مەكتەبا سیاسی یا پارتی: پشكداریێ د هەلبژارتنێن ب نە قانوونی و نە دستووری هاتبنە سەپاندن دا ناكەین
مەكتەبا سیاسی یا پارتی دیموكراتی كوردستان دوهی دوشەمبی 18/3/2024 د بەیاننامەیەكێدا راگەهاند، ئالیێن هەڤپەیمانییا ئیدارەیا دەولەتێ دئێخینە پێشبەری بەرپرسیارەتییا نیشتمانی دجهئینانا دستووری و هەموو خالێن رێككەفتنا سیاسی و ئیداری یا پێكئینانا كابینەیا نوكە یا حوكمەتا ئیراقێ دا ب سەرۆكایەتییا محەمەد شیاع سۆدانی، بەرۆڤاژی نەشێین بەردەوام بین د پڕۆسەیا سیاسیدا، هەروەسا رەخنێ ل بڕیارێن دادگەها بلند یا فیدرالی ل ئیراقێ دگریت سەبارەت كورسیێن كۆتایا پێكهاتەیان و قانوونا هەلبژارتنێن پەرلەمانێ كوردستانێ و دبێژیت «هووردەكاریێن نە دستووری تێدانە».
بەیاننامە ژ شەش خالان پێكهاتییە و مەكتەبا سیاسی یا پارتی د ئەوان خالاندا رۆهن دكەت بۆچی ئەو بڕیارە دایە، كو د پشكەكێ دا دبێژیت» بڕیارا دداگەها فیدرال، درێژەپێدەرا ئەوان زنجیرە بڕیارێن نە دستووری كو د دەمێ چار سالێن بۆریدا بەرامبەر هەرێما كوردستانێ هاتینە دان و پێشێلكارییەكا زەق و مەترسیدار یا دستوورییە بۆ ژناڤبرنا سیستەمێ دیموكراسی ل هەرێما كوردستانێ».
بەیاننامەیا مەكتەبا سیاسی یا پارتی دویاتیێ ل ئەوێ چەندێ دكەت» بڕیارا دادگەهێ، بزاڤەكە بۆ زڤرینا ئیراقێ بۆ سیستەمێ ناڤەندی».
ئەڤ هەلوەستێ پارتی سەبارەت هەلبژارتنان وەكو د بەیاننامەیێ دا هاتی، بۆ» رەوایی نەدانە ب هەلبژارتنێن نە دستووری و نە دیموكراسی و راوەستییانە ل بەرامبەر هەموو ئەو پێشێلكاریێن دستووری كو ئالیێ دادگەها بلند یا فیدرالی بەرامبەر هەرێما كوردستانێ و دەزگەهێن وێ یێن دستووری دهێنە ئەنجامدان».
دەقێ بەیاننامەیا مەكتەبا سیاسی یا پارتی دیموكراتی كوردستان:
جەماوەرێ ب رێز و خوەشتڤیێ كوردستانێ و ئیراقێ
یا ئاشكرایە پارتی هەر ژ دەستپێكا دامەزراندنا خوە، خەبات كریە بۆ بدەستڤەئینانا مافێن رەوا یێن گەلێ كوردستانێ و چەسپاندنا دیموكراسییەتێ، وەكو دو ئارمانجێن ژ هەڤدو نە ڤەقەتیای، ژ ئەوێ باوەرێ كو تنێ ب رێكا ب دیموكراسیكرنا سیستەمێ حوكمڕانییا ئیراقێ و مافێن رەوا یێن گەلێ كوردستانێ دێ ب دەستڤەهێن.
