خودانێن کۆمپانیا ژ زێدەکرنا باجان د نەرازی نە
ئەڤرۆ:
ھژمارەکا کۆمپانیان گازندان دکەن ژ زێدەبۆونا باجا ل سەر کۆمپانیا ئەڤ سالە، خودانێ کۆمپانیەکا قونتەراتێن گشتی دبێژیت: ھەکە بۆ پرۆژێن داھاتی گوتبان دێ زێدەھی چیتە سەر دا ھزرا قازانجێ خوە کەین بۆ زێدەتر، گۆتژی بەری نوکە ١٥% ێ قازانجێ مە بۆو و ٦% ێ باجە بۆ، نوکە ٦% ێ یا بۆویە ٨% ێ، ئابۆورناسەکی دیارکر کو ئەڤ باجە دێ قەیرانێ پتر لێ کەت و دێ زیانێن مەزن ل دووڤ خوەرا ھێلیت دڤێت حوکمەت ل ژێدەرێن دیێن ئابووری بگەریت ژبلی ڤی ژێدەری.
پارێزەر ئیدریس ئەحمەد خۆدانێ کۆمپانیا بیناھی یا قونتەراتێن گشتی بۆ ئەڤرۆ دیارکر کو زێدەبۆونا باجا کۆمپانیا بۆویە بارگرانی ل سەر وان و گۆت: ھەکە بۆ پرۆژێن داھاتی گوتبان دێ زێدەھی چیتە سەر دا ھزرا قازانجێ خوە کەین بۆ زێدەتر، بەری نوکە ١٥% ێ قازانجێ مە بۆو و ٦% ێ باجە بۆ، نوکە ٦% ێ یا بۆویە ٨% ێ، گۆتژی ئەڤە ل شوونا قەربۆویا مە بکەن یێن رابۆوین باجە یا ل سەر مە زێدەکری، ھەکە کاودان چێ بن باج چەند با دا ئەم ژی ل گەل گونجین، ئەڤە گاز ھاتە خارێ و مە کار نینە و باجە ل سەر حسێبا کارێ کەڤن دێ بیتە خوسارەتییا مە، د ھەموو پرۆژان دا ژی ئەم قازانجێ نائینین.
جەلال کەمال عومەر رێڤەبەرێ باجا کۆمپانیا ل دھۆکێ خویا دکەت کو یاسا باجا کۆمپانیا گرێدایە ب حوکمەتا فیدرال ڤە یا ژمارە ١١٣ یا سالا ١٩٨٢ ێ زۆر کەڤنە، ئەڤ رێنمایێن ئەڤ سالە بۆ مە ھاتی رێژەکا کێم یا باجێ یا زێدە بۆیی، یا بەلێندەرا ٩% ێ بۆ ئەڤ سالە یا بۆویە ١٠% ێ قونتەراتێن گشتی سالا بۆری ٦% ێ بۆ یا بۆویە ٨%ێ و دانان و دابینکرن سالا بۆری ٧%ێ بۆ یا بۆویە ٩% ێ، نڤێسینگەھێن راوێژکاریا ئەندازیاری سالا بۆری ١٥%ێ بۆ یا بۆویە ٢٠% ێ، بلا خەلکێ مە بزانیت یا بەغدا ٣% ێ یە باجا مە دبیتە ١.٤% ێ ھندەک دبنە ١.٣٠% ێ ئانکو باجا مە یا کێمە و ھەوجەی گازندان ناکەت. گۆتژی ھندەک کۆمپانی ھەردەم گازندا گرانیا باجێ دکەن، لێ ھەکە بەرێخوە بدەنە وێ باجێ یا ئەو دەن نە ل دووڤ وان گازندایە، ئەگەر ھەڤبەریێ بکەن دناڤبەرا باجا مە ل گەل بەغدا یا مە گەلەک کێمترە ژ یا وان.
دڤێ دەربارێدا ئابۆورنناس د. محەمەد شەعبان دیار دکەت کو ئەڤ باجێن نوو ھاتینە دانان ژلایێ حوکمەتێ ڤە ئێکە ژ ھویێن بەردەست بۆ باشترکرنا بۆدجێ دناڤا ئابۆورییا نشتیمانی، ژلایەکێ دی ڤە ب جھئینانا کومەکا ئارمانجا ژ وان زێدەکرنا خزمەتگوزاریان بۆ وەلاتیان و ئاڤاکرنا پرۆژێن نوو یان بەرفرەھکرنا پرۆژێن کەڤن، ئارمانجەکا دیتر یا گرنگ ھەیە ئەو ژی داکو وێ بۆوشاییا کەتیە د بۆدجێ دا تژی کەتەڤە، لێ دڤێت چەند مەرجەک تێدا بھێنە دیتن داکو بگەھیتە وێ ئارمانجا ھاتیە دارێتن دڤێت باجە یا گونجایی بیت ژلایێ قەبارەی و رێژا سەدی یا ھاتیە دانان بۆ وی جھێ دێ تەحەمولا باجێ کەت، گۆتژی دڤێت زێدەھیا باجێ د دەمێ گونجای دا بیت ئانکو نابیت باجە بھێتەدان و قەیرانا دارایی ل وەلاتی ھەبیت و بەردەوام باجە دھێنە سەپاندن دەمێ بارێ ئابووری یێ وی وەلاتی یێ باش بیت و کۆمپانیان حەزا ئەداکرنا باجێ ھەبیت. ناڤھاتی دیارکر ژی کو دڤێت باجە ل سەر ھەموو کەرتان بھێنە سەپاندن نەک بۆ کەرتەکێ دەستنیشانکری بیت یان باجا ھندەک کەرتان ب رێژا ١٠% ێ بھێتە زێدەکرن و یا کەرتێ دیتر ٨% ێ بیت، مەرجێ چارێ دڤێت باجە ل گۆرەی ڤەکۆلینەکا ئابووری یا ھوور بیت داکو ئەنجامێن مەزنێن پوزەتێڤ ھەبن.
