فەرسەت سۆفی *
ل گۆری ھەموو پێڤەر و بەرپرسیاریان ھەڤپشک (تچامنی) دکەڤیتە ستویێ کابینەیێن حوکمەتێ، ب شێوەیەکێ ھەڤپشک ژی، خوەدی دەستەەفتان دەردکەڤیت، لۆژیک وێ چەندێ قەبوولناکەت د دەسکەفتان دا شەریک بیت و د کێموکاسیان داژی تەریک.
د ھەوا ھەلبژارتنان دا گەلەک ب رژدی کار ل سەر وێ چەندێ دھێتەکرن، کو پێشینەیێن حوکمەتێ وەک دەستکەفتێن تاکەکەسی بۆ بەرێز سەرۆکێ لیستا ھەڤپەیمانی بھێنە چەسپاندن، د دەمەکێدا ئەم وەسا دبینین کو دڤیا ئەڤ گەنگەشەیە، د دەمێ ھەڵبژارتنێن کوردستانێ دا ھاتباکرن نە یێن بەغدا، دڤیا ئەو بەرێز بەحسا کریارێن خوە یێن بەغدا بکەت، د وێ دەمی دا کو پۆستێن گرنگ و کارێگەر ل وێرێ ھەبوون.
بەلێ بۆ دەرێخستنا راستیان بزاڤێ دکەین ب پشتەڤانیا دیکومێنتێن یاسایی و بەڵگەیێن حاشاھەلنەگر راستیا پێدانا پێشینەیان بۆ رایا گشتی رۆنبکەینەڤە.
1- پێشینەیا خانۆیان:
د کابینەیا پێنجێ دا ژ مادەیا ١٢ یا یاسایا بۆدجە ژمارە ٣ یا سالا ٢٠٠٨ دا ھاتیە جێگیرکرن، ئەڤە ژی دەقێ وێ مادەیێ یە “سولفەیا خانۆبەران بۆ ھەڤوەلاتیان، دێ ل گۆری رەوشەکێ ھێتە خەرجکرن کو وەزارەتا دارایی دەستنیشان بکەت”. ھەر ل دووڤ دەرچوونا ڤێ قانوونێ ل رۆژا ٢٠٠٨/٥/٢٠، وەزارەتا دارایی، رێنمایی بۆ خەرجکرنا سولفەیا خانۆبەران دەرکریە و کۆژمێ ١٢ ملیۆن دیناران بۆ سەنتەرێ پارێزگەھان و نەە ملیۆن دینار بۆ قەزا و ناحیان دیارکریە، ئەڤجا د کابینەیا شەشێ دا ل گۆری پرۆژەیاسایا بۆدجەیا حوکمەتێ کو بۆ پەرلەمانی ھاتیە رەوانەکرن، ھەمان دەقێ بۆدجەیا ٢٠٠٨ێ ھاتیە دوبارەکرن، بێی دەستکاریکرن کو ل سەری مە ئاماژە پێدایە.
ژ لایێ پەرلەمانیڤە وەک خوە ھاتییە پەسەندکرن و بوویە یاساڤە. د یاسایا ٢٠١٠ێ دا ھەمان دەق ھاتیە دوبارەکرن، لێ ب ھندەک زێدەیڤە ئەو ژی ژ ئەگەرێ زێدەبوونا داھاتێ ھەرێمێ، ژلایێ پەرلەمانێ کوردستانێ ڤە ١٥ ملیۆن دینار ب یەکسانی بۆ پارێزگەھان و قەزا و ناحیان ھاتە دیاریکرن. ئەڤجا سالا ٢٠١١ بوونە ٢٠ ملیۆن دینار (ئەڤە د دەمەکی دایە ل گۆری نڤیسینا ژمارە ٢٧٦٥ یا رۆژا ٢٠١١/٣/٨ ب ئیمزایا سەرۆک وەزیرێن کابینەیا شەشێ ھەر ١٥ ملیۆنێن سالا بەرێ ھاتبوونە دیارکرن، لێ پەرلەمانی د دەمێ گەنگەشەیا یاسایا بودجەدا کرنە ٢٠ ملیۆن دینار) و سالا ٢٠١٢ ل سەردەمێ کابینەیا حەفتێ بۆ پارێزگەھا و قەزاو ناحیان ٢٠ ملیۆن و بۆ گوندان ٢٥ ملیۆن دینار ھاتنە دیارکرن، ئەڤە ژی د مادەیا ١٤ و ١٥ یا قانوونا بۆدجەیا ژمارە ھەشت یا سالا ٢٠١٢ێدا ھاتیە جێگیرکرن.
