په‌رۆین ره‌مه‌زان دۆسكى
ئه‌منیه‌ت و ئارامى ل هه‌رێما كوردستانێ یێ بوویه جهێ باوه‌ریا وه‌لاتان و گه‌له‌ك وه‌لاتێن جیهانێ كونسولگه‌رى و نڤێسینگه‌هێن بالیۆزخانان و ب نوونه‌راتیا خوه ل هه‌رێمێ هاتینه ڤه‌كرن و هه‌روه‌سا هاندانا كۆمپانیان و سه‌رمایه‌گۆزارى ل وارێن جودا جودا دا ل هه‌رێما كوردستانێ و پێكڤه‌ژیانا ئاشتیانه د ناڤبه‌را نه‌ته‌وه و ئایین و سیاسه‌ته‌كا حه‌كیمانه ب رێیا پارتى دیمۆكراتى كوردستان ئه‌نجامدایه و هه‌وره‌سا به‌رده‌وامه ل سه‌ر هندێ ئارامیێ بۆ هه‌ڤوه‌لاتیێن عه‌ره‌ب و كلدان و سریان ئاشوورى و توركمان كو ل ناڤچێن جوداجودایێن عیراقێ ڤه ل ترسا تیرۆرێ، په‌نا ب هه‌رێما كوردستانێ ئیناینه، به‌رهه‌ڤ بكه‌ت.
سه‌ره‌دانێن نێچیرڤان بارزانى، سه‌رۆك وه‌زیرێن هه‌رێما كوردستانێ، بۆ وه‌لاتێن ده‌ره‌ڤه و ده‌وله‌تێن زلهێز و ب دیبلۆماسیه‌ت ل گه‌ل ده‌وله‌تێن ده‌ره‌ڤه بۆ چاره‌سه‌ركرنا كێشه‌كان د وان سالانه دا، بوو جهێ باوه‌ریێ ژ لایێ ده‌وله‌تان ڤه و بوو ئه‌گه‌رێ هندێ كو نها ل هه‌ولێرا پایته‌خت زۆرتر ژێ (40) كونسولخانه هه‌بن، ب تایبه‌ت كونسولخانا ئه‌مریكى كو مه‌زنترین كونسولخانه‌یه كو به‌رێ بنیاتا ئاڤاهیێ، ل سه‌ر ده‌سهه‌لاتا نێچیرڤان بارزانى هاتبوو ڤه‌كرن. نێچیرڤان بارزانى ب رێیا دیبلۆماسیه‌تێ شیا هه‌رێما كوردستانێ ژ گه‌له‌ك ئاسته‌نگ و قه‌یرانان ده‌رباز بكه‌ت و سه‌رۆكایه‌تى چه‌ندین كابینێ حوكمه‌تا هه‌رێمێ ب سه‌ربلندى ئه‌نجامبده‌ت و هه‌روه‌سا وه‌زیرێ ده‌رڤه‌ى ئه‌مریكا خوشحالیا خوه بۆ كاندیدبوونا وێ بۆ سه‌رۆكایه‌تیێ هه‌رێمێ ده‌ربرى و پیرۆزباهیا خوه ئاراسته‌ى سه‌رۆك وه‌زیرێن هه‌رێما كوردستان كر، چونكى دلنیا بوو كو دشێت پۆستێ سه‌رۆكێ هه‌رێمێ رێڤه‌ببه‌ت.
ئه‌گه‌ر به‌رێ خوه بكه‌ینه رابردووى، سالا 2014 هه‌تا سالا 2018، گه‌لێ كورد تووشى گه‌له‌ك كێشه و گرفتان بوو، ئه‌گه‌ر ژبه‌ر سیاسه‌ت و دیبلۆماسیه‌ته‌كا ژێرانه نه‌بایه، چاوا هه‌رێم دا شێت ل وان قه‌یرانان ده‌رباز بیت.
سیاسه‌تا ده‌ره‌كى و دبلۆماسیه‌ت ئێكه ژ هه‌لبژارتنێن ئارمانج و هێلێن سه‌ره‌كیێن ده‌وله‌تێ كو دهێته په‌یره‌و كرن ل گه‌ل ده‌وله‌ته‌كا دیتر. دبلۆماسیه‌ت هزرا دانوستاندنێ بخوه‌ڤه دگریت.
هه‌روه‌سا زانستێ چاڤدانا په‌یوه‌ندیێن نیڤده‌وله‌تى یه ب رێیا دانوستاندنان و ئه‌و رێكه یا بالیۆز و دبلۆماتكار بكاردئینێن بۆ بده‌ستڤه‌ئینانا وێ چاڤدانێ.
ئارمانج چاره‌سه‌ریا ئاشتیانه‌یه ب رێیا دانوستاندنێ و ئه‌ڤه نه ب تنێ سیاسه‌ته‌كا راسته‌قینه‌یه، به‌لكو دشیێن دیبلۆماسیه‌ته‌كا دێمۆكراسى ناڤ ببه‌ین.
ل دیبلۆماسیه‌ت دا خورتكرنا هه‌ڤبه‌ندێن هه‌ردو ده‌وله‌تان دا، گرنگیا خوه یا هه‌ى، ب رێیا تێكه‌لكرنا ره‌وشه‌نبیریا خوه و به‌لاڤكرنا هزرێن خوه بۆ چاره‌سه‌ریا كێشه‌یێن هه‌رێما كوردستانێ و دانپێدانا ده‌وله‌تێن زلهێز بۆ هندێ كو هه‌رێما كوردستانێ ببیته ده‌وله‌ت.
هه‌رده‌م د به‌رنامه‌یێن خوه دا ستراتیژیه‌كا ب هێز بكارئینایه و كار بۆ هندێ كریه په‌یوه‌ندى یێن ده‌ره‌كی یێن هه‌رێما كوردستانێ ل روویێ سیاسى و دیبلۆماسى و ئابوورى ڤه ب هێز بێخیت ل سه‌ر بنه‌مایێن دۆستایه‌تى و رێزگرتن ل سه‌روه‌رى یه‌كتر و دابینكرنا پاراستنا به‌رژه‌وه‌ندى یا هه‌ڤپشك.
نووترين نووچه
- لەیلا قاسم نموونەیا بلند یا ئافرەتا كوردە كو دیرۆك بۆ خوە و گەلێ خوە دروستكر
- سەرۆك بارزانی پێشوازی ل سەرۆك كۆمارێ ئیراقێ كر
- ئەم ل ئیراقێ و هەرێما كوردستانێ، ب هاریكاریێ و پێكڤەكاركرنێ، دشێین خزمەتێن گەلەك باشتر بكەین كو پاشەڕۆژ بۆ مە هەموویان باشتر بیت
- بۆ پاراستنا ئاسایشا خۆراكی، پێدڤییە پشتبەستنێ ب كەرتێ چاندنێ بكەین و ببیتە ژێدەرەكێ داهاتی ژی
- سەرۆكێ حوكمەتا هەرێمێ و سەرۆك كۆمارێ ئیراقێ دوپاتیێ ل چارەسەكرنا كێشەیان دكەن
- زڤڕین بۆ دستووری و دانوستاندن و تێگەهشتن باشترین رێكێن چارەسەركرنا كێشەیانە
- سەرۆك بارزانی پێشوازی ل دەستەیا سەرۆكایەتییا جڤاتا نیشتمانییا كورد ل سووریێ (ئەنەكەسە) كر
- نێچیرڤان بارزانی: سەرەدانا مە بۆ ئیرانێ دەستپێكەكا نوویە بۆ پەیوەندیێن هەولێرێ و تەهرانێ
- سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ ل گەل سەرۆكێ پەرلەمانێ ئیرانێ كۆمبوو
- سەرۆكێ هەرێمێ و وەزیرێ بازرگانییا ئیراقێ پرسا بازرگانیكرنێ ل گەل ئیرانێ گەنگەشە كر
په‌رۆین بیری
سیاسه‌تا ئیرانێ ل هه‌مبه‌ر هه‌رێما كوردستانێ
په‌رۆین ره‌مه‌زان دۆسكى
هاتنا شانده‌كێ بلند یێ ئیرانێ بۆ هه‌رێما كوردستانێ ژلایێ وه‌زیرێ ده‌ره‌ڤه‌یێ ئیرانێ (محه‌مه‌د جواد زه‌ریف) كو سه‌ره‌دانا نێچیرڤان بارزانى، سه‌رۆك وه‌زیرانى هه‌رێمى كوردستان كر، كو دڤیا په‌یوه‌ندیێن ئابووری دن اڤبه‌را ئیرانێ و هه‌رێمێ خورتتر لێ بكه‌ت، چونكى د ڤێ په‌یوه‌ندیا ئابوورى دا، هه‌ر سێ ده‌رگه‌هێن فه‌رمی یێن هه‌رێمێ و ئیرانێ پتر ژێ (5) میلیارد دۆلارانه، هه‌روه‌سا ئه‌و په‌یوه‌ندیا بازرگانیه بۆ ره‌وشا نها یێ ئیرانێ كو سزایێن ئابوورى ل سه‌ر هه‌نه گه‌له‌ك یا گرنگه و هه‌روه‌سا بۆ هه‌رێما كوردستانێ ژى گرنگه، چونكى ئه‌م هه‌رێمه‌كێ گرتینه، ئانكو مه چ رێیێن ده‌ریایى نینه بۆ جیهانا ده‌ره‌ڤه ئه‌م پێدڤى ب ده‌وله‌تێن هه‌ڤسوینه، بۆ هندێ كو بازرگانیێن خوه ل گه‌ل وه‌لاتێن دى یێن جیهانێ ل سه‌ر ئاستێ نیڤده‌وله‌تى بهێزتر لێ بكه‌ین. ژبه‌رهندێ نێچیرڤان بارزانى دگه‌ل سیاسه‌تا خوه یا ژێرانه، هه‌رده‌م د ناڤبه‌را هه‌رێمێ و ده‌وله‌تێن دى ب رێیا دیبلۆماسیه‌تێ بهێزتر لێ دكه‌ت. ئه‌گه‌ر بهێنه ل سه‌ر جهێ جیۆپۆلیتیكى یێ ئیرانێ ل چارگۆشه‌یا ل سه‌ر رووبه‌ره‌كێ جوگرافی یێ مه‌زن نێزیك (1,648000)كم2 و سنۆرێن وێ ل باشۆری ده‌ریایا قه‌زۆین و تركمانستان و ئه‌زربیجان و ئه‌رمه‌نستانه و ژ باكۆری خه‌لیجێ عه‌ره‌بی وده‌ریای عه‌ره‌بیه و ژ رۆژهه‌لاتی ئه‌فغانستان و پاكستانه, و ژ رۆژئاڤای ڤه عیراق و تركیایه و دكه‌ڤیته د ناڤبه‌را كێشوه‌رێ ئه‌ورۆپایێ ب رێیا سنۆرێن وێ دگه‌ل توركیا و د ناڤبه‌را ئاسیایێ ژبه‌ركو سه‌ر ب قه‌وقازێ ڤه‌یه.
