ئه‌ڤرۆنيوز:

كۆمارا ئيسلامى يا ئيرانێ وه‌كو وه‌لاتێن دى يێن رۆژهه‌لاتا ناڤين وباكوورێ ئه‌فريقيا دێ تووشى داهاتيه‌كێ هشك وكه‌شه‌كێ گه‌له‌ك نه‌جێگير بيت، ڤه‌كۆله‌ر دووپاتيێ ل بلندبوونا پلێن گه‌رمێ ل چه‌ند سالێن داهاتى ل ده‌ڤه‌رێ دكه‌ن دو جارى پلێن گه‌رمێ ل هه‌موو وه‌لاتێن جيهانێ، ژبه‌ر وى ئه‌گه‌رى پلێن گه‌رمێ ل كه‌نداڤێ عه‌ره‌بى  وئيرانێ دێ گه‌هنه‌ ئاسته‌كى ب چو شێوه‌كى بۆ ژيانێ وئاكنجيبوونێ دگونجاى نابن.

مالپه‌رێ ” Aspi Strategist” دراپۆرته‌كێ دا به‌لاڤكر”سه‌ره‌راى بلندبوونا پلێن گه‌رمێ ب به‌رده‌وامى، هه‌ڤدم رووبه‌ره‌كێ مه‌زن ل ئيرانێ يێ تووشى ئاريشا ئاڤێ بووى، له‌وما ئيران دێ بيته‌ وه‌لاته‌كێ هشك يان نيڤ هشك، سێكا ئاڤا وێ ژئه‌گه‌رێ بلندبوونا پلێن گه‌رمێ دێ بيته‌ هلم وژبلى وێ چه‌ندێ ئه‌و رووبارێن دهێنه‌ دناڤ ئيرانێ دا، ب پلانێن هوور ودوور دێ هێنه‌ گرتن ورێ ناهێته‌ دان بگه‌هنه‌ دناڤ سنورێ ئيرانێ دا”.

ئيران پشت به‌ستنێ ب ئاڤا وه‌لاتێن ده‌روبه‌ر وئاڤا بن ئه‌ردى دكه‌ت، به‌لێ سال بۆ سالێ ئاستێ ئاڤێ بن ئه‌رد به‌ر ب نزمبوونێ دچيت، ژسه‌رجه‌مێ 31 باژێران دده‌مێ 45 سالێن داهاتى دا، تنێ 12 باژێرێن مه‌زن يێن وى وه‌لاتى دێ شێن پشت به‌ستنێ ب ئاڤا بن ئه‌رد كه‌ن، ژبلى وێ چه‌ندێ ژى

ب ڤى شێوه‌ى پێدڤيه‌ ئيران ب نه‌چارى پشت به‌ستنێ ب وێ ئاڤێ بكه‌ت كو ژ ده‌رڤه‌ى سنورێن وێ دهێت، ئه‌ڤه‌ ژى دگرفته‌كا مه‌زن دايه‌، چونكى توركيا ل باشوورێ رۆژهه‌لاتا ئه‌نادۆلێ ده‌ست ب دروستكرنا 22 به‌نداڤان ل سه‌ر رووبارێن ديجله‌ وفورات كريه‌، ئه‌ڤه‌ سه‌ره‌راى وێ چه‌ندێ كاريگه‌ريه‌كا مه‌زن دێ ل سه‌ر عيراقێ وسووريێ هه‌بيت، ب هه‌مان شێوه‌ دێ كاريگه‌رى ل سه‌ر ئيرانێ ژى هه‌بيت.

ئيران ژى وه‌كو عيراقێ وسووريێ ب توندى دژى دروستكرنا وان به‌نداڤايه‌ ژلايێ توركيا هه‌لويستێ خوه‌ دياركريه‌، چونكى ب به‌رده‌وامى هشكبوونا ژێده‌رێن ئاڤێ ل ده‌ڤه‌رێ، دێ ئيرانێ تووشى كاره‌ساته‌كا سروشتى يا مه‌زن كه‌ت، چونكى ب رێژا 56% دێ ئاڤا هه‌ردو رووبارێن ديجله‌ وفورات كێم بيت.

