گه‌لۆ وانه ژ ریفراندۆمێ وه‌رنه‌گرتن!
زاگرۆس به‌رواری
كوردێن باشوورێ كوردستانێ،چ ل سه‌ر ده‌مێن ئه‌مبه‌راتۆریه‌تا عوسمانی، بیت چ ژی ل سه‌ر ده‌مێ سیسته‌مێ ده‌وله‌تا شاهێ عیراقێ و كۆمارێ! بیت. چ ده‌مه‌كێ ژ بۆ مافێن خوه په‌نا نه برییه به‌ر هێز و توند و تیژیان و هه‌ر رێیا لۆجیك و دیالۆگێ یا هه‌لبژارتی و باوه‌ری ب چاره‌سریێن ئاشتیانه هه‌بوویه!
هه‌لبه‌ت دیرۆكێ گه‌له‌ك راستیێن ژیان و ره‌وشا كوردان یێن ل ناڤا لاپه‌رێن خوه‌دا تۆماركرین و دبێژیته ئه‌ڤرۆكه یا مه!. ئاها ئێكه‌م كۆمبوونا كوردان ل بهارا سالا (1907) ب ئاماده‌بوونا شێخ عبدالسلامێ دویێ یێ بارزان، و ل گوندێ بریفكا شێخان و ل مالا شێخ نورالدین بریفكانی ژ بۆ مافێن كوردان برێڤه‌چوو!
كوردان دخواستن ب رێیا یاداشته‌كێ و ب زمانه‌كێ ئاشتیخوازانه داخوازیێن گه‌لێ كورد بگه‌هیننه سولتانێ عوسمانیان كو پێكهاتبوون ژ چار خالان.ئێك: زمانێ كوردی بكه‌ن زمانێ فه‌رمی و ل ناڤچێ خواندنگه‌هێن كوردی ب زمانێ كوردی بن. دو:قایمقام رێڤه‌به‌ر و ناڤچه‌دارێن كوردستانێ زمانێ كوردی بزانن! سێ: چونكو ئۆلا ده‌وله‌تێ ئیسلامه ل گۆر شه‌ریعه‌تا ئیسلامێ بریاران ده‌ربكه‌ن! چار: باجه‌یێن میر و ده‌ستهه‌لاتدار وه‌ردگرن ژ بۆ رێك و پر و خواندنگه‌هان بكاربینن!
لێ پشتی خواسته‌كێن خه‌لكێ گه‌هشتینه سولتانی ل جهێ رێیا دیالۆگێ بگرن و به‌رسڤه‌كا ئاشتیانه بده‌ن خوه‌سته‌كێن كوردان بهێزا ئوردیێن له‌شكرێن خوه یێن داگیركه‌ر به‌رسڤا مافێن كوردان دان. مخابن وه‌كوو هه‌رجار و هه‌تا نووكه ژی ئه‌و كه‌لتوورێ بێ ئیراده‌ی و نه ئێكگرتن و ئێكرێزیا كوردان ژی یا به‌رده‌وامه كو دوژمن و داگیركه‌ر وێ خالا مه یا لاواز دزانن! پرانیا سه‌رۆك هۆز و كه‌ساتیان كو ژ تپلێن ده‌ستان ده‌ركه‌ڤن به‌رگری نه‌كر و ئیراده‌یا خوه راده‌ستی داگیركه‌ران كرن.
شێخێ بارزان و هنده‌ك ژ شه‌ڕڤان و مریدێن وی به‌رگری ب خوینا خوه ژیی كرن.!و ئیراده‌یا خوه و یا ملله‌تێ كورد ژ نه‌مان و ژ ناڤچوونێ پاراستن!.
هه‌لبه‌ت ل ده‌ستپێكا دامه‌زراندنا ده‌وله‌تا عیراقێ یا ب زۆرداری كو ژ چه‌ند پارچه‌كێن ویلایه‌تا مووسل و به‌غدا و به‌سرا و چه‌ندین نه‌ته‌وه‌یێن ژ هه‌ڤ جودا جودا ل سالا (1921) ب ره‌زامه‌ندیا ده‌وله‌تا كۆلۆنیالست و داگیركه‌ر، ئینگیلته‌را هاتیه دامه‌زراندن و شاه فه‌یسه‌ل بوویه ده‌ستهه‌لاتدار.
