رێڤەبەرێ گشتیێ باژێرڤانیان ل پارێزگەھا دھۆکێ راگەھاند، ھەر چەندە ل مەھا ھەشت ژ سالا ٢٠١٢ دەرگەھێ داخوازکرنا وەرگرتنا پارچە ئەردان ل ھەرێما کوردستانێ ل دووڤ بریارا ئەنجوومەنێ وەزیران ھاتیە راگرتن، بەلێ بەری وێ بریارێ ٢٣ ھزار فەرمانبەر و ماموستایێن دھۆکێ مۆلەتا وەرگرتنا پارچە ئەردی ھەیە و مافێ وانە ب فەرمی پارچە ئەردان ل سەر وان دابەش بکەین، بەلێ نھا ئەرد نینە ل سەر وان بھێتە دابەشکرن و گۆت: دەم ژی یێ دیار نینە کا دێ کەنگی ئەو ھەموو فەرمانبەرە پارچە ئەردان وەرگرن.

ئەڤرۆ، ئەمیر ئەترووشی:

ئەندازیار ھەڤال ئەحمەد حسێن ئامێدی، رێڤەبەرێ گشتیێ باژێرڤانیان ل پارێزگەھا دھۆکێ د دیدارەکا تایبەت دا بۆ رۆژناما ئەڤرۆ دیار کر، ھەتا نیڤا سالا ٢٠١٢ ھەموو رێڤەبەریا ب لیستە ناڤێن فەرمانبەرێن خوە بۆ پارێزگەھا دھۆکێ بلندکرن بۆ ھندێ پارچە ئەردان ل دووڤ خزمەتێ وەربگرن، ھەتا مەھا ھەشت ژ سالا ٢٠١٢ نێزیکی ٢٣ ھزار فەرمانبەران ناڤێ خوە وەکو کەسێن ھەژی تومارکربوو و ھندی ھاتینە تومارکرن ژی وان ماف و رازەمەندی یا ھەی پارچە ئەردەکی وەربگرن، بەلێ نھا ئەرد یێ بەرھەڤ نینە ل سەر وان پارڤەبکەین و ھەردەمێ ئەرد بھێتە بەرھەڤکرن دێ بنە خودان پارچە ئەرد.

ناڤبری خویاکر ژی کو پتریا ئەردێ باژێرڤانیێن پارێزگەھا دھۆکێ یێ خەلکی و جوتیارانە و ھەتا نەھێتە کواژندن چو پارچە ئەرد ناھێنە دان، بۆ نموونە بەری دەمەکی ھندەک ئەرد ل ئامێدیێ ب دەست مە کەفت مە نێزیکی ١٠٠ پارچە ئەردان ل سەر فەرمانبەرێ ھەژی بەلاڤکرن و گۆت: نھا چو داخوازی ناھێنە وەرگرتن و چو فەرمان ژی ناگەھنە مە کو پارچە ئەردان وەربگرن.

بۆ فەرمانبەری شووقە ژ پارچە ئەردی باشترە

ئەڤرۆ: گۆتۆیەک ل ڤێ دووماھیێ بەلاڤبوو کو ھەر کەسێ شووقەیەکا کێم دەرامەتان ژ حوکمەتێ وەبگریت و خوە ناڤێ وی ژی ل گەل پارچە ئەردان بیت دێ ھێتە ھژمارتن مفادار و نەشێت پارچە ئەردی وەربگریت، ئەرێ راستیەک بۆ ڤێ یەکێ ھەیە؟

ئەندازیار ھەڤال ئامێدی: ب راستی باشترین چارەسەری بۆ نەبوونا پارچە ئەردان بەلاڤکرنا شووقێن کێم دەرامەتانە، بۆ نموونە ئەم پارچە ئەردەکی بدەینە فەرمانبەرەکی ل جھەکێ بەیار و بێ خزمەتکاری یان ژی شووقەیەکێ دروست وەربگریت باشترە، بێگومان شووقە بۆ فەرمانبەری باشترە، ئەز باوەردکەم ھەکە فەرمانبەرەک شووقەکێ وەربگریت دێ پتر کەیفا وی ژی ھێت ژ پارچە ئەردی، چونکو پارچە ئەرد نھا بەش ناڤن ل سەر کاغەزێ و چو گەرەنتی نینن کو ئەو ئیلا دێ شووقێ وەرگرن، ڤێجا ل شوونا ھندێ شووقە ژی ژێ بچن، ھەما بلا شووقەکێ وەربگرن باشترە خوە ل ژڤانی پارچە ئەردان بگرن.

دابینکرنا ئەردی بۆ کەرتێ حوکمەتێ و وەبەرھێنانێ ئێک ژ کارێن مە یێن گرنگە، بۆ نموونە دابینکرنا ئەردی بۆ رێڤەبەریا یان قوتابخانا یان شووقێن کێم دەرامەتان، ھەروەسا بۆ ھەموو کەرتێن پیشەسازی و چاندن و گەشت و گوزاری ئەردی دابین دکەین دا کو ئابوورا کوردستانێ پێشکەڤیت.

