ئەڤرۆ نیوز:
شارەزایێ کاروبارێن سیاسی وستراتیژی یێ عیراقێ سەمیر عوبێد ددیدارەکێ دا ل گەل ئەڤرۆ دبێژیت، ھەکە بارزانی د 15 سالێن بۆری سەرۆکێ عیراقێ با د رەوشا عیراقێ ب ڤی شێوەی نەدبوو و دا ھەر زوو تیرۆر وتایفگەری ھێنە ژناڤبرن و کوردان ژی داخوازا سەربخوەیێ ژ عیراقێ نەدکر، ئاشکراکر ژی کو ئەمریکا ستراتیژیەتێن داھاتی بۆ عیراقێ ھەنە وگوھۆڕینێن سیاسی ل عیراقێ درێ دانە و ھەولێرێ دێ رۆل دوان گوھۆڕینان دا ھەبیت.
سەمیر عوبێد بۆ رۆژناما (ئەڤرۆ) گۆت”ھندەک ئەگەرێن ھەین بەغدا ڤەدشێریت کو وان ئەگەران مەسعود بارزانی سەرۆکێ ھەرێما کوردستانێ بەر ب ریفراندۆمێ وگۆتارا توند بەرامبەر بەغدا وپێکئینانا ژۆرا ریفراندۆما کوردستانێ ھاندایە کو مەزنە ھزرمەندێن رۆژئاڤا یێن گەلەک ھەڤسۆز ل گەل ئیسرائیلێ وھندەک سەرکرداتیێن کوردی ئەندام بوون دوێ ژۆرێ دا، پلانەکا ھەرێمایەتی ھەبوو ب ئاگەھداریا لایەنێن دەستھەل ل بەغدا، ئەوژی سەرکرداتیا کوردستانێ دەستەسەرکرن و ئاژاوەگێری ل کوردستانێ پەیداببیت. ئەڤ چەندە ئەگەر بوو کو بارزانی پالدای باوەری ب بەغدا نەبیت و گوتارا توند ل بەرامبەر بکاربینیت، بەغدا ژی ژلایێ خوەڤە ھەلویستەکێ ئێکگرتی بەرامبەر کوردستانێ نینە، وبارزانی ڤێ چەندێ دزانیت ودزانیت ژی کو ھەڤپەیمانیا نیشتمانی یا شیعی یا زالە ل سەر حوکمەتا عیراقێ ول سەر سونیان ژی وھەڤپەیمانیا ناڤبری بەرچاڤکریێن چەور بۆ ئێکەتیێ و گۆڕان یێن ھەین ومایسترۆیەکێ ئیرانی یێ ل پشت ڤێ چەندێ ھەموویێ ھەی، بەلێ ب دیتنا من حوکمەتا بەغدا دێ ل دووماھیێ نەچار بیت بەر ب چارەیێن ناڤێن ڤە بھێت”.
سەبارەت راستیا ھەبوونا پرۆژەیێ کونفیدرالیێ بۆ عیراقێ ژلایێ سەرۆکێ فرەنسی ماکرونی ڤە و ئایا ئاسۆیەک ھەیە بۆ گەھشتنێ بۆ چارەکێ و ئایا کونفیدرالی نابیتە دانپێدان ب دەولەتا کوردستانێ ژلایێ عیراقێ و جڤاکێ نێڤدەولەتی ڤە، چونکی کونفیدرالی دناڤبەرا دو وەلاتان یان پتر ژدو وەلاتان دا دھێتە کرن، سەمیری گۆت” ئەز کەسێ ئێکێ بووم کو من پرۆژێ کونفیدرالیێ بۆ راگەھاندنێ وکەنالێن عیراقی ل بەغدا ئاشکراکری، چونکی ئەز ئەندامێ ئۆپۆزسیۆنا عیراقی بووم ب ھەردو پێَکھاتێن وێ ڤە (راگەھاندن و سیاسی) ومن دزانی بەری نوکە دانوستاندن ل سەر پرۆژێن ب ڤی شێوەی یێن ھاتینە کرن ومن پشت بەستن ب روونشتنێن نھێنی کریە کو ل سەردەمێ ئۆپۆزسیۆنا عیراقی یا دژی سەدامی دھاتنە ئەنجامدان، کو ئێک ژ چارەیێن پاشەرۆژی (کونفیدرالیا کوردستانێ ل گەل بەغدا) ھەبوو، ھەکە ھەر کوردێن سووریێ وتورکیا وئیرانێ چو کیانێن کاریگەر ل سەر ئەردی بۆ خوە دروست نەکرن، دیسا وی دەمی پرۆژەکێ دی ژی ھەبوو ئەوژی (کونفیدرالیا بەسرا ل گەل کوێتێ) کو محەمەد باقر ئەلحەکیم دانوستاندن ل دۆر وێ چەندێ ل گەل کوێتێ کرن ل سالا 2000 و پشتی سالا 2003 ێ پرۆژێ (کونفیدرالیا ئەنبارێ ل گەل ئوردنێ) ھاتە بەحسکرن وھەتا نوکە ژی ئەو بۆچوون یا ھەی، بەلکو ھندەک وەلات پشتەڤانیێ لێ دکەن ب تایبەتی پشتی دەرزا کەفتیە دناڤبەرا سونە و شیعان ددەستھەلاتێ دا”.
