دۆئالیزما ترس و هزرا ئازاد
جوان عرەت/ پشكا سیێ
هەر جڤاكەك و هەر مللەتەك خودان رێك و تایبەتمەندیا خوە یە. ئەو تایبەتمەندى دبیتە پشكەك ژ ئاڤاكرنا گەلەك رێ و رەهەندیێن دى یێن كەلتوورى و گالەرى و نەتەوەى، ئەم نابێژین هەر نەریتەكێ هەبیت خودان خالێن ئەرێنى یە، بەلكو هەردو خالان بخوە ڤە دگریت، باشى و خرابى، ئاڤاكرن و خراپكرن، سوود و زیانێن خوە ژى هەنە. بەلێ گەر ئەم ب شێوەیەكێ مەعریفى بنێڕین پڕانیا وان جڤاكێن كو د وارێن زانستێن مرۆڤى دا خەمسار زیان زوورترە ژ سوودى، چونكو ئەو تایبەتمەندیا دبیتە نەریت و رەفتار زەمینێ ترسێ د هزرا مرۆڤى دا بەرفرهترە لێ دكەت و بەرامبەر ڤێ چەندێ مەرج نینە ل هەمى جڤاكان دا ئەڤ جۆرە سالوَخەت و رەفتار و سەرەدەریكرنە هەبیت، هەر جڤاكەك ل ژێر چاوانیا پیڤەرێن خوە سیستەمێ خوە ژى هەیە.
هەروەسا ژ لایەكێ دى ڤە، گرنگیا كو ژ ڤان خالان دهێتە جوداكرن ئەوە مرۆڤ نزانیت كا ئەوێ مەترسیێ چەند هەبوونا خوە هەیە، یان چەند دگەل هەستێن مرۆڤى دهێتە نیاسین؟ ئەڤە ژى باندۆرێ ل ئەقلیەتا مرۆڤ و هزرا مرۆڤایەتیێ دكەت، چونكو هەردەما وەهم د گەل هزرا ژینگەه و مرۆڤى مەزن دبیت، هینگێ مرۆڤ دبیتە ئیشەكا كوژەك ژ بوَ ئاڤاكرنا جڤاكێ خوە و ل هەلویست و مافێن خوە ژى بێ بەهر دمینیت. هزربكە مرۆڤێ كورد هوَسا هاتیە ئاڤاكرن، كو ئەو بەردەوام د رێخستا خوە دا یێ دوو دلە هەتا مرۆڤەك كارەكێ ئەنجام بدەت، ئەو هینگێ ب وى كارى پەشیمان دبیت و نزانیت دێ بزاڤێ كەت یان راوەستیت! ئەڤە ژى وێ چەندێ هەلسەنگینیت كو مرۆڤ ژ ئەگەرێ ئەفسانەیا ترس و ئاشۆپان تووشى ڤێ شكەستنێ دهێت، ژبەر ڤێ ژى دەمێ ئەم ل سەر مەدەنیەتێ د ئاخڤین یان شروَڤە دكەین ناهێتە وێ رامانێ، كو ئەم مرۆڤێن مەدەنى نە یان جڤاكەكێ مەدەنى نە، تەنها ئەم دشێن هندەك ژ وێ كویراتیا نەپاكیێ ب هزرەكا دى نوژەن بكەین.
نموونە، هەكە هزر بكەین، تاكەكەس د جڤاكێ مە دا نە ب هزركرن و نە ب ئەقلێ خوە ئەو شیان هەنە بریارێ د پروَسەیا كار و بنەمایان دا بدەت، بەلێ ل سەر ئەقلێ جڤاكێ خوە دشێت پشكدارى پرۆسەكرنا كار، چالاكى و هەلویستان ببیت. واتە ئەو چ بوویە ئەگەر كو پشتبەستنێ ب هزرا كۆمى بكەت؟ چێدبیت گەهشتیە قووناغەكێ كو ئەو رەفتار و دیاردەیا بەردەوام د مەژیێ وى دا جهێ خوە گرتیە و ب بەندەواریێ ڤە نەشیا یە خوە ژ هندەك خالێن كۆمى یێن ناكۆك رزگار بكەت. لەورا هەتا نها مایە ل بن هەستێن ڤى چارچووڤەى دا و ل دووڤ هەولا رێخستن و دووڤچوونا رێیێن هزرى، پرسیارى، باوەرى و گوهۆرینێ دا نەچوویە هەتا بشێت حوكمەكێ راستگۆیانە د ژیانا خوە دا بەرجەستە بكەت و ب حوكمێ هزرا ئازاد ئەوێ دیاردەیێ و ترسێ د ناڤ ژینگەها خوە لادەت. ب ئەنجام ئەڤ دیاردە یە خوە د ئەفسانەیێن دیرۆكێن كەڤن ژى دا هەمان هەلۆیست و ئەقلێ زالكرى هەبوو و هەتا نها ژى بەردەوامن، بەلێ ل گۆر زانستێ هزرى مرۆڤ ل گەل وەرارا قووناغێن زەمەنى شیا ل سەر ئەقل و هش و بیرێن خوە دا ببیتە حاكمەكێ زال و دامەزێنەر و ئینكارا وان تشتێن بێ واتە ب دیرَاندنێ بكەت، لەورا ل سەر ڤێ پرۆژەكرنێ پاشى دەست ب فەرهەنگێن لپێرسین و چارەنڤیسى و ئەقلانى هاتنە كرن.