هه‌لبه‌ت كوردان ده‌ست ژمافێن خوه یێن نه‌ته‌وه‌یی به‌رنه‌دانه و و گه‌له‌ك سه‌رهلدان و تێكۆشین ژ بۆ مافێن خوه كرینه ل هه‌مبه‌ر داگیركه‌رێن ئینگلیز ژی ب سه‌رۆكاتیا شێخ مه‌حمه‌ودێ به‌رزنجی ل شاره‌زۆر و سلێمانێێ ب پالپشتیا پرانیا كوردان ل سالێن (1919) شه‌رێ هه‌بوون و ئیراده و مافێن خوه كرینه. ئانكو ژ دامه‌زراندنا ده‌وله‌تا عیراقێ كوردان شه‌رێن ژ بۆ ئازادیێ و وه‌كهه‌ڤیا ژیانێ دگه‌ل عه‌ره‌ب و نه‌ته‌وه‌یێن ده‌ستهه‌لاتدارێن رۆژهه‌لاتا ناڤین یێن كرین و هه‌تا ئه‌ڤرۆیا مه ژی ئه‌و شه‌ر و دیالۆگ و رێكێن ئاشتیانه د به‌رده‌وامن.!
هه‌لبه‌ت ژ به‌ر وان گڤاشتن و سه‌رهلدانان ل سالێن (1925 ) كو ئێكه‌م ده‌ستوورێ بۆ عیراقێ هاتیه دورستكرن و ئاماژه ب مافێن كوردان هاتیه دان.لێ پشتی شۆره‌شا (14) ته‌مووزێ ل (1958) ب رۆهنی ئاماژه ب مافێن كوردان هاتیه كرن كو ل عیراقێ دو نه‌ته‌وه‌یێن سه‌ره‌كی كورد و عه‌ره‌ب د گه‌ل پێكهاته‌یێن دی یێن نه‌ته‌وه‌ی و ئۆلی د ژین و د وه‌كهه‌ڤن د مافان دا.
لێ پرسیار ئه‌وه بۆ وه‌كوو نوكه ئه‌ڤرۆكه یا ئه‌م تێدا د ژین شۆفینی و عه‌ره‌بێن داخله دل شیان ئیراده‌یا خوه ب سه‌ر ئیراده‌یا عبدالكریم قاسمێ سه‌رۆك كۆمارێ نوی و خوه‌دیێ سه‌رهلدانێ دا زال بكه‌ن؟ كو جاره‌كا دی كوردان نه‌جاری شۆره‌ش و سه‌رهه‌لدانێ بكه‌ن؟ چونكو به‌رسڤا ڤێ پرسیارێ یا دیاره رژێم ب ئاوایه‌كێ ته‌كتیكی و پشتی پێگه‌هێ خوه بهێز كرین و شیاین ده‌ستی ده‌یننه سه‌ر هه‌موو داهاتێن عیراقێ.
جاره‌كا دی ژ ده‌ستووری باشگه‌ز بوون و ئه‌و خالێن گرێدای مافێن كوردان هه‌ر هه‌موو هاتنه ژێر پێكرن و ژ وان سه‌ده‌مان جاره‌كا دی شۆره‌شه‌كا نوی ب رێبه‌ریا سه‌رۆكێ نه‌مر یێ نه‌ته‌وه‌یی بارزانیێ مه‌زن (11ـ ئیلۆنا ـ1961) ئێكه‌م چریسكا ئاگرێ ئازادیێ هه‌لبوو!
گه‌لێ كورد و كوردستانی ره‌ف ب ره‌ف جهێ خوه د ناڤا شۆره‌شێ دا كرن شۆره‌ش ل سه‌ر ئاستێ رۆژهه‌لاتا ناڤین بوو ناسنامه‌یا گه‌لێ كورد و ل جیهانێ ده‌نگڤه‌دا. ل گه‌ل هندێ ژی كوردان، ئێكجار ژی په‌نا بۆ كارێن تیرۆرستی و ده‌رڤه‌ی مافێن مرۆڤان نه‌برن و شۆره‌ش بۆ هێلینا هه‌موو تێكۆشه‌رێن هه‌لگرێن ئازادیێ و وه‌كهه‌ڤیا ژین و ژیانێ، ب پێشه‌نگیا جینا پرۆلیتاریا.و گوند نشینێن وه‌لاتپارێزێن كوردستانێ.