(خالا لێكگه‌هشتنێ یه د ناڤبه‌را رۆژهه‌لات و رۆژئاڤا دا).
گه‌له‌ك ده‌رگه‌ه و مه‌مه‌رێن ئاڤی هه‌نه, دكه‌ڤنه ل سه‌ر نیمچه كه‌نداڤێ هندی و كه‌نداڤێ فارسی (عه‌ره‌بی) و ده‌ریایا قه‌زۆین و عومان, زێده‌باری كونترۆلا وێ ل سه‌ر ده‌رته‌نگێ هورمزی (هه‌ردیسا باب المندب ب رێیا خۆسیا) هه‌ر دیسا كۆنترۆل هه‌یه ل سه‌ر هنده‌ك گزیرتێن ئاڤی ژ وان كیش و هه‌ر سێ گزیرتێن هه‌ڤركى ل دگه‌ل ئیماراتێ (تۆمبا بچووك و تۆمبا مه‌زن و بابێ مووسای) و هه‌روه‌سا سه‌باره‌ت داهاتێن سروشتى و ئابوورێ ئیرانێ، كه‌رتێ نه‌فت و غازێ دهێته هژمارتن مه‌زنترین لڤینه‌ر بۆ ئابوورێ ئیرانێ، دبیته نیزیك 80% ژ هنارتیێن ئیرانێ (په‌ترۆلێ ئیرانی دگه‌هیته 7,9% ژ به‌رهه‌مێ جیهانی و دبیته 9% ژ یه‌ده‌كێ جیهانی, سالانه 1000 ته‌نێن غازا سروشتی دهنێریته ژده‌رڤه) زێده‌باری كه‌رتێ پێشه‌سازی ئه‌وا كو گه‌هشتیه قووناغێن پێشڤه درێژه‌یا به‌رهه‌مێن نه‌ته‌وه‌یى یێن ئیرانی دا, زێده‌باری كه‌رتێ بازرگانی و چاندنێ.
دگه‌ل هندێ ئیرانێ ئاریشێن ئابووری یێن مه‌زن بخوه‌ڤه دیتینه, كو قه‌بارێ ته‌زه‌خمێ ل دووڤ داخۆیانیێن فه‌رمی گه‌هشتیه نێزیك پتر ژ 9,4% و پتر ژ 18% ژ دانشتوانێن ئیرانێ ل بن هێلا هه‌ژاریێ نه ل دووڤ ئامار و نیشانێن گشتی سالا 2010, ئه‌و ژی ژبه‌ر گه‌له‌ك ئه‌گه‌را ژ وان ژى ب شێوه‌كێ سه‌ره‌كی پشتبه‌ستنێ ل سه‌ر زێده‌هیا نه‌فتێ دكه‌تن و گۆژمێن مه‌زن دمه‌زێخت د وارێ له‌شكری و ته‌ناهی دا (هه‌ر دیسا پرۆژێ ناڤۆكى) زێده‌باری پشته‌ڤانیا وێ بۆ ده‌وله‌ت و رژێمێن تاگیرى وێ زێده‌باری كارتێكرنا سزایێن ئابووری ئه‌وێن ده‌وله‌تا داناینه سه‌ر.
چ رومانسیه‌ت د سیاسه‌تێ دا نینه!
په‌روین ره‌مه‌زان دۆسكى
هه‌ڤپه‌یمانه‌تى و هه‌ڤگونجاندن و دوژمنایه‌تى ل سه‌ر بنیاته‌كێ كه‌توارى دهێته ئاڤاكرن. ژ به‌ر هندێ كه‌توارێ سیاسه‌تێ ب به‌رژه‌وه‌ندیا ده‌مى ڤه هاتیه گرێدان و ماف دهێته ستاندن، لێ ناهێته پێش كێشكرن. ژ به‌ر هندێ چ رومانسیه‌ت د سیاسه‌تێ دا نینه.
پلان دێ هه‌ر به‌رده‌وام بن، بۆ هه‌ر كاره‌كێ ئه‌نجام دده‌ین، ئه‌رێ دشیێن به‌رسێنگێ وان پیلانا بگرین؟
نێچیرڤان بارزانى، شیا وان سالانه دژى هه‌ر پیلان و پیلانگیریه‌كێ كو دژى نه‌ته‌وه‌ى كورد هاتیه ئه‌نجامدان راوه‌ستیت و ب دیتنا وێ، هه‌ر ملله‌ته‌كێ توخمێن هێزێ هه‌نه، ئه‌و ژى پێكهاتیه ژ هێزا ره‌وشه‌نبیرى و ئابوورى و جڤاكى و له‌شكرى. هه‌ر چار پێكڤه هاتینه‌گرێدان ب شێوه‌یه‌كێ دیالكتیكى. خورتكرنا ڤان هێزا دێ بیته به‌ربه‌ست كو پیلانێن ره‌ش ل سه‌ر بێنه شكه‌ستن.
ب وێره‌كى و بێ دودلى دا دشیێن خوه ژ شاشیان قورتال بكه‌ین و چ جاران دوباره نه‌بیته‌وه.
ره‌وشه‌نبیرى پێدڤى یه خودان ده‌ست پێشخه‌ر بیت و كارخانا هزروبیرا بیتن. هه‌روه‌سا دگه‌ل خوه و جڤاكى و ده‌سه‌لاتێ پێكهاتى بیتن ل سه‌ر شه‌نگستا پره‌نسیپێن نه‌گوهۆر كو ببیته ستراتیجیه‌كا گشتى و هه‌موو ل دۆر خرڤه بن و رۆژ بۆ رۆژێ زه‌نگین بكه‌ین. ئاسایشا جڤاكى پێدڤیه‌كا زۆر گرنگه بۆ یه‌كسانى و دادوه‌رى و ته‌ناهى دبیته به‌رێ قولاچى بۆ دابین كرنا وێ.
یا ژ هه‌میان فه‌رتر كو نێچیرڤان بارزانى گرنگیێ دده‌تێ: ئه‌ڤه پالپشتا ملله‌تێ و خه‌لكێ هه‌رێما كوردستانێ یه نه دستووره‌كێ ته‌ق و له‌ق، نه په‌یمانێن ل گه‌ل بایێ دهێ و دچیت و نه هندى رێزێن مه قایم بن، بژۆین بن، ئێكگرتى بن، دێ سێنگێ مه پوولایى بیتن به‌رامبه‌ر هه‌مى پیلانا.
