ئەڤرۆ نیوز:
دادگەها بلند یا ئەنقەرە ئەڤرۆ بریارا دەستەسەرکرنا ١٥ کەس ژ ئەندامێن لیژنا ئامادەکار یا کۆنگرێ چارێ یێ هەدەپێ دا و ئەڤرۆ ١٤ کەس هاتنە دەستەسەر کرن.
ل گۆر بریارا دادگەها ئەنقەرە ل کۆنگرێ هەدەپێ فلمەک ل سەر ژیانا عەبدوللا ئۆجەلان سەرۆکێ پەکەکێ هاتیە بەلاڤکرن و وێنێن وی ل گەلەک جهان هاتینە هەلاویستن و ئەو یەک ژی ل دژی قانوونێن تورکیا یە.
دهۆك، له‌زگین جوقى
رێڤه‌به‌ریا گشتى یا ساخله‌میا پارێزگه‌ها دهۆكێ ژبۆ كێمكرنا مه‌ترسیا توشبوونێ ب ڤایرۆسێ كۆرونا چه‌ندین رێنمایان به‌لاڤ دكه‌ت.
حه‌مزه ره‌زیكى، به‌رپرسێ پشكا راگه‌هاندنێ ل رێڤه‌به‌ریا گشتى ساخله‌میا پارێزگه‌ها دهۆكێ بۆ ئه‌ڤرۆ نیوز دیاركركو ده‌ستێن خوه ب ئاڤێ وسابینێ یان تافیلكه‌ره‌كێ كحولى پاقژ بكه و ل ده‌مێ كوخك وبێهنژینێ ده‌ڤ ودفنا خوه ب كلینسه‌كێ یان ب ئه‌نیشكا ده‌ستێ خوه ب نخێڤه و خوه دور بكه‌ن ژ هه‌مبێزكرنێ وتێكه‌لبوونا نێزیك دگه‌ل هه‌ر كه‌سه‌كێ نیشانێن په‌رسیڤێ وئه‌نفلوه‌نزایێ هه‌ین .
ناڤهاتى ئه‌وژى ئاشكه‌را كركو به‌رهه‌میێن گیانه‌وه‌ران و په‌رله‌وه‌ران وهێكا باش بكه‌لینه بۆ خارنێ و خوه دووربكه ژ ره‌فتاره‌كرنێ دگه‌ل ئاژه‌لێن كویڤى و یێن ناڤمالێ بێ بكارئێنانا كه‌ل وپه‌لێن خوه پاراستنا كه‌سایه‌تى وه‌كو ماسك وپێدڤیه ماسك بهێنه بكارئێنان ده‌مێ سه‌رده‌ریكرنێ دا .
ئه‌گرۆ نیۆز، عه‌زیز هه‌ورامی
له سه‌رداوای كۆسره‌ت ڕه‌سووڵ عه‌لی سه‌رۆكی ئه‌نجوومه‌نی باڵای سیاسی و به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی یه‌كێتی، كۆبوونه‌وه‌كانی ئه‌نجوومه‌نی گشتی سه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی ڕاگیراوه، هاوسه‌رۆكانی یه‌كێتی دووكه‌س ده‌بن و باس له‌وه‌نه‌كراوه یه‌كێكیان ژنبێت.
مسته‌فا چاوڕه‌ش سه‌رپه‌رشتیاری كۆبوونه‌وه‌كانی ئه‌نجوومه‌نی گشتی سه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی، به ئه‌ڤرۆ نیۆزی ڕاگه‌یاند:” له سه‌رداوای كۆسره‌ت ڕه‌سووڵ كۆبوونه‌وه‌كانی ئه‌نجوومه‌نی گشتی سه‌ركردایه‌تی، وه‌سێندراون پێمانی وت، كۆبوونه‌وه‌كان ڕابگرن چه‌ند ڕۆژێك من سه‌فه‌رێكی ده‌ره‌وه‌ی وڵات.
كۆسره‌ت ڕه‌سووڵ عه‌لی سه‌رۆكی ئه‌نجوومه‌نی باڵای سیاسی و به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانی یه‌كێتی باری ته‌ندروستی ناجێگیربووه بۆ وه‌رگرتنی چاره‌سه‌ر سه‌ردانی وڵاتی ئوردنی كردووه.
مسته‌فا چاوڕه‌ش ئاماژه‌ی بۆ ئه‌وه‌كرد، ئه‌نجوومه‌نی گشتی سه‌ركردایه‌تی له پێڕه‌وی ناوخۆ هاوسه‌رۆكی بۆ یه‌كێتی په‌سه‌ندكردووه، دوو كه‌س ده‌بنه هاوسه‌رۆك و باسی ئه‌وه‌شی تیا نییه ژنێك له ده‌سته‌ی هاوسه‌رۆكی حزب هه‌بێت، تائێستاش ناوی كه‌س دیاری نه‌كراوه بۆ هاوسه‌رۆكایه‌تی یه‌كێتی.
چاوڕه‌ش ئاماژه‌ی بۆ ئه‌وه‌شكرد، له چه‌ند ڕۆژی ئاینده كۆسره‌ت ڕه‌سووڵ ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ كوردستان پاش گه‌ڕانه‌وه‌ی كۆبوونه‌وه‌كانی ئه‌نجوومه‌نی گشتی سه‌ركردایه‌تی ده‌ست پێده‌كه‌نه‌وه.
له باره‌ی چاره‌نووسی به‌رپرسی ئه‌و مه‌ڵبه‌ندانه‌ی له كۆنگره ده‌رنه‌چوونه‌ته‌وه،به‌رپرسه‌كه‌ی یه‌كێتی ده‌ڵێ،یه‌كه‌م كۆبوونه‌وه‌ی فه‌رمی سه‌ركردایه‌تی كرا ئه‌وكاته بڕیار له چاره‌نوسی ئه‌وبه‌رپرسانه‌ده‌درێت و قسه‌یان له‌سه‌رده‌كرێت.