ژ بەر ئەوێ چەندێ ژی سەرۆك بارزانی ل ئێكەمین رۆژێن سەرهلدانێ ل بهارا 1991، بۆ بەرجەستەكرنا دەستكەفتێن گەلێ كوردستانێ و پاراستنا وان ب شێوەیەكێ دروست، داخوازا ئەنجامدانا هەلبژارتنێن ئازاد وەكو بنەمایێ دامەزراندنا حوكمڕانییەكا دیموكراسی د هەرێمێ دا كر، لەوما ژی هەردەم پارتییا مە داكۆكیكار بوو ژ پەیداكرنا بنەما و پیڤەرێن هەلبژارتنێن ئازاد و پاقژ كو خوە دبینن، ب كێمی، د هەبوونا قانوونەكا هەلبژارتنان یا دادپەروەرانە دا كو گرەنتییا نوونەرایەتیكرنا هەموو تەخ و چین و پێكهاتەیێن گەلێ كوردستانێ ل پەرلەمانی بكەت و دەرگەهێ دەنگدانێ و خوە بەربژاركرنێ بۆ پترییا هەژمارا وەلاتییان ڤەكەت و كێمترین دەنگ ژ نوونەرایەتیێ ب هەدەر بچن و رەنگڤەدانا خواست و ئیرادەیا جڤاكی بیت، ئەڤە و سەرەرای ئەوێ چەندێ كو سەرپەرشتیكرن و بڕێڤەبرنا پڕۆسەیا هەلبژارتنان ژ ئالیێ دەزگەهەكێ سەربخوە و بێلایەن و شارەزا و شەفاف ڤە ل هەموو قۆناغێن وێدا، ب مەرجێ سەرەكیێ پاقژییا پڕۆسەیێ زانییە، ب شێوەیەكی كو باوەرییا دەنگدەران و ئالیێن پشكدار ب هەلبژارتنان بپارێزیت و ب هێزبكەت.
ژ هەستكرنێ ب ئەوی ئەرك و بەرپرسیارەتیێ بوو كو د دەمێ سالێن بۆریدا، تاكو هەموو هەلبژارتن ب شێوەیەكێ دروست و دستووری بهێنە ئەنجامدان ب تایبەتی هەلبژارتنێن خولا شەشێ یا پەرلەمانێ كوردستانێ د ژڤانێ خوە دا، ژ پێخەمەت ئەوێ چەندێ ژی پشكدارەكێ جدی بووین د هەموو گەنگەشە و كۆمبوونێن ئالیێن سیاسی یێن هەرێمێ و ئیراقێ بۆ گەهشتنێ ب تێكگەهشتنێ و سازانێ و كۆدەنگیێ ل سەر بابەتێن گرێدای ب قانوونا هەلبژارتنان ڤە. بەلێ پشتی بابەتێ هەلبژارتنێن پەرلەمانێ كوردستانێ هاتییە برن بۆ پێشبەری دادگەها بلند یا فیدرال، سەرەرای ئەوێ چەندێ كەس بێی بهانە و بێی ل بەرچاڤ وەرگرتنا مافێن دستووریێن گەلێ كوردستانێ د هەلبژارتنا دەزگەهەكێ گرنگ وەكو پەرلەمانی، دەمەكێ زۆر هاتە گیرۆكرن هەتا دەركرنا بڕیارا دوماهیێ یا هەژمار( 83 و هویر هویرکێن وێ 131 و 185/ اتحادیە/ 2023) ل رۆژا 21 شوباتا 2024، ب تایبەتی ژی پشتی دەركرنا پاشخانا بڕیارا دادگەهێ ل سەر قانوونا هەلبژارتنێن پەرلەمانێ كوردستانێ كو هووردەكاریێن زێدەتر نە دستووری بەرامبەر هەرێمێ تێدایە و درێژەپێدەرا ئەوان زنجیرە بڕیارێن نە دەستووریانەنە كو د دەمێ چار سالێن بۆری بەرامبەر هەرێما كوردستانێ دەركرین، پێكدهێن ژ پێشێلكارییا زەق و مەترسیدارا دستووری ل بڕیارا دادگەها بلند یا فیدرالی بۆ ژناڤبرنا سیستەمێ دیموكراسیێ هەرێمێ و بزاڤەكە بۆ زڤراندنا ئیراقێ بۆ سیستەمێ ناڤەندی كو دشیاندایە د ئەڤان خالێن خوارێدا رۆهن بكەین:
1-دادگەها بلند یا فیدرالی ب راستڤەكرنا جومگێن گرنگ یێن قانوونا هەلبژارتنێن پەرلەمانێ كوردستانێ، ل مادەیێن گرێدای ب دیاركرنا سیستەمێ بازنەیێن هەلبژارتنان وكۆتایا پێكهاتەیان و هەژمارا كورسییان و ئالیێ سەرپەرشتیار و ئالیێ تایبەتمەند ب ئێكلاكرنا تانەیێن هەلبژارتنان، سەرەرای ئەوێ چەندێ پێشێلكرنا مادەیێن (117 و 121) ژ دستووری كریە كو تایبەتەن ب گرەنتییا سەربخوەییا دەستهەلاتا قانووندانانێ ل هەرێمێ، د هەمان دەمدا پێشلێكارییا زەق یا مادەیێ (6) یا دستووری ژی كریە كو دوپاتیێ ل سەر ئەوێ چەندێ دكەت گوهۆڕینا دەستهەلاتێ ب شێوازەكێ دیموكراسیانە و ب پێرابوونێن دستووری دهێتە كرن، د دەمەكیدا ئەو راستڤەكرنە دێ بنە ئەگەرێ شێواندنا سیستەمێ دیموكراسی.