2- پێشینەیا کشتوکاڵی :
گەلەک ب روونی د ماددەیا ١٣ یا قانوونا بۆدجەیا ژمارە ٣ یا سالا ٢٠٠٨ دا د سەردەمێ کابینەیا پێنجێ دا ھاتیە جێگیرکرن، لێ کابینەیا شەشێ ژ قانوونا بۆدجەیا سالێن دووڤ دا، ب تنێ ئاماژە ب وێ ھاتیە دان کو دێ بەردەوامبن ل سەر پێدانا پیشینەیا کشتوکاڵی و ب کۆژمەکێ پارەی ژ بۆدجەیێ بۆ ھاتیە تەرخانکرن
3- پێشینەیا ھەڤژینێی:
ل گۆری یاسایا ژمارە ١٧ یا سالا ٢٠١٠ێ یاسایەکا تایبەت ب ناڤێ یاسایا ھەڤژینێی ل ھەرێما کوردستانێ دەرکەفت، ئەو قانوون ژ لایێ رێژەیا قانوونی یا ئەندامێن پەرلەمانێ کوردستانێ ڤە ھاتبوو پێشکێشکرن ل گۆری پەیرەوێ ناڤخوە یێ پەرلەمانی ھەر ١٠ ئەندام پەرلەمان و زێدەتر دشێن پرۆژە یاسایەکێ پێشکەشبکەن، ژ بەر وێ چەندێ پێشینەیا ھەڤژینێی دەستکەفتێ سەرەکی یێ فراکسیۆنا ھەڤپەیمانیا کوردستانی یا پارتی و ئێکەتیێ بوویە کو ژ ٥٩ ئەندامان پێکھاتبوون. ئەڤجا کابینەیا شەشێ ژ پرۆژەیا بودجەیا سالا ٢٠١١دا د بڕگەیا چار یا مادەیا ١٥دا ژبەر رۆنیا ڤێ قانوونێ گۆژمێ دو ملیۆن و ٥٠٠ ھزار دیناران دیارکرن، پاشی پەرلەمانی کرنە پێنچ ملیۆن دینار و بۆ کەسوکارێن شەھیدان ژی کرە بەخشین، نەکو قەر.
4- ل گۆری قانوونا ژمارە دو یا سالا ٢٠١١ ب ناڤێ قانوونا سندۆقا پشتەڤانیا پرۆژەیێن بچووک یێن لاوان کو ژلاێی رێژەیا قانوونی یا ئەندامێن پەرلەمانی ڤە ھاتبوو پەسەندکرن و بسەر حوکمەتێدا ھاتیە سەپاندن نەکو ژ لایێ کابینەیا شەشیڤە ھاتبیتە پێشنیازکرن، ئەوچەند ژی حەتا قەیرانا دارایی ل سالا ٢٠١٤ یا بەردەوامبوو.
5- قانوونا ژمارە ١٤ یا سالا ٢٠١١ێ یاسایا جێبەجێکرنا ھێزێن ئاسایشا ناڤخۆ یا عیراقێ ل ھەرێما کوردستانێ: ئەڤ یاسایە ددەمەکێدا دەرچوویە کو ژیێ کابینەیا شەشێ بدووماھی ھاتبوو و پرۆژە ژلایێ پەرلەمانتارانڤە ھاتیە ئامادەکرن و پێشکێشکرن و پەسەندکرن، کو بوویە ئەگەرێ زێدەکرنا مووچەیێ ھێزێن ئاسایش و پۆلیسان. 6- کورتیئینانان بۆدجەی و قەرێن حوکمەتی: ژ کۆما داھاتێ حوکمەتا ھەرێما کوردستانێ ل سالا ٢٠٠٩ی کو ژ بەغدا ھاتبوو ب تنێ نێزیکی ھەشت ترلیۆن و ٨٠٠ ملیار دیناران بوو و ل گۆری مادەیا دو یا قانوونا بۆدجە یا ژمارە ھەشت یا سالا ٢٠٠٩ و ھەر ل گۆری ھەمان قانوون حوکمەتا ھەرێما کوردستانێ د سالا ٢٠٠٩ دا چو کورتیئینانەکا بۆدجەی نەبوویە.
لێ د بۆدجەیا سالا ٢٠١٠ دا و سەردەمێ کابینەیا شەشێ کۆیا داھاتێ حوکمەتا ھەرێمێ کۆ ژ بەغدا ھاتبوو زێدببوو بوو ١١ ترلیۆن و ٥٠٠ ملیار دیناران، ئەو ژی ژ ئەگەرێ بلندبوونا بھایێ پەترۆلێ و ھەر ل گۆری مادەیا ئێکێ یا قانوونا بۆدجەیا سالا ٢٠١٠ کو کابینەیا شەشێ ھنارتیە پەرلەمانی، ٨٠٠ ملیار دیناران قەردار بوویە و بۆدجە تووشی کورتیئینانێ بوویە. ل گۆری بڕگەیا دو یا مادەیا دو یا قانوونا بودجە ژمارە شەش یا سالا ٢٠١١، ئەڤ کۆژمە د دەستپێکا ساڵا دووێ یا کابینەیا شەشێ یا ساڵا ٢٠١١ێ بلندبوویە بۆ ئێک ترلیۆن و ٥٦٤ ملیۆن دیناران، د دووماھیا سالا ٢٠١١ و دەستپێکا ٢٠١٢ دا واتە ل گەل تەمامبوونا کابینەیا شەشێ کورتیئینان و قەرێن حوکمەتێ بلندبووینە بۆ دو ترلیۆن و ٤٤ ملیار و ٨٤٧ ملیۆن دیناران.
*ئەندامێ فراکسیۆنا پارتی ل پەرلەمانێ کوردستانێ