ئەڤرۆ نیوز:
دیمیتری پیسکۆڤ پەیڤدارێ کۆچکا سەرۆک کۆماریا روسیا راگەهاند کو مە بەری نها بریار دابوو کو ئدلبێ ژ تیرۆرستان پاقژ بکەین و تورکیا ژی سۆز دابوو هاریکاریا مە بکەت، لێ مخابن نها تورکیا ل گەل وان تیرۆرستان هێرشی هێزێن مە و یێن سووریێ دکەت، ئەو یەک ب چو رەنگەکێ ناهێتە قەبوولکرن.
ناڤهاتی راگەهاند ژی دڤێت ئدلب ژ تیرۆرستان بهێتە پاقژکرن، چونکو هەتا تیرۆرست ل ئدلبێ هەبن دێ مەترسیێ بۆ هەموو سووریێ دروست کەن.
ئه‌ڤرۆ نیوز:
مه‌رحه‌عه‌كێ شیعه‌یێن عیراقێ به‌رهه‌ڤیا خۆ بۆ ژناڤبرنا ئالوزیان راگه‌هاند.
قاسم تائی ئێكه ژ مه‌رجه‌عێن شیعه‌یێن عیراقێ د به‌یاننامه‌یه‌كێ دا راگه‌هاند: پێدڤیه هه‌موو لایه‌ن ب ژیری سه‌ره‌ده‌ریێ ل گه‌ل ره‌وشا نوكه‌یا عیراقی بكه‌ن، بكارئینانا هێزێ و توندوتیژیێ دێ جڤاكێ عیراقی كه‌ته دو به‌ره و دژایه‌تیا ئیك كه‌ن.
قاسم تائی به‌رهه‌ڤیا خو ژی بۆ ناڤبژیڤانیێ دناڤبه‌را لایه‌نان نیشاندا، بۆ ئه‌وێ چه‌ندێ ئه‌و فتنه‌یه بهێته ژناڤبرن، و داخاز ژ هه‌موسیاسه‌تمه‌دار و زانا و مه‌رجه‌عێن شیعی و شێێن عه‌شیره‌تان كر ب ژیری سه‌ره‌ده‌ریێ ل گه‌ل كاودانێن عیراقێ بكه‌ن.
ته‌حسین ناڤشكی
د وه‌لاتێن پێشكه‌ڤتی دا، خه‌لكه‌ك بۆ خوه ب شێوازه‌كێ زانستی سیسته‌مێ بوون و نه‌بوونا زاڕۆیان (رێخستنا خێزانی) دادنن، لێ جڤاكێن خودان سیسته‌مێن حوكمڕانیا شاش، هه‌ر ئێك وه‌كی خوه چاڤلێكرنا جڤاكێن پێشكه‌ڤتی دكه‌ن و پتریا وان هژماره‌كا كێم یا زاڕۆیان دئینن، بێی كو هه‌ست ب به‌رپرسیاریا رێخستنا خێزانی بكه‌ن كو ل پاشه‌رۆژێ ره‌نگه‌ڤه‌دانه‌كا نه‌رێنی ل سه‌ر وه‌لاتێ وان هه‌بت.
راسته ئه‌و سیسته‌مێن هه‌ڤچه‌رخێن رێخستنا خێزانی خه‌لكه‌كی بۆ خوه ژ مێژه داناین سیسته‌مێ گه‌له‌ك وه‌لاتانه و ب رێیێن میتۆدێ زانستی هاتینه دانان، لێ سیسته‌مێ هه‌رێمێ خه‌لكه‌كی ب چاڤلێكرن و گۆتره بۆ خوه دانایه، ژ به‌ر كو كاودانێن ئابووری یێن كوردستانێ نه‌دئاستێ پێدڤیدانه و ده‌رفه‌تێن كاری گه‌له‌ك دكێمن و هه‌ڤژین نه‌شێن زارۆیان وه‌كی پێدڤی خودان بكه‌ن. دبت ژی هنده‌ك ژ به‌ر خوه‌شیا خوه گه‌له‌ك زاڕۆیان نائینن. ب هه‌ر ره‌نگێ هه‌ی، ئه‌ڤی سیسته‌مێ گۆتره‌یی (عشوائی) یێ رێخستنا خێزانی ل پاشه‌ڕۆژێ دێ كارتێكرنه‌كا نه‌رێنی ل سه‌ر ره‌وشا كوردستانێ هه‌بت و دوور نینه بگه‌هته وی رادده‌ی ئێدی گه‌له‌ك قوتابی و گه‌له‌ك قوتابخانه بهێنه گرتن.
ئه‌ڤه ب داتایێن فه‌رمی ل ڤێ دووماهیێ دیار بوویه. ل دووڤ وان داتایێن رێڤه‌به‌ریا گشتی یا ساخله‌میا پارێزگه‌ها دهۆكێ به‌ری هه‌یامه‌كێ راگه‌هاندین. سه‌باره‌ت رێژه‌یا زاڕۆكبوونێ ل سالا 2019 هه‌ڤبه‌ركرن ل گه‌ل سالا 2018 پتر ژ 7000 زاڕۆیان ل پارێزگه‌ها دهۆكێ ب تنێ ل كێمی دایه! واته ب ڤی ده‌ستوداری پشتی 6 سالێن دی دێ چارده قوتابخانه ل دهۆكێ ب تنێ كێمی ده‌ن، هه‌كه هه‌ر قوتابخانه‌یه‌كێ 500 قوتابی تێدا بن.
