په‌روه‌ردا مرۆڤى و هه‌ڤدژیا كه‌سایه‌تیى
جوان عزه‌ت
(پشكا ئێكێ)
مرۆڤ ب سروشتێ خوه ل سه‌ر دو جۆرێن هزركرنان بریاران دده‌ت، هزره‌ك هه‌یه به‌رێ مرۆڤى دده‌ته عالمه‌كا غه‌یبى یان ئاشۆپى و هزره‌ك دى هه‌یه مرۆڤى دكێشیته ناڤ ژیوارێ شه‌هوانیا دونیا و پێكهاته‌یێن ژیانێ، ئه‌ڤه ژ روویێ سروشتى ڤه و ژ روویێ جڤاكى ڤه، كارتێكرنا هه‌ڤدژیا كه‌سایه‌تیى په‌یره‌وێ بۆ چارچووڤێ دو راسپارده‌یان دكه‌ت، راسپارده‌یه‌ك جه‌ختیێ دكه‌ته سه‌ر دیتن، خواندن و ره‌فتارێن مرۆڤى و راسپاردا دى جه‌ختێ ل سه‌ر گۆتن و كریارێن كه‌سایه‌تیا مرۆڤى دكه‌ت، نه‌خاسمه د جڤاكێن شیره‌تكارى دا گه‌له‌ك جۆرێن كه‌سایه‌تیێ هه‌نه د ناڤبه‌را ره‌فتار و كریارێن وان دا هه‌ڤدژى په‌یدا دبیت، بۆ نموونه ئه‌گه‌ر نوخبه‌یه‌كێ ژ كه‌سێن سیاسى یان جڤاكى یان ره‌وشه‌نبیرى ل رۆژهه‌لاتێ ب گشتى هزرتێدا بكه‌ین ل سه‌ر ڤێ رێیێ به‌رده‌وامى دایه سالۆخه‌تێن خوه یێن كه‌سایه‌تى، ئانكو د گۆتنان دا ئالا هه‌لگرێن په‌یامێن راستڤه‌كرن و هه‌ڤگرتن و هه‌ڤ گونجاندنێ نه، به‌لێ د كریاران دا خودان درووشمێن به‌رژوه‌ندى و سه‌رده‌ریێن خوه یێن كه‌سۆكى و ده‌رفه‌تێن بده‌ستڤه‌ئینانا ده‌ستكه‌فتنانه.
گه‌ر ئه‌ڤ پیشه‌یه ل دووڤ ئه‌قلێ پێشكه‌فتیێ ده‌وله‌تا مرۆڤایه‌تى بچیت دڤێت، د رویێ خوه یێ كه‌سایه‌تى دا په‌نایێ بۆ كار و كاركرنا پێنگاڤێن چێێكرنا جڤاكێ مرۆڤینیێ ببه‌ن، چونكو ئه‌ڤا نها من ئاماژه پێ دا وێرانكرنه‌كه ژ كوشتنا بنه‌مایێن كه‌سایه‌تیى ل سه‌ر سروشتێ مرۆڤى و مرۆڤایه‌تى، هه‌روه‌سا هه‌لوه‌شاندنه‌كه ل سه‌ر بیروباوه‌ر و به‌هره‌یێن ئاگه‌هى و هشیاریا تاكه‌كه‌سى د جڤاكان دا.
