پەرلەمانێ هەرێما كەتەلۆنیا ل وەلاتێ ئیسپانیا د چارچۆڤەیێ سەرەدانەكا وەزیرێ شەهید و ئەنفالكریان ل هەرێما كوردستانێ، سۆز دا قوربانی و ئەنفال و كیمیاباران و جینۆساید و هەموو نەهامەتیێن خەلكێ كوردستانێ بێخیتە بەراهیا كارێن خوە بۆ وێ چەندێ ب جینۆساید ب نیاسیت.
عەبدوللا حاجی مەحمود، وەزیرێ كاروبارێن شەهید و ئەنفالكریان ل هەرێما كوردستانێ ل گەل شاندەكێ وەزارەتێ، سەرەدانا پەرلەمانێ هەرێما كەتەلۆنیایێ ل باژێرێ بەرشەلۆنا ل وەلاتێ ئیسپانیا كر و ژ ئالیێ ئەلبا ڤێركێس جێگرێ سەرۆكێ پەرلەمانێ هەرێما كەتەلۆنیایێ و ئانا بالسێرا جێگرا سەرۆكێ كۆمسیۆنا پەیوەندیێن دەرڤە ل پەرلەمانێ كەتەلۆنیا پێشوازی لێ هاتە كرن.
د وێ دیدارێ دا وەزیرێ شەهید و ئەنفالكریا ڕۆناهی ئێخستە سەر ئارمانجا سەرەدانێ كو بۆ پشكداریكرنێ بوو د كۆنفرانسێ 16 یێ ئێكەتیا زانایێن نێڤدەولەتی یێن جینۆسایدێ ل باژێرێ بەرشەلۆنە، هەروەسا باسێ قوربانیدان و نەهامەتیێن خەلكێ كوردستانێ و ئەنفال و كیمیاباران
و جینۆسایدا دژی گەلێ كورد هاتیە كرن .
جێگرێ سەرۆكێ پەرلەمانێ كەتەلۆنیا ژی ڕاگەهاند كو پەرلەمانێ هەرێما كەتەلۆنیا پرسا جینۆسایدا كوردان دێ ئێخیتە بەراهیا كارێن خوە بۆ وێ چەندێ ئەو كارەسات و جینۆسایدێن كو ب سەرێ خەلكێ كوردستانێ دا هاتین ب زیندی ل سەر ئاستێ نێڤدەولەتی بمینن .

سەرۆكێ دیوانا سەرۆكایەتیا هەرێما كوردستانێ ڕادگەهینیت: دانوستاندن و پەیوەندی ل گەل كۆمسیۆنا بلند یا سەربخوە یا هەلبژارتنان ل ئیراقێ بۆ دیاركرنا ڕۆژا هەلبژارتنێن پەرلەمانێ كوردستانێ د بەردەوامن و خویاكر، بۆچوونا نەتەوەیێن ئێكگرتی ئەوە كۆمسیۆن دشێت د ئەڤسالەدا سەرپەرشتیا هەلبژارتنێن پەرلەمانێ كوردستانێ ل هەمان ڕۆژا هەلبژارتنێن جڤاتێن پارێزگەهێن ئیراقێ بكەت.
فەوزی حەریری، سەرۆكێ دیوانا سەرۆكایەتیا هەرێما كوردستانێ گوت» پشتی بڕیارا دادگەها فیدرالی، مە سەرەدانا كۆمسیۆنا هەلبژارتنێن ئیراقێ ل بەغدا كر و بۆچوونێن جودا هەبوون ل سەر ئەنجامدانا هەلبژارتنێن پەرلەمانێ كوردستانێ، لەوما پشتی وێ ڕوونشتنێ مە ئەو داخوازی هەرێما كوردستانێ كرن بۆ زێدەتر دانوستاندنێ».