ئه‌ڤ دیارده ژی مینا گه‌له‌ك دیارده‌یێن هه‌رێما كوردستانێ تووش دبت و بێی ب رێیێن دروست و دلسۆزانه بهێنه‌چاره‌كرن، دێ كارتێكرنه‌كا وێرانكار ل سه‌ر دیمۆگرافیا هه‌رێمێ هه‌بت، هه‌كه ب دروستی نه‌هێته چاره‌كرن. پرسیارا دهێت ماكی نابێژت سوباهی چاره‌نڤیسێ كوردستانێ ناكه‌ڤته سه‌ر هژمارا ئاكنجیێن وێ، هه‌كه هه‌ر سال ب هزاران زاڕۆیان هه‌ڤبه‌ركرن ل گه‌ل سالا به‌ری هینگێ ل كێمی دا، ڤێجا هینگێ سیاسه‌تڤانێن مه دێ چ بێژن؟
ئەڤرۆ نیۆز، قائید میرۆ
بەرپرسەکێ پارتی دیموکراتی کوردستان ئاشکراکر، سبەی رۆژا سێ شەمبی شاندەکێ ھەرێما کوردستانێ لدۆر رەوشا دەڤەرێن کوردستانی دێ سەرەدانا بەغدا کەت و دبێژیت، رەوشا دەڤەرێن کوردستانی د رەوشەکا دژواردانە.
دیاری حوسێن، ئەندامێ جڤاتا سەرکردایەتی پارتی بۆ ئەڤرۆ نیۆز دیارکر” سبەی رۆژا سێ شەمبی شاندەکێ حوکمەتا ھەرێما کوردستانێ دێ سەرەدانا باژێڕێ بەغدا بکەت، مەرەم ل ئەڤێ سەرەدانێ ژی دێ رەوشا دەڤەرێن کوردستانی یێن دەرڤەی حوکمەتا ھەرێما کوردستانێ بیت، چونکە پێدڤیە چارەسەریەک بۆ ئێکلاکرنا رەوشا وان دەڤەران بھێتە دیتن.
ئەڤی سەرکردەیێ پارتی گۆتژی” مخابن رەوشا دەڤەرێن کوردستانی گەھشتیە ئاستەکێ مەترسیدار، بتایبەتی زۆلم و زۆری ل وەلاتیێن کورد دھێتەکرن و ھەوەکا عەرەبکرنێ ھاتیە دەستپێکرن ھەر دەرکرنا وەلاتیێن کورد ھەتا دگەھیتە داگیرکرنا مال و ئەردێ وان.
دیاری حوسێن ئاشکراکر” چەکدارێن داعش ل ئەڤێ دوماھیێ لڤینێن خوە زێدەکرینە و بووینە مەترسیەک جدی لسەر دەڤەرێن کوردستانێ، لەوڕا پێدڤیە رێگری ل بھێزبوونا داعش ھەبیت.
ئه‌ڤرۆ نیۆز، قائید میرۆ:
دوهی د چوارچوڤێ پشكداریكرنا كۆنفڕانسێ داڤۆسدا نێچیرڤان بارزانی و دۆنالد ترامپ كۆمبوون شاره‌زایه‌كێ سیاسه‌تا ئه‌مریكاژی دبێژیت، هه‌ڤدیتنا سه‌رۆكێ هه‌رێما كوردستانێ و سه‌رۆكێ ئه‌مریكا گرنگیه‌كا تایبه‌ت هه‌یه.
كارۆخ خۆشناو، سه‌رۆكی ئینستیتویا ئه‌مریكی كوردی بۆ ئه‌ڤرۆ نیۆز گۆت” كۆمبوونا دوهیا ناڤبه‌را نێچیرڤان بارزانی و تره‌مپی گرنگیه‌كا تایبه‌ت هه‌یه، چونكه پێگه‌هێ ستراتیژیێ هه‌رێما كوردستانێ بۆ ئه‌مریكا گرنگه و 53 ێ سه‌رۆك و سه‌رۆكوه‌زیرێن جیهانێ پشكداری د كۆڕبه‌ندێ ئابوریێ داڤۆسدا كریه، به‌لێ تره‌مپ تنێ دگه‌ل شه‌ش سه‌رۆكێن جیهانێ كۆمبوویه و ئێك ژوان سه‌رۆكێ هه‌رێما كوردستانێ یه.
سه‌رۆكێ ئینستیتۆیا ئه‌مریكی كوردی ئاشكراكر” هه‌رێما كوردستانێ پالانسێ ناڤبه‌را پێك هاتێن عێراقێ راگرتیه و رۆلێ هه‌رێما كوردستانێ فاكته‌ره‌كێ گرنگه بۆ به‌رقه‌راربوونا ئاشتیێ ل عێراقێ و ده‌ربازكرنا ئه‌ڤێ ره‌وشا ئالۆزا نوكه عێراق تێدا دبۆریت.
كارۆخ خۆشناو گۆتژی” لسه‌ر ئاستێ ده‌ڤه‌رێ ژی هه‌رێما كوردستانێ دشێت رۆل هه‌بیت ل ناڤبژیكرنا ئیران و ئه‌مریكا هه‌روه‌كی ولاتێ قه‌ته‌ر و سویسڕا رۆلهه‌ی ل ته‌ناكرنا ره‌وشێ، ئه‌ز باوه‌رم هه‌رێما كوردستانێ ژی دشێت هه‌مان رۆلێ خوه هه‌بیت ل ته‌ناكرنا ره‌وشێ و مینا ولاته‌كێ ناڤژیكار بزاڤێن ته‌ناكرنا ره‌وشا ئالۆزا ده‌ڤه‌رێ بگێڕیت.
پرۆژێ قانوونا هه‌لبژارتنا جڤاتا نوونه‌رێن عیراقێ
(خواندنه‌كا قانوونی ـ سیاسی)
ده‌سپێك:
ل رێكه‌فتی رۆژا 2019/11/7 سه‌رۆكاتیا كۆمارا عیراقێ ـ نڤێسینگه‌ها سه‌رۆك كۆماری- پرۆژه قانوونه‌ك ئاماده‌كریه وره‌وانه‌ی جڤاتا وه‌زیرێن عیراقێ كریه ب مه‌ره‌ما گه‌نگه‌شه و په‌سه‌ندكرن و هنارتن وی بۆ جڤاتنا نوونه‌رێن عیراقێ، پێخه‌مه‌ت ده‌ركرن وه‌ك قانوونه‌كا نوو بۆ هه‌لبژارتنا جڤاتا نوونه‌رێن عیراقێ.