ئاها هه‌ر ئه‌ڤ شۆره‌شه بوو رژێما گۆربه‌گۆر سه‌دام حسین و دار و ده‌سته‌یێن وی یێن دورینده و هووڤ ئینانه سه‌ر چۆك ل هه‌مبه‌ر ئیراده‌یا گه‌لێ خوه‌راگرێ كوردستانێ! و دانوستاندن دگه‌ل سه‌رۆكاتیا شۆره‌شێ كرن و ل (11ـ ئادار 1970) ب داخوازی و مه‌رجێن شۆره‌شێ رازیبوون.
شۆره‌شێن كوردستانێ هه‌موو ژ بۆ ماف و ئازادی و ده‌مۆكراسیێ بوون. گه‌لێ كوردستانێ هه‌رجار و ب ئه‌خلاقانه شۆره‌ش و ده‌رگه‌هێن شه‌ر و دیالۆگێ یێن داگیركه‌ران یێن قوتاین.! مخابن هه‌ر تم دوژمنێن غه‌دار و داگیركه‌رێن ئازادی و خاك و ژێرخانا ئابووریا وه‌لاتێ مه ب ئاوایه‌كێ ته‌كتیكی یێن نێزیكی دۆزا ره‌وایا گه‌لێ مه بووین.. گه‌له‌ك جاران ژی برێكا هنده‌ك پاتوخوه‌رو جاشێن كوردان یێن شیاین وه‌كو سالا (1988) شالاوێن ئه‌نفالان و ب هه‌موو چه‌كێن قه‌ده‌غه كری ل هه‌له‌بچه و هه‌موو كوردستانێ بكار بینن! باشه گه‌لی هۆڤ و دورنده‌هان مانه وه گه‌له‌ك رێكێن ئانتی مرۆڤی و رێكێن ده‌رڤه‌ی مافێن مرۆڤی ل هه‌مبه‌ر كوردان یێن گرتینه به‌ر ما گه‌لێ كورد ب كوشتن و ئه‌نفال و جینۆسایدێ ژناڤچوون؟؟
نه‌خێر به‌لكو ئیراده‌یا وان گه‌له‌ك مه‌زنتر و بهێزتر ژی لێهاتن و ده‌ست ژ دۆزا خوه به‌رنه‌دان هه‌تا سه‌رهلدانا بهارا سالا (1991) و د شیان سه‌د به‌رامبه‌ر تۆل حه‌یفا خوه ل له‌شكرێن وه یێن دیل گرتی و بێ ئیراده و ترسنۆك ئه‌وێن كوردستان داگیركرین،! ب ستینن! لێ ملله‌ت و گه‌لێ كوردستانێ به‌رۆڤاژی ده‌ستێ براتیێ بۆ وان درێژ كر و نان و ئاڤێن خوه پێشكێشی وان كرن كو ئه‌ڤه پره‌نسیپه‌كا دێرینه د ناڤ گه‌ل وه‌لاتێ مه دا ملله‌تێ مه ب ڤان ره‌فتارێن بهادار شیایه هه‌بوونه‌كا ب روومه‌ت ل سه‌ر ئاخا وه‌لاتی بپارێزیت!.
سالێن (2003)ێ كوردان ده‌رگه‌هێن ئه‌ڤان مه‌رگه‌سات و ئه‌نفال و رویباره‌كێ خوینێ یێ ب غه‌در و خیانه‌ت هاتیه رژاندن گرتن و گیانێ تولڤه‌كرنێ دانا لایه‌كی و خوه‌ستن دگه‌ل ئۆپۆزسیۆنا عیراقێ ئه‌وا ب سایا وه‌لات و ئابووریا كوردستانێ ل سه‌ر لنگان ماین و ده‌ستێ خوه بكه‌ن د ناڤ ده‌ستێن وان دا و ل جهێ شوینوارێن رژێما گۆربه‌گۆر و ئه‌وان برینێن خوین ژێ دهات. ب دله‌كێ سافی و د عیراقه‌كا نوی، ل ژێر ناڤێ عیراقا ده‌مۆكراتیك فره نه‌ته‌وه‌ی و فه‌ده‌رال ل ژێر چاڤدێریا مه‌زمترین زلهێزا جیهانێ كو ئه‌مریكا یه ژ نووڤه بێته ئاڤاكرن و دامه‌زراندن خوه‌دی هێز و سۆپا و له‌شكر و ده‌ستوور و دام و ده‌زگه‌هێن حكومی و سازیا په‌رله‌مانی و دادگه‌ها بلند و بلندكرنا چه‌ندین دوورشمێن مه‌زن كو ل داویێ هه‌موو بوونه بلقێن سه‌ر ئاڤێ و د پراكتیكێ دا بۆ كوردان چ نه هاتنه بجههكرن.!