2-ب نەهێلانا كورسیێن كۆتایا پێكهاتەیان د قانوونا هەلبژارتنێن پەرلەمانێ كوردستانێ دا، ئێك ژ گەرەنتیێن سەرەكی یێن هەلبژارتنێن ئازاد و پاقژ ودەلیڤەیێن یەكسان و دادپەروەرانە ل هەرێمێ هاتە پێشێلكرن، چونكە سەرەرای ئەوێ چەندێ كو ئەو پێشێلكرنا خواست و ئیرادەیا وەلاتیێن هەرێمێیە د رەفتاركرنێ دا ل گەل بابەتەكێ هەستیار وەكو پێكڤەژیانێ و هەڤدوقەبوولكرنێدا، كو بویە ناسنامەیا سەقامگیریێ و ئاشتییا جڤاكی ل هەرێمێ، ژ ئالییەكێ دی ژی ڤە یا ناكۆكە ل گەل مادەیێن (49/ برگەیا ئێك) و (125) ژ دستووری و قانوونا هەلبژارتێن جڤاتا نوونەران و جڤاتێن پارێزگەهێن ئیراقێ و مادەیێن (2) و (25) ژ پەیمانا نێڤدەولەتی یا مافێن مەدەنی و سیاسی (ICCPR)، كو ئیراقێ ل سالا 1971 پەسەند كریە و پێگیریێ پێ دكەت، كو هەموو دوپات دكەن ل سەر ل بەرچاڤ وەرگرتنا نوونەرایەتیكرنا هەموو پێكهاتەیێن گەلی د جڤاتێن هەلبژارتیدا و پشكداریكرنا ئەوان د رێڤەبرنا كاروبارێن گشتیدا.
3-دوورئێخستنا دەستهەلاتا دادوەرییا هەرێما كوردستانێ ژ ئێكلاكرنا تانێن گرێدای ب پڕۆسەیا هەلبژارتنان ڤە، كو ل مادەیێن (شەش دوبارە/ بڕگەیا چار) ژ قانوونا هەلبژارتنێن پەرلەمانێ كوردستانێدا هاتییە دیاركرن، و سپاردنا ئەوێ تایبەتمەندییە ب دەستەیەكا دادوەرییا سەر ب (جڤاتا دادوەرییا بلند) یا فیدرالی ڤە، زێدەگاڤییەكا مەترسیدارە ل سەر دەستهەلاتا دادوەرییا هەرێمێ، چونكە ژ ئالییەكی ڤە پێشێلكرنا سەربخوەییا هەرێما مەیە، و ژ ئالییەكێ دی ڤە ژی لادانەكا بێی بهانەیە ئەوێ پێرابوونا ئاساییە كو بەری نوكە د رێڤەبرنا هەلبژارتنێن هەرێمێدا ژ ئالیێ كۆمسیۆنا بلند یا سەربخوە یا هەلبژارتنان یا فیدرالی دهاتە پەیڕەكرن، ب ئەوێ چەندێ هەردەم دەستەیەكا دادوەری ل دادگەها پێداچوونێ ل هەرێمێ تانەیێن تایبەت ب هەلبژارتنان ڤە ئێكلا دكر.