به‌لێ به‌ری ئه‌م بچینه ل سه‌ر خالێن ڤێ قانوونێ، مه ب فه‌ر دیت چه‌ند رێزه‌كان ل سه‌ر رێیێن گه‌هشتنا ده‌ستهه‌لاتێ بنڤێسین، هه‌روه‌ك شارازایێن دستووری و قانوونی و فقهی و سیسته‌مێن سیاسی هه‌ر ژكه‌ڤن به‌حسكری:
1ـ ب رێیا ویراسه‌تێ وه‌ك سیسته‌مێ پاشایه‌تیێ، مینا سعوودیه، ئوردن، مه‌غرب، دانیمارك، سوید و بریتانیا مه‌زن، لێ ئه‌ڤ جۆره سیسته‌مه ژی دو ره‌نگن: ئێك. پاشا د ناڤ سیسته‌می دا سه‌نته‌ره، ئانكو هه‌می تشت ل دووماهیێ ده‌ف وی كۆم دبیت (یملك ویحكم) وه‌ك سعوودیێ و ره‌نگێ دوویێ پاشا د ناڤ سیسته‌می دا، هێمایێ ده‌وله‌تێ یه، به‌لێ ده‌ستهه‌لاتا رێڤه‌برنا وه‌لاتی ل ده‌ڤ وی ناراستیت، هه‌ر وه‌ك دبێژن (یملك ولا یحكم) مینا پاشایێن سوید و بریتانیا مه‌زن.
2ـ ب رێیا كۆده‌تایێن سه‌ربازى، ل ڤێه‌ی له‌شكر ب رێیا هێزێ ده‌ستهه‌لاتێ دگوهۆریت، د ڤێ گوهۆرینێ دا، ملله‌ت نه یێ پشكداره د دانان و ئاڤاكرنا سیسته‌مێ سیاسی یێ وی وه‌لاتێ دا و پتریا ڤان جۆره گوهۆرینان به‌ر ب دكتاتۆریه‌تێ ڤه دچن.
3ـ ب رێیا شۆره‌ش و سه‌رهلدانێن جه‌ماوه‌ری، گوهۆرین ب رێیا شۆره‌شێ رامانا وێ ئه‌وه ملله‌ت و له‌شكر پێكڤه ب كریارا گوهۆرینێ رادبن، مینا شۆره‌شا فه‌رنسی 1798، لێ د سه‌رهلدانان دا ملله‌ت ب تنێ ب ڤێ كریارێ رادبیت، بێی له‌شكر پشكداریێ تێدا بكه‌ت، مینا سه‌رهلدانا كوردستانێ و باشۆرێ عیراقێ ل سالا 1991 یان له‌شكر د قووناغێن دووماهیێ دا پشكداریێ د ڤێ پرۆسێسێ دا دكه‌ت.
4ـ ب رێیا هه‌لبژاتن و ده‌نگێن ملله‌تی و ئه‌ڤه باشترین رێیه، هه‌تا نوكه مرۆڤی دانای بۆ گه‌هشتنا ده‌ستهه‌لاتێ، چنكو ئامیرێ گوهۆرینێ ده‌نگێ ملله‌تی یه و ملله‌ت ژێده‌رێ دانا شه‌رعیه‌تێ یه بۆ ده‌ستهه‌لاتێ و د ڤی سیسته‌می دا، ده‌ستهه‌لات هه‌ر چه‌ند ساله‌كان دهێته گوهۆرین ب رێیێن ئاشتییانه، و ملله‌تێن عیراقێ ئه‌ڤ رێیه یا په‌یره‌وكری بوو گه‌هشتنا ده‌ستهه‌لاتێ پشتی كه‌تنا رژێما به‌عس ل سالا 2003 و نڤێسینا دستوورێ هه‌رده‌م یێ ل سالا 2005.
بۆ زانین د كه‌ڤندا هنده‌ك ده‌ستهه‌لاتدارا هه‌بوون ده‌ستهه‌لات ل خه‌لكی دكر وه‌ك خودا مینا فیرعۆنی و نه‌مروودی و یان ژی ده‌ستهه‌لات دكر ب ناڤێ خودای، مینا حه‌مۆرابی و سه‌لكا وی یا قانوون دانانێ.
خالا ئێكێ: ئه‌گه‌رێن سه‌ره‌كیێن نڤێسیا ڤی پرۆژه قانوونێ:
ده‌مێ مرۆڤ ئه‌گه‌ر و پالده‌رێن به‌رهه‌ڤكرن و نڤێسینا ڤێ قانوونێ بخوینیت، دێ بینت زڤرینا نڤێسینا ڤێ قانوونێ بۆ ڤان ئه‌گه‌ران دزڤریت:
1ـ رێخستن و ئاماده‌كرنا هه‌لبژاتنه‌كا گشتی و ئازاد و ده‌ستپاك.
2ـ نوونه‌راتیا راسته‌قینه‌یا ئیرادا هه‌لبژێری.
3ـ هه‌ڤركیا راست و درست دوور ژ هه‌ر كارتێكرنه‌كا ده‌ره‌كی.
4ـ بلندكرنا ئاستی پرۆسا دیمۆكراتی ل عیراقێ.
5-هه‌ڤگرتن و ئێگرتنا هه‌می قانوونێن هه‌لبژارتنان، مینا قانوونا هه‌لبژاتنا جڤاتا نوونه‌رێن عیراقێ و جڤاتێن پارێزگه‌هان و كۆمسیۆنا بلندا هه‌لبژارتنێن عیراقێ.
6ـ بێ لایه‌نی و سه‌ربخوه‌یی ب مه‌ره‌ما جهئینانا گوپیتكا هیڤیخوازێن ملله‌تێن عیراقێ.