چونكى هزروبوچونا دوژمنى دهێته دارێتن و پرۆگرام كرن و مرۆڤ هه‌ست ب هه‌بوونا دژایه‌تیێ دكه‌ت و مرۆڤ دشێت وان پیلانان هه‌ست بكه‌ت و ب هزرێن سیاسى دشێت وان پیلانا سه‌ركوت بكه‌ت گه‌له‌ك گرنگه هنده‌ك تێگه‌ها وه‌ربگرین و ل سه‌ر راوه‌ستین و بۆ پاشه‌رۆژێ كاربینین:
• ژ لایێ تیۆرى و هزرى و زانستى ڤه درێیا ئورگانێن بسپۆردان كادرێن ئه‌كادێمى و شاره‌زا بێنه پێگه‌هاندن و په‌روه‌رده و ره‌وشه‌نبیركرن.
• سه‌ر پێكهاتێن نه‌ته‌وا كورد و بزاڤا كوردایه‌تیێ وه‌كو كه‌لتۆره‌كێ ده‌وله‌مه‌ند مفا ژێ بێته وه‌رگرتن د ڤى وارى داو بێته ده‌ستنیشانكرن و ڤه‌كۆلین و شرۆڤه‌كرن.
• ڤێت هزر بكه‌ین د دیرۆكا پیلان و پیلانگێریێ دا ب چ هزر و ب چ ره‌نگ دوژمنایه‌تیا مه كریه و هه‌تا ئه‌ڤرۆ ژى به‌رده‌وامن، لێ ره‌نگه ب شێواز و رێكخستن و به‌رنامه‌كێ نووتر و د هه‌موو بوارێن سیاسى و دبلۆماسى و ئابوورى و ده‌روونى و جڤاكى و فه‌رهه‌نگى و ئیدارى و یاسایى دا و ل بن چه‌ندین په‌ردا و گه‌له‌ك جاران بێ شه‌رمانه ژى ب ئاشكرایى پیلانان دگێرینن.
دیمۆكراتیا راسته‌قینه
په‌رۆین ره‌مه‌زان دۆسكى
د ڤێ قووناغا ئه‌ڤرۆ ئه‌م تێدا دبۆرین، ل سه‌رانسه‌رێ جیهانێ پرانیا ده‌وله‌تان ب زمانێ دیمۆكراتیێ گازى دكه‌ن و وه‌سا دیاردكه‌ن كو هێز و ڤه‌ژین و ته‌ناهیا وان ل سه‌ر بنیاته‌كێ دیمۆكراتیێ هاتیه دانان، نه‌خاسمه ده‌وله‌تێن مه‌زن ل ئه‌ورۆپا و ئه‌مریكا.
ئه‌ڤجا ئه‌ڤ دیمۆكراتیه چ یا راسته‌قینه بیت یان ژى نه‌راسته‌قینه، ب دیتنا هنده‌كان ئه‌گه‌ر ملله‌ت گوهدار و پێگیرێ وان قانوونان بیت ئه‌وێن ملله‌تى بۆ خوه داناین و هنده‌ك كه‌سێن دى بو بجهئینانا ڤان قانوونان ژ ملله‌تى بهێنه هه‌لبژارتن، ئه‌ڤه ب ڤێ رێكێ ملله‌ت دێ گه‌هیته پله‌كا بلند و دوور ژ ترسناكى یا ئالۆزى و شه‌ر و شۆرێن كوژه‌ك. ئه‌ڤه هه‌تا راده‌كێ راسته، به‌لێ بۆ پتر زانین و رونبوونا دیمۆكراتى یا راسته‌قینه، پێدڤیه ل دووڤچوون و شرۆڤه‌كرنه‌كا هوور و كوورتر بهێته كرن، هه‌روه‌سا هه‌مان كار بۆ خالێن بنچینه‌یى، ئه‌وێن حوكمه‌تا دیمۆكراتى ل سه‌ر دهێته ئاڤاكرن، داكو تێگه‌هشتنا دیمۆكراتیه‌تێ د جڤاكى دا به‌لاڤ ببیت و مفا ژێ بهێته وه‌رگرتن.
ئه‌ڤه‌یه نێچیرڤان بارزانى، سه‌رۆكێ حوكمه‌تێ گرنگیێ ب دیمۆكراتیه‌تێ دده‌ت چونكى بیردۆزا وه‌كهه‌ڤیێ ئانكو ل دووڤ برگه و به‌ندێن وێ برێڤه دچیت و پشتا خوه پێ راست دكه‌ت و ل دووڤ به‌رێخودانا سیاسى، ڤان هه‌ر دو پره‌نسیپێن خوارێ دكه‌ته ئارمانج:
• ئازادیا ملكى: ئانكو بۆ هه‌ر كه‌سه‌كێ هه‌یه ب سه‌ربه‌ستى یه‌كا وه‌كهه‌ڤى د وارێ دیاركرى دا برێڤه بچیت و بژیت، ئه‌ڤ سه‌ربه‌ستى یه ژ مایتێكرنا كه‌سانێن دى و حوكمه‌تێ بهێته پاراستن.
• ئازادیا سیاسى: ئانكو مافێ پشكداریێ د ده‌سه‌لاتداریا ده‌وله‌تێ دا هه‌بیت.
ل دووڤ پره‌نسیپێ ئێكێ، د ده‌وله‌تا دیمۆكراتى دا بۆ هه‌موو كه‌سان هه‌یه وه‌كى ئێك بن د سه‌ربه‌ستى یا ملكى دا، ئانكو به‌رامبه‌ر قانوونێ ئێك ماف هه‌بیت، ل دووڤ مه‌بده‌ئێ دوێ ده‌وله‌ت دێ یا دیمۆكراتى بیت، ئه‌گه‌ر هه‌ژماره‌كا مه‌زن ژ خه‌لكى پشكداریێ تێدا بكه‌ت و به‌رپرسیا حوكمێ ب ره‌نگه‌كێ ره‌سمى وه‌رگریت.
نێچیرڤان بارزانى، سه‌رۆكێ حوكمه‌تێ هه‌ول دده‌ت هه‌ڤوه‌لاتیێن وێ د وه‌كهه‌ڤى و مایتێكرنا ناڤخوه‌یى و ده‌رڤه‌یى دا وه‌كى ئێك بهێنه پاراستن و پشكداریێ وه‌كى ئێك د ده‌سه‌لاتداریێ دا بكه‌ن، ئه‌و ده‌وله‌تا دیمۆكراتى یا راسته‌قینه‌یه، د ده‌وله‌تێن دیمۆكراتى دا بریارا برێڤه‌برنا ده‌سه‌لاتدارى یا سیاسى ژلایێ وه‌لاتى یان ڤه دهێته دان مینا:
• هه‌ژمارا هه‌لبژێران: ئانكو هه‌ژمارا وان وه‌لاتیێن رۆله‌كێ كاریگه‌ر و گرنگ د رێڤه‌برنا ده‌سه‌لاتداریێ ب ره‌نگه‌كێ قانوونى هه‌ى و ب هه‌ر رێكه‌كا هه‌بیت و د هه‌ر ده‌مه‌كێ دا بیت.
• شیان ئانكو ده‌سه‌لاتیا هه‌لبژێران: بۆ هه‌لبژێران هه‌یه هه‌موو شیانێن خوه وه‌كو ده‌سته‌كه‌كا حكومى ب ره‌نگه‌كێ راسته‌وخوه یان نه‌راسته‌وخوه ب رێیا چاڤدێریا وان ل سه‌ر ده‌زگه‌هێن هه‌مه‌جۆرێن حوكمه‌تێ بكاربینن، هه‌لبژێر دشێن ب ره‌نگه‌كێ نه‌راسته‌وخوه ب رێیا رایا گشتى، ل سه‌ر پرانیا ئاریشا زال ببن، به‌لێ ده‌مێ هه‌لبژێر شیان و ده‌سه‌لاتداریێن لاواز و دیاركرى هه‌بن و ده‌مێن وان نه‌رێخستى بن، وى ده‌مى دێ ده‌سه‌لاتدارى یا راسته‌قینه ب ده‌ستێ حوكمه‌تێ بیت. به‌لێ به‌روڤاژى ئه‌گه‌ر هه‌لبژێرا ده‌سه‌لاته‌كا به‌رفره‌ه و راسته‌وخوه هه‌بیت یان ژى ل سه‌ر هه‌موو ده‌زگه‌هێن حكومى، ب ره‌نگه‌كێ به‌رفره‌ه و به‌رده‌وام هه‌بیت، وێ گاڤێ هه‌لبژێر دێ بیته ئه‌ندامه‌كێ گرنگ د كاروبارێ حوكمه‌تێ دا و ده‌وله‌ت دێ به‌ر ب دیمۆكراتیه‌كا راسته‌قینه ڤه‌چیت.