بۆ پتر رۆنكرنێ د كه‌ڤن دا گه‌له‌ك جۆرێن كه‌سایه‌تیان هه‌بوون، ئه‌ڤجا چ بناڤێ كه‌سایه‌تیێن ئاینى یان ژى جڤاكى یان ژى كا هه‌ر چ ناڤ بیت ب تایبه‌تى ئه‌و كه‌سێن خوه ب ئه‌رك و پیشه‌نگێن بنه‌مایێن سیاسى، ده‌ستهه‌لاتدارى، جڤاكى، ئابوورى و… ددیتن، شیان جۆره‌كێ زالبوونێ ل سه‌ر دروستكرنا كه‌سایه‌تیا تاكى ب رێیا دو ده‌وله‌تێن هه‌ڤدژ په‌یدا بكه‌ن، ئێك ده‌وله‌ته‌ك ل سه‌ر شه‌نكستێ دلره‌قى، زۆردارى، ته‌په‌سه‌ركرن، ترساندن، زالبوون و راكێشنا ئه‌قلێ ئینسانى ب رێیا ئیستغلاكرنێ دروستبوو، ده‌وله‌تا دوویێ ل سه‌ر شه‌نگستێ هزر و بنه‌مایێن ئیسلاما سیاسى د روویێ دلۆڤانى و وه‌كهه‌ڤى و دادپه‌روه‌ریێ، پره‌نسپێن سه‌ره‌ده‌ریێ و… چێبوو، گه‌ر درویێ زانستێ و فه‌لسه‌فى و ده‌روونى دا ئه‌م خواندنێ بۆ ڤێ تێكستێ بكه‌ین دێ باشتر دیاربیت، كو ئه‌ڤێ چه‌ندێ جه‌وهه‌رێ تاكه‌كه‌سى كره دو پارچه، پارچه‌كا وى كه‌ڤته ل به‌ر لێدانا هه‌ست، هزر و ده‌روون و دووربوونیا وى ژ جیهان و هزركرنا خه‌یالێ و پارچا دى كه‌ڤته د ناڤ ژیانا دورهێلێ ده‌رڤه و ئاستێ تاكه‌كه‌سیا وى یا جڤاكبوونى، ژ به‌ر هندێ سه‌ره‌ده‌ریا وى د دونیایا ده‌رڤه دا جۆره‌كێ دووریاتیێ بخۆڤه‌گرت و ناڤخوه‌یا وى دا جۆره‌كێ مراندنا داهێنانكاریێ بخوه‌ڤه‌گرت.
ئه‌نجام: یا ئاشكه‌رایه ئه‌ڤ ده‌سته‌واژه‌یێن ب ڤى ره‌نگى هه‌ر ژ زارۆكاتیێ تاكى فێردكه‌ن، كو ل سه‌ر بنچینه‌یێ شیره‌تكرن و خوه‌زالبووونا شوناسیێ به‌رده‌وامیێ بده‌ته ره‌فتاریێن كه‌لتوورێ خوه یێ جڤاكبوونێ، به‌لێ به‌روژڤاژیا وێ دابرانێ دئیخنه د ناڤبه‌را هزر و شیانیێن دیاركرنا به‌هره‌یێن وى یێن زارۆكینیێ هه‌تا دگه‌هیته قووناغا گه‌نجاتیێ، له‌ورا ئه‌و كارێ تۆ دشێى بكه‌ى بزانه چیه و پاشى ب سیسته‌ماتیك ده‌ست پێ كه، هینگێ ته ئه‌و ده‌ستپێشخه‌ریه هه‌یه خالێن پوزه‌تیف د ژیان و كه‌سایه‌تیا خوه دا به‌ر پا بكه‌ى.
په‌روه‌ردا مرۆڤى و هه‌ڤدژیا كه‌سایه‌تى
جوان عزه‌ت/ پشكا دوویێ
كه‌سایه‌تیێ گه‌له‌ك جۆرێن چێكرى هه‌نه و هه‌ر جۆره‌ك ب ره‌نگه‌كێ دبیته به‌رهه‌مێ سه‌ره‌ده‌ریكرنێ، به‌لێ گه‌ر پرس بكه‌ین گه‌لۆ ئه‌و چ جۆرێ كه‌سایه‌تیێ یه دشێت ببیته جه‌مسه‌رێ به‌رگریكرنا به‌رهه‌مهێنانه‌كا ئه‌كتیف و ب هێز؟ خالا ده‌ستپێكى چار فاكته‌ر دگرنگن ژ بۆ ده‌ستڤه‌ئینانا نامه‌یا ژیانا كه‌سایه‌تى، مینا (دیتنا ئاشكه‌را ـ هه‌ڤسه‌نگى ـ به‌رپرسیارى د ئه‌ركى دا و خوه زالبوون)
دیتنا ئاشكه‌را: داكۆكیێ ل سه‌ر وێ په‌روه‌رده‌كرنێ دكه‌ت یا كو مرۆڤى پێشداچوونا ده‌لیڤه‌یێن كێمكرى د ئاریشه‌یان دا هه‌بیت، بۆ نموونه توو دشێ هه‌ماهه‌نگیێ ب شێوه‌كێ ئاشكه‌را د گه‌ل كار و به‌هره و ره‌نگڤه‌دانا هزر و بیرێن خوه ناڤ جڤاكى دا بكه‌ى، بێ كو ل هیڤیا كه‌سه‌كێ بى رێكێ بۆ ته ڤه‌كه‌ت.