فەوزی حەریری دیاركر» مە دوپاتی ل سەر ئەنجامدانا هەلبژارتنان ل 18/11/2023 ب گۆرەی فەرمانا سەرۆكایەتیا هەرێمێ كر وهەروەسا ڕازی بووین ژی ل سەر وێ چەندێ كو ل گەل هەلبژارتنێن جڤاتێن پارێزگەهێن ئیراقێ ل 18/12/2023 بهێنە ئەنجامدان، بەلێ هەتا نوكە كۆمسیۆنێ ژڤانێ هەلبژارتنان ئێكلا نەكریە».
ئاماژەكر» ئەم ل گەل جینین پلاسخارت، نوونەرا تایبەت یا سكرتێرێ گشتیێ نەتەوەیێن ئێكگرتی ل ئیراقێ و پسپۆرێن نەتەوەیێن ئێكگرتی كۆمبووینە و باوەریا وان ئەوە دشیانێن كۆمسیۆنا هەلبژارتنێن ئیراقێ دایە د ئەڤسالەدا ل گەل هەلبژارتنێن جڤاتێن پارێزگەهێن ئیراقێ، هەلبژارتنێن پەرلەمانێ كوردستانێ ژی بڕێڤەببەت».
ل ڕۆژا 10/7/2023، سەرۆكایەتیا هەرێما كوردستانێ نڤیسارەك ئاراستەی كۆمسیۆنا هەلبژارتنێن ئیراقێ كریە ب گۆرەی فەرمانا هەرێمێ هەژمار 90 ل 26/3/2023، بڕیار هاتیە دان هەلبژارتنێن پەرلەمانێ كوردستانێ ل ڕۆژا 18/11/2023 بهێنە ئەنجامدان، بۆ وێ مەبەستێ ژی داخواز ژ كۆمسیۆنا هەلبژارتنێن ئیراقێ كریە بەرهەڤیێ نیشا بدەت بۆ سەرپەرشتیكرنا هەلبژارتنان د وی ژڤانێ دیاركری دا، یان ژی ل گەل هەلبژارتنێن جڤاتێن پارێزگەهێن ئیراقێ ل 18/12/2023 بهێنە ئەنجامدان .
پشتی بڕیارا دادگەها فیدرالی ل 30/5/2023 دۆر دەمێ درێژكرنا دەمێ قانوونی یێ ژیێ خولا پێنجێ یا پەرلەمانێ كوردستانێ، د نوكە دا ئالیێن پەیوەندیدارێن هەرێما كوردستانێ ل گەل كۆمسیۆنا بلند یا هەلبژارتنێن ئیراقێ، دانوستاندنێ ل دۆر دیاركرنا ژڤانەكی بۆ ئەنجامدانا هەلبژارتنێن پەرلەمانێ كوردستانێ، كو ژ ئەگەرێ ئەنجامدانا هەلبژارتنێن جڤاتێن پارێزگەهێن ئیراقێ و ب دووماهی هاتنا دەمێ قانوونی یێ كاركرنا جڤاتا كۆمسیارێن كۆمسیۆنێ پشتی هەلبژارتنێن جڤاتێن پارێزگەهان، هەتا نوكە هیچ ژڤانەك بۆ هەلبژارتنێن پەرلەمانێ كوردستانێ نەهاتیە دیاركرن.
ل 21/6/2023، مەسرور بارزانی، سەرۆكێ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ پشتی پێشوازیكرنێ ل جینین پلاسخارت، نوونەرا تایبەت یا سكرتێرێ گشتیێ نەتەوەیێن ئێكگرتی ل ئیراقێ، د تویتەكی دا ڕاگەهاند» خەلكی مافێ هەلبژارتنان هەیە، ل گەل نوونەران تایبەت یا سكرتێرێ گشتیێ نەتەوەیێن ئێكگرتی ل ئیراقێ مە باس ل بەرهەڤیان و پشتەڤانی ل دۆر ڤێ چەندێ كر».
بڕیارە ل 18/12/2023 هەلبژارتنێن جڤاتێن پارێزگەهێن ئیراقێ ( ژبلی پارێزگەهێن هەرێما كوردستانێ) بهێنە ئەنجامدان ب پشكداریا زێدەتر ژ 23 ملیۆن دەنگدەران و ب گۆرەی ڕێنمایێن كۆمسیۆنا بلند یا هەلبژارتنان ل ئیراقێ د ڤێ مەهێ دا دێ دەست ب تۆماركرنا هەڤپەیمانیێن حزبان هێتە كرن.

