بەرپرسێ پشکا پلاندانان و دووڤچوونێ ل رێڤەبەریا ڤەگوھاستنێ ل پارێزگەھا دھۆکێ بۆ ئەڤرۆ دیار کر، نوکە چو تشتەکێ نوو بۆ بجھئینانا پرۆژێ ھێلا شەمندەفرێ نینە کو بەری چەند سالان دەست ب دانانا پلانەکێ ھاتە کرن بۆ دروستکرنا ھێلا شەمندەفرێ و ھەتا نوکە ئەڤ پلانە نەچوویە د وارێ بجھئینانێ دا د سەر ھندێ را سالوخەتێن پلانا شەمندەفرێ گەلەک د باش بوون، ئەو ژی د دەمژمیرەکێ دا لەزاتیا ١٤٠ کیلومەتران دبری.

ئەندازیار عیماد عەبدولرەزاق، بەرپرسێ پشکا پلاندانان و دووڤچوونێ ل رێڤەبەریا ڤەگوھاستنێ ل پارێزگەھا دھۆکێ دیار کر، پلانا چێکرنا شەمندەفرێ ژلایێ وەزارەتا ڤەگوھاستنێ ل عیراقێ ھاتبوو دانان و چاڤەرێ بوو ئەڤ ھێلا شەمندەفرێ ھەموو عیراقێ و ھەرێما کوردستانێ ڤەگریت کو ھێلەک ژ کەرکوکێ بۆ پارێزگەھا ھەولێر دھات و ل وێرێ دچوو ناڤ دەڤەرێن کوردستانێ و ل دەرڤەی ئیدارا ھەرێمێ دا ھەتا دگەھشتە ناڤ پارێزگەھا مووسل و ژ مووسل ژێ بۆ پارێزگەھا دھۆکێ دھات و بۆ قەزا زاخۆ و گۆمرکا ئیبراھیم خەلیل د چوو ھەتا دگەھشتە ناڤ ئاخا وەلاتێ تورکیا دا و پلان بوو ژ تورکیا بۆ ئەوروپا ژی بچیت، لێ تشتەکێ فەرمی ژ بجھئینانێ دیارنەبوویە.

ناڤبری گۆت ژی: ل سالا ٢٠٠٥ دەست ب دانانا پلانا ھێلا شەمندەفرێ ھاتەکرن و ل سالا ٢٠١٣ پلان ب تەمامی ھاتە دانان و رازەمەندیا ھەموو لایەنێن پەیوەندیدار ل پارێزگەھا دھۆکێ ژی ھاتە وەرگرتن و بریار بوو پرۆژە ل سەر بوودجەیا سیادی یا عیراقێ بھێتە بجھئینان کو پلان ھاتە دانان، لێ نەچوو د وارێ بجھئینانێ دا، ئەو ژی ژ بەر بارودوخێ عیراقێ تێرا دبۆریت.
بەرپرسێ پشکا پلاندانان و دووڤچوونێ ل رێڤەبەریا ڤەگوھاستنێ ل پارێزگەھا دھۆکێ ئەو ژی خویا کر، پشتی پلان ھاتیە دانان، ھەتا نوکە چو پێنگاڤێن دی بۆ بجھئینانێ نەھاتینە ھاڤیتن کو چاڤەرێ بوو پشتی ب دووماھی ھاتنا پلانێ دەست ب ئەنجامدانا پرۆژەی بھێتە کرن، لێ ھیشتا دەست پێ نەھاتیە کرن.