ئارمانج د ژیوار و دراستن!
په‌روین ره‌مه‌زان دۆسكى
د ئێك ژ مژارێن گه‌رموگۆر دا ل رۆژا سێشه‌مبى 11/12/2018 نێچیرڤان بارزانى، پێشوازى ل ری پێرى وه‌زیرى ووزه‌یا ویلایه‌تێن ئیكگرتى یێن ئه‌مریكى كر، هه‌لبه‌رت رێك پێرى خۆشحالیا خوه ده‌ربرى كو سه‌ره‌دانا هه‌رێما كوردستانێ كریه و دوپاتى كر كو ئه‌مریكا به‌رده‌وام پشتگیریا سه‌قامگیریێ ل عیراق و هه‌رێما كوردستانێ دكه‌ت و دانوستاندنا هه‌ولێر و به‌غدا بۆ چاره‌سه‌ركرنا كێشه‌یێن ناڤبه‌را هه‌ر دو لایه‌نان دا. هه‌روه‌سا ئه‌و قوربانیێن هه‌رێما كوردستانێ داین ل شه‌رى دژى تیرۆرستێن داعش به‌رز نرخاند. هه‌روه‌سا نێچیرڤان بارزانى، ژ لایێ خوه‌ڤه ئاشكرا كر كو هه‌رێما كوردستانێ وه‌ك پالپشتیه‌ك ب هێز به‌رێ خوه دكه‌ته وێ سه‌ره‌دانێ. هه‌رده‌م ئارمانج د ئاشكرانه و ته‌مامكه‌رێن ئێكودونه.
نێچیرڤان بارزانى، ئارمانجێن وێ د واقعى نه و د راستن. په‌یوه‌ندى و تایبه‌تمه‌ندى ژ لایێ كه‌سێن شاره‌زا ڤه ب پێزانینن هوور دهێته وه‌رگرتن. به‌رده‌وامیدان، ژ به‌ركو پلانا ده‌وله‌تێ یا به‌رده‌وامه، له‌ورا ئارمانجێن ده‌وله‌تێ د به‌رده‌وام بن. ل سالا 2015، زه‌ڤیناسێ ناڤدارێ ئه‌مریكى games granath ل سمیناره‌كێ بۆ هنده‌ك زه‌لامێن پێشه‌سازى نه‌فتى ئه‌مریكى ل باره‌گایێ كۆمه‌لا زه‌ڤیناس هیۆستن كێلگه‌ى شێخان كو سالا 2009 كۆمپانیاى gulf keystone هاتیه دیتن.
ب 10 ملیار به‌رمیل هاته ناساندن و چه‌ندین داتا و زانیاریێن نهێنى ژ لایێ كۆمپانیه‌كا راوێژكارى سه‌ربخوه بۆ خه‌ملاندن و پشتراستكرنا یه‌ده‌ك به‌ده‌ستڤه هاتبوو.
زانیاریێن هوور ل سه‌ر یه‌ده‌كا گازى سروشتى كوردستانێ یا كێمه، به‌لێ گازا سروشتى هه‌یه كو نێزیكى 200 تریلیۆن پێ سێجاریه. نها بزانین ئه‌و گازه چ رامانه‌ك هه‌یه ل روویى دارایى و كارێگه‌ریا ل سه‌ر داهاتێ هه‌رێما كوردستان.
ل ئه‌مریكا دا، ل رۆژه‌ك دا ب گشتى نێزیكى 193 پێ سێجار گاز دهێته بكارئینان بۆ گه‌رمكرن و چالاكیێن ژیانا رۆژانه.
ب ڤێ شێوه‌ى ئێك ملیارد پێ سێجار دشێت گازا سروشتى بۆ نێزیكى 11 هزار خێزانان دابین بكه‌ت بۆ ئێك سال. ئه‌گه‌ر وێنه‌كه مه‌زنتر بكه‌ن دشێن بژین پێنج تریلیۆن پێ سێجار ژ گازا سروشتى دشێت گازى سروشتى بۆ پێنج ملیۆن خانواده دابین بكه‌ت بۆ ماوه‌ى 15 سال، خوینه‌ر دشێت ل هزرا خوه‌دا وێنێ ئه‌ڤه‌ى بكه‌ت كو 200 تریلیۆن پێ سێجار گازى كوردستان بهایێ چه‌نده.
توركیا 90% پێدڤى یێن خوه ل ووزه‌یى ژ ده‌ره‌ڤه هاورده دكه‌ت ئه‌گه‌ر كێمه‌ك دوور بكه‌ینه‌وه ل وان سالانه‌ى بهایێ ووزه و شله‌ژانى بارى ئابوورى قه‌یرانێن رۆژهه‌لاتى ناڤه‌راست كو بارێ ئاسایى وان باش نینه و ئامارێن وان یێن به‌رچاڤ، روون و ئاشكرا نینه بۆ پاشه‌رۆژێ. سالى 2011 تركیا 1,5 تریلیۆن گازى سروشتى هاورده كریه كو دكه‌ته نێزیكى هه‌شت ملیار دۆلار، بێگومان ئه‌و داتایانه، نه دهوورن نه پشتراستن. به‌لێ ئه‌گه‌ر ب شێوه‌یه‌كێ ره‌شبینانه ژى لێك بده‌ینه‌ڤه، هه‌رێما كوردستان دشێت بۆ ماوه‌ى 10 سال گازا سروشتى بۆ توركیا دابین بكه‌ت و پشكه‌ك ژى بو ئورۆپا بهێنیریت كو 200 تریلیۆن پێ سێجار گازى سروشتى بهایێ ئێك تریلیۆن و سه‌د ملیار دۆلاره.
دیمۆكراسیه‌ت و قانوون
په‌رۆین ره‌مه‌زان دۆسكى
پارتى دیمۆكراتى كوردستان، ل كۆمبوونه‌وه‌ى 3-12-2018 به‌حسى پێكهینانى كابینا نوو یا حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ كر، هه‌روه‌سا نێچیرڤان بارزانى بۆ پۆستێ سه‌رۆكایه‌تیێ هه‌رێما كوردستانێ هاته هه‌لبژارتن و هه‌روه‌سا مه‌سرۆر بارزانى، سه‌رۆك وه‌زیرێن داهاتووى هه‌رێما كوردستانێ هاته هه‌لبژارتن. كو هه‌ر دو كه‌سانێن وه‌فادار و خه‌مخۆرێ خه‌لكێ هه‌رێما كوردستانێ نه. پارتى دیمۆكراتى كوردستان شیا 45 كورسى ل په‌رله‌مانێ كوردستانێ بده‌ست خوه‌ڤه بینیت و ئه‌ڤه هێزه‌كه كو پارتى د ناڤبه‌را حزبێن دى یێن سیاسى و د ناڤ په‌رله‌مانێ دا بده‌ستخوه‌ڤه بینیت. جهێ به‌حسكرنێ یه كو نێچیرڤان بارزانى سه‌رۆكایه‌تى چه‌ندین كابینه‌ى حوكمه‌تا هه‌رێمى ب سه‌ربلندى ده‌رباز كر و شیا د گه‌له‌ك ئاسته‌نگا و قه‌یرانان ده‌رباز ببیت. دیمۆكراسیه‌ت ژێ باوه‌ریێ په‌یدا دبیت، ئه‌و ژی گه‌ر مرۆڤ یه‌كسانبوون د ئازادیێن خوه دا دڤێت د هه‌می لایێن دیتر ژیدا د یه‌كسان بن.
سه‌ره‌رای كو هه‌می مه‌زهه‌بێن سیاسی، چه‌ند د ژێكجودابن، دانپێدانێ ب ماف و وه‌كهه‌ڤیا هه‌ژی دكه‌ت، لێ هه‌می بێلایه‌ن دبن ده‌مێ جێبه‌جێكرنێ. چونكی نه‌یه‌كسانی به‌رده‌وامه و نێچیرڤان بارزانى ل ڤێ ده‌مێ هه‌ستیار دا، پترى هه‌ر تشته‌كێ دى دڤێت تێگه‌هێ یه‌كسانیێ بهێته چاره‌سه‌ركرن ژ لایێ كاودانێن سیاسی و ئابووریێن رێژه‌یی یێن تاكێن وی سه‌رده‌می ڤه. ژبه‌ر كو حاله‌تێ نه‌یه‌كسانیێ ئه‌نجامه یان بۆ شادبوونا ته‌خه‌كا هه‌ڤوه‌لاتیان ب مه‌ركه‌زێن سیاسیێن جودا كو ب شادبوونه‌كا وه‌كیه‌ك ل گه‌ل لایه‌نێ ئابووری ناشوبهیت، یانژی شادبوونا ته‌خه‌كێ ب تایبه‌تمه‌ندیێن ئابووریێن جودا بێی كو هه‌مان ئیمتیاز د بیاڤێ سیاسی دا هه‌بیت.