سەرۆك مەسعود بارزانی پێشوازی ل محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرێن ئیراقێ كر و پاشی پێكڤە ل هەڤالینیا فوئاد حسێن وەزیرێ دەرڤەیێ ئیراقێ سەرەدانا چەندین جهێن گەشتیاری ل سۆران كر.
سەرەدانا سەرۆك وەزیرێن ئیراقێ بۆ هەرێما كوردستانێ یا فەرمی نەبوو و ب ئارمانجا دیتنا دەڤەرێن گەشتیاری و سروشتێ جوان یێ دەڤەرێ هاتبوو هەرێما كوردستانێ.

سەرۆك مەسعود بارزانی پشكداری د ڕێوڕەسمێ هەلكەفتا ڕۆژا نیشتمانی یا فرەنسا دا كر كو ئەو ڕێورەسمە ژ ئالیێ فونسۆلخانەیا گشتی یا وەلاتێ فرەنسا ل هەولێرێ هاتبوو سازكرن و تێدا هەژمارەكا بەرچاڤ ژ مێهڤانێن ناڤخوەیی و بیانی بەرهەڤ بوون، سەرۆك بارزانی پیرۆزباهیا ڕۆژا نیشتمانی یا فرەنسا ل قونسۆلێ گشتیێ فرەنسا ل هەولێرێ كر.

سەرۆك مەسعود بارزانی ل سەلاحەدین پێشوازی ل خالد بن حەمەد ئەلسەلیتی، بالیۆزێ قەتەر ل ئیراقێ كر و د دیدارەكێ دا بیر و ڕا ل دۆر گرنگیا پەیوەندیێن د ناڤبەرا وەلاتێ قەتەر و هەرێما كوردستانێ هاتنە ئالوگوركرن و بالیۆزێ قەتەر نیازا وەلاتێ خوە بۆ ڤەكرنا قونسۆلخانەیەكێ ل هەولێرێ ب سەرۆك بارزانی ڕاگەهاند. ژ ئالیێ خوەڤە سەرۆك بارزانی پێشوازی ل پێشڤەبرنا پەیوەندیێن هەردو ئالیان و ڤەكرنا قونسۆلخانەیا قەتەر ل هەولێرێ كر.

د كۆڕەكی ل دەرڤەی وەلاتی، سەرۆكێ ئێكەتی نیشتمانی كوردستان، پەیوەندیێن د ناڤبەرا پارتیا مە و حزبا خوە ب خراب ل قەلەم دان و ئەگەرێ وێ خرابیێ ژی ئێخستە ستوویێ پارتیا مە وەكو وێ چەندێ مە پارتی گرفت و جوداهیێن خوە ئێكلایەنە دروستكربن!.. دیارە ژ بیرا وان چوویە كو ل پتریا ویستگەهاندا سەرەرای هەڤپشكیا وان د حوكمڕانیێ دا، بەلێ ژ ئالیێن ئۆپۆزسیۆنێ زێدەتر كێشە و گرفت بۆ كار و چالاكیێن حوكمەتێ دروست دكرن.
د ئاخڤتنێن خوە دا باس ل كێشەیێن پارێزگەها سلێمانیێ دكەت بێی بەرچاڤكرنا ڕاستیان و باس ل وێ چەندێ ناكەت كو حزبا وی هۆكارێ سەرەكی یە و ڕیگربوو ل بەردەوم ئاڤەدانكرن و بجهئینانا پڕۆژەیێن خزمەتگوزاری و هەتا دگەهیتە بابەتێ ئەمنی و دەست ب سەرداگرتنا داهاتێ ناڤخوەیی یێ پارێزگەهێ و هەموو وی سنووری، وێ چەندێ ژی ڕۆهن ناكەت كو حزبا وی بوویە بەدیلێ حوكمەتێ و ناهێلێت دەزگەهێن شەرعی ڕۆلێ خوە ببینن و نابێژیت ژكیرێ وان هەموو شیانان بدەستڤە دئینن كو ل شوینا دەزگەهێن حوكمەتێ پارەی ب مەزێخن.