خالا دوویێ: په‌یگه‌رێ ڤێ قانوونێ:
پرۆژێ قانوونا هه‌لبژاتنا جڤاتا نوونه‌رێن عیراقێ ئه‌وا هاتیه ئاماده‌كرن ژلایێ سه‌رۆكاتیا كۆماریا عیراقێ ژ ( 103 ) مادا پێكدهێت و هاتیه دابه‌شكرن ل سه‌ر پێنچ ده‌رگه‌هان و هه‌ر ده‌رگه‌هه‌ك ژچه‌ند فه‌سلان پێكدئێت و هه‌ر فه‌سله‌ك ژی ژچه‌ند مادێن قانوونێ پێكدئێت، ب ڤی ره‌نگێ خوارێ:
1ـ ده‌رگه‌هێ ئێكێ، ب ناڤێ ( بنه‌مایێن هه‌لبژاتنێن هه‌ڤپشك) و ئه‌ڤ ده‌رگه‌هه ژ حه‌ڤت فه‌سلان پێكدهێت و هه‌ر ژ مادێ ئێكێ (1) ده‌سپێدكه‌ت و ب مادێ (37) ب دووماهیك دئێت، و ڤان بابه‌تان بخوه‌ڤه دگریت: پێناسه و ئارمانج و جێبه‌جێكرنا قانوونێ و مافێ هه‌لبژاتنێ و بازنێ هه‌لبژاتنێ و تۆمارا ده‌نگدانێ و پرۆپاگندا هه‌لبژارتنێ و پێرابوونێن ده‌نگدانێ.
2ـ ده‌رگه‌هێ دوویێ، ب ناڤێ (كومسیۆنا بلندا سه‌ربخوه‌یا هه‌لبژارتنان) و ئه‌ڤ ده‌رگه‌هه ژ شه‌ش فه‌سلان پێكدئێت و هه‌ر ژمادێ (38) ده‌ستپێدكه‌ت و ب مادێ (67) ب دووماهی دهێت، و ڤان بابه‌تان بخوه‌ڤه دگریت: ئه‌رگێن كۆمسیۆنێ و جڤاتا كۆمسیاران و ده‌ستهه‌لادارێن وان و گارگێریا هه‌لبژاتنان و شكائێتن هه‌لبژاتنان و نه‌مایێن گشتی.
3ـ ده‌رگه‌هێ سیێ، ب ناڤێ (هه‌لبژارتنا جڤاتا نوونه‌رێن عیراقێ) و ئه‌ڤ ده‌رگه‌هه ژ دو فه‌سلان پێكدئێت، و ب مادێ (68) ده‌ستپێدكه‌ت و مادێ (77) ب دووماهی دهێت، ڤان بابه‌تان بخوه‌ڤه دگریت: بازنێن هه‌لبژارتنا و كورسیكێن كۆتا.
4ـ ده‌رگه‌هێ چارێ، ب ناڤێ (هه‌لبژاتنێن جڤاتێن پارێزگه‌هان) و ئه‌ڤ ده‌رگه‌هه ژ دو فه‌سلان پێكدێت، و ب مادێ (78) ده‌سپێدكه‌ت و ب مادێ (87) ب دووماهی دهێت، و ڤان بابه‌تان بخوه‌ڤه دگریت: بازنێن هه‌لبژارتنان و كورسیێن كۆتا.
5ـ ده‌رگه‌هێ پێنجێ، ب ناڤێ (بنه‌مایێن سزادانێ و دووماهیئینانێ) و ئه‌ڤ ده‌رگه‌هه ژ دو فه‌سلان پێكدهێت، و ب مادێ (88) ده‌ستپدكه‌ت و ب مادێ (103) ب دووماهی دهێت، و ڤان بابه‌تان بخوه‌ڤه دگریت: بنه‌مایێن سزدانێ و بنه‌مایێن دووماهیئینانێ.
و پاش قانوون ئاماژێ ب ئه‌گه‌رێن دانانا ڤێ قانوونێ دكه‌ت و د هه‌مان ده‌مدا ژمارا كورسییێن هه‌ر پارێزگه‌هه‌كێ دیار دكه‌ت.
خالا سیێ: گرنگترین پره‌نسیبێن د ڤێ قانوونێ دا هاتین:
پتریا شارازایێن قانوونێ رێكه‌ڤتینه كو گرنگترین پره‌نسیبێن د ناڤا ڤێ قانوونێ دا هاتین د ڤان خالان دا كۆم دبن:
1ـ دامه‌زراندنا كۆمسیۆنه‌كا نوو، ل سه‌ر بنه‌مایێن نوو، دووربیت ژ پشك و پشكانا حزبی و مه‌زهه‌بی و تائفی.
2ـ بچووككرنا بازنێ هه‌لبژاتنێ ژ پارێزگه‌هێ بۆ قه‌زایێ.
3ـ په‌یره‌وكرنا سیسته‌مێ سه‌ركه‌ڤتیێ ئێكێ و نه‌هێلانا سیسته‌مێ لیستا نیڤ ڤه‌كری و سیسته‌مێ سانتلیگۆ.
4ـ كێمكرنا ژمارا كورسیێن جڤاتا نوونه‌رێن عیراقێ ژ 329 كورسیان بۆ 222 كورسیكان.
5ـ كێمكرنا ژیێ به‌ربژێری ژ 30 سالان بۆ 25 سالان.
خالا چارێ: جوداهیا ڤێ قانوونێ دگه‌ل قانوونا به‌ری خوه:
یا ئاشكرایه بۆ تایبه‌تمه‌ندان كو قانوونا جێبه‌جێكار ـ هه‌تا نڤێسینا ڤی بابه‌تی ـ بۆ هه‌لبژاتنا جڤاتا نوونه‌رێن عیراقێ، قانوونا ژماره چل و پێنچ (45) ئه‌وا ل سالا 2013 یا هه‌مواركری و ئه‌وا هاتیه په‌سه‌ندكرن و به‌لاڤه‌كرن د رۆژناما و قائعا عیراقی ژماره (4300) رێكه‌ڤتی دووێ كانوونا ئێكێ سالا 2013.