ناڤبری ئەو ژی خویا کر، ئەڤ ھێلا شەمندەفرێ ل دووڤ سالوخەتێن جیھانێ دا ھێتە دانان کو د ئێک دەمژمێرێ دا ١٤٠ کیلومەتران دبریت، ئەڤ لەزاتیە گەلەک باش بوو، بۆ نموونە ھەکە کابرایەکی ڤیابا بچیتە ھەولێر و ھەکە شەمندەفر چووبایە، دێ د ماوەی نیڤ دەمژمێرێ دا، گەھشتە ھەولێر و یا دویێ ژی ئەمانەت گەلەک یا د شەمندەفرێ دا ھەی،، ب تایبەتی ژی د بوارێ روودانێن ھاتن و چوونێ دا، چونکو شەمندەفر ب تنێ دێ ل سەر ھێلا خوە چیت و ناکەڤیتە ناڤ قەرەبالغا ترۆمبێلان دا و ئەنترنێت ژی دناڤ پرۆژەی دا ھاتیە دانان کو دێ د شەمندەفرێ دا ھێلا ئەنترنیتێ ژی بۆ ریڤینکی ھێتە دابینکرن.
ئەندازیار عیماد ئاماژە دا وێ چەندێ کو ئەڤ ھێلا شەمندەفرێ دێ ب کارەبێ کارکەت، ئەڤە ژی سالوخەتەکێ گەلەک باش بوو بۆ پاراستنا ژینگەھێ و ساخلەمیا وەلاتیان ل دووڤ پێزانینان بەری پاریزگەھا مووسل بکەڤیتە دەستێن تیرۆرستێن داعش دا ل تاخێ زھور دا دەست ب پرۆژەی ھاتبا کرن، لێ تیرۆست چوونە مووسل دا ئەو ژی نەھاتە کرن.
ئاشکرا کر کو چاڤەرێ بوو لیژنەک بھێتە پیکئینان ل دھۆکێ دناڤبەرا وەزارەتا ڤەگوھاستنێ ل عیراقێ و لایەنێن پەیوەندیدار ل دھۆکێ بۆ قەرەبووکرنا وەلاتیێن مال و مولکێن وان کەڤنە بەر ھێلا شەمندەفرێ، لێ ئەڤ چەندە ژَ نەھاتەکرن و ھێشتا پرۆژەیێ بجھئینانا ھێلا شەمندەفرێ نەھاتە رەوانەکرن بۆ چو کومپانیان، دا کو دەست پێ بکەن و پرۆژێ چێکرنا ھێلا شەمندەفرێ ھەکە بج ھبھێت دێ گەلەک بارسڤکی ل سەر جادەیان دروست بیت و شەمندەفر ئەمانەتە ژ ترۆمبیلان، چونکو شەمندەفر دێ ل سەر سکێ خوە چیت، لەوما ئەم داخواز دکەین پرۆژی چێکرنا شەمندەفرێ بکەڤیتە د وارێ بجھئینانێ دا بۆ زێدەتر خزمەتکرنا رێڤینکان.

ئه‌ڤرۆ نيوز:

د راپۆرته‌كا شيكارى يا رۆژناما ئه‌ڤرۆ دا كو ڤه‌گێر سه‌عدولايى به‌رهه‌ڤكريه‌ ئاماژه‌ ب وێ چه‌ندێ كريه‌ كو ل رۆژا 2\12\2014 رێککەفتنامەکا پەترۆلێ د ناڤبەرا ھەولێرێ و بەغدا دا ھاتە ئیمزا کرن، ل گۆر وێ رێککەفتنێ ھەرێما کوردستانێ رۆژانە دێ 250ھزار بەرمیلێن پەترۆلێ ب رێیا عیراقێ ھنێریتە دەرڤە و رۆژانە 300 ھزار بەرمیلێن پەترۆلا کەرکووکێ ژی ب رێیا بۆریا ھەرێما کوردستانێ – تورکیا رەوانەی بازارێن جیھانی کەت. بەرامبەر ڤێ چەندێ بەغدا دێ 17% ژ بودجا ھەرێمێ بۆ ھەولێرێ رەوانە کەت و ھەروەسا کوژمەکێ وی پارەیێ حوکمەتا عیراقێ بۆ کاروبارێن لەشکری تەرخان دکەت دێ بۆ پێشمەرگەی ھێتە تەرخانکرن وەکو پشکەک ژ سیستەمێ بەرگریێ عیراقێ.