مە پلانەکا پێنچ سالی دانایە

خویا کر ژی، ئەم سەرپەرشتیا ٤٦ باژێرڤانیان ل پارێزگەھا دھۆکێ دکەین ب تنێ سەرۆکاتیا باژێرڤانیا دھۆکێ تێ نەبیت و ھندەک باژێرڤانی ژی ھەنە ل دەڤەرێن ڤەبری نە وەکو باژێرڤانیا دوغاتا و خەتارێ و شنگال و گۆت: مە پلانەکا پێنچ سالی بەرھەڤکریە کو ھەتا سالا ٢٠١٩ دێ ڤەکێشێت و د ڤێ پلانێ دا مە ھزرا ھەموو ئالیێن ژیانا وەلاتیان کریە و دێ گونجاندنەکا باشتر د ناڤبەرا خوە و رێڤەبەریا رێک و پران دا کەین، چونکو کارێ مە ھەردویان پێکڤە گرێدایە، ئەو جادێن دەرڤە چێ دکەن و ئەم جادێن ناڤ باژێری قێردکەین.

زێدەتر دبێژیت: نھا جادا دناڤبەرا دھۆک و ھەولێر ھەر ژ دھۆک ھەتا رۆڤیا یا بوویە دو ساید، ب تنێ ئەو پارچا ل نێزیک باعەدرێ نەبیت، بەلێ ئەو ژی گەلیە و جادە یا بەرفرەھە، ھەروەسا د ناڤ باژێرڤانیا چرە و رۆڤیا ژی ئاریشە ھەیە، بەلێ ئەو ژی دێ ھێتە چارەکرن.

ئامێدی و زاخۆ ژی دێ بنە خودان کارگەھێن ڤاڤارتنا گلێشی

ئەندازیار ھەڤال ئامێدی ئاماژە دا وێ چەندێ کو نوکە گلێشێ ھەموو باژێرڤانیان دھێتە ڤەگوھاستن بۆ کارگەھان و دھێتە ڤاڤارتن و مفا ژێ دھێتە دیتن، چونکو گلێشی ھەموو باژێرڤانیانی نھا ژ لایێ کۆمپانی و کەرتێ تایبەت ڤە دھێتە راکرن و ڤەگوھاستن بۆ کارگەھێن ڤاڤارتنا گلێشی. ئەڤە ژێ وێ یەکێ دگەھینیت کو بێژین نھا پرۆسا پاقژکرنا و ڤاڤارتنا گلێشی ل پارێزگەھا دھۆکێ ژ ھەموو پارێزگەھێن دی یێن عیراقێ پێشکەفتیترە، چونکو مە ب تنێ کارگەھێن ڤاڤارتنا گلێشی ھەنە.

زێدەتر ل دور پاقژیا باژێری دبێژیت: نھا مە وەکو پارێزگەھا دھۆکێ سێ کارگەھێن ڤاڤارتنێ یێن ھەین، دو کارگەە یێن ل کواشێ و کارێ ڤاڤارتنا گلێشێ سێ قەزایان دکەت، دھۆک، زاخۆ و سێمێل، کارگەھا دی یا ل ئاکرێ ل گردەسین و ئەو ژی کارێ پاقژکرنا سێ قەزایان دکەت و ب تنێ قەزا ئامێدیێ مایە، ئەو ژی نھا گرێبەستەک بۆ ھاتیە گرێدان بۆ کومکرن و چارەسەرکرنا گلێشی یا ب دووماھی ھاتی و کەفتیە کاری و جە ژی بۆ کارگەھێ ھاتیە دیتن و کۆمپانیەک دێ کارگەھێ دانیت. ھەروەسا مە د پلانێ دا یە کارگەھەکێ بۆ زاخۆ ژی دانین، چونکو زاخۆ باژێرڤانیەکا مەزنە و پێدڤی ب کارگەھەکا تایبەتە جودا ژ کارگەھێن کواشێ.

ھەروەسا مە ھەڤکاری ل گەل رێڤەبەریا گشتیا گەشت و گوزارێ ھەیە بۆ پاقژکرنا ھەموو جھێن گەشتیاری و بەردەوام ئەو جھە دھێنە پاقژکرن، ب تایبەت جھێن گرنگ یێن کو خەلک گەلەک قەست دکەتێ.

گلێش داھاتەکی بۆ پارێزگەھا دھۆکێ دابین دکەت

ئەندازیار ھەڤال ئەحمەد ئاشکرا ژی کر کو دەمێ گلێش بۆ کارگەھێ دچیت دبیتە سێ بەش، بەشەک ژێ وەکو ئاسن و ئەلەمنیوم و پلاسیتک دھێتە فروتن و دبیتە داھاتەک بۆ پارێزگەھا دھۆکێ و داھاتێ وێ ژی گەلەک نینە و مەرەما مە ژ وێ کارگەھێ نە بدەستڤەئینانا داھاتەکی یە، بەلکو مەرەم ژێ پاقژیا باژێری و د ئایندەی دا مە پلان یا ھەی بۆ زێدەکرنا داھاتێ گلێشی.