ده‌مێ نه‌وه‌كهه‌ڤى كار دكه‌ت ب رێژا وان جوداهیێن د ناڤبه‌را وان دا هه‌ین، به‌لكی ده‌سپێدكه‌ت د حاله‌تێن گونجای و كاودانێن ئابووری و سیاسی دا، ل ناڤ هه‌ر ته‌خه‌كا جڤاكیدا كو دبیته ئه‌گه‌رێ هاندانا ئالۆزیێن سیاسی.
ب ڤێ گریمانێ: ده‌مێ هێزێن سیاسی ژ هێزێن ئابووری ڤه‌دبن، ژ به‌ر كو ئه‌و ده‌وله‌تا خودان سازان د ناڤبه‌را ژیانا ئابووری و سیاسی سیسته‌مه‌كێ سیاسیێ هه‌ڤسه‌نگ دده‌تێ. ئه‌ڤ سازانا سیاسی ـ ئابووری نابیت ئه‌گه‌ر ته‌خه‌كا ناڤه‌راستا مه‌زن نه‌بیت ژ لایێ هژمارێ و ژ لایێ شیان و هێزا پێچێبوونێ ڤه.
ئه‌و فاكته‌رێن دبنه رێگر ل به‌رامبه‌ر هه‌ر كاودانه‌كا نه‌یاسایى كو ژ هزرا نێچیرڤان بارزانى دوورنه‌كه‌فتینه، ڤێجا د شیان دا هه‌یه ئه‌و فاكته‌ره بهێنه نیاسین كو دابینیا پاراستنا وان دكه‌ن، ژ دیارترین وان فاكته‌ره ژی، به‌لاڤكرنا راگه‌هاندنه‌كا حكومى یه د په‌روه‌رده‌كرنا زارۆكێ دگه‌هیت دا، رێزگرتنا قانوونێ و یه‌كسانی د قانوونێ دا و د ئیدارێ دا ئانكو یه‌كسانیێ ل دووڤ یا رێژا راست دخوازیت.
پتریا خه‌لكی پشكداریێ د ئاڤاكرنا بنیاتێ ده‌وله‌تێدا دكه‌ن وه‌ك كاره‌كێ چاكیێ، چونكی مرۆڤ بێی قانوون جۆره‌كێ گیانه‌وه‌ریێ شه‌ڕی یه، و قانوون د هه‌بوونا خوه‌دا پشتبه‌ستیێ دكه‌ته سه‌ر ده‌وله‌تێ، ده‌وله‌ت ژی نه‌ك ب تنێ گرۆپه‌كه تاكه‌كه‌سان دگه‌هینیته ئێك و هاریكاره ژبۆ نه‌هێلانا تاوانان، به‌لكی مه‌ره‌م ژێ ئه‌وه بده‌ستڤه‌ئینانا ژیانا سروشتی یه، ئه‌و ژی كۆمبوونا خێزان و گوندان د كۆمه‌كا كاملان دا و ئه‌و ب
خوه تێرا خوه بۆ مه‌ره‌ما گه‌هشتنا ژیانه‌كا به‌خته‌وه‌ر و سه‌ربه‌خوه بزاڤێ بكه‌ن.
رۆلێ په‌یوه‌ندیێن نیڤده‌ولى
په‌رۆین دۆسكى
گرنگیا په‌یوه‌ندیێن ده‌ولى وان ده‌مان دباردبن، ل دۆخێن به‌رته‌نگ و ناله‌بار دا، ئه‌ڤ حنێریِن هه‌نى ل سه‌رده‌مێ ڤان قه‌یرانان مه دیتن، هه‌كه ئه‌و نه‌بانه، دبیت ره‌وش زۆر خرابتر ببا ژ یا نها ئه‌م تێدا، سه‌رۆك وه‌زیرێن هه‌رێمى كوردستانێ، هه‌رده‌م گرنگیێ ب په‌یوه‌ندیێن د ناڤبه‌را ده‌وله‌تان دده‌ت كو بشێت په‌یوه‌ندیێن چاك و باش د ناڤبه‌را هه‌رێما كوردستانێ و وه‌لاتێن زلهێز، بهێزتر لێ بكه‌ت.
ل رۆژا 11/11/2018 پێشوازى ل برێز د.گراهام فرانكلین سه‌رۆكى سه‌ماریه‌دارێن پرسێن ئه‌مریكى و شانده‌كێ یاوه‌رى كر.
د كۆمبوونێ دا برێز د.گراهام فرانكلین گه‌له‌ك یێ دلخۆش بوو كو سه‌ره‌دانا هه‌رێما كوردستانێ كریه و هه‌روه‌سا رێز و پێزانینن خوه ئاراسته‌ى خه‌لكى و حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ كر بۆ حه‌واندن و دابینكرنا خزمه‌تگوزارى كو وان سالانه بۆ ئاواران ئه‌نجامداینه، هه‌روه‌سا به‌حسێ پێشمه‌رگه و خه‌لكێ كوردستانێ كر كو هه‌رده‌م هاریكار بووینه و بیێ جوداهى ل ئایین و نه‌ته‌وه وان ئاوارانه پاراستینه.
هه‌روه‌سا به‌حسێ وان هاریكاریانه كر كو رێكخراوا وان بۆ ئاواران و مانه‌ڤه‌یا كریستیان ل عیراقێ، وه‌ك پێكهاته‌یه‌كى گرنگ ل جڤاكێ عیراقێ، ب گرنگ زانى.
ل به‌رامبه‌ر دا برێز سه‌رۆك وه‌زیرانى هه‌رێمى كوردستان، سۆپاسیا وێ سه‌ره‌دانه و رۆلێ برێز د.گراهام فرانكلین و رێكخراوا وان كر كو هاریكاریا ئاواره و په‌نابه‌ران دكه‌ن و دۆپات كر كو خه‌لك و حوكمه‌تى هه‌رێمى كوردستان باوه‌ریا وان ب پێكڤه‌ژیانا نه‌ته‌وه‌یى و ئاینى هه‌یه و هه‌ر ده‌م بۆ حه‌واندن و پاراستن و پێشكێشكرنا خزمه‌تگوزاریان بۆ ئاواره و په‌نابه‌ران چ پێدڤى بیت، دكه‌ین و هه‌ر ل سه‌ر ئه‌و سیاسه‌ته ژى به‌رده‌وام دبین و هه‌روه‌سا داخواز ژ جڤاكێ نیڤده‌وله‌تى ژى كر كو به‌رده‌وام بن ل هاریكاریكرنا هه‌رێما كوردستانێ بۆ چه‌سپاندنا زۆرتر ل كه‌لتوورێ پێكڤه‌ژیانێ ل هه‌مى عیراقێ.
هه‌روه‌سا دۆپاتى كر كو، ده‌ستان ژ هاریكاریكرنێ بۆ برایێن مه‌یێن رۆژئاڤا كو ژ ترسا شه‌ر و كوشتار و هه‌ره‌شه‌یێن جۆره‌وجۆر و به‌رپرسیاریا خوه، وه‌لاتێ خوه بجه هێلاینه و هاتینه هه‌رێما كوردستانێ، به‌رناده‌ت.
هه‌ر نها ژى گه‌له‌ك ئاواره ل كه‌مپێن جودا جودا، جێگێر بووینه و گه‌له‌ك خزمه‌تگوزارى و خوراك و پۆشاك بۆ وان هاتینه دابینكرن.
هه‌روه‌سا هه‌ڤوه‌لاتیێن دلسۆز ژى هاریكاریا وان ئاوارانه كرینه. هه‌رده‌م د به‌رنامه‌یێن خوه دا ستراتیژیه‌كا ب هێز بكارئینایه و كار بۆ هندێ دكه‌ت په‌یوه‌ندیێن ده‌ره‌كی یێن هه‌رێما كوردستانێ ژ رووى سیاسى و دیپلۆماسى و ئابوورى ڤه بهێزبێخیت ل سه‌ر بنه‌مایێن دۆستایه‌تى و رێزگرتن ل سه‌روه‌رى ئێكتر و دابینكرنا پاراستنا به‌رژه‌وه‌ندیێن هه‌ڤپشك.
د كاركرنا خوه‌دا یێ به‌رده‌وامه بۆ سه‌ركه‌فتنا ئارمانج و به‌رنامه‌یێن نه‌ته‌وه‌یى و نشتیمانى و گه‌هشتن بۆ چاره‌سه‌ریا كێشه‌ى كورد ل هه‌ر چار پارچه‌یێن كوردستانێ ل سه‌ر بنه‌ماى ئاشتیخوازانه‌یێن كورد.
