وه‌زیرێ خواندنا بلند د. ئارام مه‌حه‌مه‌د قادر (پارالیل ) نامینت…
د ئیبراهیم ئه‌حمه‌د سمۆ*
ب راستی نمره فرۆتن د كارێ خواندنا بالا دا كاره‌كێ ئێكجار شاشه و نابیت بمینت دلخۆش بووم كو دوهی وه‌زیرێ خواندنا بالا ب دله‌كێ شكه‌ستى و پڕ حه‌سره‌ت گوت ڤێ (بدعێ) ناهێلن كاره‌ك باشه بهێته لادان. ئه‌ڤه ده‌مه‌كه ل گه‌ل هه‌ڤال و هه‌وه‌دارێن خوێندنا بالا ؛ به‌لكو هه‌ر ل ده‌ستپێكرنا ڤی بابه‌تی كو باگره‌وه‌ندێ وێ دزڤریته‌ڤه بۆ چاره‌سه‌ركرنه‌كا شاش ژبۆ تێپه‌راندنا حه‌ز و ڤیانا هنده‌ك كه‌سێن ده‌ست رۆیشتی یا ژلایێ دارایی ڤه دڤه‌گه‌ریت كۆ زارویێن وان ل خوێندنا پزیشكی به‌رده‌وامیێ بده‌نه خواندنا خوه، و ل ده‌ڤ وان كرینا نمره‌یان هیچ كارتێكرنێ ل مه‌زاختیێ وان یێ سالێ ناكه‌ت، به‌رامبه‌ر یێ شیانێن وی نه‌بن ژێ بێ بار دبیت، هۆسا دبیته تێكدانا دادوه‌ریا جڤاكی، ژبۆ دا ئه‌ڤ شاشیه به‌رزه بیت پارالیل شۆركره خواندنێن دیتر چ زانستی بن چ مرۆڤایه‌تی بن هۆسا ژ دیتنا ده‌لیڤێ بۆ (كته‌كا) بۆ دیتن بۆ (كۆمه‌كا) و ترس گه‌هشته وێ چه‌ندێ كو پشتی وه‌زاره‌تا خواندنا بلند ئه‌و ژمارا مه‌ترسیدار یا وه‌رگرتنا خواندنا (پارالیل) كو پتر ژ (9) هزار قوتابیان هاتین وه‌رگرتن ئه‌ڤ ساله كو ئه‌ڤه رێژه‌كا مه‌ترسیداره، نه‌خاسمه د ڤی كاودانێ پرانیا مالا ل سه‌ر مووچه‌ی ده‌بارا خوه دكه‌ن ژ لایه‌كی خوێندنا ئێڤاران نه‌مینت ل هنده‌ك زانكۆیان و ل هنده‌ك زانكۆیێن دیتر ب رێژه‌كا به‌رچاڤ و زێده‌تر به‌رده‌وامیێ بده‌نێ، كه‌واته ب دیتنا مه دڤیا بریارێن وه‌زاره‌تێ ئێكلایه‌نه بن، سه‌ره‌رای دڤیا ل دویڤ كاودانێن مه ئێڤاران ده‌رگه‌ه لێ نه‌هێنه‌گرتن، ژ به‌ر چه‌ند ئه‌گه‌را گه‌له‌گا خواندنا خوه ته‌مام نه‌كرینه و بووینه فه‌رمانبه‌ر و حوكمه‌ت مۆله‌تا خواندنێ ناده‌ت بۆ هه‌میان یان ژی مه خه‌لك هه‌یه سپێده‌یا بۆ خوه شۆل دكه‌ت و دڤێت خواندنا خوه ته‌مام كه‌ت ب دانێ ئێڤاریا و شه‌ڤێ، خالا دیتر ئاسانه زانكۆ رێخۆشكه‌ر بیت د هه‌مان ده‌م دا دشێت كۆژمه‌كێ پاره‌ی ده‌ستنیشان بكه‌ت كو ژ قوتابی بهێته وه‌رگرتن ب هه‌می پیڤه‌را ژ ملیۆنه‌كێ زێده‌تر نه‌بیت بۆ یێن مرۆڤایه‌تی و یێن زانستی ژ ملیۆن و