ژ ئالیەكی دی ڤە ژ بیرا وی چوویە كا چاوا دەزگەهێن حوكمەتا فیدرالی و دادگەها فیدرالی ئینا دناڤ پڕۆسەیا حوكمڕانیا هەرێمێ دا و چەند چارەسەریا كێشەیێن ب وی بابەتی ڤە ئالۆزكریە.
پارتی ئێك مەرجەعیەت و ئێك هەلویست هەبوو و یا بڕیارێ ل سەر ددەت دهێتە بجهئینان، ئەو هیڤیا وانە هەڤشێوەیێ خوە ل كوردستانێ پەیدا بكەن، بلا پشتڕاست بیت مەرجەعیەت و ئێكهەلویستیا پارتی ل هیچ ویستگەهەكێ نەهاتیە گوهۆڕین و ژ نوكە و وێڤە ناهێتە گوهۆڕین. هەكە پارتی پەیوەندیا خوە ل گەل حزبا وی ل سەر بنەمایێ ئاخڤتنێ و داخویانیێن كادر و سەركردەیێن وان ڕێكخستبا پێدڤی بوو هیچ كۆمبوونەك نەهاتبا ئەنجامدان، بەلێ هەكە ئیرادەیا ڕێككەفتنێ د دەستێ واندا نەبیت بهانە دزۆرن بۆ تێكدانا زەمینەیا تێكگەهشتنێ و نێزیكبوونێ.
خەلكێ كوردستانێ ئاگەهدار دكەین كو پارتیا مە یا ڕژدە د چارەسەركرنا كێشەیان و پەیداكرنا سەقایەكێ ئارام بۆ وەلاتیان و ئێكڕێزیێ و پێشئێخستنا پڕۆسەیا سیاسی ل كوردستانێ، هەروەكو ئاشكرایە ژی باشكرنا كێشە و جوداهیان ب وی شێوازی و برنا وان بۆ دەرڤەی هەرێمێ ئاماژەیەكا نوویە بۆ بێ خەمبوونێ ژ ئێكڕێزیا ناڤمالا كوردستانی.

د نڤیسارەكا فەرمی دا ب ئیمزایا سەرۆكێ دیوانا سەرۆكایەتیا هەرێما كوردستانێ كو هاتیە ئاراستەكرن بۆ كۆمسیۆنا بلند یا سەربخوە یا هەلبژارتنان ل ئیراقێ و دانەیەك ژی بۆ ئالیێن پەیوەندیدار هاتیە دان، سەرۆكایەتیا هەرێما كوردستانێ داخوازكریە كۆمسیۆنا ئیراقێ بەرهەڤیێ نیشان بدەت بۆ سەرپەرشتیكرنا هەلبژارتنێن پەرلەمانێ كوردستانێ.
د نڤیسارا سەرۆكایەتیا هەرێما كوردستانێ دا ئاماژە ب وێ چەندێ هاتیە كرن كو ب گۆرەی فەرمانا هەرێمێ هەژمار 90 ل 26/3/2023 بڕیار هاتیە دان هەلبژارتنێن پەرلەمانێ كوردستانێ ل ڕۆژا 18/11/2023 بهێنە ئەنجامدان، بۆ وێ مەبەستێ ژی داخواز كریە كۆمسیۆنا بلند یا سەربخوە یا هەلبژارتنان ل ئیراقێ بەرهەڤیێ نیشان بدەت بۆ سەرپەرشتیكرنا هەلبژارتنان ل ژڤانێ دیاریكری، یان ژی ل گەل هەلبژارتنێن جڤاتێن پارێزگەهێن ئیراقێ ل 18/12/2023.