هه‌رده‌م كار دكه‌ت بۆ پێشكه‌ڤتن و گه‌شه‌ى جڤاكى و خوشگوزه‌رانى، ژبه‌ركو كوردستان سروشته‌كێ گه‌شتیارى هه‌یه و هاریكاره بۆ ده‌ركرنا بریار و رێنمایێن تایبه‌ت بۆ پۆلینكرنا ناڤچه‌یێن گه‌شتیارى و خوشگوزه‌رانى ل هه‌رێما كوردستانێ.
خوه‌دیێ گرنگترین رۆلێ سیاسى!
په‌رۆین دۆسكى
نێچیرڤان بارزانى ل وان سالێن ته‌مه‌نێ خوه دا، خه‌باته‌كا بێ پایان ئه‌نجامدایه، كو گه‌لێ كورد بگه‌هنه ئارمانجێن خوه یێن نه‌ته‌وه‌یى و نێشتیمانى، هه‌روه‌سا رۆله‌كێ كارێگه‌ر هه‌بوویه و ره‌ئیا گشتى یا خه‌لكى بۆ گرنگ بوویه.
ل ده‌مێ وان سالێن رابرى، زه‌مینه‌یا قانوونى بۆ كارێ حزبى و سه‌ندیكایى و میدیایى فه‌راهه‌م كریه و ئازادى بۆ هه‌موو جۆره چالاكیێن سیاسى و مه‌ده‌نى ده‌سته‌به‌ر كریه.
چێد بیت هه‌ر نها ل هه‌رێما كوردستانێ زۆرتر ژ 40 حزبێن سیاسى هه‌بن و ژماره‌یه‌كێ زۆر رێكخراوێن كۆمه‌لگه‌هێ مه‌ده‌نى و سه‌ندیكایێن پیشه‌یى و ره‌وشه‌نبیرى و چالاكیێن جۆراوجۆر هه‌نه كو ژمارا وان ل (1130) تێپه‌رینه.
خه‌لك ئازادن كو ئاره‌زۆمه‌ندانه بچنه د ناڤ رێزێن حزب و رێكخراوان دا.
ئه‌ڤه ژى ئه‌و ئازادیه‌یه كو هه‌رده‌م نێچیرڤان بارزانى پالپێشتیێ لێ دكه‌ت و ئه‌گه‌ر ب ووردى به‌رێخو بكه‌ینێ میدیا ل هه‌رێما كوردستانێ گه‌له‌ك یا چالاكه، گه‌له‌ك كه‌نالێن ئه‌سمانى و ته‌له‌ڤزیۆن و ئیزگه‌ى رادیۆ و گه‌له‌ك رۆژنامه و هه‌فته‌نامه و كۆڤار هه‌نه و هه‌روه‌سا ل دووڤ قانوونێ ژى به‌لاڤكرنا سانسۆرى ل سه‌ر نینه و قانوون ده‌ستكه‌ڤتنى زانیارى هاتیه په‌سه‌ندكرن. هه‌تا ل سه‌ر ئاستێ عیراقێ ژى، رۆله‌كێ كارێگه‌ر هه‌بوویه ل سه‌ر بنه‌مایێ دیمۆكراسى و فیدرالى و ئازادى و ئایینى و ئایینان دا.
هه‌روه‌سا هه‌رده‌م دوپات دكه‌ته‌وه مافێ گه‌لێ كوردستان ل دستوورى عیراق دا هاتیه و پێدڤى یه هه‌ول و كوشش زۆر بده‌ین ل وێ ململانێ سیاسى تێپه‌ر بین و به‌ر ب جێبه‌جێكركرنه‌كا راسته‌قینه ڤه بچین.
گرنگترین ئه‌و مافانه دپێكهاتینه ژ خاك و ده‌سه‌لاتێ، پشكا هه‌رێما كوردستانێ ژ سه‌روه‌ت و سامانێ عیراقێ مافه‌كێ ره‌وایێ كوردانه..
سه‌باره‌ت مافێ گه‌لێ كورد ل خاك دا، په‌یوه‌ندیداره ب هه‌موو ناڤچه كوردستانى. ل ده‌ڤه‌یى ئیدارا هه‌رێما كوردستانێ و دڤێت ل دووڤ ماددێ 140 ێ دستوور چاره‌سه‌ریا ریشه‌یى بۆ بهێته‌كرن و ڤه‌بگه‌رێنینه‌ڤه سه‌ر هه‌رێمى كوردستان و سنۆرێ راسته‌قینه‌یێ هه‌رێمێ بهێته دیاركرن.
سه‌باره‌ت دابه‌شكرنا ده‌سه‌لاتێ ڤه، فیدرالى زامنى ئه‌و دابه‌شكرنێ یه د ناڤبه‌را حوكمه‌تا فیدرال و حوكمه‌تا هه‌رێمێ دا كو دستوورى سه‌لماندیه عیراق ده‌وله‌ته‌كا كۆمارى فیدرالیه زمانێ كوردى ل پال زمانى عه‌ره‌بی، زمانێ فه‌رمى یه د عیراقێ دا، پشكا كاروبارێن هه‌رێمێ د هه‌موو بالیۆزخانێن عیراقێ دا هه‌یه. هه‌روه‌سا ئه‌منیه‌ت و ئارامیا هه‌رێما كوردستان یبوویه جهێ متمانه‌یا وه‌لاتان و گه‌له‌ك وه‌لاتێن جیهانێ كونسولگه‌رى و نڤێسینگه‌هێن بالیۆزخانا و ب نوونه‌راتیا خوه ل هه‌رێمێ هاتینه ڤه‌كرن، هه‌روه‌سا هاندانا كۆمپانیایان و سه‌رمایه‌گوزارى ل وارێن جودا جودا دا ل هه‌رێما كوردستانێ و پێكڤه‌ژیانا ئاشتیانه د ناڤبه‌را نه‌ته‌وه و ئایین و سیاسه‌ته‌كا حه‌كیمانه ب رێكا پارتى دیمۆكراتى كوردستان ئه‌نجامدایه. هه‌وره‌سا به‌رده‌وامه ل سه‌ر هندێ ئارامیێ بۆ هه‌ڤوه‌لاتیێن عه‌ره‌ب و كلدان و سریان ئاشۆرى و توركمان كو ل ناڤچێن جوداجودایێن عیراقێ ڤه ژ ترسا تیرۆرێ، په‌نا ب هه‌رێما كوردستانێ ئیناینه، به‌رهه‌ڤ بكه‌ت.
ره‌شه‌نبیریا ملله‌ته‌كێ
په‌روین ره‌مه‌زان دۆسكى
دیرۆك و ملله‌ت وێنێ ژ هه‌میان كه‌تواریتره بۆ هه‌بوونا ره‌وشه‌نبیریا ملله‌ته‌كى ل جهه‌كى. ئه‌گه‌ر د ئه‌ڤرۆ دا ره‌وشه‌نبیریێن ل جیهانێ هه‌یین وه‌ربگرین، دێ شێین هه‌تا راده‌یه‌كی بێژین سنۆرێن ملله‌ته‌كى سنۆرێن ره‌وشنبیریێن گه‌له‌كینه ئه‌ڤه ل گه‌ل هه‌بوونا تێبینیان. ب ره‌نگه‌كی سنۆرێن وێ د گونجاینه ل گه‌ل سنۆرێن گه‌له‌كی. لێ ئاریشه ئه‌وه ده‌مێ سنۆرێن ده‌وله‌ته‌كێ ل گه‌ل سنۆرێن وێ یێن سیاسی نه‌گونجن، ل جیهانا رۆژئاڤا سنۆرێن وانێن سیاسی دگونجاینه ل گه‌ل سنۆرێن ره‌وشه‌نبیری، لێ ل گه‌له‌ك ده‌وله‌تێن دیترێن جیهانێ سنۆرێن سیاسی ل گه‌ل یێن ره‌وشه‌نبیری ناگونجن.
ـ ره‌وشه‌نبیریێ رۆلێ هه‌ره گرنگ گێرایه د دارێتنا وژدانا گشتیا ملله‌تى دا و ئه‌ڤ وژدانا گشتیا ئوممه‌تێ ل ده‌مێن ئاسایی دیار نابیت، به‌لكى ل ده‌مێن قه‌یران و هه‌ڤركیێن ناڤخوه و هه‌ڤركیێن ده‌ره‌كی دیار دبیت، ل ده‌مێن هه‌ڤركیێن ناڤخوه وژدانا گشتی دهێته گرێدان ب كۆمكرنا ژیبوونا لاوه‌كی یێن ئێك ملله‌ت ب ره‌نگه‌كی رادبن ب ره‌تكرنا هه‌ر ژیبوونا نه‌یا گونجای ل گه‌ل ژیبوونا ملله‌تی.