ديسا هاتيه‌ ژى كو ل گەل دەستپێکرنا سالا نوو پتریا پرسیاران ل سەر وێ چەندێ بوون کا ئایا ئەڤ رێککەفتنە د دەمێ خوە دا کو ل دەستپێکا سالا 2015 دێ ھێتە بجھئینان، یان ژی وەکو گەلەک رێککەفتنێن دی یێن د ناڤبەرا بەغدا و ھەولێرێ دا ھاتینە کرن ناھێتە بجھئینان.
د به‌رده‌واميا ڤێ راپۆرتێ دا ئاماژه‌ ب وێ چه‌ندێ كريه‌ كو ئەو سەربۆرێن بزاڤا رزگاریخوازا کوردی ب درێژاھیا دیرۆکا عیراقێ ل گەل حوکمەتێن ئێک ل دووڤ ئێکێن عیراقێ ھەین وێ چەندێ د سەلمینن کو دەمێ وان حوکمەتان ھەست ب لاوازیێ دکر، رێیێن ئاشتیانە و دانوستاندنێ دگرتنە بەر و رێککەفتن ل گەل شۆرشگێرێن کورد ئیمزا دکرن و ھەر دەمێ رەوشا وان باشتر لێ دھات، جارەکا دی دزڤرینە زمانێ گەف و شەڕی و کوشتنێ. پشتی سالا 2003 و کەفتنا رژێما بەعسی و پێکئینانا حوکمەتێن ئیتیلافی ژی ئەڤ سەربۆرە د بەردەوامن و چەندین رێککەفتنێن حوکمەتێن عەلاوی، جەعفەری و مالکی ژی ل گەل ھەرێما کوردستانێ ھاتینە پشتگوە خستن. ئەڤ چەندە یا بوویە ئەگەر کو ھەر دەمێ رێککەفتنەک د ناڤبەرا کوردان و ئالیێن عیراقێ دا دھێتە ئیمزا کرن، پرسیارا جادا کوردی ئەوە کا ئایا ئەڤ رێککەفتنە کەنگی و چاوا دێ ھێتە بجھئینان و پتریا جاران گومان ل سەر چاوانیا بجھئینانا وێ ھەنە.
دده‌ته‌ زانين ژى: رەنگە ئەڤ رێککەفتنە ژی وەکو ھەموو رێککەفتنێن دی بتمامی نەھێتە بجھئینان، ژ بەر کو بەری رێککەفتن بھێتە ئیمزا کرن حوکمەتا عیراقێ ب چو رەنگان یا رازی نەبوو کورد سەربەخوە پەترۆلێ رەوانەی دەرڤە بکەت و ھەتا د گۆت یا قانوونی نینە کورد بێی بەغدا رێککەفتنێ ل گەل کومپانیێن پەترۆلێ بۆ دەرئینانا پەترۆلێ بکەن. بەرامبەر ڤێ چەندێ حوکمەتا ھەرێمێ و بەرپرسێن کورد ژی دوپاتی ل سەر وێ چەندێ دکر کو ھنارتنا پەترۆلێ ب رەنگەکێ سەربەخوە بۆ بازارێن جیھانی کارەکێ قانوونی یە و د گۆت ئەم ب چو رەنگان د بەرھەڤ نینین ببینە پالێن بەغدا و پەترۆلێ بینینە دەرێ و بدەینە دەستێ وان دا ئەو ب فرۆشن. لێ د رێککەفتنا دووماھیێ دا ب رەنگەکێ ژ رەنگان بەغدا رازی بوو کو ھەولێر پەترۆلێ سەربەخوە ب فرۆشیت و ھەروەسا ھەرێمێ ژی سۆزا وێ چەندێ دا کو رۆژانە 250ھزار بەرمیلێن پەترۆلێ بۆ بەغدا رەوانە بکەت دا ئەو ب ھنێریتە بازارێن جیھانی. نوکە ژی حوکەتا عیراقێ یا بەرھەڤ نینە ب فەرمی ھنارتنا پەترۆلێ ژلایێ ھەرێمێ ڤە بۆ بازارێن جیھانی قەبوول بکەت، ھەروەسا ھەرێم ژی بەرامبەر ھنارتنا بودجێ ژلایێ بەغدا ڤە ڤە رازیبوویە 250ھزار بەرمیلێن پەترۆلێ بۆ بەغدا رەوانە بکەت. ئانکو ئاریشا دەرئێخستن و ھنارتنا پەترۆلێ د ناڤبەرا ھەر دو ئالیان دا یا بەردەوامە، لێ پێشھاتێن ڤێ دووماھیێ و قەیرانێن ئابووری و ئێمناھیێ یێن ھەر دو حوکمەت کەفتینە تێدا بەغدا و ھەولێر نەچار کرینە ڤێ رێککەفتنێ ئیمزا بکەن.