4-بڕیارێن ئێك ل دووڤ ئێك یێن دادگەها بلند یا فیدرال بوونە ئەگەرێ پێشێلكرنا پرەنسیپێ جوداكرنا دەستهەلاتان، ب شێوەیەكی دادگەهێ خوە ئێخستە پێگەهێ دەستهەلاتا قانووندانانێ و بجهئینانێ و هندەك دەستهەلات و تایبەتمەندی ب خوە داینە كو د دستووریدا بۆ نەهاتینە دیاركرن. ب تایبەتی دەمێ بڕیارا هەلوەشاندنا قانوونا پەترۆل و غازێ ل هەرێما كوردستانێ هەژمار (22) یا سالا 2007 دەركری، ب پشتبەستن ب مادەیێ (110) ژ دستووری، سەرەرای نەبوونا هیچ بڕگەیەكا تایبەت ب سامانێ پەترۆلی ڤە د ئەوی مادەیدا، د دەمەكیدا د دستووریدا مادەیێ (112) یێ تایبەتە ب سامانێ پەترۆل و غازێ، كو ب رۆهنی دوپاتیێ ل سەر چاوانییا بڕێڤەبرنا ئەوی سامانی ب هەڤپشكی دناڤبەرا حوكمەتا فیدرال و هەرێماندا دكەت. سەرەرای ئەوێ چەندێ ل مادەیا (115) دوپاتی هاتییە كرن كو د ئەوان پرس و بوارێن دكەڤنە چارچۆڤەیێ دەستهەلاتێن هەڤپشكدا، هەرێمان دەستهەلاتا قانووندانانێ یا هەی، ژ ئەوێ چەندێ ژی زێدەتر ل دەمێ ناكۆكیێ د ناڤبەرا قانوونا فیدرالی و قانوونا هەرێمان د ئەوان بواراندا، ئەولەوییەت بۆ قانوونا هەرێمانە.
5-ژ بلی ئەوان پێشێلكاریێن دستووری د بڕیارێن دادگەها بلند یا فیدرال بەرامبەر قانوونا هەلبژارتنان هاتینە كرن، چەند پێرابوونێن دی یێن نە ساخلەم هاتینە بكارئینان كو هەموو پڕۆسەیا هەلبژارتنێن خولا شەشی یا پەرلەمانێ كوردستانێ د ئێخنە بن پرسیارێن جدی ڤە، ژ ئەوان ژی بێبەهركرنا نێزیكی (400) هزار دەنگدەرێن هەرێما كوردستانێ ژ دەنگدانێ، كو دبیتە 20% ژ سەرجەمێ دەنگدەرێن بایۆمەتری ئەنجامداین، ب بهانەیا نەخواندنا پەنجەمۆرێن وان، هەروەسا بابەتێ نە دادپەروەریێ د دیاركرنا كورسیێن پارێزگەها هەلەبجەدا.
6-پشتی ژناڤچوونا رژێما بۆری دیاربوو كو ئیراقا فڕە نەتەوە و فڕە ئایین و ئاینزا، ب ئێك پێكهاتە ب شێوەیەكێ دروست بڕێڤە ناچیت، لەوما (هەڤپشكی و سازان و هەڤسەنگی) بوونە بنەمایێن رێككەفتێن هەموو ئالیێن سیاسی بۆ ئەوێ چەندێ ئیراق بۆ هەموویان بیت و وەلاتی هەست ب بەرپرسیارەتیێ بكەت، بەلێ مخابن سیاسەتا پشت گوهاڤێتنێ و دەستێوەردانێ و برسیكرنێ و بڕینا بودجە و مووچەی و هەروەسا سیاسەتا بجهئینانا مادەیێن دستووری ب شێوەیەكێ (ئینتیقائی). كۆمەكا پێنگاڤانە بۆ بچووككرنا قەوارەیێ دستووریێ هەرێما كوردستانێ و بوونە بنەما بۆ ئیدارەدانا ئەڤی وەلاتی، سەرەرای ئەڤێ چەندێ ژی پارتییا مە ژ بزاڤێن خوە نە راوەستییا بۆ راستكرنا ئەڤێ لادان و شێوازێ حوكمڕانیێ كو بەرۆڤاژێ گیانێ دستوورییە، بەلێ دەستهەلاتدارێن بەغدا بەرهەڤییا خوە بۆ راستڤەكرنا ئەوان لادانێن دستووری بەرچاڤ نەكرییە.