ڤێجا تێگه‌ها ژیبوونا چیناتی ره‌تدكه‌ن، ته‌خوچینی، حزبی، تائیفی، هه‌روه‌سا ده‌رباره‌ى هه‌بوونا مه‌ترسیه‌كا ده‌ره‌كی ببیته گه‌ف ل سه‌ر ملله‌تى، ڤێجا تێگه‌هێ ئوممه‌ت دێ رۆله‌كێ سه‌ره‌كی گێریت د كۆمكرنا پشك و پارچه‌یێن جڤاكی و ل سه‌ر شێوێ ئێك له‌ش دیار بیت ژبۆ رووبرووبوونا دوژمنێ ده‌ره‌كی.
تێگه‌هێ ره‌وشه‌نبیری گه‌له‌كێ هاتیه گرێدان ب تێگه‌هێ ئوممه‌تێ ڤه و ئه‌ڤێ ژى وه‌كریه گو گه‌له‌ك ژ نڤیسه‌ران هزر بكه‌ن و بێژین: ملله‌ت راستیه‌كا جوگرافیه و گرێدای ئه‌ردیڤه‌یه و پشكه‌كا دیتر دبینن تێگه‌هێ ملله‌تى یێ گرێدایه ب ئه‌ردی و ره‌گه‌زی ڤه و هنده‌كێن دیتر دبینن تێگه‌هێ ملله‌تى ئه‌وه حه‌زا پێكڤه‌ژیانێ ل گه‌ل ئێكودو و ئه‌ڤه‌یه ژ هه‌میان پتر زال ل ڤی سه‌رده‌می. ئانكو نه نه‌خشه‌یێ جوگرافیه یان ره‌گه‌زه‌ین ئه‌رده یان زمانه شێوێ ملله‌تى ده‌ستنیشان دكه‌ت، به‌لكى حه‌زا ئینتیمائێ یه بۆ كۆمه‌كا دیاركریا مرۆڤان كو پێكڤه بژین و به‌ر ب ئێك ژیان ڤه بچن و چاره‌نڤیسه‌كێ هه‌ڤپشك و ئێك پاشه‌رۆژ ئاها ئه‌ڤه‌یه پاشه‌رۆژا ملله‌تى ده‌ستنیشان دكه‌ت. ئانكو ملله‌تى سنۆرێن ره‌وشه‌نبیریێن ملله‌ته‌ك ژ ملله‌تانه.
د ڤی حاله‌تیدا ئه‌م یێ ل به‌رامبه‌ر وژدانا ب كۆم یا تاكه‌كه‌سان ئه‌وێن ل جهه‌كی دژین و ئه‌ڤ وژدانا ب كۆمه‌ل وان كۆمڤه دكه‌ت ب ره‌نگه‌كێ ئێكگرتی ل سه‌ر رێكا ژیانێ د هزروبیران دا و د سه‌ره‌ده‌ریێدا و داخوازكرنا مافان دا.
پ/ ئه‌و چ مه‌ترسینه دبیت ملله‌ت تووش ببیت؟
ب/ مه‌ترسی دیار دبن ده‌مێ هه‌بوونا ره‌وشه‌نبیریێن جودا جودا ئانكو ل سه‌ر ئاستێ ناڤخوه بۆچوون و رێكێن ژیانێ یێن جۆراوجۆر هه‌بن و ناڤخوه‌یا جڤاكی یا ئێكگرتی و گونجاى نه‌بیت، چونكى ئه‌ڤ فره‌ییه (التعدد) دێ بیته ئه‌گه‌رێ هه‌ڤدژیێ و نه‌هه‌ڤگرتنێ د ناڤبه‌را ره‌وشه‌نبیریان دا، ئه‌ڤ هه‌ڤدژیه دبیت ببیته ئه‌گه‌رێ ژێكڤه‌بوونێ یان په‌یداكرنا ئالۆزیان د ناڤبه‌را تاكێن جڤاكه‌كێ ده‌ستنیشانكریێ خودان سنۆرێن سیاسیێن ئێكگرتی.
ره‌وشه‌نبیری دبیت خزمه‌تا ملله‌ته‌ك یان جڤاكه‌ك یان ده‌وله‌ته‌كێ بكه‌ت. ب كارتێكرنا ل سه‌ر دیاردا سیاسی نه‌رینى بیت یان ئه‌رینی، ئه‌و ژى كا چه‌ند ره‌وشه‌نبیری یا هاریكاره ژبۆ وێنه‌كرن یان هشیاركرنا وژدانا گشتی یان وژدانا ب كۆم، دێ هند شێت رۆله‌كێ نه‌رینی گێریت ل سه‌ر جڤاكێ سیاسی هندی فره‌یی یا زال بیت د ره‌وشه‌نبیریا ملله‌ته‌ك ژ ملله‌تان دا.
ئانكو كاركرنا ئاسایی ژكاردئێخیت ـ گونجاندنا جڤاكی،پاشى ژى گه‌هشتن بو ئه‌نجامێن ئیجابی بۆ جڤاكی و ده‌وله‌تێ. و شوێنه‌وارێ وێ دبیت ببیته مه‌ترسی و شوێنه‌واره‌كێ نه‌رێنی ل سه‌ر هه‌بوونا قه‌وارێ سیاسی ل ده‌مێ هه‌بوونا مه‌ترسیه‌كا ده‌ره‌كی ل ڤی سه‌رده‌می.
ئه‌م دشێین بێژین سنۆرێن سیاسیێن ده‌وله‌تان نابنه ئاسته‌نگ ل به‌رامبه‌ر به‌لاڤبوونا ره‌وشه‌نبیریێ د ناڤبه‌را ملله‌تان و د ناڤبه‌را ملله‌تان دا ب ره‌نگه‌كی ئه‌م نه‌شێین ب ره‌نگه‌كێ وازح بێژین شارستانیه‌ته‌كا نایاب د ناڤ ملله‌ته‌كی دا هه‌یه ژ هه‌مى لایانڤه، لێ ئه‌م دشێین بێژین سه‌قایه‌كێ نایاب هه‌یه خودان تایبه‌تمه‌ندیا خوه یه بۆ ملله‌ته‌ك یان ملله‌ته‌كى ل جهه‌كى ژ جهان، فره‌نسی، ئاسیه‌وی، ئه‌مریكا لاتینی، ئه‌فریقی، ده‌ریایا ناڤه‌راست، ئه‌تلانتى..
بۆ زانین ل هه‌ر پارچه‌كا جوگرافی هه‌ژماره‌كا ملله‌تان هه‌نه و ب هژماره‌كا زمانان دئاخڤن و هژماره‌كا ستایلێن ژیانێ هه‌نه، لێ سه‌قایه‌كێ جوگرافی هه‌یه ڤان خڕڤه‌بوونێن ژێكجودا كۆمڤه‌دكه‌ت و هه‌بوونا نه‌ته‌وێن ئێكگرتی و ب تایبه‌تى یۆنسكۆ و پێشكه‌فتنا رێیێن گه‌هاندن و په‌یوه‌ندیكرنێ كریارا تێكه‌لبوونێ ب ساناهیتر لێكریه د ناڤبه‌را جهێن جوگرافیێن ژێكدوور و دبیت رۆژه‌ك ژ رۆژا و ب رێیا عه‌وله‌مێ جیهان بكه‌ڤیته بن سه‌روه‌ریا ره‌وشه‌نبیریا جیهانی ده‌مێ سالۆخه‌تێن هه‌پشك و هه‌ڤئاوا د ناڤبه‌را واندا په‌یدا دبن.
ملله‌تێ كوردی، یا دیاره ئێك مله‌ته و یا هه‌ڤپشكه د سالۆخه‌تێن خوه‌یێن ره‌وشه‌نبیریێن فره‌جۆر دا، لێ ل گه‌ل هه‌بوونا سالۆخه‌تێن ره‌وشه‌نبیریێن فره‌جۆر و هه‌ڤئاوادا سنۆرێن روشه‌نبیریێن ملله‌تێ كوردی نه دگونجاینه ل گه‌ل سنۆرێن سیاسی، ژبه‌رهندێ ملله‌تێ كوردی نه‌به‌خته‌وه‌رترین ملله‌ته ل رۆژهه‌لاتا ناڤه‌راست.