دیارکر ژی” دسەرەدانا خوە دا بۆ فرەنسا، عەبادی دانوستاندن ل دۆر بابەتێ نێڤدەولەتیکرنا پرسا کەرکووکێ کرن وھەتاکو عەبادی ل گەل فرەنسا و سعودیێ بەحسێ کونفیدرالیێ ژی ل گەل کوردان یا کری، چونکی ب دیتنا وی راگەھاندنا دەولەتا کوردی سەرناگریت، کوردان ژی بەرھەڤیێن خوە یێن کرین ب رێیا ئەنجامدانا ریفراندۆمێ ودەرکرنا دراڤی وپاسەپۆرتەکا تایبەت و سرۆدا نیشتمانی. بەلێ ئەڤ چەندە ناھێتە کرن ل گەل مانا حزبێن ئیسلامی ددەستھەلاتێ دا ، لەوما گەلەک جاران مەسعود بارزانی دگۆتارێن خوە دا دگۆت ( کار ودانوستاندن ل گەل گرۆپێن ئایینی و تائیفی یێن راستگۆیی ل دەف نە و ل سەر دەستھەلاتێ دزال، ناھێتە کرن)”.
ب دیتنا سەمیر عوبێدی تورکیا وئیران نەشێن کوردستانێ دۆرپێچ بکەن و بتایبەتی ھەولێرێ و گۆت” ھەکە تورکیا ڤێ پێنگاڤێ ب ھاڤێژیت، زیاندارا مەزن دێ ھەر ئەوبیت ب تایبەتی رێژا ئالوگۆریا بازرگانی یا تورکیا ل گەل کوردستانێ دگەھیتە 15 ملیار دۆلاران، ژبەرکو ئێرانێ ژی پەیوەندیێن ستراتیژی یێن ل گەل سلێمانیێ ھەین ودەرگەھەک ژی ل گەل سلێمانیێ یێ ھەی وکارتێکرن لێ نابیت دەمێ ھەولێرێ دۆرپێچ بکەت وئیران بۆ ھندێ دچیت کو ھەولێرێ گونەھبارکەت وب پێدڤی دزانیت ھەولێر تووشی دۆرپێچکرنێ وسزایان ببیت، د ئەنجامدا ئیران وتورکیا نەشێن کوردستانێ دۆرپێچ بکەن”.
خویاکر ژی”ریفراندۆم پرسەکا عیراقی یا ناڤخوەیی بوو، بەلێ دەمێ عەبادی داخواز ژتورکیا وئیرانێ کری مایتێکرنێ تێدا بکەن (ب ھەڤکاری بوو ل گەل ئەمریکا و فرەنسا) وئارمانج ژێ ئەوبوو لەشکرێ عیراقی ل سەر درێژیا سنۆری ول دەرگەھان بھێتە بەلاڤکرن، ئانکو نەکو بێ ئاگەھداریا تورکیا وئیرانێ بھێتە بەلاڤکرن دا نە بیت گرفت وئەو ھەردو وەلاتە بکەڤنە دئامادەباشیێ دا وب دیتنا من فێلەکا دڤێ چەندێ دا ھەی، چونکی ھندەک ستراتیژیەتێن ئەمریکی یێن داھاتی بۆ عیراقێ یێن ھەین کو پێدڤی دکەت بەغدا سنۆری و فرۆکخانێن ھەرێمێ بۆ قۆناغەکا دیارکری بگریت وڤێ چەندێ ژی پەیوەندی ب پرۆسا گوھۆڕینا سیاسی ل عیراقێ یا ھەی کو دێ ھەولێرێ رۆلەکێ پشتەڤان ھەبیت دوێ پرۆسێ دا”.