هه‌ڤسه‌نگى: پارێزڤانیا به‌شێن هه‌ره سه‌ره‌كیێن ژیانا ته دخوازیته هه‌مه‌ره‌نگیه‌كا خوه گونجاى و هه‌ڤسه‌نگیێ، چونكو هه‌كه تو ب شێوه‌كێ هوشیار ل سه‌ر هه‌مى به‌رهه‌م شیانێن خوه دا كه‌سه‌كێ ل ئاستێ پیڤاى نه‌بى، تو نه‌شێى د فاكته‌رێ سیێ دا یێ به‌رهه‌ڤ بى.
به‌رپرسیارى د ئه‌ركى دا: ئه‌ڤه گرنگترین فاكته‌ره و هه‌لگرێ چه‌سپاندنا ژیانه‌كا ب هێزه ل سه‌ر بیرو باوه‌ر و كارێكته‌را ته، ئه‌و ژى ژ به‌رى گرنگیێ ده‌ست گرنگترینێ بكه‌ى، ژ به‌ركو گه‌ر ته به‌رپرسیارى بۆ ئه‌رك، مافێن خوه نه‌بیت، هینگێ ته ژیانه‌كا نه‌گۆر ژى نابیت.
خوه زالبوون: هه‌كه تو بزانى د ژیانێ دا رێخستنه‌ك ل سه‌ر ته پێدڤییه ئه‌نجام بده‌ى، راسته دێ رووبه‌روى گه‌له‌ك كارتێكه‌ریێن هه‌ڤدژیان هێ، به‌لێ وى ده‌مى مه‌رجه تۆ ل سه‌ر ئه‌نجامان كه‌سه‌كێ خوه زالبووى بى ده‌ستپێكێ ناخه‌كێ پاك و جه‌وهه‌ره‌كێ بێ غه‌ریزه‌یێن ماددى و چێكرى دروست بكه‌ى هه‌تا بشێى ل گه‌ل فۆرمێ خوه یێ گوهه‌رینێ ببیه كه‌سایه‌تیه‌كێ خودان سه‌نگ و بها.
ئه‌نجام: ئه‌ڤ چار فاكته‌ره ئه‌گه‌ر ل ده‌مێن پێدڤى ده‌ربرینێ ل سه‌ر ئیراده و باندۆرا كاودانان نه‌كه‌ن، وى چاخى بزاڤ كه‌سایه‌تیا ته وه‌كى تاكه‌كه‌س دێ به‌ر ب ره‌وشا جڤاكى یا لاواز ده‌ته رێ و هه‌ر جاره‌كێ دێ لایه‌نگریا ته ل گه‌ل به‌رژوه‌ندیه‌كا كه‌سۆكى هێته ده‌ستنیشانكرن. ب تایبه‌تى د زانستێن جڤاكى دا ئه‌ڤ دیارده دبیته دیارده‌یا دووریاتیێ، ئانكو ل جهێ هه‌ڤگرتنێ كه‌سه‌كێ هه‌ڤدژ و روویه‌كێ نه‌راسته‌قینه دهێته به‌رهه‌م، بۆ زانین پتریا ڤى دیاردێ ژى ژ وان جڤاكێن گرێدایى هزرا نه تایبه‌تمه‌ند و ڤالاهیانا نه ره‌وشنبیریێ ده‌ردكه‌ڤن، له‌ورا تشتێ ژ هه‌میان گرنگتر ئه‌وه مرۆڤ پرسیارێ ژ خوه بكه‌ت و بیژیت ئه‌رێ د په‌روه‌رده‌یا نوى دا مرۆڤى ئه‌و كه‌سایه‌تى هه‌یه بشێت سیسته‌مه‌كێ ل ده‌رڤه‌ى هه‌ره‌مێ ڤان ده‌سته‌واژان دروست بكه‌ت؟ یان دروویێ خه‌لكه‌كێ دا به‌رده‌وامیێ هه‌ر بده‌ته كار و كریار و چالاكێن خوه یێن نه‌شه‌فاف و تژى ژ هزر و پیڤه‌رێن ڤه‌شارتى؟ هه‌روه‌سا ب ئاراسته‌یه‌كا دى ئه‌رێ زاتێ مرۆڤى زاته‌كێ هوشیار و ڤاڤارتى و پرى وانه‌یێن سه‌ره‌ده‌ریكرن و زانینێ بیت باشتره یان ژى به‌رده‌وام به‌رهه‌ڤیا زاته‌كێ ئالۆز و ئاژه‌لى بكه‌ت؟
