پتریا كوردان موسلمانن و باوه‌ریێ ب وه‌لی و شێخیان دئینن، لێ پێگیریا وان ب ئاینی ڤه‌، ب دلێ وان و رازیبوونا وانه‌ بێی هه‌ر توندره‌ویه‌كێ یه‌، واته‌ كو جڤاكێ كوردی یێ خوه‌پارێزه‌ره‌ و پێگیره‌ ب بیروباروه‌ین ئایینی لێ ئایین دهێت پشتی وه‌لاتی ژ لایێ گرنگێی ڤه‌. ل سالێن نۆتان دا ژ چه‌رخێ بووری گه‌له‌ك پێلێن ئایینی وه‌راربوون به‌ره‌ڤاژی ڤێ زنجیرێ و پێگیریه‌كا ئاینی هاتنه‌ دانان به‌ری یا نشتیمانی ب وێ چه‌ندێ كو ئه‌ڤ ئاراسته‌یه‌ دێ مفای گه‌هینته‌ دۆزا كوردی ل گۆر هزركرنا وان، كو ژبیرا خوه‌ بری كو كورد هاتینه‌ ده‌رده‌سه‌ركرن به‌ر نه‌ته‌واتیا وان و نه‌ك ژ به‌ر ئاینێ وان، ل داویێ ژی ئه‌ڤ ئاراسته‌ چو ژینگه‌كا گونجای به‌رهه‌ڤ ناكه‌ت و خزمه‌تا دانانا ده‌وله‌ته‌كا نه‌ته‌وی یا كوردی ناكه‌ت، چونكو هێشتا گشتیا كوردان به‌رپرسیاریا خه‌مساركری و په‌راوێزكرنا دۆزا كوردی دئێخنه‌ سه‌ر ناڤێ سه‌لاحه‌دیێ ئه‌یۆبی، ب گرۆڤا تشتێ د فه‌رمۆدا پێغه‌مبه‌ری یا پیرۆز دا هاتی (لا فرق بین عربی او اعجمی الا بالتقوی) واته‌ چو جوادهی نینه‌ د ناڤبه‌را عه‌ره‌به‌كی بان بیانه‌كی دا ب تنێ ب ته‌قواداریێ، لێ ده‌سهه‌لاتدار و سولتانان جوداهی كریه‌ د ناڤبه‌را نه‌ته‌وان دا و دیرۆكا كوردان دیده‌ڤاینێ ب وان دكه‌ت، له‌ورا بوویه‌ ئه‌رك ل سه‌ر كوردان كو نه‌ته‌وا خوه‌ بپارێزن و به‌رگریێ ژێ بكه‌ن. هه‌ر دیسا ئه‌گه‌رێ به‌رده‌وامبوونا ڤان حزبێن ئیسلامی و رۆلێ وان د پشته‌ڤانكرنا مرۆڤاتیێ دا، ئه‌وه‌ كو ئه‌وان چه‌ندین چالاكی هه‌نه‌ د ناڤ جڤاكێ كوردی دا، هه‌كه‌ حزبه‌كا دیتر چه‌نده‌كێ خزمه‌ته‌كا پتر پێشكێشكرن ژ ئه‌وا ئه‌ڤ حزبێن ئیسلامی دكه‌ن، لێ وه‌لاتیێ كورد بێَی گیرۆبوون په‌سنا خوه‌ دێ بجه هێلیت و خوه‌ ڤه‌گوهێزیته‌ حزبێن دیتر یێن خوه‌دی خزمه‌تێن پتر، ب رامانه‌كا دیتر دووماهی په‌سنینا ئاقلداریێ یه‌ د هه‌لبژارتنێ دا. ئه‌ڤ چه‌نده‌ وی بابه‌تێ كانسل ناكه‌ت كو ئایینی باندۆرا دلۆڤانیێ ل سه‌ر هه‌ر مرۆڤه‌كێ هه‌بیت نه‌ مه‌رجه‌ كا كورد بیت یان نه‌، هه‌ر دیسا رێخراوا ئه‌لقاعیده‌ بزاڤ كرینه‌كو قه‌ستا كوردستانێ بكه‌ت، وه‌كو گرۆپا مه‌لا كرێكاری لێ ئه‌و پرسێ سه‌رنه‌كه‌فتن بده‌ستڤه‌نه‌ئینا، چونكو جڤاكێ كوردی یێ دووره‌ ژ توندره‌ویا ئاینی و ئسۆلیه‌ت و سه‌له‌فی زێده‌ی سنۆرێ خوه‌. ئه‌ڤه‌ ژی وێ رامانێ نا ده‌ت كو كورد ئینكارا ئیسلاما خوه‌ دكه‌ن یان به‌رگریێ ژێ ناكه‌ن، لێ ئه‌و دبینن كو حوكمه‌تێن ئیسلامی و بتایبه‌ت ژی ئه‌وێن ب ناڤێ ئیسلامێ حوكمی دكه‌ن هه‌ر ژ سه‌رده‌مێ كه‌ڤنار و هه‌تا نها ل گه‌ل كوردان رانه‌وه‌ستاینه‌ و هاریكاری و پشته‌ڤانی پێشكێش نه‌كرینه‌ د نه‌خۆشترین بارودۆخان دا. هه‌ر دیسا ئیسلام بخوه‌ ژی شێوازه‌كه‌ د ده‌ستێن حوكمه‌تان دا بۆ بنده‌ستكرنا نه‌ته‌وا كوردی بۆ كریارێن بۆهۆژاندنا نه‌ته‌وی و حه‌لاندنا ناسناما خوه‌ یا نه‌ته‌وی د بۆته‌قه‌یا ئیسلامی دا، له‌ورا ئیسلام دبیته‌ رێگر ل به‌رامبه‌ر پێشڤه‌چوونا پرسا كوردی داـ ئه‌ڤه‌ ژی وێ رامانێ دده‌ت كو كورد دهێنه‌ ڤه‌گوهاستن ژ نه‌ته‌وێ به‌ر ب تائیفه‌كا دینی دا كو مافێ كوردی هه‌رده‌م بهێته‌ به‌رزه‌كرن. هه‌ر وه‌كو كورد ڤان مه‌ترسیان دزانن، له‌ورا چووینه‌ د قووناغه‌كا نوودا ل گه‌ل ده‌سپێكرنا گوهارتنێن نێڤده‌ولی یێن سه‌رده‌ری ب توندێ ل گه‌ل كرین و ئه‌و پشكه‌ك و پارچه‌كا كاریگه‌ر بوون تێدا، له‌ورا كوردستان ئه‌ڤرۆ تووشی دژوارترین هه‌وا تیرۆری بوویه‌ ل جیهانێ و ل سه‌ر ڤێ چه‌ندێ: ژ حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ دخوازین كو لێپرسینا زه‌لامێن ئاینی و گرۆپێن ئیسلامی بكه‌ت ل سه‌ر هه‌ر هه‌لویسته‌كی یان پێشنیازه‌كا ئاینی یا رادیكالی و توندره‌و.
و: ئه‌ڤرۆ

رۆماننڤیس و چیرۆكنڤیسێ به‌رازیلی یێ ناڤدار پاولۆ كویلو (ریودیجانیرو 1947) ئه‌وێ ب رۆمانا خیمیائی ناڤدار بۆیی و پاشتر هه‌ر رۆمانه‌كا وی دایه‌ چاپێ ل سه‌ر به‌رگێ وێ نڤیسی خودانێ رۆمانا خیمیائی ل ڤان هه‌یامێن بۆری نووترین رۆمانا خوه‌ ب ناڤێ (زانیه‌) دایه‌ چاپێ و هه‌ر زوی كۆمپانیا چاپ و به‌لاڤكرن و وه‌شانێ ل به‌یرۆتێ پاچڤه‌كره‌ زمانێ عه‌ره‌بی و نۆكه‌ ل پتریا په‌رتووكخانێن هه‌رێما كوردستانێ ل به‌ر ده‌سته‌ و پشكه‌كا هه‌ره‌ مه‌زنا رۆمانێ گرێدایی بابه‌تێن رۆژنامه‌ڤانی و میدیایێ یه‌ ژ به‌ر كو ئێك ژ قاره‌مانێن رۆمانێ (لیندا) كارێ رۆژنامه‌ڤانیێ ل ئێك ژ رۆژنامێن ناڤدار و پڕفروشتن یێن سویسری ل ژنێڤ دكه‌ت و تێدا وان ئاسته‌نگ و گرفتاریان به‌رچاڤ دكه‌ت یێن ئه‌ڤ خانما رۆژنامه‌ڤان ل گه‌ل ته‌خا بلندا جڤاكی و سیاسه‌تڤان و ده‌وله‌مه‌ند و خودان كارێن جڤاكێ سویسری د رۆژانێن كارێخوه‌دا دكه‌ڤیتێ.
