«لێڤەبوون» دبن تیڕۆژكێن شرۆڤەكرنێ دا
ئیسماعیل بادی
به‌راهییه‌ك
ئەو دەقێ کورت یێ ل ژێر ناڤێ (لێڤەبوون)، نموونەیەکە ل سەر شیعرا چیڕۆکی یان چیڕۆکا شیعری، کو ب شێوازەکی ئەدەبی و هونەری، ڕەوشەکا مرۆڤی یا دیاریکری دەردئێخیت. نڤیسەر دلدار محەمەد، ب زمانەکی بهێز و وێنه‌گەری، كه‌ڤاله‌ك ژ ژیانا رۆژانەیا مرۆڤی کورد به‌رچاڤ كری یه.
شرۆڤه‌كرنا ناڤەرۆکێ
هزرا سەرەکی: دەق به‌حسی كه‌سه‌ك دکەت، کو ب خەمان و خه‌یالان یێ دۆرپێچ كری یه، بەلێ پاشی بڕیارا بەرهنگاری و بەردەوامیێ ددەت.
هێمایێن سه‌ره‌كی:
موبایل: نیشاندانا ژیانا نوی و کاریگەرییا تەکنەلۆژیایێ ل سەر مرۆڤی. چاڤ: دەرگه‌هێ دەروونی و هەستان به‌رچاڤ دكهت. شەڤ: ده‌مێ خەم و دەردەسەر ل سه‌ر هزرێ به‌لاڤه دبن. سپێدەباش: نیشاندانا هیڤی و دەستپێکا رۆژه‌كا نوی به‌ر ب ژیانه‌كا نویتر.
پارچەیه‌كا ب تنێ یا دیالۆگێ: ئێکەم و دووماهی دیالۆگا کاراکته‌را ناڤ ده‌قی، دەربڕینێ ژ گرانییا بارێ دەروونی و بڕیارا گۆرانکارییێ یه. ڕەنگڤه‌دانا مەترسی و ڕه‌شبینییا ره‌وشا ئابۆری و جڤاكی یە.
شرۆڤه‌كرنا فۆرمێ ده‌قی
زمان: زمانێ دەقی ب ساناهی و زیندی یه، پڕە ژ هێما و گرتنا له‌قتێن وێنه‌یێن جوان.
ساخلەت: دەقەکێ کورتە، بەلێ یێ پڕە ژ ڕامانان، وه‌كو چیڕۆکه‌كا پۆیتیک.
بابەتی ناڤەندی: گرنگی لێڤەبوون و بەرەنگاری دژی بارگرانییا ژیانی.
دەقی پەیامەکا ب هێزا هەیی سەبارەت گرانییا ژیانی و گرنگی چارەکرنا کێشه‌یان. نڤیسەر نیشان ددەت کو هەرچەندە ب ئاسایی ژیانا دژوار ده‌رباس بكه‌ت، بەلێ مرۆڤی د ناڤ خۆدا هێز بەرهنگاریێ هەیە.
وێنه‌گه‌ری د دەقی دا:
د ده‌قی دا چه‌ند له‌قته‌یێن جوان یێن وێنه‌یان هاتینه گرتن. ئه‌و وێنه د جۆراوجۆرن، هه‌ر وێنه‌یه‌ك ڕامان و واتایه‌كێ ل ده‌قی زێده دكهت و روحه‌كا دیتر دده‌تێ، وه‌كو:
– وێنه‌گەرییا دەروونی (سایکۆلۆژی):
«چاڤێن وی ب شاشەیا موبایلێ ڤە شڕ ببوون»: وێنه‌گەرییا ب هێز بۆ دەربڕینا پەیوەندییا تووشبوونا مرۆڤی ل گەڵ تەکنەلۆژیایێ. «شڕ»: وەکو مێتافۆر، نیشاندەرا ناکۆکی یێن دەروونی یه. « (تی – ڤی) یان هەمی دەمێ وی ب خەما ڤه دبۆراند»: وێنه‌گەری ده‌مێ خەم وەکو تشته‌کێ بەردەوام و داگیرکەر. «بۆراندن»: وەکو کریاره‌كا رۆژانه بەردەوام.
– وێنه‌گەرییا ده‌می:
«حەتا حەفت نیڤەکێن شەڤێ، خەما و هزرا، رێ نە ددایێ بنڤیت»: وێنه‌گەرییا بێخەویێ و ئاشۆپ و خه‌یالا شەوانە. خەم و هزر وەکو تشته‌گ ڤه‌بڕی كو ڕێگر بن ل خەوێ. «سپێدێ هەکو ژ بن بەتەنیێ دەرکەفتی»: وێنه‌گەرییه‌كا شاعرانه ل سپێده‌هییان، چه‌ڤه‌نگێ هیڤی و دەستپێکه‌كا نوی بۆ ژیانێ.
