ڤیرۆسا كۆرۆنا و چاڤگێرانه‌ك
ئه‌ڤرۆ نیوز:
ڤیرۆسا كۆرۆنا Coronavirus ئێكه ژ بنه‌مالێن به‌ربه‌لاڤێن ڤیرۆسان ل جیهانێ، و پتر ئاكنجییا گیانه‌وه‌رانه ژ مرۆڤان. لێ، ل هه‌مان وه‌خت، ڤیرۆسه‌كا ڤه‌گوهێزه ل ناڤبه‌را گیانه‌وه‌ران و مرۆڤان.
ڤیرۆسا هێسایی و نۆرمال، دووری مرۆڤانه، لێ هنده‌ك جۆرێن هاتینه وه‌رگه‌ڕان و هاتینه مرۆڤان، دشێن په‌رسیڤه‌كا دژوار و سینگكولییێ په‌یدا كه‌ن و مرۆڤكوژ بن. ئه‌ڤا ئه‌ڤێ دوماهیێ ل چینێ روودای، جۆره‌كێ وه‌رگه‌ڕایێ ئه‌ڤێ ڤیرۆسێیه.
به‌ری ئه‌ڤێ، ب كێماتی، دو په‌ژیكێن ئه‌ڤی ڤیرۆسی قه‌ومینه، ئێك ل چینێ بوو و گۆتینێ ته‌وشا گران و دژوارا هه‌ناسه‌یێ Severe Acute Respiratory Syndrome (SARS-CoV ئه‌ڤه ژ پشیكا پنیپنی civet cats هات بوو مرۆڤی 2002، و دووه‌م ل ئه‌ره‌بستانا سعۆدیێ بوو 2012، ژ هێشتران هاتیه مرۆڤی. ب ته‌وشا هه‌ناسه‌ییا رۆژهه‌لاتا ناڤین Middle East Respiratory Syndrome (MERS-CoV) هاتیه ناڤكرن.. و نووترین په‌ژیك ب ناڤێ كۆرۆناڤیرۆسا نووبار novel coronavirus (nCoV) یان كۆڤید-19 COVID-19 هاتیه ناڤكرن 2019.
پرسیار ئه‌وه؛ ئه‌رێ ئه‌ڤ په‌ژیكه هندێ دئینت؟ ب گۆتنه‌كا دی، نووترین په‌ژیكا كۆرۆنا ل چینێ به‌ره‌ڤ جیهانێ به‌ربه‌لاڤ دبت، هندی ئه‌ڤێ قه‌رقه‌شه و سه‌هما هاتییه چێكرنه یان تشتێن دی ل پشت هه‌نه؟ (هه‌ر بۆ نموونه؛ هنده‌ك هزر دكه‌ن، چینێ ئه‌ڤ قه‌رقه‌شه چێكری یه داكو نرخێ پشكێن كۆمپانیێن وێ داكه‌ڤت و خه‌لكێ بیانی ئه‌وان پشكان بفرۆشن و چین بكڕت. ب گۆتنه‌كا رۆهنتر، چینێ ب ئه‌ڤێ قه‌رقه‌شێ، پشكدارێن بیانی ب تۆره و ئه‌ده‌به‌كێ زێده بلند، ژ چینێ ده‌ركرن.
ئه‌م دێ دووری هزرا پیلانگه‌ڕی، چاڤه‌كی ل هنده‌ك راستیان گێڕین.
- ب گۆره‌ی ژێده‌ران؛ ل ئه‌مریكا، رێژه‌یا مرنێ ب په‌رسیڤێ 0.1%یه.
- رێژه‌یا مرنێ ب گۆره‌ی ژێده‌رێن چینی، ب كۆڤین-19 2.3%یه.
ئه‌ڤ هه‌ردو نومره‌یه، وه‌سا دیار دكه‌ن كو كۆڤید-19 وه‌كو ئینفلۆوه‌نزایه‌كا دژواره.. نه ئه‌و نه‌ساخیا هند خه‌ته‌ره. ئه‌رێ بۆچی ترساندن؟ ب دیتنا من، ئێك ئه‌گه‌ر هه‌یه، ئه‌و ژی، به‌س چونكی نه‌ساخییه‌كا ڤه‌گره، كه‌سه‌ك ڤه‌دگوهێزته یێ دی.
هه‌ر بۆ نموونه:
سالانه پتر ژ 17.5 مه‌لیۆن كه‌س ب ده‌ردێن دلی و ره‌هان دمرن. ئانكو هه‌یڤانه پتر ژ مه‌لیۆنه‌كا مرۆڤان ب نه‌ساخیێن دلی دمرن و ئه‌و سه‌نگا راگه‌هاندنێ و ترساندنێ بۆ ناهێته‌كرن.
په‌نجه‌شێر، سالانه نێزیكی نه‌هـ مه‌لیۆن كه‌سان دكوژت.
نه‌ساخیێن پشان و سیسته‌مێ هه‌ناسه‌یێ، سالانه پتر ژ سێ مه‌لیۆن و نیڤ كه‌سان دكوژن.. دیسا كه‌س ب ئه‌وێ گرنگیێ وه‌رناگرت. ته‌نێ چونكی نه‌ڤه‌گرن.
له‌و، بلا ئه‌م ب گرنگی لێ بنێڕین و خوه بپارێزین، لێ بلا نه‌ترسین.
خوه‌پارستن
وه‌كو هه‌ر په‌رسیڤه‌كێ، رێك و ئالاڤێن خوه‌پاراستنێ، ساده و سڤكن. بۆ نموونه:
- ده‌ست شووشتنه‌كا زێده‌تر ژ به‌رێ.
- نخاڤتن و په‌چنینا كه‌پی و ده‌ڤی، ل وه‌ختێ كوخینێ یان بێهنژینێ.
- باش كه‌لاندنا گۆشتی و هێكان.
- خوه‌دووركرن ژ جهـ و كه‌سێن نه‌ساخ یان به‌رگومان ب نه‌ساخییێ، وه‌كو كه‌سێن دكوخن و دبێهنژن.
بابه‌ت ژ هژمارا فیسبوكێ د. فازل عومه‌ر هاتیه وه‌رگرتن.