مە ژ سەمیر عوبێد پرسی، کورد داخوازا سەربخوەیێ دکەن پشتی 92% ژ دەنگدەرێن کوردستانێ دەنگ بۆ دای، بەلێ تە ل ڤێ دووماھیێ دنڤیسینێن خوەدا داخوازکر بارزانی پۆستێ سەرۆک کۆمارا عیراقێ وەرگریت، ئایا تە بەحسێ عیراقا کونفیدرالی یە؟ د بەرسڤێ دا دبێژیت” ریفراندۆم پێنگاڤەکە بەر ب دیارکرنا چارەنڤیسی و کاغەزەکە ددەستێ کوردان دا بۆ ب ھێزکرنا ھەلویستێن خوە بەر ب سەربخوەیێ ل پاشەرۆژێ ودبیت پشتی سێ سالان و ریفراندۆم رامانا جودابوونێ وسەربخوەیێ نینە، بەلێ بەغدا پەنابرن بۆ دەنگێ عەقلی رەتکر وراگەھاندنا خوە یا غەوغائی بکارئینا وجادا عیراقی قانع کر کوردستانێ جودابوون دڤێت، مەرەم ژ وێ چەندێ ژی بدەستڤەئینانا پتر دەنگان بوو بۆ لایەنێن دناڤ ھەڤپەیمانیا شیعی دا دھەلبژارتنان دا ودیارکرنا خوە وەکو بەرگریکار ژئێکگرتنا عیراقێ.!. یا من گوتی ئەوبوو ھەکە سەرۆک بارزانی سەرۆکێ عیراقێ با د 15 سالێن بۆری دا، دا عیراق یا ب ھێز وئێکگرتی بیت ودا عیراقەکا پێشکەفتی بیت وھەر زوو دا تائیفگەری وتیرۆر ھێنە ژناڤبرن وکوردان ھزر دپێکئینانا دەولەتەکا تایبەت ب خوەڤە نەدکر ھەکە عیراق وەلاتێ ھەموو پێکھاتێن عیراقێ با، جەلال تالبانی سەرۆکێ عیراقێ بوو، بەلێ ب رێژەکا مەزن وژئەگەرێن دیرۆکی و سیاسی وئەمنی و جوگرافی، دبن ئیرادا ئیرانێ دابوو، بەرۆڤاژی بارزانی، لەوما پێشنیاز دکەم ھندەک بەندێن دستوورێ عیراقێ بھێنە گوھۆڕین و بارزانی ببیتە سەرۆکێ کۆمارا عیراقێ ودەستھەلاتێن زێدەتر پێ بھێنە دان، بژارەیێن سونی و شیعی وتورکمانی ومەسیحی ونەتەوێن دی ژی دگەلدابن ب مەرەما پێکئینانا سەرکردایەتیەکا عیراقی یا ب ھێز وب ڤێ چەندێ دێ بابەتێن ( پارچەکرنا عیراقێ، تائیفگەریێ، دەڤەرگێریێ، کەرب و کینێ) قورتال بین و ئیسلاما سیاسی دێ ب دووماھی ئینین کو زیانەکا مەزن گەھاندیە عیراقێ و جڤاکێ عیراقێ وێ رێ ژی ل بەرامبەر ئیرانێ وتورکیا ویێن دی ھێتە گرتن کو مایتێکرنێ دکاروبارێن عیراقێ دا بکەن وب ڤی شێوەی دێ دەولەتەکا ب ھێز ودیموکراسی ھێت پێکئینان کو ناڤونیشانێ وێ پێکڤەژیان و ئاشتی و ئاڤەدانکرن بیت و عیراق ژی دێ ب فیدرالی مینیت ھەکە باوەری و برایینی ھەبیت، کو د وێ عیراقا نوو دا سەرۆک وەزیران نە بیتە فەرماندێ گشتیێ ھێزێن چەکدار و فەرمانداریەکا گشتی ھەبیت کو وەزیرێ بەرگریێ ئەندام بیت تێدا وئەو فەرمانداریە خودانا دەرکرنا بریارێن لەشکری بیت کو بھێنە بلندکرن بۆ سەرۆکێ کۆمارێ و پەرلەمانی، دیسا دەستھەلاتێن سەرۆک وەزیران بھێنە کێمکرن وبەلاڤکرن و جڤاتێن پارێزگەھان ژی نەمینن”.