نیڤان پتر نه‌بیت، هه‌م پاره بۆ حوكمه‌تێ دزڤریت و هه‌م وه‌لاتی بێبار نابیت ژ خواندنێ و هه‌م مامۆستایێ زانكۆیێ دێ حال خۆشتر لێ هێت ئه‌ڤه هه‌می ژی زانكۆ دشێن هیچ نه‌بیت رێژه نمره‌یا ژی ده‌ست نیشان بكه‌ت، كه‌واته راكرنا پارالێل و هزركرن د ڤه‌كرنا ئێڤاران دا و تێدا ته‌مه‌ن بێ مه‌رج بیت، چنكو سپێده‌یان ب مه‌رجه ئه‌و دروسته، لێ ئێڤاران ڤه‌كری بمینیت، ئانكۆ ئێكگرتنا بریارێن وه‌زاره‌تێ گرنگه لادانا سیسته‌مێ پارالێل و گریدیتا ژی نه‌مینت ؛به‌لكۆ نمرا قوتابی به‌س بیت و پیڤه‌ر بیت زێده‌باری لادانا بریارا حه‌ز و ئاره‌زۆیا قوتابی بۆ هژمارتنا بابه‌تی زمانێ كوردی وعه‌ره‌بی كه‌واته ل دویڤ دیتنا مه:
1ـ لادانا پارالیل كاره‌كێ گرنگه د شیانێن وه‌زیرێ خواندنا بلندا هه‌ر ده‌ملده‌ست ڤێ بریارێ بكه‌ته (امر الواقع ) چونكو حه‌زه‌ت گشتی یه.
2ـ لادانا سیسته‌مێ حیسابكرنا گریدیتا و زڤرین بۆ كۆ نمره‌یێ قوتابی.
3ـ لادانا حه‌زا ئاره‌زومه‌نده‌یا قوتابی بۆ هژمارتنا زمانێ كوردی و عه‌ره‌بی.
4ـ زڤراندنا ده‌واما ئێڤاریان ب مه‌رجێن تازه و ب وه‌رگرتنا كۆژمه‌یه‌كێ گۆنجای ژ قوتابیان ب ره‌چاوكرنا نمره‌یێن وه‌رگرتنێ.
5ـ خۆشكرن و دابینكرنا ژیانا پشكێن ناڤخوه‌ی یێن قوتابیان.
6ـ جوداكرنا رێڤه‌به‌ریا وه‌رگرتنا قوتابیان و ده‌ستنیشانكرنا كه‌سه‌كێ خودان ئه‌زمۆن ب پله‌یا رێڤه‌به‌رێ گشتی بیت و خودی وه‌زیر و كیل وه‌زیر سه‌رپه‌رشت بن و مومكنه بۆ دو هه‌یڤێن وه‌رگرتنا قوتابیا په‌نایێ ببنه خودان ئه‌زمۆنێن خانه نشین ب گرێبه‌سته‌ك شایسته.
7ـ مانگانه زانكۆ ب سه‌رۆكاتیا هاریكارێن سه‌رۆكێن زانكۆیا بۆ كاروبارێن ئێداری سه‌ره‌دا نا پشكێن ناڤخوه‌یی بكه‌ن و كۆمبوونه‌كا تایبه‌ت بهێته‌كرن د حزۆرا سه‌رۆك زانكۆیا دا بۆ گۆهدانا ئارێشێن قوتابیان چ پشكێن ناڤخوه‌یی یان یانه‌یێن قوتابیا كێمكرنا كرێیانه و كافتێریا ب مه‌رجه‌كێ بهایێ خوارنێ و كرینا هه‌ر تشته‌كی كێم بكه‌ن و هه‌م وه‌كۆ پاقژی و هه‌م وه‌كۆ ساخله‌می ل سه‌ر یانان بهێته سه‌پاندن، ده‌ستخۆش بن هیڤیدارن ئه‌ڤ خاڵێن سه‌ری مه‌گوتین به‌رچاڤ بهێنه وه‌رگرتن و پشكه‌ك بن ژ چاره‌سه‌ریان.
*بسپۆر د وارێ په‌رورده و خۆێندنا باڵا