ژ ئەنجامێ ئەوان راستیێن ل سەری دیاركری و پێشێلكرنا پشكەك ژ مادەیێن دستووری و ل بەرچاڤ وەرگرتنا ئەوێ چەندێ كو ب خوە پێكهاتەیا نوكە یا دادگەها بلند یا فیدرال نە یا دستووری یە و بەردەوام د بڕیارێن گرێدای ب هەرێما كوردستانێ ڤە، مافێن دستووری پێشێلكرینە و دخوازیت ئەو دەستكەفتێن گەلێ مە كو ب خەبات و خوینا شەهیدێن مە و ئەنفالكری و كیمیابارانكرییان بدەستڤەئیناین، ب بڕیارێن سیاسی و نە دەستووری ژ گەلێ مە بستینیت.
وەلاتیێن هێژا
ل ڤێرێ ئالیێن هەڤپەیمانییا ئیدارەیا دەولەتێ دئێخینە پێشبەری بەرپرسیارەتییا نیشتمانی دجهئینانا دستووری و هەموو خالێن رێككەفتنا سیاسی و ئیداری یا پێكئینانا كابینەیا نوكە یا حوكمەتا ئیراقێ ب سەرۆكایەتییا ب رێز محەمەد شیاع سۆدانی، بەرۆڤاژی نەشێین د پڕۆسەیا سیاسیدا بەردەوام بین.
هەروەسا بۆ رایا گشتییا ناڤخوەیا ئیراقێ و نێڤدەولەتی رادگەهینین، سەرەرای باوەرییا مە ب خوە و ب پشتەڤانییا گەلێ كوردستانێ ب ئەوێ چەندێ كا چاوان ل سالا 1992 هەتا نوكە د هەموو هەلبژارتناندا پترییا خەلكێ كوردستانێ باوەری ب پارتییا مە بەخشییە، نوكە ژی مە باوەرییا ب خوە و گەلێ خوە هەی كو هێزا ئێكێ یا كوردستانێ نە، بەلێ ژ تێگەهشتنا مە ل پێگەهـ و بەرپرسیارەتییا مە یا دیرۆكی د پاراستنا مافێن رەوا یێن گەلێ كوردستانێ و سیستەمێ دیموكراسی و فیدرال دا ئیراقێ، هەروەسا رەوا نەدان ب هەلبژارتنێن نە دستووری و نە دیموكراسی و راوەستییان ل بەرامبەر هەموو ئەوان پێشێلكاریێن دستووری كو ژ ئالیێ دادگەها بلند یا فیدرالی بەرامبەر هەرێما كوردستانێ و دەزگەهێن وێ یێن دستووری دهێنە ئەنجامدان ب گشتی و سەپاندنا راستڤەكرنێن نە دستووری ل قانوونا هەلبژارتنێن خولا شەشێ یا پەرلەمانێ كوردستانێ ب تایبەتی، ب بەرژەوەندییا گەل و نیشتمانێ خوە دزانین كو پارتییا مە نەچیتە بن بارێ پەسەندكرنا بڕیارێن نە دستووری و سیستەمەكێ سەپاندی ژ دەرڤەی ئیرادەیا گەلێ هەرێما كوردستانێ و دەزگەهێن وێ یێن دستووری و پشكدارییا هەلبژارتنان نەكەت كو ب نە قانوونی و نە دستووری و ل بن سیبەرا سیستەمەكێ سەپاندیدا بهێنە ئەنجامدان.