پاشان دبێژيت: ل ڤێ دووماھیێ بھایێ پەترۆلێ ھاتیە خوارێ و ئەڤە بوو ئەگەر کو قەیرانێن ئابووری یێن بەغدا و ھەولێرێ مەزنتر لێ بھێن و نەچاری رێککەفتنێ کرن، ژ بەر کو پتر ژ 90% ژ داھاتێ عیراقێ ژ فرۆتنا پەترۆلێ یە. د سەر ڤێ چەندێ را ژی ژ ھەیڤا 3 یا سالا 2014 وەرە حوکمەتا عیراقێ نەشیایە پەترۆلا کەرکووکێ رەوانەی بازارێن جیھانی بکەت، ژ بەر کو ئەو بۆریا پەترۆلێ رەوانەی تورکیا دکەت، ژلایێ تیرۆریستان ڤە ھاتبوو پەقاندن. ئێک ژ ئەگەرێن نەرماتیا بەغدا بەرامبەر ھەرێمێ ئەو بوو کو عیراق بشێت پەترۆلا کەرکووکێ ژی ب رێیا بۆریێن ھەرێما کوردستانێ رەوانەی دەرڤە بکەت، ھەتا کو بشێت تا رادەکی قەیرانا خوە یا ئابووری پێ چارە بکەت، ب تایبەتی ژی کو د ئەڤ سالە دا عیراق پێدڤی ب داھاتەکێ مەزنە بۆ ھەر دو وەزارەتێن ناڤخوە و بەرگریێ ھەتا کو بشێت بەرامبەر گەفێن تیرۆریستێن دەولەتا ئیسلامی ب راوەستیت.
ل دووماهيێ ژى وه‌كو سەرئەنجامه‌كى ديار دكه‌ت و دبێژيت: بۆ دەربازبوونێ ژ قەیرانا ئابووری ھەولێر و بەغدا چ رێیێن دی ژبلی بجھئینانا ڤێ رێککەفتنێ نینن، لێ ئەڤە وێ چەندێ ناگەھینیت کو ئاریشا پەترۆلێ د ناڤبەرا بەغدا و ھەولێرێ دا ب دووماھی ھات، بەلکو ئەڤە رێککەفتنەکا دەمکی یە و ھەر دەمێ ئێک لایەنان ھەستکر کو ل سەر قەیرانێن خوە یێن ئابووری یان ئێمناھیێ زال بوویە، دبیت دانوستاندنێن پەترۆلێ و غازێ د ناڤبەرا ھەر دو ئالیان دا ژ خالا سفرێ دەستپێبکەنە ڤە، ب تایبەتی ژی کو نوکە گرۆپەکێ کاریگەر د ناڤ حوکمەتا عیراقێ دا دژایەتیا ڤێ رێککەفتنێ دکەت.