هه‌لبه‌ت ل سالێن (2005) كوردان رۆله‌كێ ئیكجار مه‌زن د نڤیسینا ده‌ستوورێ هه‌رتمی یێ عیراقێ دا هه‌بوو شیان شوین تبلێن خوه ژ بۆ مافێن نه‌ته‌ووه‌یێن وه‌كوو توركمان و ئاشووری و كلدان و سریان و ئه‌رمه‌نیان ژی هه‌بیت. لێ دیسا لایه‌نێ ل سه‌ر مافێن ملله‌تێ مه ل به‌غدا بووینه ده‌ستهه‌لاتدار ل جهێ قه‌ربوویا مافێن مه یێن ب ده‌ستێ رژیمێن ئیك ل دووڤ ئێكێن عیراقێ بكه‌ن!.
ئه‌وان ژی ده‌ست ب بنپێكرنا مافێن گه‌لێ مه كرن و ژ ده‌ستووری و ب تایبه‌ت مادده‌یا (140) یا عه‌ره‌بكرنێ ده‌ستێن خوه درێژی پرۆسێسا پێكڤه‌ژیانێ كرن و سال بۆ سالێ قه‌یران ل پێی قه‌رانێ و پالپشتی و چێكرنا كوسپ و ته‌گه‌ریان د رێیا مافێن ملله‌تێ مه یێن ده‌ستووری و ئیستحقاقێن هه‌لبژارتنا و فشارێن ده‌رڤه ژی بۆ سه‌ر هه‌رێما كوردستانێ ب رێكا داعشێن تیرۆرست و برینا قویتێ هه‌ژار و به‌له‌نگازێن ملله‌تێ مه ژی ل سه‌ر هه‌موویێ دانان. تاكه ده‌ستكه‌فتیێن پشتی پرۆسێسا ئازادیا عیراقێ یا كو گه‌لێ مه شانازی پێ دكرن هه‌ر ئه‌ڤ ده‌ستووره بوو. لێ ئه‌و ژی هه‌موو پێشێل كر، و ل داهاتویه‌كا نێزیك ژی ئه‌گه‌ر چاره‌سه‌ریا پرسگرێكان نه‌هێته كرن و بۆ بچیته سه‌ر،! دێ پرانیا مادده‌یێن ده‌ستووری ئه‌وێن گرێدای كوردان و ماف، ئازادیێن مرۆڤاتیێ، ل په‌رلامانێ عیراقێ ب بلندكرنا ده‌ستێن شۆفینیان دێ ژ ناڤ ده‌ستووری هێنه لادان.
ئاها به‌رهه‌مێ عیراقا ده‌مۆكرات و عیراقا فیدرال یا نوی و براتیا كورد و عه‌ره‌بان، ل به‌ر چاڤێن مه‌سترین زلهێزا جیهانێ بوونه ئه‌ڤا مه ئاماژه پێكرین.!
باشه پرسیار ئه‌ڤه یه ما كیش ملله‌ت ل جهێ كوردا بیت! نه ریفراندۆمێ به‌لكو دێ ئێكسه‌ر ب بریاره‌كا سیاسی راگه‌هاندنا ده‌وله‌ته‌كا نه‌ته‌وه‌یی، یا سه‌ربخوه كه‌ت. لێ ل جهێ هندێ گه‌لێ مه و ده‌ستهه‌لاتا سیاسیا كوردستانێ رێكا ئاشتیێ گرته به‌ر و ریفراندۆم ب كار ئانی ژ بۆ چاره‌سه‌ریا ڤان كێشێن دوور و درێژ. لێ دیسا ب ئاسن و ئاگری به‌رسڤا ڤان خوه‌سه‌تاكان دان و مه دیت ره‌وش هه‌تا چ ئاست یا مه‌ترسیدار بوو.