– وێنه‌گەرییا جۆڕاجۆر:
«ل گەل هەلکێشانا دووماهیک ئاخینک»: وێنه‌گەرییا هەناسە و دەروونی، «دووماهیک ئاخینک»: وەکو نیشانەیا ئاسوودەیی و ئێمناهییا ده‌می. «بزاڤکر گڕنژینەکێ ل سەر دێمێ خو ب نەخشینیت»: وێنه‌گەرییا کریار رۆژهه‌لاتنا سپێده‌هییان. «گڕنژین» وەکو نیشانا به‌رهه‌ڤبوون بۆ ڕوی ب ڕوی بوونێ.
– وێنه‌گه‌رییا چه‌ڤه‌نگی:
«چ د دەستان دا نەما ژبلی ببیتە دارکۆکەیێ سۆزێ»: وێنه‌گەرییا بهێز بۆ چنه‌یی و بێهێزیێ، «دارکۆکەیێ سۆزێ»: وەکو مێتافۆری بۆ برسییاتییێ. «برسا خۆ ب خەمخوارنێ تێر بکەت»: وێنه‌گەرییا پارادۆکسی: خەم وەکو خۆراک، تێرکردنا برسیاتیێ ب خەمێ، نەکو بە خوارنێ.
– وێنه‌گەرییا جوگرافی:
«هەمی لایێن باژێرێ بێ دەنگییا وی دورپێچ کرن»: وێنه‌گەرییا گران و بێدەنگییا باژێری. باژێر وەکو جهه‌كێ کویر و بێ به‌رسڤ.
ئەنجام
ئەڤ دەقە یێ کورتە، نموونەیەکە ل سەر نڤیسینا کوردییا هه‌ڤچەرخ کو ب شێوازەکێ ئەدەبی و هونەری، کێشان و دەردەسەری مرۆڤی ئەڤڕۆ دەردئێخیت. کارێ (دلدار محەمەد) ی، وه‌كو تەماشەکار خۆ به‌ردده‌ته ناڤ بەرەڤ پێشیا خه‌مان و هیڤیا کاراکته‌رێ سەرەکی.
ده‌ق ل دۆر ره‌وشه‌كا ئابۆری یا خراب دپه‌یڤیت، بە ئاشكرایی ئاماژێ دده‌ته قەیرانا ئابۆری، ب تایبەتی ژی ل پشكا دیالۆگا ژنکێ دا:
«جامێرۆ ئەڤه من دووماهیک نان بۆ ڤێ سپێدێ رەشاند، ڤێجا بێژە کا دێ ئەم ئێدی چ خۆین؟».
ئەڤ هه‌ڤۆكه، گرنگترین گرۆڤێ قەیرانا خۆراكێ خوارنێ یه، ده‌مێ ئه‌و ژنک دبێژیت: «دووماهیک نان من رەشاند»، واتایا وێ ئەوە کو مالداری هەتا چ ئاست چارەنڤیسێ وان گه‌هشتی یه دووماهی پارچا نانی، بۆ دانێن دی یێن رۆژێ دێ چاڤه‌رێی چ كه‌ن!!.
د ناڤ ده‌قی دا گه‌له‌ك ئاماژه و نیشانێن دیتر هه‌نه قەیرانا ئابۆری د دەقی دا به‌رچاڤ دكه‌ن، وه‌كو:
(خەمخوارن، ده‌ست ڤالابوون، گەڕیانا هزران ل ناڤ باژێری) بۆ دیتنا چاره‌سه‌رییێ.
کێماسیێن تەکنیکی د ده‌قی دا:
– پێکهاتەیێ چیڕۆک: دەق گه‌له‌كێ کورتە، نە گەهشتی یه قەبارێ چیڕۆکا دروست. نەبوونا ده‌ستپێكه‌كا سه‌رنجڕاكێش، به‌لێ ناڤەڕاست و دووماهی ب شێوازه‌كێ جوان ڕێکخستی نه. نە گەشەکردنا کاراکته‌رێن چیڕۆكێ وه‌كو پێدڤی.
– دیالۆگ و باسکرن: دیالۆگ یا کێمه و یا سنوورداركرییه. پتر به‌حسکرنا سه‌روبه‌ری یه ژ نیشادانا سه‌روبه‌ری. نەبوونا سیناریۆ یان بێژین چاره‌سه‌ركرنا ره‌وشا هه‌یی ب شێو‌ازێ درامایێ.
* ناڤونیشانێن كورتە چیڕۆكەكا نڤیسەر (دلدار محەمەد) یە و ل رۆژنامەیا ئەڤرۆ ژمارە (3789) ل13/7/2025 بەلاڤ بوویە.