خۆدانێ کۆمپانیا ھایەر یا فروتنا کەل و پەلێن کارەبێ محەمەد عوبەید گۆت: فرۆتنا تشتێ مە ب قستە دڤێت حوکمەت ھاریکاریا مە بکەت، ئەم یێ ھاریکارییا وەلاتیان دکەین دڤێت ئەڤ باجا ھەنێ بۆ مە نەبیت و بھێنە جوداکرن ژ کۆمپانیێن دیتر چونکو کارێ ب خوە قستە چ قازانجێ وەسا مە نینە، گۆتژی مە کەرتێن دیتر ھەنە دشێن مفایی ژێ بینن مینا کەرتێ چاندنێ و گەشت وگوزارێ و بیاڤێن دیتر بۆ خوە داھاتێ وان دابین بکەن.
جەلالی ل دۆر کۆمپانیێن کەل و پەلان ب قست دفروشن گۆت: باجە بۆ وان نەبیت و بھێنە جوداکرن ژ کومپانیێن دیتر، نەدانا باجێ نە ب دەستێ مەیە ب تنێ پەرلەمان دشێت ژ باجێ ب لێبۆریت و بریارێ بدەت بھێنە جوداکرن نە ب دەستێ مەیە و بلا خۆدانێن کۆمپانیان ڤێ گازندێ ش مە نەکەن. ناڤھاتی ئاشکراکر ژی کو ئەو جھێن ب تنێ ناڤ کۆمپانی و چ بنەما بۆو نە رێڤەبەریا مە گرێدایە ب وان کۆمپانییا یێن تومارکری لنک مە و یێن دیتر من چ پێزانین ل سەر نینن، گۆتژی خەلکێ مە نوکە کەس قازانجێ خوە یێ دروست دیار ناکەت ھەکە چەند سالا قازانج ھەبیت نابێژیت من ھندە یێ ھەی، ھەکە سالەکێ خوسارەت بیت دێ ھێت گازندێ کەت بێژیت مە گەلەک خوسارەتیا دای ئەڤ سالە ھاریکارییا مە بکەن، ھەکە راست بێژیتە مە کیژان سالێ خوسارەت بۆ و کیژان قازانج کر دێ مە باوەری پێ ھەبیت و دێ سالا خوسارەتیێ بۆ وی قەرەبۆو کەین. ئابوورناس د.محەمەد شەعبان دا زانین ژی کو ئەڤ باجێن ئەڤ سالە ھاتینە دانان بۆ کۆمپانیان پتر لایەنێ بەرئاقلی تێدایە ژ لایەنێ نە عەقلی خالا نێگەتیڤ یا ڤێ باجێ یا ھاتیە سەپاندن بۆ ھندەک کەرتان و ھندەکێن دیتر نە ھاتیە سەپاندن، دیسا د ماوەکێ گونجای دا نەھاتیە، گۆتژی ئەڤ باجە دێ قەیرانێ پتر لێ کەت و دێ زیانێن مەزن ل دووڤ خوەرا ھێلیت دڤێت حوکمەت ل ژێدەرێن دیێن ئابووری بگەریت ژبلی ڤی ژێدەری. پەرلەمانتار یەروانت نیسان ئەندامێ لێژنا دارایی ل پەرلەمانێ کوردستانێ دبێژیت: تشتەکێ سروشتیە باجا کۆمپانیا بھێتە زێدەکرن داکو حوکمەت بشێت پتر پروژێن خزمەتگوزاری بێختە د خزمەتا وەلاتیان دا وەکو ل وەلاتێن ئەوروپی پشت بەستیێ ب باجێ دکەن، گۆتژی ل وەلاتێ مە ژی د ڤان کاودانان دا دڤێت پشت بەستن ب نەفتێ ب تنێ نەھێتەکرن، بەلکو سەرمایەدار و بازرگان ژی رۆلێ خوە ببینن و باجا کۆمپانیێن وان بھێتە زێدەکرن وەکو ھەستکرن ب وەلاتیبۆونێ کو ب خزمەتەکا نشتیمان پەروەری و شارستانی دھێتە ل قەلەمدان.