بەشێ دویێ ژ گلێشی دبیتە زبلێ کیمیاوی و ئەم بێ بەرامبەر ددەینە رێڤەبەریا چاندنێ و دارستانێ و جوتیاران و د ئایندەی دا مە پلان یا ھەی بفرۆشین. پشکا سیێ ئەو گلێشێ بێ مفا دمینیت و ئەڤە ژی دھێتە بنئاخکرن ب رێیێن زانستی، دا کو کارتێکرنێ ل ئاڤا ژێر ئەرد نەکەت و نھا کارگەھەکا بۆ مەرەما بنئاخکرنا گلێشی ل کواشێ و ئێک ل ئاکرێ کەفتینە کاری.

دو باژێرڤانیێن نوو دێ ھێنە دانان

ل دور وێ یەکێ کو نھا ٤٦ باژێرڤانی ل پارێزگەھا دھۆکێ ھەنە، ئەرێ داخوازی نەھاتیە کرن چو باژێرڤانیێن دی ژی بھێنە دانان، ئامێدی دبێژیت: ل گۆرەی قانوونا برێڤەبرنا باژێرڤانیان یا سالا ١٩٩٣، ھەر کۆمەلگەھەکا ھژمارا ئاکنجیێن وێ ببنە ٣٠٠٠ وان مافێ ھەی باژێرڤانیەک بۆ بھێتە دانان، لەوما نھا دو کۆمەلگەھا ئەڤ داخوازیە کریە و مافێ وان یێ قانوونیە، وەکو کۆمەلگەھا بریفکا ئەوا ل ناڤ بەرواریان ئەڤ داخوازیە کریە و کۆمەلگەھا کەلاتێ ل ئاکرێ و ھەر دەمێ مامەلێن وان ب دووماھی ھاتن دێ بنە خودان باژێرڤانی.

دەربارەی پرۆژێن بەرخۆریێ (المساگحە) کو بەری نھا ژ لایێ سەرۆک بارزانی ڤە ھاتبوونە راگرتن کا نھا د چو رەوش دانە، ئەندازیاری گۆت: نھا ئەڤ پرۆژە دھێنە دان، بەلێ ب ھەیڤەکێ بەری دانێ، ل دەزگەھێن راگەھاندنێ دھێنە ئاشکرا کرن و ھەر کەسێ حەز ھەبیت مافێ ھەی داخوازیا خوە پێشکێش بکەت بۆ وەربگرتنا و پرۆژەی و سەرئێکزێدەکرن دھێتە کرن.

١٥٧ ملیار دینار د سالەکێ دا ھاتینە مەزاختن

رێڤەبەرێ گشتیێ باژێرڤانیان ل پارێزگەھا دھۆکێ ئەو یەک ژی دیار کر کو وان ل سالا ٢٠١٢ ل ھەموو باژێرڤانیان ١٢١ پرۆژە ئەنجام دابوون و کوژمێ ١٠٥ ملیار دیناران لێ ھاتبوونە مەزاختن، ل سالا ٢٠١٣ پرۆژە کێمتر لێ ھاتن، بەلێ پارە زێدەتر ھاتە مەزاختن، بۆ نموونە مە ١٠٧ پرۆژە ھەبوون و کوژمێ ١٥٧ ملیار دیناران ھاتە مەزاختن و ب ڤی کوژمەی مە ١٠٥ کیلومەترێن رێیان چێکرینە و ١٩ ترومبێلێن کارکرنێ ژی کرینە.

گۆت ژی: مە ھژمارەکا مەزن یا پرۆژێن ستراتیژی ھەنە و ھندەک ژ وان ب دووماھی ھاتینە و ھندەک ژی ل ژێر جێبەجێکرنێ نە، بۆ نموونە پرۆژێ جوتسایدێ شێلادزێ ب ھەردو قوناغ ڤە ب دووماھی ھاتیە، ھەروەسا جوتسایدێ زاویتە ب ھەردو قوناغ ڤە ب دووماھی ھاتیە، جوتسایدێ باگێرا ب شێوازەکێ باش ل ژێر جێبەجێکرنێ یە، جوتسایدێ دێرالوک ب ھەردو قۆناغ ڤە ب دووماھی ھاتیە و گەلەک پرۆژەیێن دی.

ھەروەسا مە شەش پارکێن گشتی ل ھەر شەش قەزایێن دھۆکێ (زاخۆ، سێمێل، ئاکرێ، شێخان، بەردەرەش و ئامێدیێ) دروستکرینە و نھا ھەر شەش پارک کەفتینە د خزمەتا وەلاتیان دا و چو قەزا ژ پارکێن گشتی بێ بەھرنەبووینە و کوژمێ ٢٩ ملیار و ٧٨١ ملیون دیناران ل ڤان شەش پارکا ھاتینە مەزاختن ھەتا کەفتینە د خزمەتا وەلاتیان دا.