دەستەیا ئامارێ ل هەرێما كوردستانێ ڕاگەهاند: ب گۆرەێ خەملاندنان پێشبینی دهێتە كرن هەژمارا ئاكنجیێن هەرێما كوردستانێ ل دوماهیا ئەڤسالە بگەهیتە زێدەتر ژ شەش ملیۆن و 556 هزار كەسان كو زێدەتر ژ سێ ملیۆن و 296 هزار نێر و سێ ملیۆن و 260 هزار مێیان بخوەڤە دگریت.
دەستەیا ئامارێ ل هەرێما كوردستانێ كۆمەكا ئاماران بەلاڤكرن و ڕاگەهاند» نەبوونا سەرژمێریا ل ئیراقێ بۆ دەمێ 36 سالێن بۆری، ڤالاهیەكا مەزن ئێخستیە ژێدەرێ گرنگێ داتایێن پلانان ژ بەر نەبوونا نیشاندەرێن دیموگرافی ب هووردەكاریێن خوەڤە، لەوما دەستەیا ئامارێ پێدڤی بوو ڕێكێن دی بگریتە بەر بۆ دابینكرنا وان داتایان بكارئینانا بەرنامێ نە ڕاستەوخوە یێ خەملاندنا هەژمارا ئاكنجیان».
ب گۆرەی ئامارێن دەستەیا ئامارێ ل هەرێما كوردستانێ، پێشبینی دهێتە كرن بۆ سالا 2023 هەژمارا ئاكنجیان ل هەرێما كوردستانێ بگەهیتە شەش ملیۆن و 556 هزار و 752 كەسان كو سێ ملیۆن و 296 هزار و 240 كەس ژ ڕەگەزێ نێر و سێ ملیۆن و 260 هزار و 514 كەس ژ ڕەگەزێ مێ نە».
هەر ل دووڤ وێ ئامارێ « 78.4% ژوان ئاكنجیێن باژێرانە و 21.6% ئاكنجیێن گوندانە» هەروەسا گەشەیا ئاكنجیان بۆ سالا 2023 ب 2% هاتیە خەملاندن.
ل دۆر هەژمارا ئاوارە و پەنابەران ل هەرێما كوردستانێ، دەستەیا ئامارێ پشتبەستن ب ئامارا ڕێكخراوا كۆچ یا نێڤدەولەتی كریە كو هەژمارا كەسێن ئاوارەیێن ناڤخوە ئیراقێ ل ناڤەراستا 2022 گەهشتیە ملیۆنەك و 18 هزار كەسان كو پشكا هەرێما كوردستانێ ژ ئاوارەیێن ناڤخوە نێزیكی 694 هزار كەسانە ئانكو 52.6% ژ ئاوارەیێن ناڤخوەیی ل ئیراقێ.
دەستەیا ئامارێ ل ئیراقێ دبێژیت» زوورترین هەژمارا ئاوارەیێن هەرێما كوردستانێ ل پارێزگەها دهۆكێ د ئاكنجی نە و پاشی ل پارێزگەهێن دی كو پلەبەندی ب ڤی شێوەیە: دهۆك 320 هزار كەس، هەولێر 233 هزار كەس، سلێمانی 142 هزار كەس.

سەرۆكێ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ، مەسرور بارزانی د پەیامەكێ دا سوپاسیا خەلكێ كوردستانێ دكەت و ڕاگەهاند: پاشەڕۆژ یا گەشە و كاروانێ چاكسازیێ و ئاڤەدانیێ ناڕاوەستیت.
مەسرور بارزانی، سەرۆكێ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ د پەیامەكێ دا ل پێگەهێ خوە یێ تایبەت ل تۆرا جڤاكی یا تویتەری بەلاڤكر» سوپاس بۆ وان هەموویان یێن ل ڤان چار سالێن بۆری، ژ پێخەمەت كوردستانەكا ب هێزتر و ئاڤەدانتر پشتەڤانێن مە بوون».
د پەیاما سەرۆكێ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ دا هاتیە ژی» سوپاسیا من یا تایبەت ژی بۆ خەلكێ خۆڕاگرێ كوردستانێ، پاشەڕۆژ یا گەشە و كاروانێ چاكسازیێ و ئاڤەدانیێ ناڕاوەستیت».

