژێ دا کو دبیتە نێزیکی 2_4 کوپێن قەهوێ و ژنێن دوگیان پێدڤیە کێمتر بکاربینن کو روژنە نێزیکی 200ملیگرامان چونکی کێشەیێن ساخلەمیێ دورست دکەن.
ل دویڤ ماڵپەرێ “HealthxChange” ڤەخارنا چایێ پشتی خارنێ کاریگەریێن نەرێنی لسەر لەشی هەنە، ڤەکۆلینەکا نوی پشتراستکریە کو پێدڤییە ئێکسەر پشتی خارنێ چا نەهێتە ڤەخارن، چۆنکی ڤێ رەفتارێ کاریگەریەکا بەرچاڤ لسەر ساخلەمییا لەشی هەیە.
ڤەکۆلین لسەر خەلکێ مسرێ هاتییە ئەنجامدان چونکو ئەو ئێکن ژوان نەتەوێن کو زۆرترین چایێ ڤەدخۆن پشتی دانێن خارنێ.
د ڤێ ڤەکۆلینێدا ئاشکرا بوویە ڤەخارنا چایێ ئێکسەر پشتی خارنێ ڕێگرە ژ هەڵمژینا ئاسنی دناڤ خارنێدا چونکی ماددێ تانین تێدایە ئەڤەژی رێکگریێ ژ پرۆسا هەلمژینا ئاسنی دناڤ خارنێدا دکەت.
ئەو کافاینا دناڤ چایێدا هەی رێکێ ژ هەڵمژینا ئاسنی و مەگنیسیۆمێ دناڤ خارنێدا دگریت، هەروەسا ئەگەر کەسەکی ڤیا پشتی خارنێ چایێ ڤەخۆت باشترە ب کێمیڤە پشتی دەمژمێرەک یان دو دەمژمێران چایێ ڤەخۆت.
تایبەتمەند دیاردکەن کو ڤەخارنا چایێ ئێکسەر پشتی خارنێ دبیتە ئەگەرێ هەرسکرنا ب زەحمەت و زیانێ دگەهینیتە لەشی.
نيشاندان