لێ دخوازم بالا خوه‌نده‌ڤانان بۆ خاله‌كا گرنگ بكێشم راسته د ناڤ ڤان قووناغ و پرۆسه‌سێن دۆم درێژدا كوردان ژی ل ڤێره و لایێ هه ژی هنده‌ك كێماسی هه‌بوون. كو وێره‌كیێ بده‌نه وان ده‌ستهه‌لاتدارێن ل به‌غدا. لێ نه د ئاسته‌كێ بلند دا بوون ئه‌و لایه‌ن و كه‌سێن به‌رژه‌وه‌ند په‌رست و دار و ده‌سته‌یێن وه‌كوو وان د ناڤا گه‌له‌ك ملله‌تان دا یێن هه‌ین لێ ئیراده‌یا گه‌لێ كوردستانێ كو ژ سه‌رۆكاتیا هه‌رێم و حكوومه‌ت و په‌رله‌مانێ كوردستانێ پێكدهێن و نوێنه‌رێن راسته‌قینه‌نه د شیان د رێكا وان دا هه‌موو پرسگرێكێن ده‌ستووری كو پشتی ریفراندۆمێ ئه‌و ژی وه‌كوو كارته‌كا فشارێ ل سه‌رخوه ب په‌ژرینن و ل گه‌ل پێكبێن.!
لێ هه‌ر جار ل ژێر ناڤه‌كی و ناڤه‌رۆكه‌كا جوداتر ئه‌ڤ پرۆسێسه بر و.كره بازارێ شۆفینی و داخله‌دلێن عه‌ره‌ب و كه‌ڤنه به‌عسی و شۆفینیێن گرێدای ئه‌ژندایێن ئیران و هتد.. كو ب مافێن كوردان بله‌یزن هه‌ر جار به‌هانه كێ بینن و خه‌نجه‌ره‌كا ژه‌هركری ل دلێ كوردان بده‌ن؟ ب دیتنا من یا ژ ئه‌ڤرۆكه و شویندا،! ژ ده‌ستهه‌لاتا كوردستانێ دهێته خواستن ب كورت و كوردی.
ب هه‌لویسته‌كێ ئێكگرتی داخوازێن خوه دوباره بكه‌ن لێ ب مه‌رجێن ئێك: پێدڤیه خالێن ل سه‌ر پێك تێن ل ده‌رڤه‌ی په‌رله‌مانێ عیراقێ بن.
دو: نابیت لایه‌نێن د ده‌ستوورێ عیراقێ دا رۆل هه‌ی و د نڤێسینێ دا واژوو ل سه‌ر كرین. و هه‌تا ئێخستیه به‌ر راپرسیێ بكه‌ڤنه ژێر باندۆرا شوفینیێن ره‌گه‌زپه‌رست.
سێ: ده‌مه‌كا كورت بۆ بجهكرنا ڤان خالان بێته دانان.. چار: هه‌ر ده‌ما خالێن، مه ئاماژه پێكرین نه‌هاتنه بجهه كرن؟ پێدڤیه ب ئێك ده‌نگ و ره‌نگ خوه ژ هه‌موو پرۆسێسا حوكمرانیا عیراقێ ڤه‌كێشن و به‌ژداری چ هه‌لبژارتنێن پێشوه‌خت نه‌بن. دا بزانن ریفراندۆم كارته‌كا زندیه د ده‌ستێ كوردان دا.پێنچ: ل جهێ وێ حوكمه‌تا كوردستانێ درێژیێ ب چاكسازیان بده‌ت و كه‌سێن گه‌نده‌ل و ده‌رڤه‌ی قانوونێ بده‌ن دادگه‌هان و ل چاره‌سه‌ریه‌كا رویشه‌ی بگه‌رهن ژ بۆ دانا مووچه و خوه‌شكرنا ژیانا ملله‌تێ خوه ب ئاوایه‌كێ دادپه‌روه‌رانه و چه‌ندین رێكارێن باش بێخنه د ئه‌ژنده و پلانێن خوه دا. و ئێدی جاڤه‌رێی ده‌ستێن عه‌ره‌بێن شۆفینیێن سونی و شیعه نه‌بن.