بۆ زانین ئه‌ڤ قانوونه تنێ ژ (48) مادان پێكدهات و هه‌تا نوكه سیێ راستڤه‌كرنا یا ژێگرتی یا ئێكێ ل 2018/1/24 و یا دووێ ل 2018/2/11 و یا سیێ ل رۆژێن دووماهیێ یێ ژی خولا چووی یا جڤاتا نوونه‌رێن عیراقی ل سالا 2019 و پرانیا ڤێ راستڤه‌كرنێ هاته‌لادان ژلایێ دادگه‌ها بلندا فیدرالی و د هه‌مان ده‌م دا نه هاته جێبه‌جێكرن وه‌كی هاتیه ده‌ركرن.
خالێن جودا د ناڤبه‌را پرۆژێ قانوونا نوو یا سالا 2019 و قانوونا كه‌ڤن یا ژماره (45) ل سالا 2013:
1- گوهۆرینا كومسیۆنێ و كێمكرنا جڤاتا كۆمسیاران ژ نه‌هـ ئه‌ندامان بۆ حه‌فت ئه‌ندامان.
2ـ جڤاتا كۆمسیاران پێكدئێت ژحه‌فت ئه‌نداما سیێ ژێ دادوه‌ران ژ چینا ئێكێ یا دادوه‌ران ودێ ئێنه هه‌لبژاتن ژ لایێ جڤاتا دادوه‌ریا بلندا عیراقێ و ئێك ژ وان ژی ژ هه‌رێما كوردستانێ و راوێژكاره‌ك ژجڤاتا ده‌وله‌تێ و دو مامۆستایێن زانكۆیێ دێ هێنه هه‌لبژارتن ژلایێ لژنه‌كا شارازا و تایبه‌تمه‌ند ل كۆلیژێن زانستێن سیاسی و زانسێن كۆمپیۆته‌ری و پێزانینان و ئێك ژی دڤێت ژمێریارێ قانوونی بیت و دهێته هه‌لبژارتن ژلایێ دیوانا جاڤدێریا دارایا فیدرال، و قانوونێ بۆ هه‌ر ئێكی ژ ڤان ژماره‌كا سالێن خزمه‌تێ یێن داناین.
3ـ سه‌رۆك و جێگر و رێڤه‌برێن گشتی یێن حه‌فت ده‌زگه‌هان یێن بێباركرین ژ پالێوراویێا هه‌لبژارتنان، له‌شكر و ئه‌ندامێن ده‌زگه‌هێن ئاسائیشێ و دادوه‌ر و ئه‌ندامێن داواكاری گشتی و سه‌رۆك و ئه‌ندامێن جڤاتا ده‌وله‌تێ و سه‌رۆك و جێگر و رێڤه‌به‌رێن گشتیێن دیوانا چاڤدێریا دارایی و سه‌رۆك و جێگر و رێڤه‌به‌رێن گشتێن ده‌ستا ده‌ستپاكیێ و سه‌رۆك ئه‌ندامێن جڤاتا كۆمسیاران و رێڤه‌به‌رێن گشتی یێن كۆمسیونا و د هه‌مان ده‌مدا ئه‌ندامێن جڤاتێن پارێزگه‌ها حه‌تا خولا وان ب دووماهیك دهێت.
4ـ كێمكرنا ژیێ به‌ربژێری بۆ بیست پێنچ سالان و د قانوونا كه‌ڤن دا سیهـ سالن.
5ـ كێمكرنا پرۆپاكندا هه‌لبژارتنا ژ سیهـ رۆژا بۆ بیست پێنج رۆژا.
6ـ كێمكرنا ژمارا كورسیێن جڤاتا نوونه‌ران ژ سیێ سه‌د وبیست كورسیان بۆ دوسه‌د وسیزده كورسی، ژ بلی كورسیكێن كۆتا.
7ـ د قانوونا كه‌ڤندا ژبۆ كو تا مه‌سیحیان عیراق هه‌می ئێك بازنه‌بوو، به‌لێ د قانوونا نوو دا، كورسییێن وان دێ ئێنه دابه‌شكرن ل سه‌ر پارێزگه‌هێن دهۆك و هه‌ولێر و مووسل و كه‌ركووك و به‌غداد.
8ـ د قانوونا كه‌ڤن دا عیراق هاتبوو دابه‌شكرن بۆ هه‌ژده بازنه ل سه‌ر بنیاتێ هه‌ر پارێزگه‌هه‌ك بازنه‌كێ هه‌لبژاتنان، به‌لێ د قانوونا نوو دا عیراق هاتیه دابه‌شكرن ل سه‌ر دوسه‌دوبیست ودو بازنێن هه‌لبژاتنان و ل سه‌ر بنه‌مایێن قه‌زایێ.
9ـ كۆتا ژنان دێ هه‌ر وه‌ك خوه مینت، چنكو دستووری رێژا بیست پێنج ژسه‌دێ بۆ وان ده‌ستنیشانكریه و قانوون نه‌ژێت ڤێ رێژێ كێمكه‌ت حه‌تا دستوور بهێته راستڤه‌كرن.
10ـ دڤێت كۆمسیۆن د بیستوچار ده‌مژمێران دا ئه‌نجامێن هه‌لبژاتنان رابگه‌هینیت.
11- دڤێت به‌ربژێرێ جڤاتا نوونه‌رێن عیراقێ ده‌رچوویێ زانكۆیێ بیت، د قانوونا كه‌ڤن دا رێژا بیست ژسه‌دێ دابۆ ده‌رچوویێن ئاماده‌یی ب هه‌می پشكێن خوه‌ڤه.