ل دووماھیێ سەبارەت بەرێخوەدانا وی بۆ کوردستانێ ودیموگرافیا وێ چیە، گۆت” ئەز یێ بەرنیاسم ب راستگۆییێ و وێرەکیێ، دبێژم ئەو تەخا گەلێ کورد یێ ژیێ وێ دناڤبەرا 15 ھەتا 35 سالیێ چو پەیوەندی ب بەغدا ڤە نینە ودناڤ رەوشەکا کوردی دا یێن ژیاین ورەوشەنبیریەکا نەتەوی یا کوردی یا ھەی وئەڤ تەخە ل گەل سەرکرداتیێن خوە یێن کوردی یە وھەتا رادەکێ مەزن خوە ژ عەرەبا وبەغدا دوور دکەن و ل گەل واندا رێژەیەک ژ نەتەوەخوازێن کورد، ئەو تەخا ژیێ وێ دناڤبەرا 40 ھەتا 55 سالیێ دا، ل دووڤ بۆرسەیا سیاسەت و راگەھاندنێ یە و ھندەک جاران یا کوردی یا گرتی یە وھندک جاران ژی وێ چو ئاریشە ل گەل عیراقەکا ئێکگرتی نینە، بەلێ وێ تەخێ چو ئاریشە ل گەل عەرەب و بەغدا نینە. ئەو تەخا ژیێ وێ دناڤبەرا 55 ھەتا 75 سالیێ دا، ئەو تەخەکا ب عاقل و حەکیمە وشانازیێ ب عیراقەکا ئێکگرتی و ب ھێز دکەت وپەیوەندیێن بەرفرەە و ب ھێز ل گەل عەرەبا یێن ھەین و عەرەبا بەری کوردان دپارێزیت، ب دیتنا من رەوشا کوردستانێ یا ئەمنی و گەشەپێدانێ وئابووری رەفتارکرنێ گەلەک ژ بەغدا باشترە.

ئه‌ڤرۆ نيوز:

رێڤەبەرا گشتیا بەرھنگاربوونا توندوتیژیا ھەمبەر ژنان ئاماژە بڤێ چەندێ دکەت کو، رێژەیا توندوتیژیێ ھەمبەر ژنا زێدە کریە و ئەڤ سالە پتر ژ سالا بۆری ژن ھاتینە کوشتن و گۆت: دەستدرێژیا سێکسی ئێکە ژ وان تاوانێن ھەمبەر ژنا دھێتە کرن و نوکە وەکی سالێن بۆری نینە تاوانبار خوە دناڤ مالا ئاغەیەکێ دا ڤەشێریت.

کوردە عومەر، رێڤەبەرا گشتیا بەرھنگاربوونا توندوتیژیێ دژی ژنان بۆ رۆژناما ئەڤرۆ دیار کر کو، ئەڤ سالە رێژەیا توندوتیژیێ ل ھەرێما کوردستانێ ھەمبەر ژنان زێدە کریە و ئەڤ توندوتیژیە د ھەموو بیاڤان دا د بلندبوونێ دایە بتایبەتی کوشتنا ژنان زۆر زێدە کریە، چونکی ھەیڤانە ئەم داتایێن توندوتیژیێ کۆم دکەین و ل گورەی زانیاریێن ل رێڤەبەرایەتیا گشتیا بەرھنگاربوونا توندوتیژیێ دژی ژنان ئەڤ سالە پێشلێکاری زۆر زێدە ھاتینە تۆمارکرن و گۆت: سەرەرای کو ئەم بەردەوام بزاڤان دکەین کو ئەڤ توندوتیژیە بھێتە کێم کرن.