خودانێ رۆمانێ ئه‌وێ شیایی بلندترین رێژا فرۆشتنا رۆمانێن خوه‌ ل جیهانێ تۆماركه‌ت كو ژماره‌ ئاماژێ دده‌ن 150 ملیۆن دانه‌ ژ هه‌ر (19) رۆمانێن وی یێن به‌رێ هاتینه‌ فرۆشتن. وی ده‌مه‌كێ ژیانا خوه‌یا ده‌ستپێكێ دگه‌ل وارێ میدیایێ ل وه‌لاتێ خوه‌ به‌رازیلێ ته‌رخانكریه‌ و ده‌سته‌كێ باشێ نڤیسینێ ل گه‌ل ئه‌ده‌بیات و هه‌لبه‌ستێ و هه‌تا ژه‌نینا میووزیكێ ژی هه‌بۆیه‌ ئاماژێ دده‌ته‌ ته‌كتیكێن میدیایێ نه‌خاسم ل جڤاكه‌كێ ڤه‌كری یێ وه‌ك سویسرا كو ب جهێ به‌نكێن جیهانی و بازرگانی و پیشه‌سازیا ئه‌لیكترۆنی و گه‌شت و گۆزارێ دهێته‌ نیاسین و ژ زارده‌ڤێ سه‌رنڤیسه‌رێ وێ رۆژناما ناڤدار و پڕفروشتن یا سویسری ل ژنێڤ (كو ئه‌و ژی كه‌سایه‌تییه‌كێ رۆمانێ یه‌) ڤه‌دگۆهێزیت ده‌مێ ئه‌و وێ رۆژنامه‌ڤانێ (لیندا) هاندده‌ت نهینی یێن وان بازرگان و خودان كۆمپانی و سیاسه‌تڤان و ده‌وله‌مه‌ند و خودان كارێن جڤاكێ سویسری بزانیت ل باژێرێ ژنێڤ و رێكێن هه‌ره‌ سه‌رده‌م یێن زانستێ میدیایێ تێدا دیاردكه‌ت ب كاربینیت و بزاڤكرن بۆ نیاسینا پترا كه‌سان د ڤان واراندا و گۆتنه‌كا هێژا د ڤی بیاڤیدا به‌رچاڤ دكه‌ت ده‌مێ ل سه‌ر زارێ وی سه‌رنڤیسه‌ری دبێژیت “هندی ژێده‌رێن میدیاكاری زێده‌ببن ئاستێ وی دێ به‌رزتربیت ” بیگۆمان ئه‌و ژی ئێك ژ شیره‌تێن وی بوو بۆ وێ میدیاكارێ.