پرۆژێ به‌نداڤێن توركيا تاكو پرۆه‌ نينن كو دێ زيانێ گه‌هيننه‌ ئيرانێ وبيته‌ گه‌ف ل سه‌ر ئاسايشا ئاڤێ ل ئيرانێ، به‌لكو ل ئه‌فغانستانێ ژى پرۆژێ دروستكرنا به‌نداڤه‌كا مه‌زن ل سه‌ر رووبارێ (هه‌ريروود) كو ئاڤێ ژ هه‌رێما هێرت يا ئه‌فغانستانى دئينيته‌ ئيرانێ وتوركمانستانێ وپشكا ئاڤا ئيرانێ ژ وى رووبارى ب رێژا 30% بۆ 13% دێ كێم كه‌ت، ب وێ چه‌ندێ ئه‌و به‌نداڤ دێ كاريگه‌ريه‌كا مه‌زن ل سه‌ر باژێرێ مه‌شهه‌د كه‌ت كو دوه‌مين باژێرێ مه‌زنه‌ ل ئيرانێ، ژبلى وێ چه‌ندێ ئه‌فغانستان چه‌ندين به‌نداڤێن دى ژى ل سه‌ر رووبارێ هلمند يا دروست دكه‌ت، كو ب رێژه‌كا مه‌زن ئاڤا هه‌ردو پارێزگه‌هێن سيستان وبلۆجستان يێن ئيرانێ دێ كێم كه‌ت، ئه‌و هه‌ردو پارێزگه‌هه‌ ژى دهه‌ژار نشينن وژروويێ ئابوورى ڤه‌ گه‌له‌ك دلاوازن ودێ تووشى كاره‌ساته‌كا مه‌زن بن.

هه‌رچه‌نده‌ ئيران داخواز ژوه‌لاتێن ده‌وروبه‌رێن خوه‌ كريه‌ كو پێدڤيه‌ ب ئاشتيانه‌ دۆسێيا ئاڤێ بهێته‌ چاره‌سه‌ركرن، به‌لێ ئاماژێن رۆهن يێن هه‌ين كو وه‌لاتێن زلهێز ل پشت وان پێنگاڤانه‌ يێن توركيا وئه‌فغانستانێ هاڤێتين، ژبه‌ر وێ چه‌ندێ ره‌وش يا به‌ر ب ململانيه‌كا زێده‌تر دچيت كو چه‌ك وته‌قه‌مه‌نى ب بزاڤا تاليبان بده‌ت تا وان به‌نداڤان ب په‌قينيت، له‌وما گرژى دناڤبه‌را هه‌ردو وه‌لاتان دا (ئيران وئه‌فغانستان) دروست بوويه‌.

ل سالا 2016، عيسا كالانتارى، وه‌زيرێ به‌رێ يێ چاندنێ ل ئيرانێ دياركربوو، ئيران يا به‌ر ب ئالۆزيه‌كا ترسناك يا ئاڤێ دچيت، هه‌كه‌ نه‌هێته‌ چاره‌سه‌ركرن، دێ 50 مليۆن وه‌لاتيێن ئيرانى نه‌چار بن مشه‌خت ببن وجهێن خوه‌ ژبه‌ر هشكبوونێ بجه بهێلن.

بۆ پاشكه‌فتكرنا ئاڤێ وريگريێ ل بكارئينانا ئاڤا پاقژ بۆ چاندنێ، ئيرانێ پێدڤى ب چه‌ندين مليار دۆلارێن ئه‌مريكى يا هه‌ى، ئه‌ڤه‌ ژى دشيانێن ئيرانێ دا نينه‌ كو يا د گرفته‌كا دارايى يا گران دا، له‌وما ئيران يا نه‌چاره‌ د سياسه‌تا ده‌رڤه‌ وپه‌يوه‌نديێن خوه‌ دا بچيته‌ڤه‌ ل به‌رانبه‌ر ئه‌فغانستانێ وعيراقێ، ئه‌و هه‌ردو وه‌لاتێن ئيرانێ دخواست هه‌ژموونا خوه‌ ب سه‌ردا ب سه‌پينيت وئه‌مريكا ژى ب توندى دژى وێ چه‌ندێ يه‌، له‌وما ڤه‌كۆله‌ر وپێزانين ديار دكه‌ن كو ئه‌ڤه‌ كارته‌كا فشارێ يه‌ وهه‌رده‌مێ ئه‌مريكا بخوازيت دێ شێت ل ملێ ئيرانێ توندتر بكه‌ت ونه‌چار بكه‌ت بكه‌ڤيته‌ سه‌ر چوكێ خوه‌.

هه‌رچه‌ندى پێنگاڤه‌كا ب ڤى شێوه‌ى يا دوور نينه‌ ئه‌مريكا ل پشت بيت، به‌لێ واشنتۆن تا نوكه‌ ب تمامى په‌نا بۆ ڤێ پێنگاڤێ نه‌ بريه‌، به‌لكو ب نهێنى وبه‌رزه‌يى ڤه‌ بێ كو ب ئاشكرا پشته‌ڤانيا خوه‌ بۆ ديار بكه‌ت، وان به‌نداڤان ب توركيا وئه‌فغانستانێ دده‌ته‌ دروستكرن كو نه‌كو تنێ ئيران، به‌لكو عيراق وسووريا ووه‌لاتێن دى ژى يێن دبن هه‌ژموونا ئيرانێ ڤه‌ دێ ب رێيا وان به‌نداڤان ڤه‌ بنه‌ ئارمانج .