سالۆخه‌تێن ملله‌تان ل ده‌ف كوردان هه‌نه ژ لایێ جوگرافی (مادی)، و زمان و بیر و باوه‌ر، بنه‌ما، دابونه‌ریت (مۆرالى) ئه‌ڤ سالۆخه‌ته دهه‌ڤپشكن لێ كوردان كیانه‌كێ سیاسی نینه. ژ به‌ر ڤێ ژى كورد د قادا خه‌باتێدانه ل هه‌ر چار پارچێن كوردستانا مه‌زن یاكو ژئه‌نجامێ په‌یمانناما فرسای یا 1919 هاتیه پارچه‌كرن، ئه‌ڤ خه‌باته ژى ژپێخه‌مه‌ت مافێ چاره‌نڤیسیێ ملله‌تێ كورد، و سه‌روه‌ریا ره‌وشه‌نبیریا كوردی ل سه‌ر جوگرافیا وێ یا رزگاركری.
ل ژێر سیبه‌را دیمۆكراسیه‌ت،دیكتاتۆریه‌ت رێڤه‌به‌ره
په‌روین دۆسكى
ده‌مێ ده‌وله‌ت سه‌روه‌ریه‌كا ته‌مام و ره‌ها هه‌بیت، ڤێ ده‌مى یێ ئازاده د هه‌مى ره‌فتارێن خوه دا و چ ده‌وله‌ت نه‌شێن مایێ خوه تێ بكه‌ن، ئانكو سیسته‌مه‌ك هه‌بیت بشێت لێپرسینێ ل گه‌ل ده‌وله‌تان، بكه‌ت ئه‌گه‌ر هات و ده‌وله‌تێ ب هێجه‌تا كو سه‌روه‌ریا هه‌ى مافێن هه‌ڤوه‌لاتیێن خوه نه‌ده‌تێ.
ئه‌ڤ بۆچوونه ل نه‌ته‌وێن ئێكگرتى دا هاتبوو ئازراندن ژ لایێ ئه‌میندارێ گشتى ڤه كۆفى عه‌نان، كۆفى عه‌نان ئه‌ڤ پرۆژه پێشكێشى نه‌ته‌وه‌ێن ئێكگرتى كر و پرۆژێ خوه دا ئاماژه دا كو ئێدى سه‌روه‌رى نه ب تنێ یا گرێدایه ب مافێن تاكه‌كه‌سان و دیمۆكراسیڤه، ژبه‌ركو نه‌ته‌وێن ئێكگرتى كار دكه‌ت كو مافێن چ تاكه‌كه‌سان نه‌هێته خوارن و كار دكه‌ت كو هه‌ر كه‌سه‌ك بشێت ب ئازادى د ڤێ جیهانێ دا بژیت و چو ده‌وله‌ته‌كێ ژى ماف نینه كو ده‌ستهه‌لاتا خوه بكار بینیت دا كو مافێ خه‌لكێ خوه نه‌ده‌تێ، ڤى پرۆژه‌ى سه‌ركه‌فتن ئینا و پتریا ده‌وله‌تێن ئه‌ندام د نه‌ته‌وێن ئێكگرتى دا، ده‌نگ ب ڤى پرۆژه‌ى دان، ئه‌ڤه ژى بۆ ئه‌گه‌ر كۆ رێكخراوێن نێڤده‌وله‌تى و ده‌وله‌تێن زلهێز بشێن مایێ خوه دێ ده‌وله‌تان دا بكه‌ن ئه‌گه‌ر ده‌وله‌ته‌كێ پێشیلكارى ل هه‌مبه‌رى مافێ خه‌لكێ خوه دا بكه‌ت، دشێت مایتێكرنێ ل وه‌لاتان دا بكه‌ت و هۆسا ب ڤێ رێیێ ژى سه‌روه‌ریا ده‌وله‌تان رۆلێ جاران ژ ده‌ست دده‌ت.
ئه‌ڤێ پرۆژه‌ى رێك بۆ ئه‌مریكا ڤه‌كر كو بهێته د عیراقێ دا، ب هێجه‌تا كو عیراق چاوا شه‌كارى د مافێن خه‌لكى دا كرینه و ئه‌مریكا ده‌مێ هاتیه د عیراقێ دا، ده‌ستوورى و رازیبوون وه‌رنه‌گرت نه ژ نه‌ته‌وێن ئێكگرتى و نه ژ ده‌وله‌تێن زلهێز ژى.
گرنگه بزانین كو ڤى ده‌مى گوهۆرین ب سه‌ر سه‌روه‌ریێ دا هاته كرن، چونكو هه‌ر نه‌ته‌وه‌كێ هه‌بیت ئێدى دشێت داخوازا مافێ چاره‌نڤیسێ بكه‌ت و ژ ده‌وله‌تا سه‌ره‌كى جودا ببیت، هه‌روه‌سا چونكى ئێدى ده‌وله‌تێن زلهێز و رێكخراوێن نیڤده‌وله‌تى مایێ خوه د ده‌وله‌تان دا دكه‌ن، له‌ورا ده‌وله‌ت نه‌شێن زى ب زى مافێن خه‌لكى خوه بخون و چه‌واشه‌كاریێ تێدا بكه‌ن.
لێ بۆ هه‌رێما كوردستانێ رێكخراوێن نه‌ته‌وێن ئێكگرتى و هه‌روه‌سا ئه‌مریكا پشته‌ڤانیا ریفراندۆمێ نه‌كر، هۆسا دیاره ل هه‌مى جیهانێ ل ژێر سیبه‌را دیمۆكراسیه‌تێ، دیكتاتوریه‌ت بنیاتێ حوكمكرنێ یه.
دبیت ژى ئه‌مریكا ل ناڤخوه‌یى یا سیاسه‌تا خوه دا تووشى كێشه‌یێن سیاسى بوویه،پشتى كو ترامپ هاتیه سه‌ر حوكمى،نێزیكى 48 كه‌سێن كو ل كۆچكا سپى كار دكرن، ده‌ست ژ كارێ خوه به‌رداینه،ئه‌ڤه ژى بۆ ئه‌مریكا خاله‌كا نه‌رێنى یه، بۆ ده‌سه‌لاتا وێ، و نه‌شێت زى ب زى بریارێن دروست بده‌ت و هه‌روه‌سا راوێژكارێن سیاسى یێ ئه‌مریكا بۆ ده‌وله‌تا خوه هۆسا دیار كرن كو عیراقه‌كا ئێكگرتى پتر دشێت هاریكاریا وان بكه‌ت و دێ به‌رژه‌وه‌ندیا ئه‌مریكا دا بیت و هه‌روه‌سا عیراق پتر ژێ هه‌رێما كوردستانێ دێ به‌رژه‌وه‌ندیا وان دا بیت، و ئه‌ڤه ژى یا شاشه، هه‌ر ده‌م ئه‌مریكا دڤیا كو عیراقێ پتر نێزیكى سعوودیێ بكه‌ت، هه‌تا ئیرانێ ل ئه‌و تشته یا موسته‌هیله، چونكى ئیران و عیراق ل دووڤ مه‌زهه‌با دچێن و نها حوكمێ عیراقێ كه‌تیه ده‌ستێ شیعان دا، و ئه‌و مه‌زهه‌به دێ هه‌ر عیراق و ئیرانێ دێ نێزیكى ئێكودو كه‌ت و وه‌كو دبینین ئێدى كوشتن و ماف و ئازادیا تاكه‌كه‌سى، هه‌تا رێكخراوێن مافێ مرۆڤى ژى گرنگیا خوه نه‌مایه، هه‌مى درووشمه‌ك زێده‌تر نینه، پشتى كو هه‌رێما كوردستانێ ل شه‌رێ داعش، ل جیاتى هه‌مى جیهانێ شه‌ر كرى، ڤیا با رێكخراوێن نه‌ته‌وێن ئێكگرتى و ده‌وله‌تێن زلهێز بۆ ده‌وله‌تبوونێ پشته‌ڤانیا كوردان كربان، سه‌ره‌راى ئه‌ڤه كو ئه‌م هه‌رێمه‌كا به‌ند كرینه، ژلایێ ده‌وله‌تێن جیران ڤه.
ئه‌م بۆ ده‌وله‌تبوونێ پێدڤى هندێ ینه كو چه‌ند ده‌وله‌تێن زلهێز، پشته‌ڤانیا مه بكه‌ن و په‌یماننامه ل گه‌ل وان گرێ ده‌ین، هه‌روه‌سا ب چه‌ك و قاعیده‌یێن عه‌سكه‌رى ڤه هاریكاریا مه بكه‌ن، به‌لێ ئه‌وان ده‌وله‌تانه ژى مسۆگه‌ر مه‌رجێن خوه دێ هه‌بن بۆ هندێ كو پشته‌ڤانیا مه بكه‌ن و دڤێت ده‌ست ژێ هنده‌ك تشتان به‌رده‌ین، هه‌تا كو هنده‌ك تشتێن دى ده‌ست خوه‌ڤه بینین.
نيشاندان
WP Facebook Auto Publish Powered By : XYZScripts.com