ئەندامەكێ جڤاتا نوونەرێن ئیراقێ ژ فراكسیۆنا پارتی دیموكراتی كوردستان دبێژیت: حوكمەتا هەرێما كوردستانێ تانە ل چار مادەیێن بودجەیا گشتی یا ئیراقێ دایە.
د. خەلیل غازی، ئەندامێ جڤاتا نوونەرێن ئیراقێ ژ فراكسیۆنا پارتی دیموكراتی كوردستان و ئەندامێ لژنەیا دارایی ل جڤاتا نوونەران گوت» حوكمەتا هەرێما كوردستانێ تانە ل مادەیێن 2 و 11 و 12 و 13 ژ بودجەیا گشتی یا ئیراقێ دایە».
د. خەلیل غازی ئاشكراكر ژی» ل 12 تەمووزا 2023، حوكمەتا هەرێما كوردستانێ ل دادگەها فیدرالی سكالا دژی وان بڕگە و مادەیێن بودجەی تۆماركریە».
ڕۆهنكر ژی» ئەو بڕگەیێن بودجەی كو حوكمەتا هەرێما كوردستانێ سكالا دژی تۆماركرین، گرێدای ماف و شایستەیێن دارایی یێن خەلكێ هەرێما كوردستانێ نە، كو ئەو بڕگە بەرۆڤاژی دستوورێ ئیراقێ نە».
سەبارەت بجهئینانا بودجەیا گشتی یا ئیراقێ، وی ئەندامێ جڤاتا نوونەرێن ئیراقێ دیاركر» هەر دەمێ ڕێنمایێن تایبەت بجهئینانا بودجەی هاتنە دەركرن، شایستەیێن دارایی یێن حوكمەتا هەرێما كوردستانێ دێ هێنە مەزاختن تاكو دادگەها فیدرالی یا ئیراقێ بڕیارێ ل سەر سكالایا حوكمەتا هەرێما كوردستانێ ددەت، هەكە هەر بڕگە و مادەیەك یا شاش بیت دێ هێتە لادان یان دێ هێتە ڕاستڤەكرن».
گوت ژی» تۆماركرنا تانێ ل بودجەیا گشتی یا ئیراقێ ڕێگریێ ل هنارتنا مووچە و شایستەیێن دارایی یێن هەرێما كوردستانێ ناكەت».
ژ ئالیەكی دی ڤە ب گۆرەی كوردستان 24، حوكمەتا هەرێما كوردستانێ سكالایەك ل دادگەها بلند یا فیدرالی یا ئیراقی تۆماركریە و تان ل برگەیێن (ئەلیف، با، ج، د، ه) ژ بڕگەیا دویێ ژ مادەیا 12 ژ قانوونا بودجەیا گشتی یا فیدرالی یا ئیراقێ هەژمار 13 سالا 2023 بۆ سالێن 2023و 2024 و 2025 دایە ل سەر بنەمایێ پێشێلكرنا مادەیێ 115 ژ دستوورێ ئیراقێ.
دستوورێ ئیراقێ ل سالا 2005 دەستهەلاتێن كاركرنا فیدرالی ب مادەیێ 110 دیاركریە كو مەرجێن تایبەت یێن د ناڤبەرا حوكمەتا ئیراقێ و حوكمەتا هەرێما كوردستانێ ژ 9 بڕگەیان پێكهاتیە.
د مادەیا 115 ژ دستووری ئیراقێ هاتیە، دەستهەلاتێن هەڤپشك د ناڤبەرا حوكمەتا فیدرالی و حوكمەتا هەرێما كوردستانێ د مادەیێن 111 و 112 و 113 و 114 هاتینە دیاركرن، كا چاوان مامەلە ل گەل ڕووداو و سیاسەتان دكەن و بڕێڤەدبەن، هەروەسا ل مادەیێ 115 هاتیە كو دەستهەلاتێن دی د ناڤبەرا حوكمەتا فیدرالی و حوكمەتا هەرێما كوردستانێ دا دشێن ب هەڤپشكی و ب ڕێككەفتن ل سەر هەموو مادەیێن دستووری ڕێكبكەڤن.