لدور ئەگەرێن توندوتیژیێ کوردە عومەر دبێژیت: ئەگەرێن توندوتیژیێ زورن، بەلێ ئەگەرێن ھەرە سەرەکی ئەڤ قەیرانا ئابوری یا ب سەر کوردستانێ دا ھاتی و ھاتنا ئاوارەیان و خەلکێ بیانی ل گەل چەکێ بێ مۆلەت و ئامیرێن گەھاندنێ ئەگەرن بۆ کوشتنا ژنان و زێدە بوونا توندوتیژیێ، ل گەل ڤێ چەندێ ژی رێڤەبەراتیێن نەھێلانا توندوتیژیێ ب ھەما ھەنگیا دەزگەھێن دی یێن پەیوەندیدار شیاینە ھەتا رادەیەکێ زۆر تۆمەتبارێن کوشتنا ژنان و یێن پێشێلکاریێ ھەمبەر ژنان دکەن سزا بدەن، چونکی نوکە وەک سالێن بەرێ نینە کەسێن ژن کوژ پشتی ئەنجامانا تاوانێ بۆ خوە حەشاردانێ بچنە ناڤ مالا ئاغایەکی یان ژی ھەر کەسایەتیەکێ جڤاکی، راستە رێژەیا دەستەسەرکرنا تاوانباران 100% نینە، بەلێ بەراورد ل گەل سالێن بۆری قانوونێ پتر رۆلێ خوە دیتیە.
لدۆر ھەبوونا باندێن لەشفرۆشیێ دناڤا ھەرێما کوردستانێ دا رێڤەبەرا گشتیا بەرھنگاربوونا توندوتیژیێ دژی ژنان گۆت: نەشێم بێژم باندێن لەشفرۆشیێ نینن، بەلێ خەلک ھەیە بشێوەیێ باند ل کوردستانێ کارێ لەشفرۆشیێ دکەن، لێ ئەڤ بابەت گرێدایی رێڤەبەرایەتیێن نەھێلانا گونەھباریان و دەزگەھێن ئەمنی نە نەک رێڤەبەرایەتیا توندوتیژیێ دژی ژنان، بێگومان بەردەوام دەزگەھێن وەزارەتا نافخۆ لێپرسینێ ل گەل ئەڤان باندا دکەن و دھێنە دەستەسەر کرن، بەلێ وەکی ھویردەکاری ھەموو ل دەف ئەڤان دەزگەھێن من ئاماژە بۆ کری ھەنە، بۆ نموونە دناڤا کەمپێن ئاوارەیان دا ھەتا رادەیەکی بازرگانی ب ژنا دھێتە کرن، چونکی ئەگەر ھەر خەلکەک ئاوارە و بەلەنگاز بو دێ توندوتیژی دناڤدا زێدەبیت.
کوردە عومەر ئەو چەندە ژی دیارکر، پرسا دەستدرێژیا سێکسی ئێکە ژ وان پرسێن نوکە ل کوردستانێ د زێدەبوونێ دا و ب توندوتیژی دھێتە ھژمارتن، ئەڤ دەستدرێژیا سێکسی ب چەند رێیا دھێتە کرن، نوکە پتر ئەڤ پەیوەندیە ب رێیا ئامیرێن مۆبایلێ و گەھاندنێ دھێتە گرێدان و ھەردو رەگەز ژی تێدا دبنە قوربانی ھەر تنێ ژن نابیتە قوربانی چەندین زەلام ھەنە ب رێیا پەیوەندیان ل گەل ژنا تووشی ئاریشا بووینە و ھەمبەر دا پارێ لێھاتیە وەرگرتن یان ژی نەچار بوویە ئەڤێ ژنێ مەھر بکەت، لەوڕا تنێ ژن نابیتە قوربانی بەلێ مخابن ژن ژی زۆر بووینە قوربانی ئەڤێ دیاردێ، توندوتیژیا سێکسی ھەر ئەڤە نینە دەستدرێژیا سێکسی بھێتە کرن ھەتا تەحەرۆش یان ژی ئەڤا دبێژنێ گێچەلا سێکسی ھەیە دیسا ئەڤ دیاردا راوەستیانا تڕۆمبێلا ھەمبەر قوتابخانێن کچا توندوتیژیە ھەمبەر ژنا دھێتە کرن.