ئه‌و سیاسه‌تڤانێ (لیندا) یێ دنیاسی و دڤیا ب رێیا وی هنده‌ك نهینییان بزانیت پێشتر و ل قووناغێن خواندنێ هه‌ڤالێ وێ بوو، خودانێ رۆژنامێ ئه‌و هانددا نهینی یێن گه‌نده‌لی و گڤاشتنێن سكسی بێخیته‌ سه‌ر بۆ هندێ ئه‌و پێزانین ببنه‌ به‌لگه‌ دا ل رۆژناما وان به‌لاڤ ببن و د ئه‌نجامدا رۆژنامه‌ پتر گه‌شه‌كرنێ بكه‌ت و پتر ژمارێن وێ بهێنه‌ فرۆتن و ئه‌ڤه‌ ئه‌ركێ هه‌ر سه‌رنڤیسه‌ره‌كی یه‌، و ژ بوو هندێ چار خالان به‌رچاڤ دكه‌ت بۆ بجهـ ئینانا ڤێ ئارمانجێ كو پرسیارێ ژ مێڤانێ خوه‌ بكه‌ت كا وی چ دڤێت ب ئاشكرایی بهێته‌ گه‌نگه‌شه‌كرن دا پاش بهێته‌ دارشتن و به‌لاڤكرن، دیسان رێكێ ب ده‌ینه‌ وی كه‌سێ ئارماتجبه‌ر ب به‌رفره‌هی ب ئاخفتنێدا بچیت و یا وی دڤێت بێژیت ئه‌و دێ هزركه‌ت میدیاكاری دڤێت به‌رفره‌هترین بیاڤ بده‌تێ بۆ ئاخفتنێ و دێ به‌رفره‌هترین بیاڤێ رۆژنامێ ژی بۆ ته‌رخانكه‌ت.
و ده‌مێ هه‌ڤدیتن ب دووماهی دهێت و یا وی ڤیایی بێژیت ئه‌م دێ پرسیارا بۆ مه‌ گرنگ ژێ كه‌ین. وی ده‌می ئه‌و دێ گه‌هیته‌ باوه‌ریێ كو وی به‌رسڤ نه‌دایه‌ و دێ هه‌ست كه‌ت كو ئه‌م بیاڤه‌كێ مه‌زن ناده‌ینێ و دێ زانیت وی ده‌مێ خوه‌ هه‌موو ب هه‌روه‌ بۆراند و بیاڤێ وی هزر تێدا دكر وه‌رناگریت و ئه‌گه‌ر یاری ب په‌یڤان كر و به‌رسڤه‌كا روون و ئاشكرا نه‌دا وی ده‌می دێ پێدڤی بی دووباره‌ هه‌مان وێ پرسیارێ ژێ كه‌یی و دیسا هه‌كه‌ خۆیاكر كو بابه‌ت هند یێ گرنگ نینه‌ دێ به‌رۆڤاژی یان ب شێوازه‌كێ دی هه‌مان داخواز ئاراسته‌كه‌یی، وی ده‌می نۆت و نه‌هـ ژ سه‌دێ دێ گه‌هیه‌ ئارمانجا خوه‌، ئه‌ها وی ده‌می یا ته‌ ئارمانج پێهه‌یی دێ وه‌رگری. ئه‌وا دی تۆ دشێی پشتگوهڤه‌ بهاڤێژی، ئه‌و داخۆیانیا گرنگ دشیاندایه‌ ببیته‌ نووچه‌ك خوه‌ بلا په‌یوه‌ندی ژی ب وی یان كارێ وی ڤه‌ نه‌بیت.