دوئالیزما ترس و هزرا ئازاد
جوان عزه‌ت/پشكا چارێ
ترس كێشه‌یه‌كا ده‌روونى یه رووبه‌روى جه‌سته‌یێ مرۆڤى دبیت، ترس وه‌ك سروشت ژى پشكه‌كه ل گه‌ل مرۆڤى هه‌یه، به‌لێ ده‌ما ترس دبیته ترساندن، ئها هینگێ پێنگاڤێن مرۆڤى بۆ هزركرنێ دبنه پێنگاڤێن راوه‌ستیانێ، چونكو ئاراسته‌یێ گوهۆرینا پرسێن گاله‌رى ل گه‌ل هزرێن مرۆڤى هه‌ڤواته دبن.
ئه‌گه‌ر باشتر هزر ل سه‌ر ڤى جۆرێ ترسێ بكه‌ین، دبیت هه‌مى جڤاك هه‌تا ئاسته‌كێ بلند نه خودان جۆر و ره‌هه‌ندیێن ئاڤاكرنێ بن، به‌لێ هزرا وان خودان سالۆخه‌تێن پێشكه‌فتن و پێشداچوونێ نه، چونكو بنه‌مایێن ئه‌ستاتیكا مرۆڤان ژ ته‌كنیكا وان ره‌هه‌ندان ده‌ردكه‌ڤن، ژ بۆ كو پتر هزرا مرۆڤى جوانى یێ بده‌ت ده‌روبه‌رو نیاسینا جڤاكى. سپنۆتزا دبێژیت:”مرۆڤێ ئازاد هزرا مرنێ ناكه‌ت، چونكو فه‌لسه‌فا وى د هزرا ژیانێ دایه”. كه‌واته، جودایه ئه‌م ترسێ وه‌كو بونیات/ ژێرخانه دروست بكه‌ین و ب غه‌ریزا مرنێ ڤه گرێده‌ین، چونكو ئه‌گه‌ر ئه‌م ئازادیا تاكه‌كه‌سى ب هزرا سه‌پێنه‌ر ڤه بازنه بكه‌ین وى ده‌مى هزرا تاكه‌كه‌سى خزمه‌تا فه‌لسه‌فا ژیانێ ناكه‌ت.
د هزرا ره‌ها دا چێدبیت هه‌ر كه‌س ژ مه خوه سه‌ربه‌خوه دبینیت و باوه‌رى ب ئیدیه‌مێن ئازادیێ هه‌یه، ئه‌ڤه وه‌كو تیۆر، به‌لێ وه‌كو پراكتیك مه چو جاران ئه‌و باوه‌ریه نینه پێنگاڤێن ئازاد ده‌ست پێ كه‌ین، ژ به‌ركو د هزر و تێگه‌هشتنا مه دا ئازادیا تیورى تشته‌كه و ئازادیا پراكتیكى تشته‌كێ دى یه. پرسیارا جه‌وهه‌رى ئه‌وه گه‌لۆ ئه‌گه‌رێ وێ چه‌ندێ چ بوویه، كو مه نه‌شیایه هزرا ئازاد بێ ترس و دو دلى بكه‌ین د ته‌وه‌رێ هه‌بوون ژیانا خوه دا؟
مه ژیان وه‌ك بنگه‌هێ شكه‌فتێ وه‌رگرتیه و د مه‌عریفه و واقعى دا ژیان بخوه تیرامان و ته‌كنیكا هه‌مى نیاسینا یه. ئازادیا ته‌كه‌كه‌سى ژى د بزاڤا زاتێن پێشكه‌فتن و مودێرنیتێ ده‌ركه‌ڤتیه، د ناڤبه‌را خه‌یال و واقعى دا ترس ل نیك مه بوویه ده‌رگه‌هێ دوورئێخستنا ژیانه‌كا ئازاد، كو هۆسا تێبگه‌هین بزاڤا ژیانێ ترسه و بزاڤا مرنێ شه‌ره.
ژیان د ناڤبه‌را مرنێ دا غه‌ریزا په‌یداكه‌ت، پێدڤیه غه‌ریزا ده‌ستپێكێ بۆ ژیانێ بیت. بێنره چاوا ل وه‌لاتێن پێشكه‌فتى زمانێ دانوستاندن و تیكستێن ئازاد په‌یدابوو؟ ده‌مێ هزرا تاكه‌كه‌سى ده‌ست ب لڤین و گومان و پرسیاران كرى، تاكه‌كه‌س دگه‌ل ستراتیژیا ژیانێ راهات و به‌رده‌وام فێرى نوژه‌نكرنا هزر و دیتن و گوهلێبوونێن نوى بوو. واته، ئازادى نه پرۆسه‌یه‌كا سه‌ر زمانه، ئازادى پرۆسه‌یه‌كا ژێر زه‌مینه و بۆ ناخێ مرۆڤان ب رێكا ستراتیژیا سیسته‌مێن گوهۆرین و گوهۆراندنێ كارتێكه‌ره. ب ئه‌نجام: ل ڤێرێ ده‌مێ پێناسه‌یێن مرۆڤى چنه‌بوون و پێناسه‌یێن كه‌سێن رزگاكه‌ر چێبوون وى ده‌مى چه‌مكیێن پیرۆز مینا (شاه، ئاغا، به‌گ و ئه‌شیر) په‌یدابن، ده‌مێ ئه‌ڤه رۆلێ خوه دبینین، هینگێ كارێكته‌ریێن ئازاد دروست نابن و ترس دبیته پاشخانه‌كا به‌رده‌وام د گه‌ل مرۆڤى ناهێلین هزرێن ئازاد ده‌ربكه‌ڤن، ئه‌ڤ نه‌هێلانا هزرێن ئازاد زیندیبوونا تاك، جڤاك، ده‌وله‌ت و نه‌ته‌وه، دكوژیت، هه‌لبه‌ت وى ده‌مى ئه‌قلێ باژێرى ژى تێكستا ئه‌ز و ئه‌ز ل جهێ ئه‌ز و تۆ و یێدى دروست دكه‌ت.