خالا پێنجێ: چه‌ند تێبینێن قانوونی ـ دستووری:
1ـ كێمكرنا ژمارا كورسیێن جڤاتا نوونه‌رێن عیراقێ ژ 213 ژبلی كۆتا، پێچه‌وانه‌ی مادێ (چلونه‌ه 49 / اولا) ژ دستوورێ عیراقێ یه، چنكو هه‌مان ماده دبێژیت هه‌ر كورسیكه‌ك به‌رامبه‌ر سه‌د هزار كه‌سایه ژنفۆسا عیراقێ، به‌لێ چنكو حه‌تا نوكه حوكمه‌تا عیراقێ چ سه‌رژمێریاری نه‌كرینه، نڤێسه‌ریێن ڤێ قانوونێ ئه‌ڤ چه‌نده بهانه دیت بۆ كێمكرنا ژمارا كورسیكان.
2ـ ب دیتنا نڤێسه‌رێ بابه‌تی ئه‌گه‌ر ب قانوون مووچه و ئیمتیازێن په‌رله‌مانته‌ر وه‌زیر و پله تایبه‌تا كێمكه‌ن، دا شێن ژمارا كورسیكا وه‌ك خوه هێلن.
3ـ دانا مه‌رجێ خواندنێ كو ژبكالۆریۆسێ كێمتر نه‌بیت، پێچه‌وانێ مادا بیستێ (20) ژ دستوورێ عیراقێ كو تێدا هاتیه: ((للمواگنین رجالا و نس‌وا: حق المشاركه فی الشۇون العامه والتمتع بالحقوق السیاسیه، بیما فیها حق التصویت والانتخاب والترشح )) دانا مه‌رجێ خواندنێ ڤێ مادێ ژناڤه‌رۆكا وی ڤالا دكه‌ت.
4ـ ب دیتنا نڤێسه‌رێ ڤی بابه‌تی ئه‌وێ ده‌نگی دده‌ت گرنگتره ـ د پرۆسێسا هه‌لبژاتنێ دا ـ ژ وی ئه‌وێ ده‌نگی پێده‌ت، له‌ورا ل ڤێرێ بۆ قانوونێ مه‌رجێ خواندنێ بۆ ده‌نگده‌ری نه دانایه؟.
له‌ورا ژپێخه‌مه‌ت بلندكرنا ئاستێ خواندنێ و پرۆسا دیمۆكراتی ل عیراقێ دێ یا باشتربیت مه‌رجێ خواندێ بۆ دایكبویێن پشتی سالا 2003 بێته دانان و تایبه‌ت پشتی راستڤه‌كرنا دستووری و نابیت ئاستێ وان یێ خواندنێ ژ خاندنا بنه‌ره‌ت كێمتربیت.
5ـ سه‌رۆك كۆمارێ عیراقێ ئه‌ڤ قانوونه ئاماده‌كریه ل ژێر ده‌ستووردانا مادێ شێستێ (60) ژ دستوورێ عیراقێ، ئه‌وا ده‌ستهه‌لاتێ ده‌ته سه‌رۆك كۆماری دگه‌ل جڤاتا وه‌زیرێن عیراقێ پرۆژه قانوونا بۆ جڤاتا نوونه‌ران فرێكه‌ن.
6ـ ئه‌ڤ پرۆژه قانوونه نه‌بتنێ قانوونا هه‌لبژارتنا جڤاتا نوونه‌رێن عیراقێ یه، به‌لێ ده‌مان ده‌مدا قانوونا كۆمسیۆنا بلندا سه‌ربخوه‌یا هه‌لبژارتنا یه و دیسا قانوونا جڤاتێن پارێزگه‌هایه، له‌ورا د مادێ سه‌دوئێكێ (101) ژ ڤێ قانوونێ ئاماژه ب و ئێكێ دهێته‌كرن پشتی په‌سه‌ندكرنا ڤێ قانوونێ، هه‌ر ئێك ژ قانوونا هه‌لبژارتنا ژماره 45 یا سالا 2013 و قانوونا جڤاتێن پارێزگه‌ها یا ژماره 12 یا سالا 2018 و قانوونا كۆمسیۆنا بلندا سه‌ربخوه‌یا هه‌لبژارتنا یا ژماره 11 یا سالا 2007 كار ب ڤان هه‌ر سیێ قانوونان نامینت ودێ هێنه ژكارخستن.
7ـ ژبه‌ركو ده‌ستهه‌لاتدارێن عیراقێ ل وانا دیمۆكراتێه‌تێ سه‌رنه‌كه‌ڤتن دێ یا باشتربیت هه‌ر سیێ سالا جاره‌كێ هه‌لبژارتن بێنه‌كرن جهێ چار سالان ـ پشتی راستڤه‌كرنا دستووری ـ و دێ یا باشتربیت ئه‌ڤ ئێكه ل هه‌رێما كوردستانێ ژی بێته په‌یره‌وكرن هه‌ر نوكه.
8ـ ناڤێ قانوونێ بهێته راستڤه‌كرن ژ قانوونا هه‌لبژاتنا جڤاتا نوونه‌ران عیراقێ بۆ ((قانوونا هه‌لبژارتنێ و كۆمسیۆنا بلندا سه‌ربخوه‌یا هه‌لبژارتنان)).
پارێزه‌رێ راوێژكار ودكتوراه فی الفقه المقارن بالقانون
محه‌مه‌د عامر دێرشه‌وى
(ڕۆژهه‌لاتناس و سیاسى)
ئه‌وله‌ویه‌تا هه‌مى كوردان و هه‌ر ئێك ل جهێ خوه:
1) شیانێن خوه ته‌رخان بكه‌ت، بۆ نه‌هێلانا قركرنا ملله‌تێ كورد ل ڕۆژئاڤایێ كوردستانێ ل سه‌ر ده‌ستێ ده‌وله‌تا تركا.
2) ڕێگرى ل به‌رامبه‌رى عه‌ره‌بكرن و ژێكڤه‌قه‌تاندنا ده‌ڤه‌رێن كوردى.
3) دڤێت دۆزا نه‌ته‌وه‌یى و پاشه‌ڕۆژا ڕۆژئاڤایێ كوردستانێ و دانوستاند و ده‌ستوورێ بیت… هتد هه‌رده‌م ل بیر بن.