ب ڤی شێوه‌یی پاولۆ كویلو وه‌ك خامه‌كێ وێره‌ك و زانایه‌كێ میدیاكار شیایه‌ هنده‌ك پره‌نسیپێن بنه‌جهـ د وارێ میدیا جیهانییا سه‌رده‌مدا ب رێكا رۆمانه‌كا تۆره‌یی و مشت ژ وێنه‌ و هه‌ڤدژان به‌رچاڤی مه‌ بكه‌ت كا چاوا میدیا دشێت مفایی ژ یاسایێن ل كار بكه‌ت بۆ به‌رڤانیكرنێ ژ مافێن گشتی و ب بیته‌ رێك و فشار ل سه‌ر ده‌ستهه‌لاتا كارگێری و لایێ بجهـ ئینانێ ل هه‌ر وه‌لاته‌كی (ل سویسرا و یێن وه‌كی وێ هه‌ر چ نه‌بیت) و ب بیته‌ ئه‌و خۆدیكا پیشه‌یی یا پێدڤیه‌ میدیا ببیتێ و وی رۆلی بگێریت یێ پێدڤی یه‌ بگێریت بۆ رۆنكرنا هه‌موو تشتێ ڤه‌شارتی دناڤا جڤاكیدا و هه‌مان ده‌م ژی ببیته‌ ده‌نگێ زه‌لالێ جڤاكی ل همبه‌ر ده‌ستهه‌لاتێ،و هه‌موو رێیان ل همبه‌ر میدیاكاری ئاسان بكه‌ن بۆ گه‌هشتنا ب ئارمانجێ خوه‌ هه‌كه‌ ئه‌و رێ و تێگه‌هـ گرێدایی كه‌سایه‌تی یا میدیاكاری ژی بن، چنكو قانوون د خزمه‌تا میدیایێ دایه‌ ل جهه‌كی ب مه‌رجه‌كی وه‌ك رۆماننڤیس ئاماژێ پێدده‌ت ئه‌و پێزانین د پشتراستكری بن و به‌لگه‌ و ده‌نگ و وێنه‌ ل گه‌ل هه‌بن و پیشه‌ییبوون و وێره‌كی چه‌كێ میدیاكاری بیت وه‌ك رێكه‌كا سه‌ره‌كی بۆ دابینكرنا سه‌ركه‌فتنێ د ڤی كاریدا.

ده‌مێ بریار هاتیه‌ دان كو هه‌ر فه‌رمانبه‌ره‌كێ حه‌ز و شیان هه‌بن دشێت خوه‌ ب ڤه‌گوهێزیته‌ ل سه‌ر میلاكێ وه‌زارتا په‌روه‌ردێ و كارێ مامۆستای بكه‌ت، من هه‌ر خوه‌ گرت و ب دو چاڤێن زیق ته‌ماشه‌ی تیڤیان دكر و په‌رپه‌رێن رۆژنامان د وه‌رگه‌راندن و د گۆته‌ خوه‌: ها ها ته‌دیت ئێكه‌تیا مامۆستایان یان چه‌ند مامۆستایه‌كان نه‌رازیبوونا خوه‌ دیاركرن ل به‌رامبه‌ر ڤێ بریارێ، لێ مامۆستایان ب ( اچعف الایمان) و د دلێ خوه‌ دا! شه‌پرزه‌بوون ل به‌رامبه‌ر ڤێ ڤه‌گوهاستنێ، هه‌كه‌ مرۆڤ ب هووری هزرا خوه‌ بكه‌ت و د هه‌مان ده‌مدا چه‌ند پرسیاره‌كان ژ خوه‌ بكه‌ت، دێ زانیت كا ئه‌ڤ بریاره‌ چه‌ندا د جهێ خوه‌ دایه‌، وه‌رن پێكڤه‌ دالغه‌كێ لێبده‌ین و ڤێ پرسیارێ ژ خوه‌ بكه‌ین، گه‌لۆ ئه‌و فه‌رمانبه‌رێن خوه‌ بڤه‌گوهێزن دا ئه‌ركێ مامۆستایان وه‌رگرن دێ كیژ جۆر بن؟ تو بێژی فه‌رمانبه‌ر خودان به‌رپرسیاری یه‌، ئانكو پله‌ یان پشك و رێڤه‌به‌ریه‌ك د ده‌سهه‌لاتا وی دا بیت و خودان پله‌ بیت؟ هه‌لبه‌ت به‌رسڤ نه‌خێر! دا پرسیاره‌كا دی بكه‌ین تو بێژی هه‌كه‌ فه‌رمانبه‌ره‌كێ زیره‌ك و چالاك بیت رێڤه‌به‌رێ وی، دێ دستووریا ڤه‌گوهاستنێ پێ به‌خشیت؟ دیساڤه‌ به‌رسڤ نه‌خێر! ئه‌ز دبێژم ئه‌ڤ هه‌ر دو پرسیاره‌ به‌سن دا دیار بیت ئه‌و چ جۆره‌ فه‌رمانبه‌ره‌ دێ شێن خوه‌ ڤه‌گوهێزن و ببنه‌ مامۆستا و وانا ده‌نه‌ زارۆیێن مه‌، ل گه‌ل ڤێ چه‌ندێ هه‌میێ میلاكێ په‌روه‌ردێ و رێ گرنگ و هه‌ستیاره‌ كو ئه‌ون پاشه‌رۆژا زارۆیێن ڤی وه‌لاتی د ده‌ستاندا و ئه‌و مامۆستایێن شه‌ره‌فمه‌ندیا مامۆستایه‌تیێ وه‌رگرتی ب سالان ڤی ئه‌ركی دخوونن و ب تایبه‌ت مه‌ به‌حسا (گرق التدریس)ه‌، لێ فه‌رمانبه‌ری چو رۆژه‌كێ ئه‌ڤ زانسته‌ نه‌خواندیه‌ وه‌كی ئه‌لمان دبێژن ((هه‌ر كه‌سێ ئاگر ڤێ نه‌بیت نه‌شێت كه‌سێن دی گه‌رم بكه‌ت)) و ئه‌م كورد دبێژین ((ده‌رزیكێ بده‌نه‌ كه‌سه‌كی كو بزانیت درووارێ بكه‌ت)) مامۆستا دڤیا بیت گه‌له‌كێ بسپۆر بیت د وارێ خوه‌ دا ده‌مێ ئه‌م بێژین مامۆستا ئه‌م یێ به‌حسێ كه‌سه‌كی دكه‌ین كو ئایندێ ڤی وه‌لاتی د ده‌ستان دایه‌، هه‌ر د ڤێ مژارێدا پرسه‌كا دی ژ دایك دبیت و دبێژیت ئه‌ڤ بریاره‌ ژبه‌ر چ هاتیه‌ دان؟ تو بێژی مه‌ مامۆستانینن له‌وا؟، هه‌ر كه‌سێ ڤێ پرسیارێ بكه‌ت ئێكسه‌ر دێ گرنژینه‌كا ته‌حل كه‌ت، چونكو هه‌ر كه‌سه‌ك دزانیت كو ب هزاران گه‌نج و ژ هه‌ر واره‌كێ تو بخوازی نوكه‌ دبێ كارن و ل به‌ندا وێ ئێكێ نه‌ كو بهێنه‌ دامه‌زراندن، ڤه‌گوهاستنا فه‌رمانبه‌ران بۆ میلاكێ په‌روه‌ردێ و كاركرن وه‌ك مامۆستا دێ ئه‌نجامێن باشتر هه‌بن گه‌ر هه‌ر فه‌رمانبه‌ره‌كێ حه‌ز و شیان هه‌بن بۆ ده‌مێ ساله‌كێ یان دویان ل په‌یمانگه‌هه‌كێ یان كۆلیژه‌كێ بهێنه‌ وه‌رگرتن وه‌ك قوتابی و پاشی بهێنه‌ ڤه‌گوهاستن وه‌ك مامۆستا، ل دووماهیێ بۆ وی كه‌سێ هه‌تا دووماهیێ ئه‌ڤ گۆتارا خواندی گۆتنه‌كا (كنفۆشیوس) ی بۆ ڤه‌گوهێزم ده‌مێ دبێژیت ((هه‌كه‌ كه‌سه‌ك یێ ژ هه‌ژی فێربوونێ بیت و نه‌هێته‌ فێركرن، ئه‌ڤه‌ ژ ده‌ستدانا مرۆڤه‌كی یه‌، لێ هه‌كه‌ كه‌سه‌ك یێ ژ هه‌ژی فێربوونێ نه‌بیت و بهێته‌ فێركرن ئه‌ڤه‌ ژ ده‌ستدانا گۆتنه‌كێ یه‌، لێ كه‌سێ ب ئاقل و تێگه‌هشتی نه‌ مروڤی ژده‌ست دده‌ت نه‌ گۆتنێ)).