زمان و رۆشنگه‌رى
جوان عزه‌ت/ پشكا دوویێ
زمان ب سێ پێكهاتێن سه‌ره‌كى دروست دبیت، ئه‌و ژى كریارا په‌یڤێ، به‌رپرسیاره‌تیا په‌یڤێ و هێز و مه‌به‌ستا په‌یڤێ، هه‌تا كو تو د ببیه خوه‌دان زمانێ خوه یێ رۆشه‌نبیرى و رۆشنگه‌ریێ تو پێدڤى ب ئه‌رگۆمنتێن هزر و ئه‌قلى. گه‌ر زمان نه بوو دامه‌زرێنه‌رێ ته‌كنیكا هۆنه‌ر و ئه‌خلاقى، واته هینگێ دیاردبیت كو لاوازیا زمانى ژ ئه‌نجامێ لاوازیا نه تێهزركرن و نه به‌رگریكرن و نه به‌رپرسیاریێ یه. هایدیگه‌ر ئه‌گه‌رێ ڤى جوره زمانى بۆ “نه‌ره‌سه‌نبوونا مرۆڤ/ تاكى” دزفرینیت. له‌ورا دیاردكه‌ت كو ئه‌ڤرۆ هاڤیبوونا مرۆڤى/ نه هۆشیاریا مرۆڤى گه‌هشتیه ئاستێ سه‌رده‌مێ مۆدێرن و ته‌كنۆلۆژیایێ. دیاره زمانێ ئه‌ڤرۆ كه‌فتیه د قۆناغه‌كا باربه‌را ئالۆزى و گوهه‌رینێ دا، ژبه‌ركو ئه‌ڤرۆ مرۆڤ ب رێكا ته‌كنۆلۆژیایێ دشێت ببیته به‌رهه‌مێ زمانه‌كى نوى، نه‌مازه ئه‌وا نها كه‌ڤتیه سه‌ر زمان بسپۆریا پیشه‌یێ یه. ئێدى ئه‌قلێ بازرگانى و ئابوورى و سیاسى و دیپلۆماسى رۆلێ خوه سه‌رهه‌ڤ دكه‌ن. ب ڤێ دامه‌زراندنێ زمانى وه‌ك تێگه‌ه بیاڤه‌كێ مه‌زن د بوارێ سیاسى دا وه‌رگرتیه. چونكۆ بزاڤێن سیاسه‌تێ ژ بزاڤێن زمانى ده‌ردكه‌ڤن و ب ڤێ رێكێ ئه‌و بزاڤ ده‌ربازى دروست بوونا زمانێ جیهانى دبن.
ل سه‌ر ڤێ تێگه‌هشتنێ ئه‌گه‌ر ئه‌م بچینه تێزا خوه یا به‌شێ چووى “زمان مالا بوونێ یه” ئه‌گه‌ر بكه‌ینه “ئه‌زم زمانێ خوه” پێدڤییه به‌رى ریفۆرمێ دپرسێن خوه یێن جڤاكى و مرۆڤى دا بكه‌ین ریفۆرمێ د زمانێ نه كاریكته‌ریا خوه دا بكه‌ین. ژ به‌ركو هه‌تا زمان كارێكته‌را مرۆڤى نه‌هێته پاككرن ئه‌قلێ جڤاكى ژى خوه پاك ناكه‌ت. مه‌به‌ستا من ل ڤێرێ زمان وه‌ك ئاراسته‌یێ له‌ش و هزرى. ماده‌م كو هه‌ست و داخوازیێن مه ژ زمانى ده‌ردكه‌ڤن یا گرنگه ره‌خنه‌یێن مه‌ژى ره‌خنه‌یێن به‌رهه‌مهێنانا مرۆڤ و تێكستێن ژیانێ بن. ئه‌ڤێ چه‌ندێ وه‌كر، كو رۆشگه‌رى ل سه‌ر ئاڤابوونا زمان و ناسناما جێاوازیێ بهێته ئاڤاكرن. كا چاوان زمان و ئازادى ژ ناڤ دچن وه‌سان مرۆڤ و ناسنامه ژى ژناڤ دچن، له‌ورا ئه‌وا كو مه دكه‌ته كارێكته‌رێن ره‌سه‌ن/ ب مانا هایدیگه‌ر، زمانێ فه‌لسه‌فه و پرسیاركرن و ئاستێ واته‌یێن رامان و بوونێ یه. هه‌روه‌كو بارت گوتى، “زمان سازیا جڤاكى و سیسته‌مێ بهایا نه”. وه‌سا چێكرنا ڤى زمانى ژى ئه‌ركێ مه مرۆڤا یه.