پرسیارا سه‌ره‌كى ئه‌وه، ئه‌رێ له‌شكرێ سووری دڤێت و دشێت ڕێ ل سنگێ قركرنا ملله‌تێ كورد بگرت؟
لبه‌رچاڤوه‌رگرتنا بارێ سووریان و له‌شكرێ ڤێ ده‌وله‌تێ دیار دبیت، نه ئه‌و ڤیان هه‌یه، نه ئه‌و شیان هه‌نه و نه‌ژى ئه‌و ڕێك بۆ له‌شكرێ سووریا دهێته‌دان، بچت شه‌رێ له‌شكرێ تركیا بكه‌ت. ئه‌مریكا و ڕۆسیا ڤێ چه‌ندێ قه‌بوول ناكه‌ن. له‌وان قه‌ت ناكه‌ڤت سه‌رێ مرۆڤ، كو ئینادنا له‌شكرێ سووری ببت مایێ ڕاوه‌ستانا قڕكرنا خه‌لكێ ڕۆژئاڤایێ كوردستانێ.
ده‌وله‌تا سووری، ب تایبه‌ت ڕژێما به‌عس، دانه‌را پیلانا كه‌مه‌را عه‌ره‌بی یه. ڤێ رژێمێ بۆ ئیك ڕۆژێ خوه ژ عه‌ره‌بكرنا ده‌ڤه‌رێن كوردى نه‌دایه پاش. دڤێت مرۆڤ چاڤه‌رێ نه‌بت ژ ڤێ ده‌وله‌تێ، ئه‌و بچت شه‌رێ تركا، بۆ كو ببت ڕێگر ل به‌رامبه‌رى ڤاله‌كرنا خاكا ڕۆژئاڤایێ كوردستانێ ژ كوردان. به‌لكو دڤێت بزانبیت، ئه‌ڤ ده‌وله‌ت دێ كه‌یفخوه‌ش بیت، بارودۆخه‌ك بهێت پێشت (ل ڤێرێ هێرشا ده‌ولتا تركا لسه‌ر خاكا ڕۆژئاڤایێ كوردستانێ) خه‌ونا عه‌ره‌بكرنێ ب ساناهى ببیت و دو چووچك ب به‌ره‌كێ.
خالا سیێ: بێگۆمان بده‌ستڤه‌ئینانا مافێن نه‌ته‌وه‌یى ل هه‌ر پارچه‌كێ، دووماهیێ دێ ب ڕێیا دانوستاندن و ده‌ستوریكرنا مافان بیت. سه‌ربۆرێن ملله‌تێ كورد نیشادده‌ن، بۆ ب ده‌ستڤه‌ئینانا مافێن ڕه‌وایێن نه‌ته‌وه‌یى ب ڕێكا گفتوگۆیان؛ دو خالێن سه‌ره‌كى پێویستن و میزانا كوردان ب هێز دكه‌ت ل سه‌ر مێزێ:
1) ئێكرێزیا كوردان و ناتكڕه‌ویا لایه‌نه‌كێ د بریارێ دا. مخابن ل رۆژئاڤایێ كوردستانێ تاكڕه‌وى دهێت دیتن نه‌ك براتى و ب هه‌ڤڕا كاركرن بۆ ئارمانجێن نه‌ته‌وه‌یى.
2) خالا دووێ كو سه‌نگێ لایه‌نێ كوردى د پرۆسێسێن دانوستاندنان دا ب هێزه دكه‌ت، ئه‌وه كور ل سه‌ر ئه‌ردى هه‌بت، واته خاك د ده‌ستێ لایه‌نێ كوردی دا بیت.. ده‌ما ته ئه‌رد ژ ده‌ست دا، ژبه‌ر هه‌ر ئه‌گه‌ره‌كى، حوكمه‌تێن داگیركه‌ر نه‌ته‌نها ب سڤكی ڤه ل كوردان دنێرن، به‌لكو هه‌ر قه‌بوول ناكه‌ن، نوونه‌رێن كوردان، وه‌كو نوونه‌رێن نه‌ته‌وه‌یه‌كێ، ل سه‌ر مێزێ ڕووینن.
فشارا ناڤده‌وله‌تى د به‌رژه‌وه‌ندیا ڕۆژئاڤایێ كوردستانێ دا هه‌یه و ڕۆژ بۆ ڕۆژێ باشتر دبیت. تاوانێن له‌شكرێ ترك و هه‌ڤالبه‌ندێن وان، كو پڕانى پاشمایێن قاعیده و داعشن، ل گه‌ل گازیا كوردان ل سه‌ر ئاستێ ڕایاگشتى و حوكمه‌تێن ناڤده‌وله‌تى، دێ بن مایێ پشته‌ڤانیه‌ك باشتر، كو ئێدى یێن وه‌كو ترامپ ژى ژ دوباره هه‌لبژارتنا خوه بترسن، گه‌ر وێنێن قركرنا ملله‌تێ كورد به‌ربه‌لاڤ بوون. و هه‌ر ئه‌ڤ دێ بیت مایێ هه‌لویستێن باشرت بۆ ڕۆژئاڤایێ كوردستانێ.
بارێ ڕۆژئاڤایێ كوردستانێ ئه‌ڤرۆ گه‌له‌ك ل بارێ هه‌رێما كوردستانێ دچیت، پشتى 16 ئۆكتوبه‌رێ. داستانێن مینا پردێ و سحێلا بوون مایێ وێ چه‌ندێ، كو كورد ل سه‌ر خاكا خوه بمینت. پشتى ڤان هه‌ردو داستانان سه‌نگا هه‌رێما كوردستانێ ل به‌رامبه‌رى به‌غدا و جیهانێ ما ل به‌ر چاڤ و گوهه‌رین د به‌رژه‌وه‌ندیا هه‌رێمێدا په‌یدا بوون. ئه‌ڤه دشێت ببیت نموونه‌یه‌كا سه‌رمه‌شق بۆ ڕۆژئاڤایێ كوردستانێ.
نيشاندان